Gagauz Leksikologiyası

Bokançi. Одним из архаичных названий обуви является слово bokançi. Этот вид обуви устарел. Из рассказов информаторов села Етулия /Tülüküü/ Валканештского долая, мы узнали, что bokançi – тяжёлая грубая обувь на толстой подошве. Е. К. Колца также зафиксировала данное слово и по её предположению, слово bokançi является заимствованием из молдавского языка и приводит для сравнения молдавское слово bocanci «ботинки на толстой подошве» [4, 54]. В словаре М. Кашгари зафиксировано слово boxsok //boysok «кандалы» [МК, I, 25]. В ДТС bokaγu «оковы, кандалы» (с. 112). Исследуемое слово зафиксировано в словаре В. В.Радлова: bokağı с пом. осм. «кандалы для ног» [PC, II, 1645]. По-нашему мнению, обувь получила название по сходству. Скорее всего, она по своей грубости была похожа на кандалы, и поэтому получила название bokançi. Предполагаем, что исследуемая единица является тюркским по происхождению. Это название обуви прошло интересный путь развития. По нашим предположениям, данное слово как у М. Кашгари, так и у В.В. Радлова в значении «кандалы для ног», образованы от глагола boğ– «давить, задушить, приглушить», которое, видимо, образовалось от bağ «повязка». О том, что первоначальным слова bağ было boğ, подтверждает древнетюркское boğ в значении «дорожная сума, узел» [ДТС,111]. Тюркское название обуви получилось в результате прибавления к глаголу boğ-> аффикса – an + уменьшительного аффикса -ça, которое, в последствии, приняло форму – çi /ср.: гаг. yorganci «детское одеяльце» – азерб. yorğanca «детское одеяльце», гаг. şalçi „небольшой платок» – şalça „коврик, шерстяная попона» [PC,IY,966].

Предполагаем, что слово заимствовано молдавским языком в форме bokankă «ботинок на толстой подошве». В значении «узелок, повязка, свёрток», морфема boğ- в таком фонетическом оформлении в гагаузском языке не сохранилась. В гагаузском языке наблюдается тенденция выпадения звука ğ, либо он переходит в звук ş. Таким образом, слово bogça, функционирующий в группе огузских языков, которое в гагаузском языке, постепенно перешло в boşça «сверток, узелок» ср. также азерб., тур. bağca «садик», и гаг. başça «приусадебный участок, садик».

Çizmä «сапоги». Слово тюркское. В словаре В. В. Радлова отмечено слово чiз – со значениями «чертить», «вытягивать» [PC, III, 2148]. В «Русско-тюркском словаре» под редакцией Султана Мед-жита Ганиева, сапоги представлены тремя значениями: çekmə, muze и djezma. Cizmää в значении «тянуть, растягивать» не имеется в гагаузском языке, как и в ряде других тюркских языков. В узбекско-русском словаре, мы обнаружили слово чузмок в значении «вытягивать, растягивать, протягивать, тянуть» (с. 575). Таким образом, гагаузское çizmä происходит по типологии азерб. çekmə от «тянуть, вытягивать». В других современных тюркских языках исследуемое слово с некоторыми фонетическими изменениями функционирует как edük [TLS, 128]. Слово çizmä в значение «сапоги» распространено также у западных и южных славян: макед. чезма, сер-бохорв. чизма, польс. czyznıu, елвц. cizem, болг. чизма, рум. cizma, вен. csizma «сапог». По мнению И. Г. Добродомова это заимствование – новое и к южным славянам проникло лишь после прихода турок на Балканы [5, 26]. Как отмечено выше, активно функционирующие в гагаузском и турецком языках, данное название обуви в форме çizma, употребляется в нескольких балканских языках. Предполагаем, это один из карлукских элементов, сохранившийся в гагаузском и турецком языках. Слово функционирует в молдавском языке çizma и имеется даже производное от данного слова – çizmar «сапожник». Точно в таком же фонетическом оформлении слово вместе с производным имеется в болгарском языке.

Terlik. Как женщины, так и мужчины из бедных семей носили самодельные суконные или вязанные из шерсти тапочки – terlik. В гагаузском словаре отмечено два значения: 1. вязаные или суконные тапочки, шлёпанцы, 2. потник. Terlik – слово тюркское, зафиксированное в словаре В.В.Радлова: тäрлiк (от mäp+лik) «туфли» [PC,III,1071]. В известном словаре Л. Будагова зафиксированы формы тäрлик и тирлик (в татарском и чагатайском языках), обозначающие «летнюю одежду». В турецком языке исследуемое слово означает «лёгкая домашняя обувь» и «тонкая косынка или вязаная шапочка». В нахчеванском диалекте азербайджанского языка tərrik имеет значение «короткая женская одежда с длинными узкими рукавами». Тюркское по происхождению слово, в различных тюркских языках выступает в различной семантике. В отличие от В. В. Радлова, мы предполагаем, что слово terlik произошло от слова deri \\ teri «кожа» +lik, т.е., то, что одевают на тело, на кожу. Таким же образом сформировалось и слово gölmek «рубашка» <gön-lek<gönlük, где gön «кожа»[6, 40]. Если взять во внимание то, что слово имеет и значение «потник», сомнений не остаются. К тому же отметим, что и слово ter «пот» также происходит от слова deri, потому что потеет именно кожа.

Делая итог написаному, мы приходим к следующим выводам, что большая часть названий обуви тюркского происхождения. Среди тюркизмов имеются такие, которые отмечены только в гагаузском, в турецком, в молдавском и в болгарском языках. Возможно, эти элементы пришли именно из гагаузского языка, потому что именно в языке гагаузов отмечаются некоторые булгарские, кыпчакские и карлуксие элементы, ни имеющиеся в других языках огузской группы.

Использованная литература:

1. Аджи Мурад, Европа, Тюрки, Великая степь, М.1998.

2. Каракашлы К. Материалы культуры азербайджанцев северобостонной и центральной зоны Малого Кавказа, Баку, 1964.

3. Ворошил Г., Асланов В. Исследования по истории азербайджанского языка дописьменного периода, Баку, 1989.

4. Колца Е.К. Фонетические адаптации заимствованных слов/на материале гагаузского языка, Лимбэ ши литература молдовеняскэ, Кишинэу,1965.

5. Добродомов И. Г. Вопросы хронологии тюркских заимствований в славянских языках, Советская тюркология, Баку. 1976.

6. Каранфил Г. Гагаузская лексикология, Kнига 1, Комрат, 2010

Словари:

ГРМС,– Гагаузско-русско-молдавский словарь. Москва, 1973.

ДТС – Древнетюркский словарь. Л., 1969.

МК – Mahmut Kaşkarlı. Divani lügat-it-türk tercümesi. I-1II с. – Ankara, 1939-1941. TPC – Турецко-русский словарь. – M., 1977.

TLS – Türk Lehçeleri Sözlüğü. Ankara, 1991

РС- В.В. Радлов, Опыт словаря тюркских наречий, С.-Петербург. 1901

GAGAUZ DİLİNDÄ EV HAYVANNARININ ADLARI

Gagauz dili yeni aarıştırılan türk dillerindän biri sayılêr. Fonetika, morfologiya, sintaksis az aaraştırılsa da, leksika, taa doorusu, tematik leksika şindi başlêêr aaraştırılmaa. Çorbacılık terminologiyası, fitonimnär hem leksikanın başka tematik grupaları başka türk dillerinnän barabar aarıştırılması pek önemni bir iş.

Bildiimiz gibi, gagauzlarlan ilgili folklor, dil, etnografiya materiallarının toplanmasında hem tiparlanmasında rus generalı V. A. Moşkovun yeri diişilmäzdir. Çorbacılık terminneri onu meraklandırmış, da o onnarı toplamış [1]. 1953-ci yılda poloniyalı aarıştırmacı V. Zayonçkovskiy V. Moşkovun topladıı materialların içindä kendi topladıı mal adlarını toplamış da 72 ev hayvanın adını tiparlamış (bu bilgi M. Guboglonun yazısından alınmıştır) [2, 91]. Bundan sora 1964-1966-cı yıllarda M. Guboglunun başçılıı altında etnografik aaraştırma ekspediţiyası yapıldı. Bu zaman Moldova hem Ukrayna gagauzlarında çok kullanılan ev hayvannarının adları toplanıldı. Prof. M. Guboglonun “Gagauz dilindä sıır terminologiyası” adlı yazısı bu konuda birinci oldu [2]. Tarihçi M. Guboglo, bu yazısında çok zengin dil materiallarını başka türk dillerinnän karşı-karşıya koyup, sonuç olarak gagauzaların türk kökenni halk olduunu taa bir kerä urgulêêr.

Çorbacılık terminologiyasını üürenmäk – gagauzların istoriyasına, etnogenez problemalarına kapu açmak demäktir. Çorbacılıkta en önem-ni kollardan biri hayvancılık sayılêr. Gagauzlar da, bütün eski türklär gibi, taa evelki zamannardan hayvancılık zanaatınnan tanışmışlar. Bu bilgilär çok zengin hem gelişmiş hayvan terminologiyasından belli olêr. Butürlü terminologiya zenginnii söleer, ani gagauzlar evellerdän göçmen olmuşlar, taa o zamannardan çok becerikli hayvancıymışlar. Ev hayvannarına baalılık şindi dä çok kaavi. Herbir gagauz aulunda türlü ev hayvanına var nasıl raslamaa.

Ev hayvannarının adlarını aşadakı bölgüyä görä vereriz:

İRİ BUYNUZLU HAYVANNAR

Gagauz dilindä bütün iri buynuzlu hayvannara sıır, kara sıır, mal “скот” deerlär. Bu annayış azerbaycancada hem türkçedä dä var: sığır «крупный рогатый скот». Birkaç türk dilindä – türkm. sıır, tat. sıer, başk. şıyır, kaz. sıyır – bu söz salt “inek” maanasında kullanılêr. Eski türk sözlüündä sıyır sözü “inek” maanasında yazılmış [DTS, 502]. Başka türk dillerindä sıır – tuar, davar, mal, hayvan, terlek, malgara, irigara gibi nışannanmıştır. Eski türk sözlüündä sıyır sözü “inek” maanasında yazılı [DTS, 502]. Başka türk dillerindä sıır – tuar, davar, mal, hayvan, terlek, malgara, irigara gibi nışannanmıştır. Gagauz dilindä sıır sözünnän birerdä mal, hayvan sözleri da kullanılêr. Sıır sözündän sıırtmaç zanaat adı, taa sora soyadı kurulmuş. Romın dilindeki daur “бык” termini dä çok merak yaradêr, (yannaştır: Azerb. davar “скот”). Gagauz dilindä davar sözünün maanası daralmış da tovar “хром” (deri) maanasında kullanılêr. Davar sözünün “скот” maanasında, gagauzçada olmayıp, romın dilindä olması bu terminin başka türk dillerindän romın dilinä geçtiini gösterer. Bu arada bunu da nışannayalım, ani rus dilindä olan товар sözü dä türk dillerindän alınmadır. Belli, ani eski zamannarda rus dilli hem türk dilli halklar arasında mal, hayvan alış-verişi vardı. Ruslar aldıı mala ölä dä demişlär: davar//tuar-tavar-товар. Taa sora rus dilindä bu sözün maanası genişlenmiş, şindiki semantikaya geçmiştir.

Öküz “вол”, бык”. Taa ilerki zamannarda öküzlär aar işlerdä kulla-nılardı: tarlayı sürärdilär, ük taşıyardılar. Bu sözä bütün türk dillerindä raslêêrız: azerb., türkm., türk., öküz, tat. ögez, kirg. öküz, kaz. öküz, çuv. vakar, özb. höküz, başk. öküz.

Öküz sözü eski türk sözlüündä dä öküz, buga «вол, бык» annayışında var [DTS 382].

Çok meraklı bir fakt, ani romın dilindä kullanılan vakă «корова» lafı bulgar grupası türk dillindän olan çuvaş dilindä dä kullanılêr (yannaştır: çuv. vakar “бык, вол”). Bu fakt gösterer, ani protobulgarlarda olan vakar sözü «бык, вол» kendini çuvaşçada korumuş, taa eski zamannardan da roman dillerinä girmiş.

Öküzün saabisi öküzleri saa tarafa çevirmää deyni ça, sol tarafa heys//oys deer. Gagauzlar arasında Öküzçü//Öküzçi (şindiyä kadar soy adları rusça yazıldıına görä, soy adlarda bir sıra fonetik diişikliklär var) soy adlarında da raslêêrız.

İnek «корова». Tür., kırg. tuv. inek, alt., azerb., uyg. inyak, karaç. – balk. karaim. iynek forması kullanılêr. Bu söz dä çok eski sözdür. Söz, inek formasında Orhon Taşlarında hem DTS-ta da var [DTS, 201].

Gagauzlar saayılan inää saamal inek deerlär. M. Guboglo kendi yazısında ineklerin dış görünüşünä görä adlarını vermişti: alaca «пестрая», äpürän «без пятен», bräzu «с белыми пятнами», bräzgu «с белыми пятнами на лбу», bujor “жёлтая”, galba «с загнутыми внутрь рогами», güvercin «серая с черной головой и грудью», kısır «не отелившаяся до 4 лет», murgo «вся чёрная», priyan «с белой полосой на спине», sakar “корова или бык с белым пятном на голове», sarıbaş «с жёлтой головой», tuluk “ с рогами расходящимися в разные стороны», haramcasına «отелившаяся раньше времени», çelek «однорогая», ţap «с прямыми рогами» [2, 229]. Burada äpürän, bräzu, bujor, galba, murgo, priyan, ţap – roman dillerindän, taa doorusu, moldovan dilindän alınma sözlär, kalannarı sa türk kökenni.

Buga//bua//bıga\\buva «бык». Türk dillerindä buga sözü aşaadakı variantlarda var: tür. buga, azerb., türkm. bua, kirg., kaz., tuv. buga, özb. buka, tat., başk. ögiz. Birinci türkolog Mahmut Kaşgarlının sözlüündä boga//buga “бык” sözünä raslêêrız [MK, III, 226].

Gagauz dilindä bir buynuzlu bugaya çelek deerlär. Gagauzlarda bölä bir etnografizması da var – bugay “инструмент, воспроизводящий рев быка”. Eni yıl yortusunda genç çocuklar, bugaylan hem puluklan evdän evä gezip, kutlêêrlar küü insannarını. Gagauzlar arasında bugaçı, buga onomastik [aynaşma] birliklerinä dä rasgeleriz.

İri buynuzluların yavruların adları da türk köklü:

Buzaa “теленок”. İnään buzaaladıı erkek yavruya buzaa deerlär. Tat. bozau, kaz. buzau, azerb. buzov, kirg. muzoo, başk. bızau, özb. buzok, tür. buzağı, karaç.-balk. buzou, tuv. bızaa gibi kullanılêr. Buzaa eski türk sözüdür: buzau//buzauı “теленок” [DTS,130]. Gagauz dilindä bızaa ses variantı da var. Gagauz dilinin valkaneş dialektindä intervokal u sesi ı sesinä geçer: buga//bıga, buzaa//bızaa. Bızaa/buzaa sözündän buzaalamaa//bızaalamaa «отелиться» işlii, zanaatçılık termini buzaaсı// buzacıyka “телятница” hem bu zanaatçılık terminindän oluşmuş Buzaaсı [Buzadjı] soy adı yaranmıştır.

Dana “тёлка”. Dişi hayvana deniler. Ama kimi kerä inään yavrusuna – dişiyä dişi dana, erkää erkek dana deerlär. Azerb., tür., dana, tat., kaz., özb., türkm. tana, çuv. tına fonetik variantlarında kullanılêr. Gagauzlarda Danacı onomastik birliinä (aynaşmalarda, soyadlarda) rasgeliner. M. Guboglunun yazısında tosun “üç yıllık buzaa”ya tuluk “bir yıllık buzaa”, dişi dana “двухлетняя тёлка”, erkek dana “двухлетний бычок”, düvä, bua altı “молодая трехлетняя корова”, düvä “трехлетняя тёлка” sıır adlarına rasgeleriz [2, 228], ama bu terminnär şindiki gagauz dilindä siirek kullanılêr.

Gagauz dilindä yukardakı sözlerin (buzaa hem dana) ikisinin dä kullanılması aydınnaştırêr, ani taa ilerki zamannarda erkeklii bildirän dana termini kullanılırmış. Taa sora dana sözü hem dişi, hem erkek için demää başlanmış. Bunu biz yukarda verdiimiz M. Guboglunun örneklerindän dä göreriz. A.M. Şçerbak da yazêr, ani taa ileri tana ancak dişi hayvana denärdi [3,101].

Manda “буйвол” [GRRS, 454]. İri buynuzlu hayvannarın sırasında manda “буйвол, буйволица” da var. Mandanın yavrusuna kotak deerlär [GRRS, 415]. Gagauzların arasında artık mandacılık zanaatı yok oldu. Bu sıırın adı türkçedä manda, azerbaycancada camış, kazahçada eneke, türkmencedä gavmiş, uygurcada höküz, kotaz gibi kullanılêr.

UFAK BUYNUZLU HAYVANNAR

Koyun “овца”. Koyunculuk zanaatı çok eskidän bu günnerä geler. Herbir gagauz aulunda, az olsa da, bu ufak buynuzlu hayvannar bulunêr. Azerb., türkm. goyun tür. koyun, tat. kuy, alt. kırg., kaz. koy, özb. kuy, uyg. goy, goyin, karaç.-balk. ana koy, yakut. хой. Eski türk yazılarında koyun qoy\\qojїn\\qojun olarak yazılmıştır, goyçı termini sä “çoban” demektir [DTS,453]. Üç yıllık koyuna gagauz dilindä şişek deerlär. Bu fonetik formaya biz bir sıra türk dillerindä rasgeldik: azerb. Şişäk “двухлетняя овца”, tur. şişek, özb. şişäk “овца от одного до двух лет”. Eski osmannıсada şişik “двухлетний баран, начинающий жиреть”. Bitki maanaya bakarak fikirleşeriz, ani şişek “şişmää” lafı şindi kullanan besli lafının sinonimidir, taa doorusu, taulanmaa, tuyannamaa, semizlenmää annayışına geler. 7-8 yıllık koyun bobana adlanêr. Koyunnarı çaararkan tprü-tprü deyeräk çaarêrlar.

Koç “баран”. Koyunun erkeenä gagauz dilindä koç deerlär. Başka türk dillerindä bu söz bu formalarda rasgeliner: tür., koç, azerb. goç, tat. kuçkar, kaz. koşkor, uyr. goçgar, karaç.-balk. koy. DTS – dä bu söz goçgar “баран” gibi nışannanmış [DTS, 451]. Gagauzlarda her aylenin bir ayırı kurbannık günü olêr. Kurban yortusunda bir yıllık körpa koç kesiler, fırında bulgurlan birerdä pişiriler, da ev-ev üleştiriler. M. Guboglo gagauz dilindä koçların başka adlarını da verer: buruk (azerb. buruq, nog. Burik), azman//hazman (kaz. azban, kirg. Azma), erkek (kirg. İrik), [2, 232]. İnsannar arasında yapaasız incä koyun cıba adlanêr. Yufka, zabun koyuna yada kuzuya hışık\\ışık deerlär.

Kuzu “ягнёнок”. Yukarda aaraştırdıımız ufak buynuzlu hayvannarın yavrusuna kuzu deerlär. Bu söz kaz. kozı, azerb., türkm. guzu, tür. kuzu, üzb. kuzi, uyg. goza, karaç. balk. kyozu “ягнёнок”, tatarcada sa bu söz “козлёнок” maanasında kullanılêr. Eski türk yazılarında gozı gibi yazılmıştır [MK, III, 224]. Bir sıra türk dillerindä bir yıllık, altı aylık erkek kuzuya toklu Başka türk dillerindä dä bu laf var: azerb. toylu, tur. toklu, kaz. tokti, “ягнёнок, которому более шести месяцев”, türkm. toklı, k.-kalp toklu//tokti «годовалый ягнёнок».

Eski türk yazılarında “altı aylık kuzu” maanasında toglı sözü var [DTS, 570]. Toklu sözü gagauz dilindä 1-2 yıllık koyuna deerlär. Toklu sözünün etimologiyasını aaramak için Eski türk sözlüündä olan -tog morfemasının manaalarını aaraştırdık: tog “услада, утешенье”; togım “скот, предназначенный на убой” [DTS, 576-577]. Kuzuları çaararkan «çugu-çugu» sesi çıkardêrlar.

Keçi “коза”. Gagauzlar çorbacılıında son vakıtlar keçicilik zanaatı enilendi. M. Kaşgarlının sözlüündä laf keçi formasında kullanılêr, ama tat., kırg., özb., karaç.-balk., kr.-tat. eçki, kaz. eşki, uyg. üçka. Düşünerim, ani eçki variantı var nasıl metateza olayından yaransın: keçi-eçki. Gagauz dilindä, taa merkez dialekttä siirek kullanılan romıncadan alınmış ţap sözü da var.

Tekä “козел”. Gagauz dilindä keçinin erkeenä tekä deerlär. Kaz., türkm., kirg., tür., karaç.-balk., karaim., kumık. teke, özb. taka, uyg. tekä “козел”; tat., başk. tеka, çuv. taka “баран” maanasında kullanılêr. Azerbaycan dilindä bu hayvana erkäk keçi dä deerlär. M. Kaşgarlının sözlüündä hem tekä, hem dä erkäç forması bulunêr [MK,III,228,I,95]. Bu iki ufak buynuzlu hayvanın yavrusuna olak deerlär. Ufak buynuzlu malı otladan adama çoban deerlär.

İri hem ufak buynuzlu malların durduu yerä gagauzlar ahır deerlär.

BAŞKA EV HAYVANNARI

Gagauz dilindä beygircilik terminneri eski bir zamandan geler. Beygir adları yaşına görä, renginä görä diişer. Bu adları M. Guboglunun geniş aaraştırmasında (at, beygir, al, haygır, baytal, kısırak, kuliş, kuli, tay, elik tay, kereci, kerenci) var nasıl bulasınız [2, 222]. Biz bu yazıda salt birkaç beygir adını aaraştıracez. Annaşıldıı gibi, zamadaş gagauz dilindä beygir (valkaneş dialektindä biygir) sözü sık-sık kullanılêr. Beygir sözü kullanılêr ancak Türkiye türkçesindä hem gagauz dilindä. Laf fars kökennidir. Gagauz dilinä gelmesi dä türkçenin yardımınnan olmuş.

At «конь». Eski anıt taşlarında, bütün türk dillerindä at termini fonetik variantında var (yannaştır: özb. ot, çuv. ut). Zamandaş gagauz dilindä at sözü kullanılmêêr. At sözünä ancak folklor materiallarında rasgeleriz. Ama at sözünün izleri atlı “всадник” adlıında kendini gösterer. Ama at sözü gagauz dilindä mutlak olmuş, dedelerimizin göçmen oldukları zamannar mutlak kullanılmıştır. Ona görä dä atlı termini şindi da gagauz dilindä sık-sık kullanılêr. Gagauzların dedeleri Balkannarda erleştiktän sora onnar türk dilinin yardımınnan fars sözü olan beygir sözünü almışlar. Gagauz dilindä bölä bir arhaizma da var: yürük “yarış için beygir”. Bölä beygirlär ancak zengin gagauzlarda olardı.

Lääzım nışannayalım, ani taa ileri gagauzlarda beygir ancak ük taşımaa hem taa başka işlerä deyni bir hayvandı. Yarışlar için sä atlar kullanılardı. Sovet vakıdında gagauzlarda at may yoktu, vardı beygir, ama son yıllarda at sözü ta aktiv kullanılêr, atçılık zanaatı da gelişer (“At-prolin” adlı at ferması).

Kuli «жеребёнок». Gagauz dilindä kuliş variantı da var. İkisinin dä maanası bir yıllık beygir. Türkçedä kulun “at yavrusu, eşek yavrusu” sözü kullanılêr [BTS, 687]. Tay sözü dä gagauz dilindä “bir yıllık beygir” maanasında kullanılêr. Kuli dä, tay da fonetik variantlarda bir sıra türk dillerindä var.

Alaşa “конь”. Alaşa termini çok interesli bir termindir. Bu söz da artık arhaizmadır. M. Guboglo bu termini al gibi verer (bak yukarı). Gagauz dili aaraştırmacısı Dr. G. Gaydarcı bu adı alaşa olarak verer. Çuvaş (laşa) hem türkmen (alaşa) dillerindä dä «жеребец» annayışında kullanılêr. Bildiimiz gibi, rus dilindä olan лошадь sözü dä bu sözdän yaranmış [ФЭСРЯ]

Beygir adlarının çokluu gösterer, ani beygir adlarının çoyu türk kökennidir, bunnarlan yanısıra, anêêrız, ani atçılıın pek eski bir geçmişi var.

Domuz “свинья”. Bildiimiz gibi, gagauzların idikleri yaanıların sayısına domuz eti da girer. Domuz sözü bu fonetik formada anсak türkçedä hem gagauzçada kullanılêr. Azerb., turkm., kırg. donuz, kaz. donız, özb. tonız, uyg. tonuz, tat. dungız. Bu sözlän paralel tat., uyg., kırg. çoçka//çoçko, azerb. çoşka, kaz. şoşka, başk. suska da kullanılêr. Gagauz hem türk dillerindeki domuz sözü metateza olayında düzelmiştir (n//m). Eski Türk sözlüündä dä toŋuz “дикая свинья, кабан”, hem toŋuzçi “охотник на диких свиней” sözleri var. Bu sözün etimologiyası annaşılmaz kalêr, ama onu da deyelim, ani donuz sözündeki ŋ [ng] (saar nun) sesi artık belli eder, ani aaraştırdıımız söz türk kökennidir. Gagauz antroponimiyasında Domuzçu (Домусчу, Домусчи ) familiyasına rasgeleriz.

Gagauz dilindä domuzun yavrusuna motkur, potmar, goţi deerlär. Taa siirek roman dilli purçel “поросенок” sözü kullanılêr (yannaştır: rum. purçel hep o maanada). Dişi domuza romıncadan alınma olan skrofa (yannaştır: rum. skroafă) sözü kullanılêr. Erkek domuza gagauz dilindä koç, yada domuz koçu deerlär. Domuzun yaşadıı yapıya koçina yada kotara deerlär. Koçina sözü koç lafından geler, – ina – eki sä bulgar kökennidir. Kotara sa rumın dilindän alınmadır. Goţi – goţi söleyeräk domuzları imää çaarêrlar. Yaban domuzu “kaban” maanasını verer, neredä yaban “дикий”.

Meraklı olan gagauzçada bulunan potmar termini. Başka türk dillerindä bu sözä rasgelinmeer. Potmar sözünün etimologiyası karannık kalêr. Buna görä A. M. Şçerbak yazêr, ani bu termin diil alınma, türk kökennidir “bu sözün yayılması, forması, onun morfologiya kısımnarı türk dillerindä var” [3,126]. M. Guboglo bu sözün alınma olduunu düşüner [2,235].

Potmar sözü eski bulgarcada da var. A.V. Şabaşov “Gagauzlar” adlı kiyadında çuvaşlarda Patmar takma insan adı gibi kullanıldıını yazêr [4, 369]. Bundan bir sonuç çıkêr, ani potmar sözü “protobulgar” elementi var nasıl olsun.