скачать книгу бесплатно
Телефонлы кәҗә / Коза и сотовый телефон
Алмаз Марсович Гимадеев
Китапта балалар язучысы, Татарстан Язучылар берлегенең Абдулла Алиш һәм Шәйхи Маннур премияләре лауреаты Алмаз Гыймадиевның төрле елларда иҗат ителгән шаян хикәяләре һәм повесте бирелә. Аларда язучы малайлар һәм кызларның бер-берсенә эчкерсез мөнәсәбәтен, шаянлыкларын, холык-фигыльләрен йомшак юмор, урыны белән чәнечкеле юллар аша ача. Маҗаралы һәм гыйбрәтле хәлләр нигезендә укучы уңай һәм тискәре сыйфатларны аерырга өйрәнә, белем һәм дуслыкның теләсә кайсы авырлыкны җиңә ала торган көч икәненә ышана.
Җыентык урта һәм олы яшьтәге мәктәп балаларына тәкъдим ителә.
В книге представлены шуточные рассказы и повести детского писателя, лауреата премий Союза писателей Татарстана Абдуллы Алиша и Шайхи Манура Алмаза Гимадиева, написанные в разные годы. В них писатель раскрывает искреннее отношение мальчиков и девочек друг к другу, их шалости, их характеры с мягким юмором, местами колючими строчками. На основе приключений и поучительных ситуаций ученик учится различать положительные и отрицательные качества, верит в то, что знание и дружба – сила, способная преодолеть любые трудности.
Сборник адресован школьникам среднего и старшего школьного возраста.
Алмаз Гыймадиев
Телефонлы кәҗә
Гимадеев Алмаз Марсович
Коза и сотовый телефон
Балалар өчен
хикәяләр һәм повесть
Рәссамы Илдус Әҗемов
© Татарстан китап нәшрияты, 2013
© Гыймадиев А. М., 2013
Хикәяләр
«Син дә соңга калдыңмыни?»
Идрис бүген дә мәктәпкә соңга калды. Баш очына ук куеп яткан өч төрле будильник та, кичтән ашаган ярты карбыз да ярдәм итмәде. «Йа Ходаем, бикләмәсәләр генә ярар иде, йа Ходаем, бикләмәсәләр генә…» Абына-сөртенә укырга йөгергәндә, авыз эченнән әнә шулай әллә ниләр пышылдады малай. Ә инде мәктәп ишеген тартып, аның бикле икәнен аңлагач, гаҗиз калып җиргә утырды һәм сулкылдап елап җибәрде.
Хәер, елаудан ни мәгънә? Үзе гаепле бит. Укытучы апасы кичә соңгы тапкыр кисәтте үзен. «Әгәр иртәгә дә соңга калсаң, мәктәп ишеген эчтән бикләп куябыз, кертмибез», – диде. Әйтте бит?! Әйтте!
Малай өметсез генә тагын бер тапкыр ишекне тартып карады. Юк, бикле! Аннан ул аркасына аскан букчасын салды да әкрен генә үз сыйныф бүлмәләренең тәрәзәсе янына килде. Ике катлы таш мәктәпнең беренче каты да шактый биек, ун яшьлек малайның тәрәзәгә буе җитәрлек түгел иде. Нишлиләр икән анда хәзер? Беренче дәрес хезмәт дәресе иде бугай. Хәлимә апалары, диафильм ясарга өйрәтәм, дигән иде. Мөгаен, шуны эшлиләрдер. Идриснең күзеннән тагын яшь бөртекләре тәгәрәде…
Партадашы Гөлназ бүген берүзе утырадыр инде. Карандашын көн саен Идрис очлый иде аның, бүген үзе очлады микән?.. Тиздән кыңгырау шалтыраячак. Һәммәсе, узыша-узыша, ашханәгә йөгерер. Идриснең генә урыны буш булачак. Аңа дигән бәрәңге боламыгын тагын Рамил ашар инде. Гел шулай итә ул, берәрсе авырып мәктәпкә килмәсә, аның өлешен дә ашый…
Әллә тәрәзәгә таш бәреп карарга микән? Бәлки, жәлләп кертерләр? Ю-у-ук, йә ватылыр. Нишләргә соң?.. Кинәт Идриснең башына бер уй килде. Ул букчасыннан буш дәфтәр тартып чыгарды да аның бер битен ертып алды һәм, «Бичара Идрисне кертегез, зинһар өчен!» дип, зур-зур хәрефләр белән язып куйды. Янәшәдәге агачтан бер озын ботакны сындырып алды, теге язуны шуның башына киертте һәм, тәрәзә янына килеп, ботакны өскә күтәрде…
Идриснең сулышы ешайды. Хәзер күрәчәкләр… Башта Хәлимә апалары күрәчәк. Аннары бүтәннәр… Кертерләр микән?.. Йөрәкләре таш булмаса кертерләр. Идрис гафу үтенер. Соңгы тапкыр, дип ант итәр…
Нишләптер бернинди тавыш-тын ишетелми. Ишек ачарга килүче дә сизелми. Язуны күрмәделәр микәнни? Әллә күреп тә ачмаска булдылармы?
Идриснең түземе төкәнде. Ул, ярсый-ярсый, агач ботагын тәрәзәгә бәрә башлады. «Менә сезгә!!! Менә сезгә!!!» Малай, елый-елый, тәрәзәне «кыйнавын» дәвам итте…
– Нишлисең син, Идрис?
Каяндыр ишетелгән тавышка малай сискәнеп китте. Аның артында соң чиккәчә гаҗәпләнгән партадашы Гөлназ басып тора иде.
– Нәрсә булды? Авырыйсыңмы әллә? – дип борчылып эндәште Гөлназ.
– Син… Син дә соңга калдыңмыни? – Малай, беренче күргәндәй, баштанаяк Гөлназны күздән кичерде. – Сине дә кертмәделәрме әллә?
– Кая кертмәделәр? Идрис, ни булды сиңа?
– Ну, мәктәпкә инде… Хәлимә апа әйтте бит, соңга калсагыз, ишекне эчтән бикләп куябыз, диде.
Ниһаять, Гөлназның аптыраулы карашы эреп юкка чыкты. Кызның сипкелле битендә шаян чокырлар пәйда булды. Ул җайлап кына Идриснең кулыннан агач ботагын алды, көлемсерәп, дәфтәр битендәге язуга күз салды һәм малайга туп-туры карады:
– Идрис! Бар, өеңә кайт, рәхәтләнеп йокла. Ял көне бит бүген! Як-шәм-бе!!!
Идрис исә бер елмаеп торучы партадашына, бер «кыйналган» тәрәзәгә карады да лапылдап җиргә утырды.
Алда казлар көтүе!
Кояш офыкка якынлашканда, югары оч малайлары Әхмәтләр капка төбенә кичке уенга җыелды. Башта көндез булып узган хәлләр турында әңгәмә куерттылар, уеннар уйнадылар: «Өчташ», «Мәчеле-тычканлы», «Каеш сугыш»… Көндәлек уеннарның берсе дә калмады бугай. Соңрак, инде эңгер беленә башлагач, күрше кызлары да урамга чыккач, капка төбендәге бизәкләр уеп эшләнгән эскәмиягә утырыштылар, һәм сүз сәпит-матай тирәсенә күчте.
– Менә Әхмәтләрнең матае бар, – диде сипкелле Рафис, – тик аңа абыйсы йөртергә бирми, ник дигәндә, беренче очраган багана Әхмәтнеке булачак. Ха-ха!..
– Бирмиме?! – дип чәчрәп чыкты Әхмәт. – Беләсең килсә, ул үзе өйрәтте мине йөртергә!
– Бәхәсме? – диде Рафис, мыскыллы елмаеп. – Менә хәзер абыеңның матаен апчыгып, Лилияне урам әйләндерә алмыйсың!
Әй Рафис! Әхмәтнең авырткан җиренә кагылдың ич. Аның күрше кызы Лилия белән дус булып йөрүен дә, иртәләрен мәктәпкә бергә баруларын да беләсең югыйсә.
Малайлар, кызыксынып, Әхмәткә төбәлде. Кызлар гына, боларның сөйләшүләрен бөтенләй ишетмичә, үзара гөрләшә-гөрләшә, көнбагыш чиртеп утыруларын белделәр.
– Бәхәс! – дип кычкырып җибәрүен сизми дә калды Әхмәт.
Ә Рафиска шул гына кирәк тә:
– Әгәр дә мәгәр Лилияне утыртып, түбән очтан урап менә алсаң, миннән сиңа… шоколад, – диде ул, хәйләкәр күзләре белән Әхмәтне сөзеп, – кызлар аның ише нәрсәне бик ярата…
Калганы бик тиз хәл ителде. Абзар почмагыннан иске «кәҗә тәкәсе»н сөйрәп чыгардылар. Лилия генә башта аптырап торды, аннан соң, миңа барыбер дигән кыяфәт белән, Әхмәтнең артына менеп утырды. Сигез-ун малай хәтсез генә этеп баргач, иске мотоцикл чаф-поф килеп бер төчкереп алды да, кинәт кенә пытырдап, ук шикелле алга ыргылды.
Дус кызының янәшәдә булуы рәхәтлек бирсә дә, үз хәлен үзе генә белә Әхмәт. Вәт сипкелле шайтан, никләр генә бәхәсләштем шуның белән! Дөрес әйтә ул, Әхмәткәме соң инде матайда йөрү! Ичмасам, Лилияне дә утыртты бит әле.
Шулчак күз алдына абыйсы Фәрхәтнең зур йодрыгы килде һәм ирексездән малайның тәне эсселе-суыклы булып китте.
Ә Лилиягә кызык. Бертуктаусыз көлүен белә:
– Әхмә-ә-әт, алда казлар көтүе-е-е!..
«Шул гына җитмәгән иде», – дип уйлады малай һәм авыз эченнән генә нәрсәдер бытылдады.
Матай исә, котырган үгез шикелле, каз өеренең нәкъ уртасыннан чажлап узды, артта ап-ак мамык-йон бураны күтәрелде. Шул буран уртасында түбән оч Маһруй әбинең: «Аһ денсезләр, аһ сез!» – дип кычкыруы гына ишетелеп калды.
– Әхмәт, инешкә борыл! – дип сөрән салды Лилия. – Безнең әти, җирән кашкасы дулаганда, гел шулай итә торган иде…
«Синең ат җигүче атаң матай күргән кешемени», – дип уйлады Әхмәт һәм үз урамнарына борылды. Никтер Лилия аның ачуын китерә башлаган иде.
Малайлар шунда. Тик нигә әле алар бер читкә посканнар? Рафис исә бөтенләй күренми. Тагын берәр этлек оештырганмы әллә бу сипкелле пәри, дип уйларга да өлгермәде, тыкрыкка аркылы сузылган җепкә эләгеп, мотоцикл бер якка, Лилия белән Әхмәт икенче якка очтылар…
Шакырдаган-чыкырдаган тавышлар ишетелде, урам төтенгә күмелде. Могҗиза белән генә исән калган «геройлар»га һәркем сокланды, аларны кул биреп торгыздылар, өс-башларын кактылар.
Ә мунча бурасына бәрелеп челпәрәмә килгән матай тирәсендә исә Әхмәтнең шәһәрдән кайткан биш яшьлек туганнан туган энекәше Илгиз мәш килә һәм, лампочкалары коелып беткән фараны ике кулы белән тотып:
– Такой больсой глаз, нисего не видит, – дип кабатлый иде.
«Гроссмейстер»
Менә бишенче көн инде Фаил Рөстәмнең портфелен күтәреп йөри. Мәктәпкә барганда да, кайтканда да, тәнәфесләрдә дә. Ә Рөстәмнең ике кул кесәдә, борын югары чөелгән. Нихәл итәсең – бәхәс шарты буенча тагын ун көн күтәреп йөрергә тиеш әле ул аны.
Ә бит барысы да юктан гына башланды. Беркөнне озын тәнәфестә, сүз иярә сүз чыгып, Рөстәм малайлар алдында мактанып ташлады:
– Мин берьюлы ун кешегә каршы уйный алам һәм унысын да отачакмын! – диде.
Һай, кысылмаган булсачы Фаил! Түзеп тора алмады шул, бәхәсләштеләр. Җиңелүче җиңгән кешенең портфелен ай буе күтәреп йөрергә тиеш булды.
Дәрестән соң һәммәсе актлар залына җыелды. Гомер күрелмәгән тамашаны карарга хәтта кызлар да килгән иде. Өстәлләргә ун шахмат тактасы куелды. Уен башланганчы, һәркем катгый кисәтелде: «Әйтеп тору тыела! Һәрберегез үзе уйларга тиеш!»
Шулай итеп, актлар залында чебен очканы да ишетелерлек тынлык хасил булды. Киеренке тынлыкны шалт иткән тавыш бозды – Рөстәм кыю гына беренче йөрешне ясады.
Ун тактада да уен кызганнан-кызды. Фаилнең күзләре түгәрәкләнә барды. Ул бертуктаусыз иренен чәйнәде: «Нүжәли унысын да отар?! Булмас!»
Әмма, «
икеле'' капчыгы» Йосыфның контроль эшләрдә «бишле» ала алмаячагы ап-ачык билгеле булган кебек, Рөстәмнең отачагы да бәхәссез иде инде. Эшнең хөртилеген чамалап алган Фаил мизгел эчендә ишеккә ташланды. Әмма малайлар бик тиз эләктереп алды аны:
– Ә бәхәс?!
– Бәхәсне кая куясың?
– Кара син аны, ансат кына шылмакчы! – диештеләр.
Рөстәм исә тугыз тактада эшне бетергән иде инде. Менә ул ашыкмый гына соңгы көндәше Йосыф каршына килде һәм чираттагы йөрешне ясар алдыннан тәкәббер генә итеп Фаилгә карады:
– Шулай, энем, моннан соң минем белән бәхәскә кермәссең дип уйлыйм!.. Һм-м-м!.. Ә минем рюкзак авыр булыр, һай авы-ы-р… – диде ул, йөзен чыткан булып.
– Әйдә, әйдә, уйнап бетер! – диеште малайлар.
– Фи-и-и, нәрсәсен уйныйсың! – Рөстәм тактага кырын күз ташлады. – Беткән бит инде монда!..
Һәм ул күп уйнаудан сөялләнә башлаган имән бармагы белән оста гына итеп Йосыфның соңгы шашкасын тактадан чиертеп төшерде.
Батыр егет
Раушания – сыйныфта иң матур кыз. Моның шулай икәнлеген бөтен малай белә. Әхәт тә белә, ләкин аны белеп кенә ни файда? Менә Раушания Әхәтне матур итеп күрсен иде ул… Юк шул! Печтек кенә дә игътибар итми. Бәлки, игътибар да иткән булыр иде – Әхәтнең колаклары алагаем зур, көзге әче җилләрдә тирбәлгән әрекмән яфраклары шикелле селкенеп торалар. Ну, аннары буен да әйтер идем… Әнисенең кер юу машинасыннан әз генә калкурак. Ә шулай да бик дуслашасы килә бит шул тәкәббер Раушания белән.
Их, берәр батырлык кылсаң иде ул менә! Әйтик… әйтик, Раушания суга бата яза… Әхәт аны коткара… Яисә кызны зу-ур овчарка таларга җыена. Шунда Әхәт йөгереп килә дә, «рраз!», «рраз!»… Хыялларның чиге-чамасы юк иде.
Беркөнне Әхәтне, Раушанияне һәм сыйныфтагы тагын өч укучыны район үзәгенә, математика буенча уздырылган олимпиадага җибәрделәр. Олимпиада яхшы узды. Соңыннан, барысы бергә кереп, ашханәдә тамак ялгадылар. Ашаганнан соң укытучы апалары берәр сәгать ял итәргә рөхсәт бирде. Шунда Әхәт:
– Раушания, әйдә, ә-ә-нә теге супермаркетка барып киләбез, – диде, бераз дулкынланып. Кыз риза булды.
Теләгән әйберләрен алып кибеттән чыгып барганда, көтмәгәндә алар каршына Әхәттән дә бәләкәйрәк буйлы бер малай килеп басты.
– Сәлам, чибәркәй! – диде ул, кызга сөзеп кенә карап. – Телефоның бармы? Бир аны миңа! Тизрәк!!!
Әхәт катты да калды. Нәрсәдер әйтергә теләп авызын ачты… әмма дерелдәгән иреннәре арасыннан сүз чыкмады.
Шунда Раушания көтелмәгән тәвәккәллек күрсәтте – кулындагы сумкасы белән хулиган малайга китереп сукты. Тагын, тагын… Ялгышып, Әхәткә дә эләкте. Бу тавышка кибет эченнән кешеләр йөгерешеп чыкканда, бәләкәй буйлы башкисәр биредән табан ялтыраткан иде инде.
Раушания һушын җыярга өлгерә алмый асфальтта башын тотып бөрешеп утырган Әхәт янына чүгәләде:
– Авыртамы? Гафу ит инде, ялгышрак эләкте. Энекәшкә дип алган гантельләрне кулланырга туры килде шул…
Башы томаланган Әхәт исә:
– Мин – егет… батыр… егет… – дип мыгырданды.
Аукцион
Иртән мәктәпкә килгәч, бер көтү бала, гадәттәгечә, Фәннур янына җыелды:
– Малай, алгебрадан өй эшен күчерергә биреп торырсың инде, яме?!
– Фәннур дус, ничек кәефләр? Яшт иттереп кенә әдәбияттан иншаны күчереп алыйм әле?
– Малай, коткарсаң, син генә…
Ләкин бүген уку отличнигы никтер сумкасыннан дәфтәрен чыгарырга ашыкмады. Эре генә кыяфәт чыгарып кукраеп утыруын белде.
– Йә, ялындырма инде!
– Дәфтәреңне ашамыйбыз ла…
– Бүтән көннәрдә күчертә идең бит әле!
Ниһаять, Фәннурның масаю катыш чыелдык тавышы яңгырады:
– Бүтән көннәрдә шул менә… Ә моннан соң алай булмаячак! Бүгеннән башлап, бушка күчертүләр бетте!
Сыйныф бүлмәсе бер мәлгә тынып калды.
– Ярар соң… – дип сузды Кәлтә Закиры. – Жевачкы бирермен, брат. Күчерт кенә!
