Дәрья башы / Исток вселенского

– Тыңлагыз, тыңлагыз! Әшнә радиосы сөйли. Экстерн белдерү тапшырабыз. Микрофон алдында – күмәк хуҗалык ассоциациясе…

Кибет тирәли җыелган ир-ат та, тулаем авыл халкы да колакларын шәңкәйтте. Шушы сүз ишетелгән чагында, берәүләрнең теше сызлый, икенчеләренең кан басымы йә күтәрелә, йә төшә, өченчеләренең йөрәк өянәге, радикулиты кузгала башлый, бишектәге балалар елап уяна, зират каеннарындагы кара каргалар, дәррәү күтәрелеп, авыл өстендә әйләнергә тотына, күктәге самолётларның навигация системасы эштән чыга. Диктор кыз Диләфрүзнең теле көрмәкләнүе күгәргән игәү белән тутык тимерне чытырдатып ышку тавышыннан да хәтәррәк булып ишетелә иде. Ахыр килеп, әлеге сүз, аның әйтелеше, ниһаять, «Асса! Асиясе-Масиясе!» рәвешендә көрмәкләнеп беткәч, халыкның күмәк төстә биеп киткән очраклары да булды.

– …ассоциациясе идарәсе рәисе Нургата Кыям улы Карамов. Рәхим итегез.

Әйе, халык, күпер астына поскан бүрене сизенгән ат кебек, колагын шәңкәйтте, тораташтай катып калды.

Тамагын кыргалап, микрофонга чирткәләп алгач, Карамов әфәнде тавышы ишетелде. Ул, сөйләүдән бигрәк, боерык телендә аңлаша иде. Запастагы полковник Карамов, Көнбатыш гаскәрләр Көнчыгыш Германиядән Россиягә кайтарылгач, отставкага чыгып, туган авылында төпләнде, бертавыштан рәис итеп сайлаттырылды.

– Укыйм. По-олк!.. Гафу итегез, җәмәгать… Мөхтәрәм авылдашларым! Газиз халкым! Мөстәкыйль, бәйсез ассоциация әгъзалары! Элеккеге 1993 боерыгымның үзгәртелүе сәбәпле, карар кылдым: яңа 1994 боерыгым нигезендә мәшһүр «Шүрәле» балетын карау белән алдынгы эшче көчләр генә түгел, тулаем авыл халкы бүләкләнә. Гамәлдән чыгарылган боерыгымда күрсәтелгәнчә, өч автобус урынына алты автобустан торган колонна оештырыла. Поход төштән соң сәгать бер ноль-нольдә билгеләнеп, рубежы күпер төбеннән башлана. Шушы минуттан гомуми мәдәни поход игълан итәм. Паникага бирелмәскә, провокацияләр ясамаска. Үз-үзегезне тәртипкә китерергә, ярты тәүлеклек коры паёк әзерләп алырга. Тамак астын чылатырга яратучы мәгълүм отряд игътибарына: юкка өметләнмәгез, приваллар булмый. Батальон командирлары… кхм!.. комплекслы бригадалар җитәкчеләренә, белгечләргә гомуми мәдәни поход вакытында хуҗалык объектлары, терлек көтүләре каравылын икеләтә көчәйтергә. Моның өчен, остеохондрозы кузгалуы сәбәпле, мәдәни походка чыгудан баш тарткан Вәдүт ага белән Сәрвиназ апа җитәкчелегендәге махсус, гадәттән тыш каравыл отрядлары төзергә. Аларның урынбасары итеп Байгыш Тәфкилне куярга. Мәдәни поход командиры… җитәкчесе итеп шәхсән үзем билгеләнгәнгә күрә, мине иң кимендә биш көнлек командировкада дип фараз кылырга.

Үтә яшерен пункт: мәшһүр «Шүрәле» балетын караганда Демократ Ильяска телен тыярга, сәяси аңлатмалар биреп бармаска. Аеруча хәзерге икътисад, сәясәт мәсьәләләренә кагылмаска, листовкалар таратмаска, митинг оештырмаска, хәзер чыгарып килгән «Милли комган» дигән стена газетасын вакытлыча туктатып торырга.

Боерык шушы елның шушы сәгатендә көченә керә дип санарга.

Карамов үз сүзен:

– Ут-күздән сак булыйк, җәмәгать! Алдыгызны-артыгызны карабрак йөрегез берүк, – дип тәмамлады. Аның, төсле карандашлар белән коралланып, шундук мәдәни походның маршрутын сызарга керешүе микрофоннан ишетелеп торды.

– Сез Әшнә радиосының экстерн тапшыруын тыңладыгыз. Игътибарыгыз өчен рәхмәт.

Яңадан авыл гимны яңгыраганнан соң, микрофон бераз чыелдап, шыгырдап торгач, радио гадәти режимда эшләвен дәвам иттерде.

– Алты автобус… – дип, Вакыйф күккә текәлде. – Берсендә утыз биш утыру урыны, кырык… юк, илле басып баручыдан исәпләгәндә, күпме кеше була?

Озын торык Мөхәррәм, буш шешә сыртына тырнагы белән шартлы сызыклар сыза-сыза, шундук хисаплап чыгарды:

– Бер шешәгә… автобуска сиксән биш граммнан… кешедән санаганда, шуны алты шешәгә… автобуска тапкырласаң, төгәл бер ярты да ун граммга… биш йөз ун кешегә тарта.

– Менә ичмасам бу реформа! – дип тел шартлатты Демократ Ильяс. – Теләсә ни әйтегез, ә мин болай гөман кылам: икътисад, сәясәт өрлеген менә шулай мәдәни терәү белән терәтсәң, демократиянең кешечә йөзле булуына ышанам мин. Әмма милли азатлык хәрәкәте җәһәтеннән караганда былтыр кыстырганга быел кычкырырлык хәлдә калмыйк, җәмәгать. Әйдәгез, шул хөрмәткә, җегетләр!

Исән калган һәммә бәбкәсез ана казлар, үрдәкләр, кыртлый тавыклар, карт әтәчләр, аягы сынып көтүгә куылмаган сарыклар, кар базларындагы атланмай, каймак, кайнатма, умарта корты баллары гомуми мәдәни поход ихтыяҗы, кешеләрнең шәһәрдәге бала-чагалары, туган-тумачалары мәнфәгате хакына чалынып, суелып, төенчекләргә төйнәлеп бетерелде. Авылның бер көтүе ерак Карамалы чокырына, икенчесе Чәбе үзәнлегенә таралганлыктан, күчтәнәчкә дип, аркандагы кайбер бозауларны да пычак астына салдылар. Аларны берләшеп, уртаклашып, бер-берсенә әҗәт хисабыннан бүлештеләр.

Әшнә авылы халкы гомуми поход рубежы итеп билгеләнгән күпер төбенә агыла, җыйнала, укмаша иде инде.

Югарыдан яртылаш рәсми әмер нигезендә район хакимияте башлыгы Альберт Еникеевич Ханзафаровның авыл кешеләренә җиде ай буена хезмәт хакы түләмәүне оныттырып тору акциясе уңышлы башланды.

Бу вакытта каравылчы Байгыш Тәфкил салкын караватында чалкан ята, ә мөлдерәмә күз яшьләре чигәсенә агып, кан тамырлары каккан көйгә тибрәлеп тора, дулкынлана иде. Куенына сыенган ак сабые – Акбар атлы көчеге, – аның дымсу күзенә юатып, тугрылыклы карап, тын гына, моңсу гына шыңшый да шыңшый, кытыршы теле белән әледән-әле хуҗасының кырынмаган ияген, битен ялаштыргалап ала иде.

– Менә шулай, Акбар җаным, – диде Байгыш Тәфкил, болай да бүлтәйгән иренен тагын да турсайтып. – Гадәттән тыш каравыл отряды командиры Вәдүт агайның урынбасары дәрәҗәсенә күтәрүләре арулыкка ару инде ул. Үзләренә кирәк чагында салпы якка салам кыстыра беләләр.

Хикмәт бүтәндә, Акбар җаным: минем бүген кеше барган җиргә барасым килгән, бик килгән иде. Эх, килгән иде дә соң!.. Ә син җылама, җүләр, шыңшыма, Акбар җаным. Итең бар, сөтең бар, хуҗаң, Аллага шөкер, исән-сау. Сиңа ни кирәк тагын? Име?

Акбар «тәф-тәф» итеп өреп куйды. Ул әлегә Адәми затлар теленең, сүзләренең беренче иҗеген генә әйтә белә иде.

– Тәф-тәф… Тәфкил мин, Акбар. Тәф-кил.

Акбар, аны кабатлап, тагын «Тәф!» дип өрде дә сөт тешләрен бер-берсенә кәкелдәтеп алды. «Тәф-кил» дигәндәй килеп чыкты…

Иртәме, соңмы, адәм баласы үз насыйбына тиенә ул. Якыннары белән күрешеп, хәл-әхвәлләр белешеп, авыл күчтәнәчләрен исән-имин тапшырганның соңында, халык кала уртасындагы опера-балет театрына җыйналды. Яуш килгән берен исемлек буенча барлап торды. Кызык, әмма күз алдында: һичкем кайдадыр тоткарланмаган, куна калмаган, урамнарда адашмаган.

Ассоциация рәисе Нургата Карамов, үз кешеләренең мондый тәртибенә соклануын, шул очтан монда үзенең тиңсез өлеше барлыгын яшермичә, хатыны Солтаниягә:

– Күрдеңме инде? – диде.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

1

Ары таба ике Газизә бергә туры килгән күренешләрдә Өлкән Газизә дип язылыр. Фатыйма да – шулай ук. (Авт. искәр.)

2

Мөшәррәф – кадер-хөрмәтле.

3

– Obstupui, steteruntque comae, et vox fausi bus haesit (лат.) – Мин тораташ булып каттым, чәчем үрә торды, ә тавышым тамак төбенә килеп тыгылды (Вергилий. Энеида, II, 774).

4

Коръән. 67; 66 б.

5

Коръән. 2; 149 б.

6

Orbis tertius (лат.) – өченче дөнья.

7

Ике йөзле Янус – ишек, керү, чыгу, бөтен нәрсәнең башы алласы. Ике йөзле итеп сурәтләнгән (борынгы Рим мифологиясеннән).

8

Id est (лат.) – ягъни.

9

Nego (лат.) – кире кагам.