скачать книгу бесплатно
– Ә?.. – Ихсанбай уянгандай булды, әмма күзен ача алмады.
Сибгат аның өстенә мич буенда торган бер чиләк суны сипте.
– Мә, хаин, эчә белми эчсәң!
– Һәй! Кем ул, ә? Әти?!
– Камалетдинов эзләтә сине, тор, тиз бул штобы.
Сибгат чыгып китте. Әле ярый Шәңгәрәй күренмәде, икмәк сорап өенә тиклем озатыр иде. Их, малайны сугыштан алып калып ялгышты, ахры. Үзе дә эчте шул, үзен онытыр өчен эчте дә бит, күрәсең, үзен түгел, Ихсанбайны онытты…
Өенә җитәрәк, Сибгатнең адымнары ышанычсызрак була барды. Хәзер аны Фәүзиянең дөм кара карашы өтәчәк. Ни уйлаганын сорашырга тырышып, күпме генә аның йөзенә карамасын, нык итеп кысылган юка иреннәрдән, керфек астына, тирәнгә яшеренгән күзләреннән аның берни дә укый алмаячак…
Шушы минутта ул кабаттан үз бусагасы аша атламас өчен генә әллә ниләрен бирер иде…
* * *
– Малайлар! – Өендә күренмәгәч, Мәдинә, энеләрен эзләп, тышка чыкты. – Малайлар, дим! Җантимер, Биктимер, сез кайда? Юклар бит… – Мәдинә, аларны эзләвен дәвам итеп, урамга чыкмакчы иде, үзләренә таба килгән ахирәтен күрде, анысы килеп җитәр-җитмәстән кычкырып сүз башлады:
– Нәрсә анда чебешләрен җыя алмаган тавыктай торасың, ахирәт?
– Малайлар әллә кая чыгып киткән. – Мәдинә Галимәнең өстендәге эре кызыл чәчкәле яшел ситсы күлмәкне шунда ук шәйләде. – Күлмәгең калын икән, – диде ул, ахирәтен чеметергә үрелеп. – Нигә эндәшмисең?
– Һәй! Сине очратып буламы? – Галимә быел яздан бирле колхоз идарәсендә кәгазьләр белән эшли. Әти-әнисе булгач, җидене бетерә алды шул ул, Мәдинә шикелле кара эштә интекми. – Сиңа киләм, ахирәт, кәнсәгә кешеләр килеп тулды, персидәтел мине чыгарып җибәрде…
– Кемнәр икән? – Мәдинәдә әле хаксызга тартып алган сыерын кире кайтару өмете сүрелмәгән.
– Камалетдинов диме шунда, этем белсен! Ихсанбай да шунда кереп калды…
– Камалетдинов районда… баш кеше була түгелме?
Әмма Галимә Мәдинәгә төпченергә ирек бирмәде:
– Әй Мәдинә! Аның Ихсанбае ни дә, Мирхәйдәровы ни. Түрә бит алар! Әллә аларда синең белән минем кайгы дисеңме? Лутчы үзеңә бер нәрсә күрсәтәм.
– Галимә…
– Әйдә әле… Теге чак әйткән идем бит! – Галимә, якын-тирәдә кеше-фәлән күренмәсә дә, Мәдинәнең колагына иелде.
Мәдинә кызыксынуын җиңә алмады:
– Әйдә соң…
Өйгә кергәч, Галимә төенчеген чиште:
– Менә!
– Кемнеке бу?
– Укытучы Сәрбиназ апайныкы.
– Уй… нинди тамаша! – Мәдинә юка ак тукымадан ике бала башлыгын бергә тоташтырган кебек итеп тегелгән әйбергә ис-акылы китеп карады. – Ничек кияргә икән?
– Артында… менә төймәсе бар!
– Уф, әйкәем… Үзең сорап алдыңмы?
– Сорамыйча… Карап тегәбез дә китерәм, дидем!
– Ә нәрсәдән тегәбез?
– Кайгырма! – Галимә икенче төргәкне таратты, аннан метр чамасы ак тукыма килеп чыкты.
– Монысын кайдан алдың?
– Савымчыларга халат тегәргә дип бирделәр, шуннан чәлдердем.
– Уй, Галимә… тотылсаң?!
– Этем белсенме?
– Әй курыкмыйсың да инде, ахирәт!
– Куркып торсаң… – Галимә яңгырап торган тавышы белән янә кычкырып көлде. – Синең белән мин «туес» дигән сүзне өйрәнер идекме? Әйдә, ал кайчыңны, җеп, энә алып килдем.
Ни чыкса, шушы Галимәдән чыга иде элек – әле дә шулай. Мәдинә аңа карулашмый буйсынырга өйрәнгән. Бала чакларында, Мәдинәгә күп булса сигез-тугыз яшь булгандыр, шушы Галимә, Алайгыр базарына барып, урыслардан урысчага өйрәнеп кайтыйк дип котыртты. Әтисе Мөхәррәм агай, бик каты үтенгәч, утыртып алып китте боларны. Караңгыдан ат җигеп чыккач, иртәнге уннарга барып керделәр. Шулкадәр күп халыкны күрүдән Мәдинә дә, Галимә дә башта каушап калдылар, Мөхәррәм агай, атын койма буена туктатып, ыңгырчагын бушатты да:
– Мин әнә теге якка барып әзрәк сату итәм, сез арбадан төшмәгез, атны күздән югалтмагыз! – диде. Үзе, сатуга дигән әйберләрен алып, халык арасына кереп китте.
Мәдинә белән Галимә күпме генә тырышып тыңламасыннар, халыкның сөйләшкән сүзе монда килеп ишетелми. Урыс дигәне кайсыларыдыр, әнә ул юан-юан сары йөзле хатыннар шулар микән?
Бераздан үзләреннән ерак түгел бәләкәйрәк бер өй торганын күрделәр. Галимә сикереп төште дә:
– Барып карыйм әле, нәрсә икән! – диде.
– Әтиең күреп калса киткәнеңне…
– Күрсә… – Тиктормас Галимә инде өйгә барып җитеп, ишек башындагы язуны укып маташа иде. – Л-а-в-ка – Лавка, Мәдинә, лавка!
Ул арада лавка болдырына бер хатын күтәрелде, Галимәгә елмаеп сүз кушты:
– Кто ты будешь, девочка? То есть, чья будешь?
Галимә, бу тагын берәр нәрсә эндәшкәнче дип, арба ягына йөгерде.
– Нәрсә диде ул сиңа? – Ят апай белән сөйләшкән Галимә үзе дә бик серле булып киткәндәй тоелды Мәдинәгә.
– Ишетмәдеңмени: туес, диде.
– Туес?
Аннары кайтып барганда Мәдинә, Галимәгә карап, авыр көрсенеп куйды:
– Әй… урысча да өйрәнеп булмады…
– Һи… «туес» ны өйрәндек лә инде?
– Аны Рауза да гел әйтә!
Әле менә, ак миткальне кискәли башлагач, шул базарга бару исенә төште Мәдинәнең.
– Моны укытучы хатын кемнән отып алды икән? Әллә марҗалардан күрде микән?
Галимәнең моннан башка да яңалыклары күп иде Мәдинәгә сөйләргә.
– Ахирәт, сезнең күрше, теге карт алаша, нәрсә эшли, беләсеңме?
– Ихсанбаймы?
– Түгел, теге ни… карты!
– Сибгат абыйны әйтәсеңме?
– Шуны!
– Юк, ишетмәдем, – Мәдинә, сүз үзе турында баргандай, нигәдер кызарып китте, – нәрсә булган аңа?
– Раузага барган.
– Шуннан? Барса соң?
– Уф, шушының… Аңламыйсыңмыни?!
Мәдинә тагын кызарды: шуның сыман нәрсәләрне ничек җиңел генә сөйли ала икән шушы Галимә?
– Юктыр, кеше сүзедер…
– Кеше сүзе, – Галимә янә кычкырып көлде, – Рауза үзе исән чакта кешегә сөйләргә сүз калдырамыни? Үзе сөйләгән! «Мин, – дип әйтә, ди, – хәзер, – дип әйтә, ди, – әкияттә яшим, – дип әйтә, ди. – Мин – Зөһрә, Сибгат – Таһир, аебыз – талир, төнне көтеп үткәргән һәр көнебез – үзе бер гомер!» – дип әйтә, ди.
– Адәм ышанмасны!
– Ышанмаска, Сибгат карт бит сакалына тиклем кырган! – Галимә янә шаркылдап көлеп сәкегә тәгәрәде. – Күрсәң, кыргач… уң битендә, колак янындарак, кара миңе килеп чыккан! Урысның теге… тәресе!
Мәдинә янә кызарды, бу юлы хәтта өшеп, калтыранып киткәндәй булды. Тәрегә охшаган кара миң… Җантимернең дә нәкъ шул урында. Шундый ук миң бар Биктимердә дә.
Үз сүзенә үзе исергән Галимә ахирәтенең бер агарып, бер кызарып утыруын сизмәде дә хәтта: аңа бит атна буе җыелган сүзен сөйләп бетерү кирәк.
– Ахирәт, ә безнең персидәтел Мирхәйдәров агай Ихсанбайны эштән кудырам дип кыза.
Мәдинә янә сискәнде. Ихсанбай дигәннән, ул барлык язмышларны бармак очында гына әйләндереп тоткан дәү бер гыйфритне күз алдына китерә.
– Булмас-с!
– Чын, үзем ишетеп калдым! Теге Камалетдинов белән сөйләшкәннәрен ишетеп тордым! Мирхәйдәров агай Ихсанбайны «сөрсегән мәет» диде!
– Кит әле!
– Ишшү, җитмәсә, – Галимә матур иреннәрен бүлтәйтте, – шул килбәтсез Ихсанбай кеше юкта гел минем янга керергә тырыша, әкияттәге хур кызын бер суырып үпсәң иде, ди.
– Уй, ахирәт… сак бул!
– Һи! Үзең беләсең, ахирәт, миңа кем ошаганын. – Галимәнең чем-кара күзләре азга гына сагышка манчылды. – Их, тагын килеп китмәс микән?
– Ә минем кичәдән бирле уң күземнең өсте тарта… – Кайгыдан башка нәрсә күрмәгән Мәдинә моны үтә хафаланып әйтте.
– Ә күз караң борчымыймы?
– Юк шикелле…
– Алайса, әйбәт, уң күзнең асты тартса гына начар була ул.
– Шулай да хәер биреп куйыйм.
Галимә ахирәтенә жәлләп карады: нәрсәсен бирсен инде ул хәергә? Әле дә әнә түр башлары ялтырап ята. Ичмасам, икмәк валчыгы гына булса да табылсачы.
* * *
Әтисе чыгып киткәч, Ихсанбай ах-вах килеп торып утырды. Баш тубал кебек, күзләргә кургаш тутырганнармыни – күз кабакларын күтәрермен димә. Ул, кичә нәрсә булганын исенә төшерергә тырышып, башын чайкады. Хәер, ни булган дисең… Шул Зарифа, шул көмешкә… Тукта, әтисе нәрсә диде әле? Әллә… әллә… Камалетдинов дигәндәй булды түгелме? Әйе, әйе! Бәй, шулай булмаса, әтисе пычагыма эзләсенме ул сакалы биленә җиткән улын?
– Зарифа! – Ихсанбай, угаланып, киемен эзләп, тирә-ягын капшады. – Зарифа!
Ул арада ишектә Шәңгәрәйнең йомры башы күренде:
– Әй, Ихшанбай, синең мөһерең кайсы җиреңдә?
– Авызыңны каерыйм. – Ихсанбай шунда аунаган катаны эләктереп, Шәңгәрәйгә җибәрде. – Яп ишекне, инәңнең…
Шәңгәрәй әллә кайсы арада бер-икене «лаф-лаф» өрде дә ишекне шапылдатып ябып куйды. Зарифаның өйдә булуыннан өметен өзеп, Ихсанбай мич янындагы комганнан чөмереп су эчте дә калганын битенә койды. Ах, әзрәк хәл кергәндәй, күзе ачылгандай булды. Ай-яй-яй… Йомышлыйсы хаҗәте дә кыстап тора бит әле, каһәрең!.. Болдырдан торып кына эшен бетерер иде дә бит, теге уйнаштан туган эзләнеп йөри микән? Ай-яй-яй… Ихсанбай түзмәде, атылып болдыр читенә басты, әмма йомышын башлап кына җибәрүгә, болдыр астыннан күшеккән Шәңгәрәйнең башы күренде.
