Լիլի

Մնաց Լիլիթի հետ մեն մենակ։ Երկար նայեց սավանով ծածկված մարմնին, բայց չհամարձակվեց բացել ու տեսնել սիրելի դեմքը մեռած։ Դեռ հավատում էր թե դա սուտ է։

Նստեց ու ակնապիշ նայում էր դագաղին։ Եկեղեցու բոլոր լույսերը հանգցրել էին թողել միայն միայն մեկը։ Խավարի մեջ դագաղը ավելի սոսկալի տպավորություն էր թողնում Ֆելոյի վրա։ Նրա աչքերից նույնիսկ մի կաթիլ արցունք դուրս չեկավ երբ իմացավ Լիլիթի մահվան մասին, ու նույնիսկ հիմա երբ կանգնած էր նրա դագաղի մոտ։ Չէր տեսել մահացած ու չէր ընդունում մահը։ Այսպես նստեց բավական երկար ժամանակ։ Սակայն այնպես էլ ուժ չէր գտնում մոտենալ ու ծածկոցը ետ անել։ Ահավոր էր….

Վերջապես որոշեց տեսնել այն չքնաղ էակին որ արևն էր իր կյանքում, ում սիրել ու փայփայել է հոգու խորքում նույնիսկ նրա ամուսնանալուց հետո, բայց երբեք չի փնտրել հանդիպում, որ չխավարի նրա երջանկությունը։ Ծանր շունչ առնելով ու կրծքից դուրս ելնող սրտով՝ բռնեց կտորի փեշը ու քաշեց ետ։ Բացված տեսարանը իրեն քիչ մնաց գժվեցներ։ Որովհետեւ միայն խելագարը կդիմանար այն ցավին որ համակեց իրեն ու խոցեց մինչև սրտի խորքը ու ոչնչացրեց ողջ էությունը։ Ինքը պատրաստ չէր։ Երանի՜ կուրանար ու չտեսներ այդ աչքերը փակ, շրթունքներն անշարժ, սպիտակ մաշկը կապտած, կորցրած կենդանի փայլն ու անզգա։ Դաժան հարված էր… Ափ ընկած ձկան նման բացուխուփ արեց բերանը։ Օդը չէր հերիքում։ Անձայն գոռաց, մռնչաց կատաղած ցուլի նման։ Նրա շրթունքները դողում էին ու մրմնջում ինչ որ կցկտուր վանկեր, նման այն զարհուրելի կոկորդային խրռոցներին որ դուրս են գալիս խեղդվողներից, երբ նրանք արդեն անգիտակից սուզվում են դեպի անհայտություն։ Երիտասարդը ցանկանում էր մեռնել, չտեսնել այս ամենը։ Թող անիծվեն սրիկաները որ խլեցին Լիլոյի կյանքը։ Անաստվածնե՜ր… ոչնչացրիք մի հրաշք մարդու, ով արժանի չէր նման վախճանի։ Ֆելիքսը ձեզ ոչնչացնելու է։ Փոշի եք դառնալու։ Հիմարներ… միայն մահը փրկություն է ձեր համար։

Ուշքը գնում էր, պղտոր աչքերը հառել էր անկենդան դեմքին։

_Լիլի՜թ,_ վերջապես լեզուն կարողացավ արտասանել այդ բաղձալի անունը։ Դա ոչ շշուկ էր, ոչ էլ գոռոց, այլ նման էր այն կանչին որ դուրս էր գալիս իր բերանից երբ գնում էին դասի։ Ու Լիլոն անում էր.« հա, քաղաքացի»։ Սակայն այս Լիլին ձայն չհանեց։

Ակնապիշ նայում էր, նայում, մինչև խոնավացած աչքերից հոսեցին արցունքները ու ատամները սեղմեց որ չգոռա, բռունցքների մեջ ճզմելով սավանը։

_Լիլո՜,_դառնությամբ հեկեկաց։ Միայն հիմա տեսնելով անշունչ դեմքը նա հասկացավ, որ իրոք էլ Լիլի՛ չկա՛ ու չի՛ լինի։ Այն բարի սիրտը որ լույս ու ջերմություն էր արձակում էլ չի բաբախում։

_Լիլո՜… Լիլո՜… չեմ ուզում հավատալ… սա ինչ սև ճակատագիր էր…

Քաշեց սավանը, մինչև բացվեցին իրար վրա դրված ձեռքերը։

_Իմ Լիլո՛… Լիլիթս…

Կապույտ շոր էին հագցրել։ Երկար մազերը խնամքով դասավորել էին որպես պսակ, միայն ծաղիկներն էին պակասում որ հրաշք դիցուհու տեսքը կատարյալ լիներ։ Սակայն Ֆելոյի համար Լիլիթը միշտ էլ կատարյալ էր։ Այնպես էլ չհամարձակվեց դիպչել նրան։ Ինքը չի դիպչում ուրիշի կնոջը…. Թույլ չի տալիս իրեն սիրել ուրիշի կնոջը… տեր աստված խոստանում եմ երբեք չնայել Լիլոյի կողմ, չմտածել նրա մասին, երբեք չեմ արտասանի անունը, միայն թե այնպես արա որ Լիլին կենդանի լինի, միայն թե նա ապրի… բայց չկար ոչ մի ճար ու հնարավորություն ետ դարձնել ժամանակը։ Երիտասարդը պատրաստ էր տալ ամեն ի՛նչ, նույնիսկ սեփական կյանքը…

_Լիլիթ քո հարսանիքի օրը ասացի թե ջարդուփշուր արիր սիրտս,_կուլ տվեց արցունքները ու դեմքը մոտեցրեց Լիլիթի դեմքին._սուտ եմ ասել…այստեղ դեռ կար քեզ սիրող սիրտ…

Ծեծեց կուրծքը։ Օրորվեց ու բղավեց.

_Հիմա չկա… ա՛յ, հիմա՛ այն ջարդուփշուր է… ա՛յ, հիմա ես իսկապես սիրտ չունեմ… վառեցիր խանձեցիր… դատարկ է… Երկու տարի է քեզ չէի տեսել… ինչի՞ համար… որ գամ դագաղում քեզ տեսնեմ… որ գամ թաղմա՜նդ…

Ետուառաջ գնաց։ Քանի քանի անգամ հույսով նայեց մահացածի կողմ, թե դա տեսիլք է, ծնված իր բորբոքված երևակայությունից։ Ցավոք սրտի անիծված արկղը չէր կորչում, ու Լիլիթը չէր կանգնում ոտքի։ Ցավը սեղմում էր կոկորդը։ Սիրտը կտոր-կտոր էր լինում։ Մոտեցավ Լիլիթին, գորովալից հայացքը հառեց անկենդան մարմնին բռնեց սառը ձեռքը։ Փշաքաղվեց, բայց բաց չթողեց։ Ափերի մեջ պահեց ու սեղմեց շրթունքներին։ Արցունքները թափվեցին Լիլիթի մատներին։ Զգուշությամբ սրբեց, կռացավ նորից համբուրեց.

_Լիլիթ միշտ կմնաս իմ սրտում։ Մի օր այնտեղ,_մատը վերև արեց._երկնքում… մենք կհանդիպենք ու դու նորից կժպտաս ինձ… այս անգամ էլ բաց չեմ թողնի քո ձեռքը, ոչ էլ կզիջեմ ուրիշին…եթե հակաճառես կփախցնեմ… քեզ կյանքից շատ եմ սիրել,_արցունքների նոր ալիք եկավ։ Թողավ ձեռքը։ Եվ արտասվում էր և կարգի բերում սավանը։ Ծածկեց Լիլիթի ձեռքերը։ Ու արդեն սավանի վերևից դրեց ափը Լիլիթի ձեռքերին նայեց մարմար դեմքին։

_Հիշում ես մի օր ասացիր որ չես ուզում հավատալ որ մարդու մահից հետո ոչինչ չի մնում…. Միայն մի բուռ հող… ասում էիր, հավատում ես որ մահից հետո էլ կա՛ կյանք… չես ուզում հավատա՛լ որ չկա… երբ հարցրի ինչու՞, պատասխանեցիր թե հանուն նրանց ով մեր հետ չի… չես ուզում որ անհետ կորեն կարծես երբեք գոյություն չեն ունեցել… հիմա ե՛ս եմ քեզ ասում, հավատում եմ որ սա վերջը չի… ու սահմանից այն կողմ՝ մյուս կյանքում, խոստանում եմ ծնվել քեզանից մի քանի տարով մեծ ու գյուղում, ու դու կնվիրես քո սիրտը ինձ, բարի ու հոգատար…

Երկար խոսեց, ասաց այն ամենը ինչ կուտակվել էր այս ընթացքում։

_Լիլո՛, չեմ կարող հավատալ որ այլևս ձայնդ չեմ լսելու, չեմ տեսնելու քո ժպիտը,_լռեց սրբեց արցունքները, շարունակեց խռպոտ ձայնով._գիտե՞ս, երբ ամուսնացար, խոստացա ինքս ինձ որ երբե՛ք չպիտի փնտրեմ քեզ, կպոկեմ ու դեն նետեմ սրտիցս… նույնիսկ սիրտս կպոկեմ եթե անհրաժեշտ լինի,_տխուր ժպիտ հայտնվեց նրա հուզված դեմքին,_ու երբ մեղրամսից դուք վերադարձաք, ու զանգեցիր ինձ չբարձրացրի հեռախոսը…. Ա՜խ, ինչ ցավոտ հիշել հիմա այդ… գոնե վերջին անգամ լսած կլինեյի քո ձայնը… եթե իմանայի… սակայն այն ժամանակ գրեցի. «Ես ուրիշի կնոջ սիրողներից չեմ»։ Ապուշ… հիմար տղա՛… ա՜խ, ա՜խ… ուզում էի ցույց տալ որ նեղացել եմ, խռովել… երեխայությու՜ն… հիմա գլխիս եմ խփում, օգուտ չկա… քանի անգամ եմ վերցրել հեռախոսը ձեռքս հավաքել համարդ ու նայել վրան… մխիթարվում էի… գոնե այդպես ուզեցել եմ մեղմել իմ կորուստը…բա հիմա ի՞նչ եմ անելու…

Խոսում էր ու ուշադիր նայում սիրելի դեմքին։ Սպասում արձագանք ու պատասխան։ Բայց ոչ մի մկան չշարժվեց ու ստվեր չխաղաց։

_Լիլո, ուզում էի գալ տեսնել քեզ… տենչում գեթ մի անգամ լսել անուշիկ ձայնդ… տեսնել սիրուն դեմքդ…ա՜խ… Լիլի՜… չէի ուզում մաքուր անունդ վարկաբեկել… բոլորն էլ գիտեին որ խենթանում եմ քեզ համար…ավելորդ խոսակցությունները կարող էին խախտել քո ընտանեկան երջանկությունը… հետո հպարտությունս չէր թողնում… սաստիկ նեղացել էի որ ինձ չսիրեցիր, ընտրեցիր Կարենին… նույնիսկ մի անգամ հայհոյել եմ ձեր հասցեին, անիծել այն օրը երբ ծանոթացա քո հետ, անիծել այն օրը երբ Կարենը հայտնվեցավ քո կյանքում,_լռեց շունչ քաշեց,_հետո պատահական իմացա որ երեխա չունեք ու խնդիրներ ունեք դրա հետ կապված… սկզբում ուրախացա, մտածեցի, լավ եղավ, եթե իմ հետ ամուսնանայիր երեխա հաստատ կունենայիր։ Ասում էի աստված պատժեց… բայց… ժամանակ անց երբ սերը քո հանդեպ հաղթեց սիրտս լցված չարին, խորտակված էի… զղջացի բոլոր անեծքների համար… մոմ եմ վառել, ներողություն խնդրել… աստծուց բալիկ եմ աղերսել ձեր համար… ե՛ս ձե՛ր համար… Լիլո՛… չդիմացա… քո ամուսնությանը մի կերպ դիմացա, խանդից տառապում էի, բայց տարի խաչս… սակայն այն որ աստված զրկում է քեզ մայրանալու բերկրանքից… դա անընդունելի էր… քանի մոմ եմ վառել… Մի անգամ նույնիսկ քեզ եմ նկատել եկեղեցում։ Բայց դու ինձ չտեսար…

Շրջեց գլուխը դեպի պատից կախված ամենափրկիչը։

_Դու՛ տեսել ես ինչպես ես պահվեցի… ծածուկ հետևում էի,_նորից մեխեց հայացքը Լիլիթի դեմքին,_այո, նա գիտի… առաջին անգամն էր որ տեսա քեզ հարսանիքից հետո։ Մի տարի անց… ի՜նչ տարի՛… մղձավանջային երազ… դու նույնն էիր, գուցե ավելի գեղեցիկ ու վսեմ… մենակ էիր… ա՜խ Լիլո, չմոտեցա չբարևեցի ու ձայնդ էլ երբեք չլսեցի… հպարտ էի ձևանում… հիմա՛ր, անուղեղ… հետո քանի անգամ եմ պատկերացրել եմ որ մոտեցել եմ խոսել, իմացել որպիսությունդ….

Ֆելոն խոսում էր ու խոսում, բաղձանքով հառում աչքերը Լիլիին ու ապարդյուն սպասում պատասխան։

_Երանի՜ ձայնդ մի անգամ էլ լսեի… թող անիծվեն վիժվածքները որ խլեցին քեզ մեզնից… շանսատակ եմ անելու դրանց… կենդանի թաղելու եմ… եթե մինչև այս կորցրել էի իմաստը ապրելու, ապա հիմա, հակառակը պիտի ապրեմ որ գտնեմ ու սատկացնե՛մ դրանց։

Հանկարծ ոտնաձայններ լսեց։ Կարենը եկավ։

_Դե՛ռ այստե՞ղ ես…

Ֆելիքսը իսկույն սրբեց արտասուքը ու սեղմեց շրթունքները։

_Մի բառ անգամ չասացիր, Ֆելո՛…

_Ի՞նչ ասեմ,_փղկձաց երիտասարդը։ Խառնվել էին բոլոր զգացմունքները՝ առաջին սիրո կորուստը, Լիլիթի սպանությունը, ու ամոթ որ ամուսնու առջև արցունքներ է թափում մահացած կնոջ վերաբերյալ։ Գնաց նստեց նստարանին ու ծածկեց երեսը ափերով։ Սակայն չդադարեց արտասվել։ Դատարկվել էր մեջը, անիմաստ կենդանություն։

Կարենը կրծեց շրթունքները։ Մի ուրիշ անգամ երևի կհարվածեր այս լակոտին, որին երբեք լուրջ չի վերաբերվել, սակայն հիմա զգաց միայն կարեկցանք այդ տղայի նկատմամբ։ Նա իրենից փոքր էր տասը տարով։ Ու միշտ էլ երեխայի տեղ է դրել նրան։ Լիլիթը կրկնում էր. «Մի նեղացնի նրան… նա փոքր է…»։ Կարենին թվաց թե գլխի մեջի ձայնը խոսում է կնոջ ձայնով։ Քարշ եկավ կնոջ դիակի մոտ։ Ձեռքը դրեց հանգուցյալի գլխին, ապա ձգվեց համբուրեց ճակատը։ Այդ պահին Ֆելիքսը բարձրացրեց աչքերը ու տեսավ ինչպես Կարենը շշնջաց ինչ որ բան Լիլիթի ականջին հետո քաշեց սավանը ու ծածկեց երեսը։

«Այդ Կարենը միշտ կանգնել էր մեր միջև… նույնիսկ հիմա»։ Վերջին անգամ հայացքը գցեց դագաղի կողմ ու դուրս եկավ առանց ետ նայելու։

Ու հիմա կանգնած Լիլիթի շիրիմի մոտ նորից ապրեց այն ցավն ու տառապանքը, որ դեռ ծխում էին ու չէին մարում։ Քանի՜ երկար տարի ապրել է վիշտը սրտում։ Քանի՜ անգամ մտքում պտտել է թաղման օրը, ինչպես ցավից գոռում ու աղաղակում էր Գոհարը, արցունքները աչքերին համբուրեց քրոջ ճակատը Վարուժանը, իսկ հայրը չեկավ հուղարկավորությանը, վատ էր զգում իրեն ու բժշկի հսկողության տակ մնացել էր տանը։ Իսկ Կարենը՜… ցավալի տեսարան էր երբ նա մոտեցավ դագաղին։ Չկան բառեր որ արտահայտեն նրա վիճակը։ Խեղճ մարդ… ցավագարի տպավորություն էր թողնում, պղտոր հայացքով նայեց Լիլիթին ու եթե մայրը չօգներ չէր կարողանա բաժանվել նրանից։ Իսկ ինքը՜… ո՞վ էր որ իրավունք ունենար մոտենալ… օ՜ ի՜նչ էր զգում ամբողջ մարմնով երբ սավանը քաշեցին Լիլոյի դեմքին ու կափարիչով ծածկեցին դագաղը… Այդ մեխերը իր դագաղին էին խփում… մեկ-մեկ, թխկ-թխկ, ինքը մեջից լսում էր, տեսնում ինչպես կորավ արևի լույսը, ինքը այնտեղ էր Լիլոյի կողքը պառկած, մի դիակ էլ ինքն էր, այն օրը սպանել էին իրենց երկուսին։

_Ֆելո,_Նարգիզը մտավ նրա թևը։

Դեմքը դարձրեց կնոջ կողմ ու գրկեց մի ձեռքով։

_Երբ գալիս ես այստեղ իսկույն փոխվում ես։

_Նարգի՜զ…

_Չեմ հարցնում մտածում ես Լիլոյի մասին թե ոչ, որովհետև պատասխանը ակնհայտ է,_կինը տխուր ժպտաց։

_Սիրելիս, ես երբեք…

_Գիտեմ,_կտրեց նրան կինը։

Այսպես գրկախառնված կանգնել էին Լիլիթի շիրիմի առաջ։

Տասնհինգ տարի է ինչ ամուսնացել էին։ Երջանի՞կ էին։ Ֆելիքսը դժվարությամբ էր ընդունել այդ որոշումը։ Լիլիթից հետո ոչ մեկի վրա չէր նայել։ Կյանքը կորցրել էր գույները, դարձել մոխրագույն ու մռայլ։ Ու այդ դժգույն ներկայի մեջ ջերմացնում էին միայն հուշերը առաջին սիրո մասին։

Ծանր հարված էր նաև Լիլոյի մահվան պատճառը։ Երբ ամեն ինչ բացահայտվեց հիշեց ինչպես ինքը գովում էր օրիորդի գեղեցիկ արտաքինը, իսկ նա հակաճառեց. «արդեն այնքան եմ լսել, որ ինքս էլ հավատացել եմ…. միշտ տանջվել եմ այդ պատճառով։ Սիրուն աչքերիս են նայում ոչ թե լսում ի՛նչ եմ ասում… ի՛նչ բնավորություն ունեմ, ինչպիսի՛ ներքին աշխարհ։ Մի անգամ մի տղա ասաց, որ ես ավելի գեղեցիկ եմ քան նրա նախկին սերը, ու առաջարկեց ամուսնանալ… հենց այնպես, առանց զգացմունքների, որովհետև սիրուն եմ… Ֆելո՛, ես երբեք չեմ ամուսնանա…»։ Բայց դրժեց խոսքը երբ տեսավ Կարենի հաղթանդամ կերպարանքը։ Ու կարճ ժամանակում Ֆելոն հասցրեց տեսնել նրանց միասին ու առանձին… հավիտյա՛ն առանձին։

Կինը դրեց գլուխը իր ուսին։ Նրա մազերի գույնը նման չէր Լիլոյի մազերին։ Նարգիզը ավելի ցածրահասակ էր։ Չեր փայլում շքեղ արտաքինով, բայց ուներ ջերմ, սիրող ու համբերատար սիրտ։

Ինչպե՞ս ամուսնացավ նրա հետ։ Շուրջ տասը տարուց ավելի էր անցել Լիլիթի մահից։ Մերժում էր ամեն տեսակ խոսակցություն ընտանիք կազմելու մասին։ Կորցրել էր հետաքրքրությունը կյանքի նկատմամբ։ Աշխատանք ու տուն չկար ուրիշ ճանապարհ։ Երբեմն աշխատակիցների հետ ակումբ էր հաճախում։ Մոր դարդն էր դարձել։ Եվս տիկին Գոհարը խոսք էր բացում, որ կյանքը չի կանգնել ու ինքը ջահել է ու պիտի առաջ շարժվի, հիշեցնում էր դստեր խոսքերը հարսանիքին, հարցնում միթե չկա շրջապատում գոնե մեկը ում համակրում է։ Բայց Ֆելոյի սիրտը փակ էր ամեն տեսակ զգացմունքների առջև։ Մի քանի անգամ Գոհարը շեշտեց խոսքը Նարգիզի վրա, սակայն ինքը չլսելու տվեց։ Իհարկե կույր չէր ու նկատում էր Նարգիզի թաքուն հայացքներն ու հառաչանքները, բացասական պատասխանը բոլոր ուզողներին։ Բայց օրիորդը երբեք չեր ցույց տալիս իր զգացմունքները։ Սկզբում Ֆելիքսը խուսափում էր ամեն տեսակ հանդիպումներից, ինչպես և ինքը օրիորդը։ Բայց իրեն տանջում էր այն հանգամանքը որ ինքը դարձել ուրիշի դժբախտության պատճառ։ Հաճախ մտածում էր որ ինքն իրեն հորինում է, հիվանդ երևակայության խաղեր էին, Նարգիզը անտարբե՛ր է, չկա՛ ոչ մի սեր։ Սակայն եթե չկա ինչու՞ չի ամուսնանում, վաղուց ավարտել է ուսումը, լսել է որ ունի բազում ուզողներ։ Բայց ո՛չ… կպել նստել է տանը, որ տանջի իրեն, որ Լիլիթի գերեզմանաքարի նկարը ասի. «Ֆելո՛ ջան, հիմա ինձ հասկացար, սեփական կաշվի վրա զգացիր ի՛նչ է, երբ քեզ սիրում են, իսկ դու՝ ո՛չ»։ Լիլի՛թ, Լիլի՛թ… ինքը քարից չի… որքան էլ այդ աղջիկը հեռու էր պահում իրեն, նրա ցավը արձագանք էր գտնում իր սրտում։ Ի՞նչ անել… չէ որ ինքը ոչ սեր, ոչ էլ երջանկություն չէր կարող տալ այդ աղջկան։ Տանջել մի անմեղ էակի, ով սեր ու գորով է տենչում, իսկ ինքը հոնքերը կիտեց ու ասաց. «խնդրում եմ ամուսնացիր, որ ինձ էլ հեշտ լինի»։ Սակայն ստացավ ապշեցուցիչ պատասխան. «ես Լիլիին խոստացել եմ փրկել Ֆելոյին, երբեք բաց չթողնել ձեռքը»։ Ու վերջապես ինքը հանձնվեց։ Ամուսնացան։ Տառապում էր որ չի կարող տալ այն ամենը ինչի արժանի էր Նարգիզը։ Բայց երբեք բացեիբաց չխոսեցին իրենց զգացմունքների մասին։ Միայն մի անգամ կինը ասաց.«Ես գիտեյի ինչի՛ եմ գնում» ու չթողեց հանել վզից Լիլիթի նվիրած խաչը։ Նարգիզը ավելի ուժեղ էր քան ինքը պատկերացնում էր, ու անմռունչ տարավ խաչը իր հետ միասին։ Առաջնեկը՝ Մեսրոպիկը լրիվ փոխեց իր կյանքը։ Նա վերակենդանացրեց իրեն։ Հետո ծնվեց Արամիկը, ապա՝ Զավենը։ Մայրը երջանկությունից ճախրում էր։ Որդին ուշ ամուսնացավ սակայն բալիկներով լցրեց տունը ու վերջապես Լիլիթի անունը նրանց տանը չէր հնչում։ Ու երջանկությունը դարձավ կատարյալ երբ ծնվեց չորրորդ բալիկը՝ աղջիկը։

_Ֆելիքս, գնացինք։ Արդեն ուշ է հավաքենք երեխաներին ու գնանք,_առաջարկեց կինը։

_Ու՞ր են։ Գտիր տղաներին…

_Դե իհարկե ե՛ս տղաներին, իսկ դու աղջկա՛նդ։

Ամուսինը ժպտաց։ Աչքերում փայլեցին պատանեական կայծերը։ Դարձավ տասնհինգ-քսան քայլ հեռավորության վրա գտնվող դստերը.

_Անթառա՛մ, աղջի՛կս, արի՛, տուն ենք գնում։

P.S Կարենը դուրս եկավ բանտից, վերադարձավ հարազատ գյուղ։ Վարուժանը բերեց նրան իրենց տուն, քանի դեռ կարգի էին բերում փեսայի հայրական օջախը։ Կնոջ բերանը ծռելուն հոնքերը խոժոռեց ու իր բամբ ձայնով ասաց. «Նա արեց ա՛յն ի՛նչ ե՛ս պիտի անեի»։ Գոհարը գրկեց Կարենին ինչպես հարազատ որդուն, չկարողանալով զսպել արցունքները։ Աչքի առաջ եկավ վաղամեռ դուստրը։ Ինչպիսի՞ հոյակապ զույգ էին։ Որքա՜ն երջանիկ էր Լիլիթը։ Ո՜նց էին շողում նրա աչքերը երբ խոսում էր ամուսնու մասին։

Սկսել նոր կյանք դժվար էր, ոչ էլ կար ցանկություն։ Երիտասարդ տարիները անցկացրեց կալանքի տակ։ Դուրս եկավ հասուն մարդ՝ առանց որևէ նպատակի։ Երկրորդ անգամ չամուսնացավ։

Ժամանակը ամբողջ օրերով այգում էր անցկացնում։ Երբեմն գնում էր Վարուժանի մոտ՝ խանութ, խոսել, իմանալ նորություններ ու ցրել դառը հուշերը։ Այցելում էր մոր ու կնոջ գերեզմանները։ Երկու տարվա երջանկության հուշերով էր ապրում։ Ինքն էլ մնացել էլ անցյալում։ Անցյալը կանգնում էր աչքերի առաջ երբ տեսնում էր Վարուժանի ավագ դստերը՝ Լիլիթին։ Հորաքրոջ պատճենն էր, միայն բնավորությամբ տարբերվում էր։ Սա խուժանի մեկն էր, իսկ և իսկ հոր աղջիկը։