Эргитимэ миигин хаар үҥкүүтүгэр

Иван Данилович сааһырбыт киһи сиэринэн уруккуну-хойуккуну эргитэн аҕалан саныыра элбээбит. Сааһын тухары сүрэҕин бүччүм муннугар, бэйэтэ эдэригэр тэптэрэн, муннарбыт, сүтэрбит тапталын уобараһа олорор. Ол тырыбыныы-тырымныы, тапталтан дьолломмут кыыс кэрэ мөссүөнэ сүрэҕэр оспот бааһы хаалларбытын биллэрэн сотору-сотору санаатын оонньотор, сыппах быһахтыы аалар. Өрүү даҕаны ол кыыһа ханна тиийэн, туох дьылҕаланан олорорун билиэн-истиэн наһаа баҕарара да, хайдах да кыаллыбатаҕа. Арай бу куоракка, киэҥ сиргэ кэлэн баран, арай манна олохсуйан олорор буоллун, алҕас ханнык эрэ суол тоҕойугар көрсө түстүбүт диэн санаан ылара. Ол санаатыттан бэйэтэ да куттанара, тугу саныырбын курдары билиэҕэ диэбиттии, Катятын диэки көрөн ылбытын билбэккэ да хаалара. Акаарытык да куоппут эбит таптаабыт кыыһыттан. Сүгүн тугу да быһаарбакка, кырдьыгы этиэҕин куттанара бэрдиттэн. Дьиҥинэн, ол түүн кинини наһаа таптаабыт Катя барытын түргэнник быһаарыллар суолга тириэрдибэтэҕэ буоллар, дьылҕата олох атыннык салаллыахтаах этэ. Катяҕа кини, ол да сахтарга кыһыҥҥы сынньалаҥтан өйдүүн-санаалыын, сүрэхтиин-быардыын тапталга ылларбыт киһи, чиэһинэйдик этиэхтээх этэ. Аҥаардастыы кыыс иэйиитин харыстаан, иэрэҥ-саараҥ сылдьарын эрдэттэн билэрэ ээ, эмиэ хомотуон куттанар эбит. Чэ, бэйи, отой да нуктаан абырамматын оҥоһунна…

* * *

– Хайа, уопсастыбаҕа туох сонун баа-ар? – Ольга көрүдүөртэн киирбитигэр, Евдокията үгэһинэн сонун истээри оронугар олоро түстэ.

– Ээ, улахан туох да суох быһыылаах. Били кэпсээбит саҥа дьахталлара көстөллөр. Соччо үөрэнэ иликтэр быһыылаах, бэркэ тэһииркээбит көрүҥнээхтэр. Люция Павловна чугаһыы сырытта. Таайбыт курдук, Полиналаах Бааска сайабылыанньа биэрбиттэр үһү.

– Оо, бииргэ олоробут, ыал буолабыт диэн дуо?

– Инньэ диэбиттэр. Ол эрээри, билигин кураанах хос суох үһү. Эмиэ да саарыыр Бааскаттан: Полинатын кэргэн биэриэн туттунар. Миигиттэн сүбэлэтэ сатаан бөҕө буолла. Ону мин хантан билиэхпиний, үйэбэр кэргэн тахсыбатах киһи, – Ольга, икки илиитин нэлэс гыннара-гыннара, күллэ.

– Ээ, Бааскаттан тоҕо куттаннаҕай? Ити дьээдьэлэр иирдэн буккулла сыспыта. Полинатын биэбэйдэһэн, дьонуҥ хата бэркэ олоруо этилэр ээ. Ол хос суоҕа куһаҕан эбит. Кырдьар саастарыгар бэйэ-бэйэлэрин өйдөһөн, өйөһөн олорор үөрүүтүн билиэ этилэр. Ити Полина саҥата куһаҕан эҥин буолан, бэйэтин сэнэнэ сылдьан соҕотох хаалбыт быһыылаах. Ийэтэ тыыннааҕар оҕобун атаҕастыахтара диэн хам тутан олороохтоотоҕо.

– Чэ, мин туох да диэн сүбэлиибин диэбэтим. Люция Павловна хосторун, дьонун сааһылыы сатаан сылайбыт быһыылаах. Сарсыарда үлэтигэр кэллэ да, Бааска киниэхэ, кабинетыгар көтөн түһэр үһү. Быһаара охсуон баҕарбыт да, кыах суох… – Ольга Никитична библиотекаттан аҕалбыт хаһыаттарын ааҕардыы сытынна.

– Оттон эн эдьиийиҥ куоракка кэлэн хайдах олохсуйда буолла? – Евдокия сэрэнэн аргыый ыйытта.

– Этэҥҥэ быһыылаах билиҥҥитэ. Ыҥырар, кэлэн ыалдьыттаа диир даҕаны, билигин бара охсуохпун баҕарбаппын дии. Эдьиийбин ахтыбыт эбиппин эрээри. Сэрэйбит курдук, оҕолорун кыһалҕаларынан олорон эрэр быһыылаах. Ити уоллаах кыыһы үлтү атаахтатан ииппиттэрин түмүгүн дьэ көрөн эрэллэр. Этэ сатыыр этим, төбөҕүтүгэр ыттыахтара, туох баҕарбыттарын барытын тэлгээн биэрэн иһимэҥ диэн. Су-оох…

– Төрөппүт оҕотун туһугар олороохтуур буоллаҕа-аа, – Евдокия үөһэ тыынан баран, истиэнэ диэки эргийэн саҥата суох барда…

– Эн этэҕин, били Трофим Егорович бүгүн эмиэ сакалаат биэрдэ, – Ольга, Евдокиятын сэргэхситээри, күлэ-күлэ эттэ.

– Ээ, санаатын түһэрбэт эбит дии уолуҥ. Олох эйигин сөбүлээбит ахан быһылаах. Саамай күүтэрэ остолобуойга киирии буолуо дии саныыбын, эйигин көрөн аҕай олорор буолааччы дии, – Евдокия бэттэх хайыһа охсон, күө-дьаа буолан барда.

– Онтуттан наһаа мэһэйдэтэбин, олох илиибин-атахпын баайар ити одуулаан тахсара. Биирдэ эбит күүскэ соҕус саҥаран биэриэхпин санаталыыбын эрээри, аһынабын эмиэ.

– Эйигин сөбүлээбитэ, туох эрэ иэйиинэн сыһыаннаһара наһаа үчүгэй дии. Махтаныахтааххын төттөрүтүн. Холобур, дьахтар быһыытынан эр киһи болҕомтотун өссө да тардабын диэн…

– Ээ, билбэтим. Сакалаатын ылыа суох буолабын да, эмиэ аһынан кэлэн быстабын ээ. Сотору эппиэттэһэр эбит диэн «сайабылыанньата суруйуох, бииргэ олоруох» диирэ буолуо, – Ольга ол түгэни хараҕар ойуулуу охсон, күлэ санаата.

* * *

– Хайдах гыныаҥый, Ангелина, аҕаҕыт докумуона сатанан, кырдьык, барардыы тэриннэҕинэ бу диэки кэлэргитигэр тиийэҕит. Этэрин курдук, харчы өлөрөн кэллэҕинэ, ипотекаҕа киирэргит ордук буоллаҕа дии. Билиҥҥи кэмҥэ онтон атыннык дьиэлэммэккит, – Луиза кийиитин ааҥҥа диэри атаарарыгар санаатын этэ турда.

– Толкуйдуохпут, ийээ… Эһиэхэ кэлэн хааларбыт эмиэ хайдах эрэ дии. Иван Данилович туох дии саныаҕай? Саастаах киһи син биир оҕолор күүгээннэригэр мэһэйдэтиэ дии саныыбын. Санаан көрдөххө, олох табыгаһа суох дьаһаныы. Ийэбэр тыаҕа баран эриэхпин, хайдах үлэтэ суох олоруохпунуй? Ыйыттара сырыттым ээ, балыыһаҕа үлэ миэстэтин…

– Билигин тыаҕа үлэ миэстэтэ хантан кэлиэй? Оҕолоруҥ, улаатан эрэр дьон, манна үчүгэй тэрилтэҕэ түбэспиттэрин сүтэрэр эмиэ сыыһа. Ийэҥ анараа сиэннэрин кытта бодьуустаһан, түбүк бөҕөҕө олорор. Онно эбии буолума… Чэ, толкуйдаарыҥ. Аныгыскыга Максим булгу кэлистин. Эбэтэр мин бу күннэргэ эһиэхэ бара сылдьыам.

Луиза Никитична кийиитэ олох настырыанньата суоҕуттан санаата улаханнык түстэ. Хайдах даҕаны Иван Даниловичка балаһыанньаны кэпсииригэр тиийэр. Бу үлүгэр дьиэҕэ сиэннэригэр биир хоһу биэрэн олордо түһэри көҥүллүүр ини. Дайаанаҕа эппэт инилэр, ээ таах да, аҕатын кытта скайпынан, видео-сибээһинэн кэпсэтэ олорор ээ. Максимы кытта булгу кэпсэтиэххэ наада. Ийэтин кытта иккиэйэҕин хааллаҕына, туран куота көтөр үгэстэммитин дьиктиргии саныы сылдьар.

– Хайа, сэгэртээй, утуйар санааҥ суох дуо? – Иван Данилович хаһыатын туппутунан куукунаҕа кэллэ.

– Ээ, сотору утуйуом. Эн суораккын ис эрэ уонна сыта тур. Тиэстэ охсон кэбиһиэм, бэйэбит да сиэхпит, ити үлэлии сылдьар оҕолорго да бэриллиэ.

– Ангелина тугу кэпсиир? Уолаттар үчүгэйдэр үһү дуо?

– Үлэтиттэн кэлэн иһэн таарыйда. Оҕолорун оҕо саадыттан устудьуоҥка балта ылбыт буолан кэлэн барда. Максим түүн кэлэр быһыылаах дии.

– Сакаас элбээбит кэмэ эбитэ дуу? Билигин арыый аҕыйах да буолуон сөп эбит.

– Ити уолум дьэ дьиэҕэ бүгүрүтэ суох оҕо, аҕалара итинник буолбатах этэ. Онно холоотоххо, күтүөт Аркадий хачыгырайан олорор, өссө хотунуттан мөҥүллэр. Кыыспын кэлэ-бара буойа сатыыбын да, истибэт ээ.

– Дьэ, улааппыт оҕолор олохторугар киһи кыайан орооспото буолуо. Чэ, бүтэ охсон, эрдэ сытаар эрэ… – Иван Данилович Луизатын кэтэҕиттэн сып-сылаастык сыллаан ылла.

Дьэ, барахсаным сыллаан ылбыта сүрэҕим-быарым ортотунан киирдэҕэ үһү. Сып-сылаас тыыннаах, олоҕу наһаа сэргэхтик ылынар буолан, олорорго чэпчэки. Луиза бэйэтин араас кыһалҕалара суохтара буоллар, иккиэн наһаа үчүгэйдик, тапсан олоруо эбиттэр. Аньыы даҕаны, туох диэн эттэмий, оҕолорум сыыстара баар буоланнар, бу Орто дойду олоҕуттан, ийэ, эбэ буолбут үөрүүбүттэн дьоллонон сырыттаҕым эбээт. Оҕолор эдэрдэр, сыыйа оннуларын булан иһэллэр ини. Сиэннэр бааллар ээ, кинилэр үчүгэй, иллээх-эйэлээх эйгэҕэ иитиллиэхтэригэр баҕарыллар.

* * *

Таайбыт курдук, Луиза кийиитэ оҕолорун илдьэ кинилэргэ көһөн кэлээри гыммыттар. Луиза көһөн киирбитэ ыйтан эрэ орто дуу, дьэ уонна араас күүтүллүбэтэх уларыйыы-тэлэрийии саҕаланнаҕа ити.

Ольга бэҕэһээ эдьиийин кытта төлөпүөнүнэн истэн баран, соһуйан ахан олорор. Дьиэтигэр чуумпутук олорбокко, манна киирэн биэрэн, олорон эриэх оҕолорун бэйэтэ айматалаан эрэр диэх курдук. Ийэлэрэ аттыларыгар буолла да, ити оҕолор кыһалҕаларын соҥноон бардахтара ити дии. Ольга Евдокияҕа дьон кэлбиттэрин иһин мэһэйдээмээри бибилэтиэкэҕэ киирэн саҥа хаһыаттары, сурунааллары арыйталыы түстэ, онтон тахсан кириэһилэтигэр олордо.

– Луиза Никитична, биһиги Мавра Петровнабыт били ыалыгар көспүтэ. Төһө сөпкө быһаарыммыта буолла диэн муодарҕыыбын, – Луиза олорорун көрөн, хоһугар ааһан испит Нина Филипповна аттыгар турар кириэһилэҕэ олорунан кэбистэ.

– Ээ, миэхэ үнүр кэпсээн ааспыта. Ыалга иитиллэ баран эрэбин диэн. Үчүгэйдик толкуйдан, «Сарыалга» төттөрү киирэриҥ ыарахан буолуо диэн этэ сатаабытым.

– Майгыта уустук киһи, ол ыала хайдах кинини тулуйаары ылбыттара буолла. Ама да биэнсийэтигэр ымсыырбыттарын иһин.

– Оччоҕо эһиэхэ саҥа киһини киллэрдилэр дуо?

– Киллэрэн буоллаҕа, эмиэ олоҕор туспа эрэйи көрбүт киһи оннун булан кэм уоскуйда. Суос-соҕотох уол оҕолооҕо үлүгэрдээх иэскэ киирэн, биир хостоох кыбартыыраларын суутунан былдьаппыт. Ханна да барар сирэ суох буолан, хата үлэлээбит тэрилтэтин профсойууһа «Сарыалы» булан олохтообут.

– Оок-сии, дьэ оҕо диэн баран муннукка ытыыллар да, ханна баарый, кырдьар саастарыгар кинилэр тустарыттан таһырдьа быраҕылыннаҕа ол, – Ольга сөрү диэн сөҕөн баһын быһа илгистибитин билбэккэ да хаалла.

– Оттон олоххо оннук буолар быһылаах. Эдэр сылдьан оҥорбут алҕастарбытыттан эрэйгэ тэбиллэрбит эмиэ баар, – Нина Филипповна дириҥник үөһэ тыынан ылла.

– Нина Филипповна, бырастыы гын, эн оҕолордооххун дуу? – Ольга ыраахтан сэргии, сэҥээрэ көрөр дьахтара бэйэтэ кэлэн кэпсэппитигэр түбэһиннэрэн ыйытарга сананна.

Манна тугу гыналлара баарай, айылҕалара өтөөхтүүр, дьахталлар буоллахтара, син биир бэйэ-бэйэлэрин олохторун, дьылҕаларын интэриэһиргэһэн ылаллар.

– Хайдах диэххэ сөп эбитэ буолла… Биирдэ оҕоломмут уонна онтубун бырахпыт буруйдаахпын… – Нина Филипповна куолаһа кэһиэҕирэн ылбытыттан Ольга ыксаата, бэйэтэ, кэлэҕэйдии сыһа-сыһа, ыйытта:

– Оо, ол аата хх-айдах?

– Эдэркээн сылдьан кэргэннээх киһиттэн ыарахан буолан хаалбытым. Кэргэммиттэн субу арахсабын, сатаан олорбоппут диэн элэ-была тылын итэҕэйэн бөҕөбүн. Дьиҥинэн, пионер, хомсомуол ииппит оҕото буоллаҕым, өйдүүн-санаалыын бэрээдэк бөҕө киһи этим. Төрөппүттэрим бараххаттар эмиэ ып-ыраас санаалаах, чиэһинэй дьон этилэр. Мин олоҕум оонньуутуттан санаарҕаан бу дойдуттан эрдэлээбиттэр эбит диэн санаа аалар. Алта оҕолоох ыал соҕотох кыыстара этим. Миигин үчүгэй киһиэхэ кэргэн тахсыа, хайаан да ньиргиччи сыбаайбалаан, оҕобутун ыал оҥоруохпут диэн ыралаан тахсаллара. Түөрт уол кэнниттэн эрэ кэлэн абыраабыт күндү кыыспын. Онтулара куоракка устудьуоннуу кэлэн баран, уол баранан, кэргэннээх киһини кытта билсэр. Дьонум кэлэйэн, хомойон бөҕө буолтара. Таптаабыт киһим буоллаҕына ыарахан буолбуппун истээт, уларыйан хаалбыта. Кэргэнэ деканакка үҥсэн, аҕыс айдаан буолбута, тэрилтэтигэр партийнай мунньах дьүүллээбитэ. Миигин боротокуолу толороору комсомольскай мунньах тэрийэн сэмэлээбиттэрэ. Дьоммун кытта улаханнык иирсибитим, оҕо күүтэ сылдьан дойдубар биирдэ да бара сылдьыбатаҕым. Дьэ уонна куоракка оҕолонон баран, дьон сүбэтинэн, оҕобуттан аккаастанарым туһунан суруйбутум. Ол кэмҥэ дьонум барахсаттар санаалара буолбакка, оҕоҕун илдьэ таҕыс диэн сурук ыытаахтаабыттар этэ. Хойутаабыт этибит. Сураҕа, балыыһаттан илдьэ барбыттар. Балыыһа үлэһитэ аймахтарыгар бэрдэрбитэ быһыылааҕа, олус түргэнник быһаарыллыбыта.

– Оо дьэ, Нина, кырдьык даҕаны, уустук дьыала эбит. Кэлин кэргэннэммитиҥ дуу?

– Үөрэхпин бүтэрэрбэр ыал буолбутум. Кэргэним дьоно туруорсан, улахан сыбаайбаны тэрийбиттэрэ. Соҕотох оҕолоро этэ. Мин ийэ буолан, сиэн бэлэхтээн дьоллуур кыаҕа суох буолбут этим. Кыыспын наһаа ыараханнык оҕоломмутум, хааным дэлби баран, нэһиилэ быыһаабыттар үһү. Ону кэргэним дьоно хантан эрэ истэ-билэ охсон, оҕоломмоккун диэн аһаҕастык сирэй-харах анньар буолбуттара. Ол мин кэргэннээх киһини иирдэ сылдьыбыт бэрээдэгэ суох дьахтар аатырбытым. Уолларын бэйэлэрэ миигин утары туруоран, аҕыйах кэм иһигэр сатаан олорбот ыал оҥорбуттара. Арахсыбыппыт. Хата, иккистээн кэргэннэнэн, хас да оҕолоох ыал буолан олорор. Онтон, дьиҥинэн, үөрэбин эрэ. Ольга, оттон эн оҕоҥ суох да? – Нина эмиэ ыйытан хааларга быһаарыммыта быһыылааҕа.

– Турар бэйэм бу, – Ольга күлэн кэбистэ.

– Табыллыбатах таптал баара дуу? – Нина таах ыйытаммын диэбит курдук ыксаан, кэпсэтиини таптал тиэмэтигэр көһөрөн сэргэхситэ сатаабыта.

– Баар этэ диэххэ сөп, – диэн баран, Ольга бу кэпсэтиини салҕыыр санаата суоҕун биллэрэн, кириэһилэтиттэн ойон турбута.

– Кэпсээр эрэ биирдэ эмэ, таптал дьылҕатын истэри наһаа сөбүлүүбүн, – Нина Филипповна бэркэ сэргэхсийэн, батыһыннара көрө хаалбыта.

* * *

– Ольга, ити бээһээ кэлэ сылдьыбыт ыалдьытым туспа кыһалҕалаах кэлэ сырытта ээ. Манна миэстэ ыйыталаһар. Эн, Люция Павловнаҕа чугас киһи, кэпсэтэн көрүөҥ эбитэ дуу…

– Дьэ ким билэр ээ, истэр тухары, миэстэ суох дии тураллар ээ. Кырдьаҕастар интэринээттэригэр уочаракка тура сатаан баран, бары манна кэлэн көмүскэл көрдүүр буоллулар дии. Ити кимий, аймаҕыҥ дуо, Дуся?

– Кэргэним ырааҕынан балта Евгения. Миигин, саҥаһын, манна баарбын истэн билэ-көрө кэлбит быһыыта. Дьиэбитин сөбүлээн ахан барда. Ити кыыс эдэр эрдэҕиттэн диэххэ сөп, чэ 90-с сыллартан саҕаланнаҕа дии, аныгы баай ыалларга дьиэлэрин-уоттарын көрөөччүнэн үлэлии сылдьыбыта. Бэйэтэ оҕо саадын иитээччитэ идэлээх, педагогическайы бүтэрбитэ. Кэлин биир баай ыалга уһуннук олордо, сураҕа. Оттон бу күннэргэ, саҥа хаһаайкатын кытта тапсыбакка, таһырдьа үүрүллүбүт.

– Айыбыын, дьэ буолар да эбит, олох киинэҕэ курдук диэбэккин дуо?! Ити аныгы сериалларга араас остуоруйалары көрдөрөллөр дии, горничнайдар диэн ааттаах дьахталлар тустарынан. Атын ханна да барар сирэ суох буолаахтаабыт дуо, оҕо-уруу, кэргэн тэриммэтэх киһи дуо эмиэ?

– Суох, соҕотох, кырыйда итинник. 60-нун туолбут, ол саатар хаһаайына огдообо хаалан баран, саҥа кэргэннэммит эбит. Огдооболоон да, сыл да буолбатах быһыылаах. Кэргэнэ ыалдьа сытыаҕыттан ол дьахтары аҕалар этэ диир. Иэдээн дии: кэргэнэ иккис этээскэ оронтон турбат буола ыалдьа сытар үһү, киһитэ аллараа этээскэ ол көссүү дьахтарын сирэйэ-хараҕа суох аҕалар эбит. Евгения сөбүлээбэтин биллэрэр эбит эрдэттэн, ол иһин дьиэҕэ хаһаайка курдук киирдэ даҕаны, аан бастаан киниттэн босхоломмут. Саҥа хотун бастакы нүөмэрдээх укааһыгар түбэстим диир. Эдэрчи буо, 40-лаах дьахтар быһыылаах. Хайдах эрэ көмөлөспүт киһии… – Евдокия Федотовна ыксаатаҕына буоларыныы, төттөрү-таары хаамыталаата.

– Люция Павловнаҕа этэ сылдьыаҕым. Үнүр киириэн баҕалаахтар испииһэктэрэ диэни, бэрт уһуну тэлимнэтэр этэ. Киһи ыйытыан да табыгаһа суох курдук.

– Били Мавра Петровна оннугар киирдэхтэрэ дии.

– Сонно буоллаҕа. Бээһээ Ниналыын кэпсэтэ сылдьыбытым. Саҥа кэлбиттэртэн киллэрбиттэр. Уоллаах эрээри, онто улахан иэскэ киллэрэн, дьиэтэ суох хаалбыт барахсан киирбит.

– Оо дьэ, араас кыһалҕа элбэҕэ бөҕө. Евгения билигин бииргэ төрөөбүт быраатын аахха баар эбит, кийиитим олох сөбүлээбэт, иһитин-хомуоһун тыаһа ыраатта диир. Ол иһин дьоҥҥо мэһэйдээмээри атын сири көрдөнөр.

– Оннук буолумуна, өбүгэлэрбит «Уруу ырааҕа, уу чугаһа ордук» диэн олох муудараһын эттэхтэрэ. Төһө даҕаны хаан-уруу аймахтарыҥ буолтун иһин, бииргэ олоруохха диэтэххэ айыкка, доҕор. Төһө да соҕотоҕуҥ иһин, туспа хаһаайыстыба курдук сананаҕын бээ… Эдьиийим аны сайын тэлгэһэбитигэр баран сайылыахпыт диэн ымсыырдар. Тэлгэһэбин ахтабын бөҕө, сайын, арааһа, барыахха сөбө буолуо дии санаатым. Саҥа күтүөппүтүн арыаллаан, кыргыттар тиийиэхпит дии, – Ольга мичээрдээтэ.

– Оттон ол күтүөккүн көрө хаһан бара сылдьаҕын маннааҕы дьиэлэригэр?

– Ээ, ыал көһөн кэлбит дии. Уола аах икки оҕолорун илдьэ. Уоскуйа түстүннэр, оннуларын буллуннар дии саныы сылдьабын. Ону баран ыйан-кэрдэн, сэмэлээн эмиэ куһаҕан эдьиий аатырыам. Күтүөт да сууллан түһүө, аны кырдьаҕастар дьиэлэригэр манныктаах эбиппит дуу диэн. Туох ааттаах түбүктээх дьахтары ылбыппыный диэн, аны эдьиийбин утааран туруо.

– Оттон тиийээт хамаандалыаҥ суоҕа дии, саҥа киһиттэн туттунуоҥ, – Евдокия дьукааҕын саҥа көрбүт киһилии, үөрэтэрдии көрөн олордо.

* * *

– Максим, ити саатар биирдэ эрдэ кэлэн бараҥҥын төлөпүөнү туора ууран эриэххин. Уолаттаргын мөҕөҕүн, бэйэҥ атын холобуру көрдөрөҕүн, – Ангелина Максима чэйдииригэр остуолга саҥата суох олорсо сатаан баран, бүгүн да туох да кэпсэтии тахсыа суох дии санаата.

– Тугу кэпсэтэ сатыыргын өйдөөбөппүн ээ. Барыта быһаарыллан эрэр, Саасканы кытта барсыам вахтовайга. Харчы суох диэн тахсаҕын уонна дьиэттэн тахсан тэйээри гыннахха айдаара олороҕун! – Максим эмискэ ойон турда, өссө остуол атаҕын тэбэн саайда.

– Аргыый… – Ангелина соһуйан харахтарын кэҥэппитинэн туран хаалла.

Оҕолоро барахсаттар утуйан буккураһа сыталлар. Киэһэ аайы аҕаларын күүтэн тахсаллар этэ, билигин син биир эрдэ кэлбэтин иһин, ыйыппат да буолбуттар. Өссө бэҕэһээ Павлик: «Ийээ, биһигини «Теремоктан» биирдэ эмит аҕабыт ылбат дуо? Коленька «пахай, эһиги аҕата суоххут дуо? диэбитэ. Эбэтэр саҥа эһэбит ыллын ээ, ол эрээри кини кырдьаҕас дии», – диэн баран тугу эрэ толкуйдаабыттыы, төбөтүн тарбанаахтаабыта. Туох да диэбит иһин, Максим кэнники кэмҥэ наһаа уларыйда. Дьиэтигэр ыалдьыт курдук таарыйан эрэ ааһар курдук. Өрөөтөҕүнэ, массыына хасыһар аатыран ханна эрэ гаражтарынан сылдьар. Биирдэ эмит алҕас эрдэ кэлэн хааллаҕына, кэпсэтээри гыннахха итинник.

Уолаттар биэс саастарын туоллулар. Эр киһи аатыран аҕаларын батыһыах, кинини кытта онно-манна сылдьыах баҕалара баһаам да, киһилэрэ аара хааман иһэн төбөлөрүттэн имэрийэн ааһар. Алтыһыыта бүттэҕэ ол. Дьиэтэ суоҕуттан, наар куортамҥа олорортон сылайбыт аатырар. Урут ипотекаҕа киирэн дьиэни быһаарыныахха диэбити истибэтэҕэ, сыаналаах массыынаны атыылаһарыгар кирэдьииккэ киирбитэ.

Билигин, тугу да толкуйдаан көрбөккө, «дьоҥҥутугар көһүҥ, хаһан бараҕыт?» диэн өссө ыксатыылаах. Таптыыр кэргэҥҥэ курдук сыһыан эмиэ мэлийбит. Ангелина Максима олус уларыйбытын туһунан үнүр дьүөгэтигэр Линаҕа эппитигэр, «оо дьэ, эн аргыый наллаан сырыттаҕыҥ бу, киһиҥ бука атын дьахтардаммыта буолуо» диэн саайбыта. Ангелина онно туох диэҕин билбэтэҕэ, арай, санаата оонньуура өссө эбиллибитэ.

Ааранан Луиза Никитична кинилэртэн санаарҕаан эрэйи көрөрүттэн ыксыы саныыр. Максим ийэтэ сиэннэрин туһугар тугу баҕарар гынарга бэлэмин билэр, кинилэртэн биир тылы ыйыппакка, дьонун соҥнуу олордоҕо ити.

* * *

– Ыксаама, Максим. Биирдэ ийэҕэр кэлэн бараҥҥын. Эн Ангелинаҕар сыһыаҥҥын таһыттан хомойо көрөбүн. Кыратык даҕаны дьиэҕэр тохтуу түһэн көмөлөһө түһүөххүн, уолаттаргын кытта дьарыктаныаххын. Оҕолоруҥ утуйуохтарыгар диэри түннүккэ олороллор үһү дии, эйигин кэтэһэн…

– Эһиги иккиэн биири лэбий да лэбий. Оттон быһаарыннаҕым дии, туспа баран үлэлээн кэлэргэ. Аймалҕаны тартаххытый. Атын эр дьон турдулар да, баран хаалаллар дии. Дьиэбэр барыахпын да баҕарбаппын, Ангелина син биир нуойдуу көрсүө, сүгүн да чэйин иһэрдиэ суоҕа. Аныгы өрөбүлгэ көһөртүөҕүм, ону этээри кэллим. Бу үлүгэр улахан дьиэлэнэн олорон сиэннэргин ылымаары гынаҕын дуу? Оччоҕо бардыннар тыаҕа, салгыҥҥа, анараа эбээлэригэр. – Максим суотабайыттан илиитин араарбакка олорон ийэтин кытта чэйдээбитэ буолла.

– Инньэ диэбэппин ээ, Максим. Ангелинаҥ тугу үлэлээри тыаҕа барыаҕай, онно бэйэлэрэ нэһиилэ олороллорун бэйэҥ билэҕин.

– Чэ оччоҕо, кэпсэтии бүттэ, ийээ. Сиэннэриҥ өрөбүлгэ эбээлээх эһээлэригэр көһөн кэлиэхтэрэ. Хата, бэрэскиигин, кэтилиэккин хаһаанан оҥостон кэбис. Онтон-мантан санаарҕыы олорума, – Максим ситэри чэйин да испэккэ, тахсан барбыта.

Ити уол дьэ үчүгэйкээн кыыска түбэһэн баран, туох да сүнньэ суох буккулла сылдьар. Аҕатын үлэһитин, дьиэҕэ-уокка бүгүрүтүн иҥэриммэтэх курдук. Дьаакып барахсан элбэх саҥата суох сылдьан, барытын бүтэрэн-оһорон, булан-талан үтүө киһи этэ буоллаҕа. Максимы улаатар сааһыгар оройуон киинигэр физмат оскуолаҕа ыытан кэбиһэн сыыстарбыттар дуу? Ол үөрэнэ сылдьан, дьиэтигэр сынньана таҕыстаҕына көмпүүтэртэн арахпакка мөҕүллээччи. Дьаакып аны майгытынан сымнаҕас этэ, уолун дьаһайа сатаан баран, бэйэтэ оҥорбут-туппут, бүтэрбит буолааччы. Кыыстара Оксана эмиэ олус атаахтык иитиллибит оҕоҕо киирсэрэ буолуо. Оннук улааппыта. Таҥара көмөтүнэн, эмиэ бэрт уолга тахсан баран, эдэрэ бэрт буолан дуу, онтун суолталаабат быһыылаах.

Иван Данилович Ангелиналаах көһөн кэлэллэрин биир тыла суох өйөөбүтэ. Кыыһыгар эппит буолуохтаах, анарааҥҥыта, таайдахха, олус биһирии ылыммата ини. Тыый, Настяттан сурук кэлэн түстэ. Эмиэ, туох эрэ диэн дьээбэлээри гыннаҕа… Таайбыт курдук, «Убаастабыллаах Иван Данилович, Луиза Никитична, эһиги билсибит «Көмүс күһүн» түмсүүгүт сынньалаҥ киэһэбитигэр күүтэбит. Эҕэрдэлиэхпитин баҕарабыт, ханна буоларын, чааһын этиэхпит» диэннээхтэр. «Мустар сир булбакка сылдьабыт. Буолар түбэлтэтигэр Иван Даниловичкын тоҕонохтонон баран кэл эрэ, Луиза. Илэ көрөн, биһиги, өссө да соҕотохтор, эрэлбит күүһүрээрэй?!» диэбит Настя. Ээ, ким билэр, Иван Данилович наһаа баран испэтэ буолуо. «Ватсап да бөлөҕөр хайдах киирэн хаалбытым буолла, бука, эйигин көрсөр ыйаахпар ини…» – диэн күлэн эрэрэ. Куоракка олорор табаарыстара ыйыппакка да киллэрбиттэр үһү. Дьэ, кырдьык, бу миигин, кыһалҕалаах бэйэлээх тыа дьахтарын, көһөрөн киллэрэр быатыгар эбит.

* * *

– Пахай, Бааска куоракка тахсан баран арыгылаан кэбиспит үһү. Люция Павловна кыыһыран ахан олорор. Үүрүөн да баҕарбыт быһыылаах. Полина муҥнаах буоллаҕына бу күннэри быһа, ытаан сыҥсыйа-сыҥсыйа, көрүдүөргэ өрө-таҥнары хааман таҕыста дииллэр. Киэһэ утуйар аата суох, вахта аанын өрө мыҥаан олорор үһү, – Евдокия көрүдүөртэн кэпсээн киирдэ.

– Оо, оттон доҕорум оҥостон кыһаллаахтаан эрдэҕэ. Кэм буолуо, Бааска сыыһа үктээн биэрдэҕэ. Бу сырыыга бырастыы гыналлара саарбах. Ааспыт түгэнин, үүрүллэ сыспытын умнан кэбиспит дии. Бары кыһалҕалаах дьон бачча үчүгэй усулуобуйаҕа түбэһэн олороллорун хайдах да сыаналаабаттар ээ, – Ольга бэркиһээн төбөтүн быһа илгиһиннэ.

– Билигин миэхэ били саҥа киирбит дьахталлартан биирдэстэрэ киирэ сылдьыах буолла. Нина Филипповналаахха олохтообут чүөчэлэрэ. Дьүөгэбин билэр эбит, кооперативнайга бииргэ үөрэммиттэр. Бэрт өр көрөн олорон баран ыйытта, «Дусяҕын дуо?» диэн. Онно олорон өйдөспүппүт, биирдэ төрөөбүт күҥҥэ түбэһиспиттээх эбиппит. Дора Никандровна диэн.

– Ээ, бээ, тахсан эрэрим дуу… – Ольга оронуттан тураары илдьэ сыппыт хаһыаттарын хомунна.

– Ольга, тахсыма ээ. Сибилигин аҕай төбөм ыалдьар диэбитиҥ дии, ханна хаама сылдьаары гынныҥ? Люция Павловна миэстэ чааһынан тыла-өһө кытаанах. Хайдах арахпакка ыйыттахтарай диэн кыыһырар да курдук, бүтэһигэр өссө «хоскутугар үһүс киһинэн ылаҕыт дуу?» диэбитигэр икки атахпынан куотан кэллим, – Евдокия күллэ.

– Оо, кэбис этэ… Биһиги хоспут уонна анараа Матвеевналаах хосторо барыларыттан дьоҕустар. Иккилии киһиэхэ анаммыттар. Үһүс киһи киирдэҕинэ, салгыннанан эҥин бүтэбит.

– Оннук.

Бу кэмҥэ үлэхтээх ыалдьыттара киирэн кэллэ. Бэрт куйа көрүҥнээх, быыкаа уҥуохтаах, сааһыран эрэр дьахтар эбит.

– Хайыа, эһиги иккиэйэх эрэ эбиккит дуу! Тоҕо үчүгэйэй, – Дора Никандровна хоһу эргиччи көрдө.

Евдокиялаах Ольга бэйэ-бэйэлэрин көрсөн ыллылар.

– Икки киһиэхэ анаммыт хосторугар тиксибит дьоллоохпут. Эн үөрэнэн эрэҕин дуу, биһи дойду олоҕор? – Евдокия ойон туран, ыалдьытыгар морс кутта.

– Ээ, үөрэнэн. Кэнники кэмҥэ ол былдьаммыт дьиэбэр мэлдьи кутталга олорон, утуйарым-аһыырым да алдьанан олох иэдэйбитим ээ. Сотору-сотору суут приставтара кэлиэхтэрэ диэн кутталга олорбутум, салыбырас буолан хаалар этим. Бастаан сарылаппытынан истиэҥкэм дуомун уонна биэнсийэбиттэн мунньан муҥнаммыт сабыс-саҥа тэлэбиисэрбин илдьэ барбыттара. Онтон ол уолум сыакаар хантан төлүө баарай? Үлүгэрдээх иэһин дьиэҕитин биэрэн толуйаҕыт диэбиттэригэр дөйбүт курдук олорон эрэ биэрээхтээбитим. Кыбартыырабыт иһин төлөөбөтөхпүт хас да сыл буолбут үһү. Мин буоллаҕына ый аайы дьиэни төлөө дии-дии, уолбар биэнсийэбиттэн уоннуу тыһыынчаны биэрэр этим. Буҕаалтыр ааттаах киһи өйдөөҕүмсүйэн, кибитээнсийэтин көрдөөтөхпүнэ кыыһыран хаһыытаан биэрэр этэ.

– Оо, Дора Никандровна, эрэйи да көрбүккүн. Хайдах буолбут муус сүрэхтээх оҕонуй, ыал буолбатах киһи дуо? – Евдокия сөҕөн-махтайан үөһэ тыына эрэ олордо.

– Ыал буола сылдьыа дуо, арыгыны, пиибэни эмсэхтэнэн, биир да күн үлэлээбэккэ сылдьан, бөлөҕүнэн охсуһууга кыттан, олорон кэлбитэ. Ол дойдуттан киһи билбэт киһитэ буолан, майгыта алдьанан төннүбүтэ. СПТУ-га слесарь идэтигэр үөрэммитэ да, сүгүн-саҕын ылан үлэлэппэттэр этэ. Хаайыылаах диэн хаймыылааҕа мэһэйдиир быһыылааҕа. Билигин бу мин манна, үтүө дьон көмөлөрүнэн киирдэҕим, кини таһырдьа кэриэтэ хааллаҕа. Ол санаатыгар аалларан, манна да сүгүн утуйбаппын. Бээһээ дьукаахтарым «наһаа мөхсөн утуйар киһи эбиккин, оронуҥ хап-хачыгырас» диэн сэмэлээн эрэллэрэ.

– Дора Никандровна, ол улахан киһини манна олорон хайдах да салайбаккын. Ийэм диэн истиэ, харыстыа эбитэ буоллар, эрдэ толкуйданан, көнөн, манныкка тиэрдиэ суох этэ. Бачча үчүгэй усулуобуйалаах пансионакка түбэспиккэр махтан уонна бэйэҥ доруобуйаҥ туһунан санаа ээ… – Ольга суос-соҕотох оҕотуттан эрэйгэ тэбиллибит барахсаны туох диэн тылларынан уоскутуон билбэтэ даҕаны.

– Ээ, ол билигин кэлэн туоҕум туһугар доруобуйабын көрүнэбин? Оҕом таһырдьа хаама, аччыктыы сырыттаҕына, – Дора Никандровна уйа-хайа суох ытаан, санна дьигиҥнээн барбытыгар Ольгалаах Евдокия иккиэн ойон туран, уоскутар аакка түстүлэр.

* * *

– Оҕотуттан ити айылаах охсуу ылан, атаҕастанан баран, билигин даҕаны аһынар аакка сылдьар эбит дии, – Ольга Дора Никандровна аймалҕанын көрбүтүттэн сөҕө санаабытын быктарда.