скачать книгу бесплатно
Хәзинәсе монда икән ич.
Безнең өчен җайлы үзле балчык,
Ак та булгач, әйбәт икән ич!
Оеп-оеп сыннар әвәләдек,
Олыларга күзгә чалынмый.
Шул «мәктәп»не кушып сагынамын
Сагынганда балачагымны.
III
Бала-чага бигрәк күп идек бит,
Санап бетергесез – бер көтү.
Балыкчылар безне куалыйлар:
«Йөрмәгез, – дип, – балык өркетеп».
Кер чайкаган апалар да куа,
Болгатабыз, имеш, суны без.
Тирән Турга барсак, анда җәен,
Уятыйкмы инде шуны без?
Атлар җене тигән малай-шалай
Ыкка кереп атын сугара.
Көтү кайткач, инде зурлар төшә
Кыр тузанын Ыкта юарга.
Җиз самавыр кайта Ык буеннан,
Кояш кебек йөзен елмайтып.
Чыбык тоткан әбекәйләр йөри
Атаудагы казын «югалтып».
Әнә шулай, эшчән Ыгым минем,
Үзәгендә идең тормышның.
Матур, рәхәт гомер бишегедәй,
Хәтеремдә яшәп торышың.
IV
Беренче суыклар Ыгымның
Агышын алганда тезгенләп,
Чаналы, чанасыз – барчабыз
Бозына төшәбез тезелеп.
Боз күпер! И рәхәт аръякка
Тәпиләп йөгереп чыгуы.
Аръяктан кулларын суза бит
Җимешле гөлҗимеш чыбыгы.
Әле кар ятмаган елгага,
Өслеге яктырак көзгедән.
Ык «өен» карыйбыз без ятып
Көзгегә уелган тәрәздән.
Шома боз өстеннән шуабыз,
Шуабыз – истә юк егылу.
Елганың серләрен беләбез:
Агым тур ярында бар елу[4 - Елу (җылу) – елгада, күлдә кыш көне су катмаган ачык урын.].
Аһ, елу! Куркыныч. Читтәрәк
Йөрик без. Сакланыйк хәтәрдән.
Син безне кисәттең, и Ыгым,
Дөньяда хәтәргә хәзерләп.
V
Керт-керт кенә басып кырпак карга,
Яшь киленнәр төшә сукмактан.
Ак шәлләре ай-һай килешә лә
Алсуланган биткә суыктан.
Йөрешләре! Көянтәләр иңдә,
Көянтәгә казлар эленгән.
Бозда бәке ачып, каз юулар
Сынау инде япь-яшь киленгә.
Кем өендә бүген өмә икән,
Кем өендә икән кунаклар?
Кем алдына өеп куя икән
Тәбикмәкне, майлап канатлар?
Каурый сипкән сукмак илтер әле,
Барыйк әле, әйдә, шул эздән.
Өмә күзләп йөрү тәрәзәдән
Калган хәлме әллә бер бездән?
«Яренгә дә уңсын казларыгыз! –
Дип теләрбез күреп хуҗаны. –
Яренгә дә казлар тавышыннан
Яңгыраплар торсын су яны».
VI
Ык буенда ярда көймәләре…
Балыкчылар кая киткәнме?
Кармак салыйм дисәң, кармак сапка
Тал чыбыгы әллә беткәнме?
Кызык өчен мин дә балыкчы ул,
Минем кармак күптән сапланган.
Йөргән идек яулык белән сөзеп –
Шул маймычлар Ыкка кайтмаган.
Балык кынамы соң! Өянкеләр…
Ык ярының торган сагында.
Нефтьле су тамырларын югач,
Яугир кебек ауган агымга.
Күлмәк юып эләр таллар да юк,
Каз бәбкәсе йолкыр үлән дә.
Шәрә ярлар арасында Ыгым
Калган икән үләм дигәндә.
Кара сулар ага боек кына.
Елга түгел инде – бер ятим!
Безнең өчен терек суы идең,
Үзеңне соң ничек терелтим?!
VII
Явыз Иван яуларыннан качып,
Монда килеп, табып шәп урын,
Чык суыдай чиста Ык суында
Бит-күзеннән югач юл конын,
Куангандыр тәүге авылдашым,
Табигатьнең күреп хозурын.
Ык ярында табарына тынгы
Ышангандыр татар авылы.
Кара тасма – әнә ята Ыгы!
Эчәр суы хәзер агулы.
Явызланган елга ярын ашый,
Яры белән ашый авылны.
Авыл белән бергә нәсел корый,
Авып төшә татар дивары.
Ык җиңелде девон шаукымыннан.
Елга гына бит ул нибары! –
Әнә шулай итеп девон нефте
Төгәлләде эшен Иванның!
Әрәмә
(Элегия)
«Һай әрәмгә калдым, әрәмгә! –
Еллар аша иңри Әрәмә. –
Кемгә тидем, кемне рәнҗеттем? –
Сабан тиде нигә билемә?»
Гөлбакчасы бала-чагаларның,
Әбиләрнең җимеш сандыгы,
Ул терәге иде авылыбызның,
Иминлеге, аның саклыгы!
Ач авылны коткаручы ул бит
Илгә афәт килгән заманда.
Аннан соң да әле бала-чага
Кукы-кузгалакка кузгалды.
Бабам чабатасын үрә иде
Әрәмәдән кайткан юкәдән.
Утын юкта кара каен яктык,
Синнән алып инде, Әрәмәм!
Талларыңнан үргән ояларда
Пипелдәде сары чебиләр.
Оя гынамы соң, йорт саклады
Ык талыннан үргән читәннәр.
«Йә, килегез!» – диеп, аргы яктан
Ак шомыртлар шәлен болгауга,
Ташкын сулар ярга кайту белән,
Ыкны кичеп, сиңа агылдык.
Гашыйкларның тәүге чәчкәләре –
Ап-ак шомырт, энҗе ландышлар –
Әрәмәдән кайтты сөйгәннәргә,
Ак чәчәктәй хисне алкышлап.
Әй, Әрәмә! Серле дөнья идең,
Матур дөнья идең син күзгә!
Табигатьнең барлык чәчәкләрен
Җыеп куйган идең син безгә.
Беркайда юк шөлек, кара каен –
Синдә генә үскән куаклар.
Гөлҗимешләр, чия, карлыганнар…
Синдә сыйландык без – кунаклар.
Җиләк җыеп кайта идек әле,
Самавырны куйган арада.
Кара бөрлегәннәр өздек тагын,
Ешкын куакларны аралап.
Шул куаклар арасында күрдем
Сандугачның оя корганын.
Балачактан белдем тереклекнең
Әрәмәгә сыенып торганын.
Әбекәйләр, дарураттан диеп,
