скачать книгу бесплатно
Ул иңбашы аркылы гына карап алды.
– Быел яңгырлар еш ява, – диде ул, җавап бирмичә.
Атының тезгенен болдыр баганасындагы кадакка элде дә, эшләпәсен салып, кул сырты белән тирләгән маңгаен сөртте. – Узыгыз. – Ул, болдырга кергәч, өйнең киез белән тышланып, аркылы-торкылы каеш сугылган ишеген ачып куйды.
– Керә торыгыз! – диде ул һәм келәткә кереп китте.
Ишегалды чирәмле, ә болдыр баскычы төбендәге шәрә җир юешләнеп җебегән, анда аның күн итек эзе ярылып калды. Папирос кабызган һәм тарткан булып, баскычка утырдым һәм шул эзгә текәлдем. Тау башында уң аяк эзе батып калган иде. Ә монда – сул аякныкы. Ләкин шул ук – аның күн итегенеке! Һич шикләнмәдем. Гаҗәп, әмма мин җиңел суладым.
Ботинкамны салып, оекларымны сыктым, кояшка куйдым да яланаяклап өйгә кереп киттем. Киемнәрем кипшеп бетмәгән иде әле, өй эчендә салкынча, шуңа күрә туңдырып җибәрде. Ишек катындагы стенада ике ау мылтыгы, патронташ, эт муенчагы, тагын ниндидер каешлар эленеп тора. Идәнгә уеп, сырлап ясалган агач караваттагы чәчәкле мендәрләргә, зур мич авызына такта капкач белән капланган тәрәзәнең ярыкларыннан көйрәп торган кояш нурлары төшкән.
Мылтыкны, алып, ишеккә төбәдем. Хуҗа керде. Өс-башын салган, якасыз эчке ак күлмәктән, шул ук галифе чалбардан, тик минем кебек үк яланаяк. Тозлы гөмбә салынган алюмин тәлинкә, куе коңгырт төстәге һәм ялтырап торган, мин белмәгән җимеш белән тулы кызыл чынаяк касә тоткан, әмма нигәдер алюмин тәлинкәне беләгенә куйган да корсагына терәгән. Уң кулы исә буш. Үзенә төбәлгән мылтык көпшәсен күргәч, шул кулы күз иярмәс тизлек белән, кобура эзләгәндәй, биленә ятты, тик… Уң кулы менә ни өчен буш икән аның! Ул уң кулын буш йөртергә күнеккән.
– Түрдән узыгыз, – диде ул. Тавышы коры чыкты. Димәк, җанына курку йөгергән булган. Ул өстенә чуклы-чачаклы яшел ашъяулык җәеп куелган түгәрәк өстәл янына узды. – Ә мылтык корылмаган. Патроннарны ерак тотам мин, килде-китте кешеләрнең кулы җитәрлек урында түгел.
Көлгән-шаярган булып, мылтыкны чөйгә элдем, өстәл янына килеп утырдым.
– Ярый әле монда килеп чыккансыз! Кайвакытта иркенләп сөйләшү тансык. Бигрәк тә җанны ямансулата торган менә шушындый яңгырлы көннәрдә. Беләсезме, авылда күңелле дип әйтеп булмый. Җан ялгыз, шуннан котылыр әмәл юк. Хәер, сезгә авыл тансык тоеладыр әле. Ә килүегез, бигрәк тә шундый зур миссия белән, гаять мактаулы эш. Ышаныгыз, мин эчкерсез әйтәм: гаять мактаулы эш. Сез әле яшь, биредә сезгә кызык булыр. Ша-актый кызык! Хәтта мин карт бүре дә ярыйсы гына юаныч табам әле. Менә бу хутор минем шул юанычларымның берсе инде ул. Кемгәдер сәеррәк тә тоелуы бар, мин бит партия кешесе, җаваплы эштә. Әмма миңа кызык, шайтан алгыры!.. Безнең уртак сүзләр булыр әле. Һәрхәлдә, ышанам… Әйе, сезнең авылга килүегез яхшы нәрсә ул. Мактыйм, мактыйм, хөрмәтлем!..
Ул, шулай сөйләнә-сөйләнә, зәңгәр буяуга буялган бизәкле шкафтан рюмка алып карады, кечкенәрәк булыр дидеме, аны ки- ре куеп, ике яшькелт бокал, ике чәнечке, мич аралыгыннан сургучлы дүрт кырлы шешә алды һәм җиз чүмеч белән су куйды.
– Ну-с! – диде ул, шешәнең сургучын ватып, бокалларны яртылаш тутыргач. – Спирт. Болай гына эчәсезме, әллә су кушыпмы?.. Танышу хөрмәтенә йотып куйыйк, Иван Иванович!
– Иман Имамович, – дип төзәттем мин, эчәргә ниятем бул- маса да, бокалны кулга алып. – Исемемне каян белдегез?
– Номенклатура! Районда еш булам, Янышевтан ишеттем.
– Ә сез кем?
– Штабс-капитан Шестаков, – диде ул, урыныннан торып һәм баш кагып. – Элеккеге штабс-капитан, әлбәттә. Моны алдан ук әйтеп куярга кирәк дип саныйм, төрле шикле сүзгә урын калмасын, һәркемнең язмышы үзе белән. Шуңа күрә революция инде ул. Хикмәт кешенең бүген кем булуында. Шулаймы?
– Әлбәттә!
– Аннары, Гражданнар сугышы ахырында кызылларда сотня белән командалык иттем.
– Сотня белән?
– Әйе, ялгыш әйттем, кызылларда сотня юк иде. Ләкин минем отрядымда йөз кылыч йөрде… Әти мәрхүм спирт заводы тотты. Мин аны советларга бирдем. Хәзер шунда директор. Номенклатура, кем әйтмешли… Ну-с!
Ул, башын кисәк кенә артка ташлап, бокалын бушатты, берни капмады. Мин бер уртлап куйдым да су эчтем, тозлы гөмбә каптым.
– Сез…
– Ярослав Борисович, – диде ул, урыныннан чак кына калка төшеп, – Шестаков. – Ул Рамазановның да (аны гел Юнус Юсупович дип атады) бер тапкыр шушы өйдә булганын, райком утырышларында бергә утырырга туры килүен сөйләде. Аннары бу тирәләрнең матурлыгын мактады. Аның йорты авылда икән, ә бусын, хатыны каршы килсә дә, кызык өчен тота, имеш: – Крестьян хезмәте җанны ыгы-зыгыдан арындыра ул, хөрмәтлем!..
Аның йорты янындагы шикелле салкын сулы бәләкәй, әмма төбенә дилбегә дә җитмәслек тирән сулы күлләр биредәге агачлыклар һәм әрәмәлекләр арасында тагын җидәү икән, аныңча, ниндидер метеорит төшүдән тезелешеп калганнар. Күлләрнең сулары спирт ясау өчен гаять саф, яхшы икән. Ул тагын бер-ике тапкыр салып эчте, мин инде аның сөйләвеннән арый башладым, әмма ул сизмәде.
– Сез нигә эчмисез? Менә тарсынып утырмагыз, зәйтүн җимешеннән авыз итегез.
– Нәрсә ул? – дип сорадым мин, бер җимешне авызыма кабып. Ашап караган нәрсә түгел иде. Әче тәме ошамады, эчендә төше бар икән, анысын авызымда әйләндергәләп утыргач, кулыма алып карагандай иттем.
– Аракы артыннан кабарга яхшы ул… Сез әле яшь, күп нәрсәне белеп бетермисездер… Борчылмагыз, тормыш әкренләп өйрәтер.
– Ихтимал, – дидем, карышмыйча, – әмма үземә ни тиешлесен мин яхшы беләм. Татарга тылмач кирәкми дигән шикелле…
– Мактыйм, мактыйм! Ниятегез күркәм. Бар яктан да бары тик хуплауга гына лаек. Җиргә техника кирәк. Чын хуҗалар! Югыйсә ничек килеп чыга? Җирне ярлы-ябагайга бүлеп бирдек – эшкәртүче юк, фәкыйрьнең көче җитми. Болай барса, ачка үтерә ул безне! Чын хуҗалар кирәк, чын! Көчле хуҗалар, эре! Вак-төяк түгел.
– Сез хаклы. Менә колхозлар…
– Колхозлар? Ха, хөрмәтлем! Наив булмагыз! Үзенең барлы-юклы биш дисәтинә җирен дә эшкәртергә хәленнән килмәгән крестьян колхозда ни эш майтара алсын соң ул, йә? Җирне без аңа унсигезенче елда ук яулап бирдек… – Кырын карашымны тоеп, ул киселеп калды, тамагын кырды. – Совет властен күздә тотып әйтәм, хөрмәтлем, совет властен… Менә шул, крестьян унсигезенче елны ук җир алды, ә эшчене икмәккә туендырганы юк. Кая анда эшчене, үз авызын ачса, үпкәсе күренеп тора!
– Моннан чыгу юлы билгеле инде, – дидем мин.
– Билгеле, әлбәттә! Югыйсә армия белән шәһәрләр хронически ачлык кичерәчәк. Тракторлар белән эш итә алырлык эре хуҗалар булмаса, СССРның көймәсе комга терәләсен көт тә тор. Ә алар, эре хуҗалар, бар әле, бар!
– Кулакларны әйтәсезме?
– Хикмәт аларны ничек атаудамыни, хөрмәтлем? Эре хуҗалар! Россия кем аркасында икмәк державасы иде? Ә? Хәзер?.. Шул шул менә! – дип тел шартлатты Шестаков. – Вак крестьян вак җан инде ул. Үстергәне бүтәннәргә арту түгел, үзенә дә җитми мескеннең. Әле дә ярый шул син кулак дигәннәр бар. Икмәкне кем күбрәк бирә? Алар!
– Уголовный кодексның йөз дә җиденче статьясы белән сте- нага терәгәчме?
