скачать книгу бесплатно
– Qanunlar göydən düşmür ki, onları da insanlar yaratmırmı? Qanunlar gərək insan ürəyinin, insan ağlının min bir halını nəzərə alsın!…
Gəlin ürəyini boşaldıb toxdadı: ona elə gəlirdi ki, neçə vaxtdan bəri ürəyini deşən sözlərinin hamısını demişdir. Axı Əqdəm həssas adamdır, o, hər şeyi kiçicik bir eyhamdan, baxışdan başa düşür. Gülmirə ağır yük altından xilas olmuş kimi, nəfəsini dərib ağrıyan dirsəyini yanına uzatdı, başını balışa qoyub, gözlərini tavanın ortasından asılmış üç lampalı çilçırağa zillədi.
Ağ divarda bir baş kölgəsi göründü. Əqdəm dikəldi. Gülmirənin sifətinə baxdı. Ay işığında gözlərinin bulaqlarında titrəşən ağ damcılar mirvari təki parıldayırdı.
Əqdəm Gülmirənin çiynindən yapışıb, ehmal bir hərəkətlə onu özünə sarı çəkdi. Sağ divardakı kölgə aşağı enib çarpayıda görünməz oldu.
Telefon səsləndi. Əqdəm başını döndərib narazılıqla telefon qoyulan küncə baxdı. Gülmirənin o dəqiqə ürəyinə gəldi ki, gecənin bu vaxtı ona zəng eləyən ancaq Orxan ola bilər, səsini eşitmək üçün! Əqdəmin gəlməyindən xəbəri yoxdur, yəqin! Yoxsa zəng eləməzdi. Bu Orxan qəribə oğlandır, çox qəribə. Əqdəm dikəlib telefona cavab vermək istədi. Gülmirə gözlərini açmadan zarıltıya bənzər bir səslə:
– Durma, lazım deyil! – dedi.
– Eh, göylər elə gözəldi, elə təmizdi ki, hər dəfə uçanda şair ola bilmədiyimə təəssüflənirəm, Gülü!..
– Sən göylər şairisən, Əqdəm!.. Ulduzlar, gözlər, hörüklər…
– Onlar mənim sözüm deyil, Gülü. Bir hekayədə oxumuşam.
– Hansı hekayədə?
– Sən ədəbiyyatçısan, belə şeyləri gərək beş barmağın kimi biləsən.
– Gözlərin ulduz, saçların bulud… – Düşündü. – Yox yadıma gəlmir.
– Əgər səhv etmirəmsə, Əbdürrəhimbəyin “Röya” hekayəsindəndir. On il qabaq oxumuşam, amma heç yadımdan çıxmır… dadlı, qəmli bir röya kimi…
Bu ara Əqdəmin gözü küçənin o tayındakı evin pəncərəsini silən Xatın arvada sataşdı:
– Mənim qaynanam necədi, Gülü? Yenə kölgəmi qılınclayır?
Gülmirə boylandı:
– Hə, sənin kölgəni yaman qılınclayır. – Ay mə!.. – Gülmirə ərinin gəldiyini anasına xəbər vermək istəyəndə Əqdəm qoymadı.
– Hələ demə, Gülü, qoy işini görsün.
Gülmirə ərinin par-par parıldayıb yanan gözlərinə baxdı. Qalxıb pəncərənin pərdəsini saldı…
ÜÇÜNCÜ FƏSİL
Gülmirə güzgü qabağında dayanmışdı. Üst-başını səliqə-səhmana salır, saçını darayırdı. Cığasından iki-üç tel ayrılıb alnına düşmüşdü, nə qədər eləyirdisə, geri qatlaya bilmirdi. Güzgüdən ona gözəl bir gəlin tamaşa eləyirdi. Rəngi-rufu açılıb allanmışdı, yanaqları çıraq kimı yanırdı. Qıvrılıb qaşlarının üstünə düşən bu tellər onu daha da gözəlləşdirirdi.
Əqdəm şirin-şirin yatmışdı. Üzündə sakit, yorğun bir ifadə var idi. Gülmirə ayna qabağından ayrılandan sonra ərinin yatışına xeyli tamaşa elədi, ehmalca əyilib onun alnından öpdü.
Istədi səsləyib oyatsın: “dur, dur ayağa, bax, gör bu paltarım mənə necə yaraşır? Təzə tikdirmişəm. Sən gedəndən sonra…” Ancaq sözlərini uddu. “Qoy yatsın”. Əl boyda kağız yazdı, stolun üstünə qoydu, zənbili əlinə alıb qapıdan ehtiyatla çıxdı.
Prospektdəki şüşə bazar nəhəng akvariuma oxşayırdı. Fərqi bu idi ki, onda ayrı-ayrı rəngli balıqlar deyil, müxtəlif geyimli, müxtəlif dilli adamlar qaynaşırdı. Alan kim, satan kim, “Ay müştəri!” – deyə boğazına güc verib malını-mətahını tərifləyən kim…
Gülmirə bazarın girəcəyində, sağ əlində tor zənbil, sol əlində bir vərəq kağız olan Gülalını görüb ayaq saxladı. Gülalı əlindəki kağıza baxdı, yenə geri – göy-göyərti piştaxtasına sarı qayıtmaq istəyəndə Gülmirə ona salam verdi. Gülalı pis iş üstündə tutulmuş adam təki kağızı arxasında gizlətməyə çalışaraq qanrılıb Gülmirənin salamını aldı.
– Bazarlıq eləyirsən deyəsən? – Hə, arvad bazarlıq işini mənim boynuma qoyub…
Yaşı otuzdan keçsə də arıq, caydaq olduğundan çox cavan görünən Gülalı kirpikləri tökülüb seyrəlmiş gözlərini iri, qalın şüşəli eynəyinin dalında qırpa-qırpa qalmışdı. Gülalı ilə eyni şöbədə işləyən Gülmirə bu neçə müddət ərzində elə bir gün xatırlaya bilməzdi ki, onunla üzbəüz dayananda Gülalının çöp kimi nazik biləklərinə, uzun barmaqları sonradan yapışdırılmışa oxşayan yekə əllərinə baxıb təəccüblənməmiş olsun.
Dolu zənbil az qala Gülalının biləyini üzəcəkdi.
– Bəs o əlindəki kağız nədi, ay Gülalı? – deyə Gülmirə maraqla xəbər aldı.
– Bu? Hə… – özünü itirdiyindən bayaq gizləməyə çalışdığı vərəqi Gülmirənin gözləri qabağına tutdu. – Bu, siyahıdı.
Gülmirə təəccübləndi. O, Gülalının qəribə adam olduğunu bilirdi: həmişə heç kəsin eləmədiyi işlər tutmağa çalışırdı.
– Necə yəni siyahı, ay Gülalı?
– Əşi, uzun dəsgahdı. Mən hər bazara gələndə bir balaca səhv eləyirdim. Yəni nə cür səhv? Arvad tapşırırdı ki, filan-filan şeyləri al, mən də deyirdim baş üstə. Gəlirdim bir də görürdüm ki, onun dediyi şeylərdən bəziləri yadımdan çıxıb, almamışam. Sklerozam da, neyləyim?! Gedirdim evə, dava-mərəkə… Deyirdim, vallah, yadımdan çıxıb. Deyirdi, yox, xəsisliyindən almayıbsan. Axırı çox götür-qoy elədik, çarə tapdıq: indi siyahı tuturuq, maddə-maddə bu siyahıya yazırıq. Nə isə, uzun dəsgahdı.
Gülmirə az qaldı ki, qəhqəhə çəkib gülsün, ancaq özünü güclə saxlayıb:
– Ay sənin oyunun olsun, Gülalı! – dedi.
Gülmirə bazardan çıxandan sonra “Ceyran” qəhvəxanasının arxasındakı böyük həyətə buruldu, üçüncü blokun pillələri ilə yuxarı qalxdı. Beşinci mərtəbədə, qapının ağzında su şırıltısı eşidilirdi: kimsə astananı, pillələri yuyurdu. Gülmirə boylandı; Sədəf idi. Əynində nimdaş xalat vardı, uzun hörüklərini başının dövrəsində çalmalamışdı. Əlindəki əskini tez-tez yanındakı su ilə dolu köhnə vedrəyə basıb çıxarır, şırıltı sala-sala aşağı əyilib döşəməni təmizləyirdi. Bu girdəsifət, qırxa yaxın yaşı olan qadının gicgahlarında ağ tüklər görünürdü: təkcə badamı gözləri onun qarayanız sifətinə yaraşıq verirdi. Gözləri işıqlı idi, gözləri cavandı, elə bil, yaşına görə çox düşmüş Sədəfin öz gözləri deyildi, gənclik ehtirası ilə coşub-daşan bir qızın nurlu gözləri idi. Yarıaçıq qapının üstünə şüşə lövhə vurulmuşdu:
“Prof. Salman Qurbanzadə”.
– Yorulmayasan, ay Sədəf bacı!
Sədəf belini düzəltdi:
– Sağ ol. Xoş gəlmisən.
– Özün necəsən, oğlun necədir?
– Ömrünüzə duvaçıyıq.
– Deyəsən, yır-yığış eləyirsən?
– Hə, dedim bu gün bazar günüdü, silim-süpürüm. Fürsətdi, evdə heç kim yoxdu.
– Bəs hara gediblər?
– Bağa. Salman usta tapıb, bağda bir az xım-xırd işləri var, onu gördürəcəkdi. Nadirə də dedi, hava yaxşıdı, mən də gedirəm. Ceyhun bu yandan qalxdı ki, onda məni də aparın. Bazarlıq-zad elədim, ət-mət aldım, mindilər maşına, getdilər. Bir işin-zadın vardı?
– Hə, Salman əmim mənə kitab verəsiydi.
Sədəf Gülmirəni yaxşı tanıyırdı. Salmanın ən yaxın dostunun qızı olduğunu bilirdi. Demək olar ki, bir evli kimi idilər. Gülmirə hələ ərə getməmişdən atası ilə bura tez-tez gələrdi. Salman ona həmişə “qızım” deyərdi. Öz atası da Gülmirəni adı ilə yox, “qızım” deyə çağırardı. Ancaq nə sirr idisə, Gülmirə bunun səbəbini özü də yaxşı başa düşmürdü. Salmanın “qızım” deməyi ona daha çox fərəh verirdi. Bəlkə də, bu ona görə idi di, Salman professor idi, elm aləmində tanınmış, adlı-sanlı adam idi?
Gülmirənin toyundan az sonra Salman Nadirə ilə məsləhətləşib, təzə ailə qurmuş cavanları evinə qonaq çağırmış, böyük bir məclis açmışdı. O zaman Sədəf qonağlığın bütün hazırlığını özü eləmişdi. Lap məclisin sonunda, yeyib-içib keflənmiş qonaqlardan kimsə, görünür bütün yaxşı sağlıqlardan əli çıxdığına görə (yenə də sağ olsun) səhərdən ayaq üstə gəzib yan yerə qoymayan Sədəfin (qonaq onun heç adını da bilmirdi, “bacı” deyirdi) sağlığına badə qaldırmışdı…
Gülmirə öz evlərinə girirmiş kimi, içəri keçdi, böyük çilçıraq asılmış bəzəkli qonaq otağından küncdəki otağa adladı. Bura professorun iş otağı idi.
Divar boyu düzülmüş kitab rəfləri, ayna kimi işıldayan yazı stolu, kreslo, stolun üstündə mərmərdən yonulmuş rəqqasə heykəli, hər şey ona tanışdı. Bəzən bax, bu stulda Nadirə, onda isə Salman əyləşib saatlarla elmi söhbətlər, mübahisələr eləyərdilər. Gülmirə isə kənarda dayanıb qulaq asar, müdaxilə etməyə, bir fikir söyləməyə cəsarəti çatmazdı. Mübahisə gah Salmanın iş otağında, gah da Nadirənin xudmani kabinetində davam eləyərdi. Bəzən isə onlar bu cür söz-söhbətdən bezib usandıqlarından tamam ayrı şeylərdən, məsələn havanın yaxşı olub-olmamasından, qışın bərk gələcəyindən, Ceyhunun dərslərindən danışardılar. Sədəf belə hallarda burda yoxmuş kimi, səssiz-səmirsiz dolanar, iş-gücünü görər, elə bil, danışanları eşitməzdi.
Gülmirə kitab rəfini nəzərdən keçirə-keçirə düşünür, özünün də gələcəkdə belə bir kitabxana düzəldəcəyini qət edirdi: “Bu işə gərək çoxdan başlamış olaydım, lap tələbəlik illərindən… Keçib. İndi də gec deyil”.
– Aha, budur! – ucadan səslənən Gülmirə göy cildli kitabı rəfdən çəkib götürdü: – Sədəf bacı, budu o kitab. Salman əmi gələndə deyərsən, yaxşı? – deyib getməyə hazırlaşdı.
– Yaxşı, deyərəm.
Sədəf Gülmirəni qapının ağzınacan ötürdü.
– Deyəsən, əmimgilin bu qonşuları köçüb? – deyə Gülmirə sağdakı təkotaqlı mənzilə işarə ilə soruşdu.
– Hə, iki həftə olar ki, köçüblər.
– İndi kim yaşayır?
– Vallah kimliyini bilmirəm; bir qoca arvaddı, ikicə dəfə görmüşəm.
Gülmirə pillələri düşəndə təzə qonşu bayıra çıxdı. O, saçı ağarmış, gözü eynəkli bir arvaddı. Gülmirənin dalınca baxıb Sədəfdən soruşdu:
– Bu cuvanəzən kimdi, a qonşu?
– Tanışdı.
– Maşallah, tez-tez gəlib-gedir.
– Nadirəynən, Salmannan bir idarədə işləyir.
– Bu da alimdi?
– Yox, alim deyil, ancaq olacaq.
– Bəxtəvər. Indi alim olmaq yaxşı şeydi. Çox yaxşı şeydi. Görürəm də. Yaxşı dolanırlar, maşallah. Mənimkilərin basaratını Allah bağladı. Elə bil, üzü ağ olmuşların göbəyini kəsib zavoda atmışıq, hamısı gedib orda işləyir. – Arvad bir qədər susub xəbər aldı:
– Yaxşı, soruşmaq eyib olmasın, sən axşamlar burda qalmırsan?
– Axşamlar burda niyə qalıram, öz evimizə nə gəlib?
– Deyirəm axı, hər gün səhər tezdən pəncərədən baxıram, görürəm sən gəlirsən. Fikirləşirəm, yaxşı, bizim bu qonşu obaşdan hayannan gəlir? Sən demə, qulluqçusan, hə? Ayı neçəyə danışmısan?..
Sədəf əl saxladı. Əlindəki yaş əskidən su damcılayıb vedrəyə düşür, səslənirdi. Sədəf qızardığını, ürəyinin bütün qanının üzünə vurduğunu hiss elədi.
– Qulluqçu niyə oluram! – deyə çətinliklə dilləndi. – Adam öz bacısına əl tutanda…
– Nadirə sənin bacındı?
Sədəf başıyla “hə” dedi.
– Belə de…
Sədəf izah etməyə başladı:
– Alimdi. Yazığın başını qaşımağa da vaxtı olmur. Işi-peşəsi elə kitab oxumaqdı, yazmaqdı. Mən də boş-bekar adamam…
– Belə de. Deməli ər də alimdi, arvad da!.. Yaxşı, ayda neçə min alırlar?
Sədəf narazı halda dedi:
– Mənciyəz bilmərəm, bacı, nəyimə lazımdı?
– Çox alarlar. Çox alarlar… Məvacibləri az olsaydı, maşın ala bilməzdilər.
Bu ara yaxşı ki içəridə telefon səsləndi, Sədəf tələsik evə girdi; bağdan qayıdan Nadirə ilə telefonda danışandan sonra daha qapıya çıxmadı: “Zəhləm getmişin üzünü görməsəm yaxşıdı”.
DÖRDÜNCÜ FƏSİL
Sədəf Musabəyov qəsəbəsində, hündür, yaraşıqlı evlərlə qabaq-qənşərdə, tramvay yolunun o tərəfındə ağ daşdan tikilmiş təkotaqlı Mənzildə yaşayırdı, oğlu Rəhimlə birgə… İki pəncərəli bu otağın qabağında balaca həyətyanı sahə vardı. Ləklərdə göy-göyərti əkilmişdi. Qapıya yaxın yerdə, kərpic hasarın dibində basdırılmış söyüd ağacı böyüyüb qol-budaq atmış, yayın tüğyanında bu kiçik ailənin yeganə kölgəliyi olmuşdu.
Sədəf həyət-bacaya göz gəzdirdi. Üst-üstə yığılmış köhnə çarpayı başını, əyri təkəri və başqa bir iki para gərəksiz şeyləri görəndə təəccüb elədi:
– Bu nə həngamədi, ay başına dönüm? – Sədəf öz-özündən xəbər aldı.
O, fikirli-fikirli qapını itələyib açdı. Gün dal pəncərədən içəri düşür, döşəmə üzərində ensiz zolaq kimı’ uzanırdı. Rəhim sağ tərəfdəki taxta çarpayıda şirin-şirin yatmışdı. Qalın dodaqları azca aralı idi. Əlinin birini başının altına qoymuşdu.
– Gədə elə pallı-paltarlı yatıb. Bilmirəm belə canına necə sinir? – deyə Sədəf söylənəndə Rəhim gözlərini açıb anasına baxdı, yuxulu-yuxulu gülümsündü:
– Gəlmisən?
– Bəs paltarlı niyə yatmısan, ay bala?
– Yorulmuşam, – deyə Rəhim dikəlib oturdu. – Uzanmışam, huş aparıb.
– O dəmirçixana nədi, açmısan orda? Yoxsa dəmirçilik etmək istəyirsən?
– Yox, ay ana. Müəllimlər tapşırıblar, köhnə dəmir-dümür yığıb məktəbə təhvil verəcəyik.
– Neynir axı məktəb köhnə dəmir-dümürü?
– Verirlər zavoda. Tramvay, trolleybus qayırırlar. O gün birini gətirmişdilər. Elə yaraşıqlı idi ki! Üstündə də yazmışdılar ki, məktəb şagirdlərinin yığdıqları metal qırıntılarından qayrılıb.
Rəhim boynunu uzadıb pəncərədən yığdığı dəmirlərə baxdı, sevinə-sevinə dedi:
– Görək bizim uşaqlardan kim çox yığacaq?
– Çox yığana nə verəcəklər?
– Əlbəttə, mükafat!..
Rəhim geri dönəndə ana qorxulu bir şey görürmüş kimi, içini çəkib irəli yeridi, oğlunun pencəyinin qolundan tutub diqqətlə fikir verdi:
