Буюк Гэтсби

Бир дақиқа ташқарига боқдим. Осмонни булут қоплаганди. МакКи хонимнинг ўткир овози хаёлимни бўлди:

– Мен ҳам шундай хатога йўл қўйишимга бир баҳя қолганди, – ҳаммага эшиттириб деди у.

– Бир неча йил ортимдан бир киши илашиб юрди. Фақир одамга турмушга чиқишдан худонинг ўзи сақлаб қолди. У тенгим эмаслигини билардим. Ҳамма менга: “Люсил, бу сенинг тенгинг эмас”, дерди. Агар Честер билан учрашиб қолмаганимда, у мени домига илинтирган бўларди.

– Менга қаранг, – деди Миртл Уилсон бошини чайқаб, – барибир сиз унга тегмабсиз-да.

– Ҳа, кўриб турганингиздек.

– Мен бўлсам ёқтирмаган одамимга эрга тегдим, – деди Миртл маънодор оҳангда.

– Сиз билан менинг турмушим тарзининг фарқи ана шунда-да.

– Миртл, нега ёқмаган одамингга турмушга чиқдинг? – сўради Кэтрин.

– Сени ҳеч ким мажбур қилмаган эди-ку? Миртл бу саволга дарҳол жавоб бермади.

– Мен уни қўли гул уста деб ўйлагандим. Ишончимни оқламади, – деди у афсусланиб. – Уни топармон-тутармон одам деб ўйлагандим, аслида, у тенгим эмас экан.

– Бир вақтлар сен уни деб жинни бўлаёзгандинг, – гап қотди Кэтрин.

– Уни деб жинни бўлаёзгандим? – жаҳли чиқиб кетди Миртлнинг.

– Буни сенга ким айтди? Мана бу жанобни қанчалик ёқтирсам, уни ҳам шунчалик ёқтирмаганман.

Миртл бармоғини бигиз қилиб мени кўрсатди. Ҳамма менга таъна билан қаради. Мен, унга ҳеч қандай алоқам йўқлигини кўрсатмоқчи бўлгандек, ўзимни бепарво тута бошладим.

– Мен унга турмушга чиққанимдан сўнг, ақлдан озаёздим. Лекин дарҳол хатомни англадим. У тўйда кийиш учун ўртоғининг костюмини сўраб олган экан, менга бу ҳақда лом-мим демаганди. Орадан бир неча кун ўтгач, у уйда йўқлигида ўртоғи келиб костюмини қайтаришни сўраб қолди. “Ие, бу сизнинг костюмингизми?” – дедим ҳайратдан ёқа ушлаб. “Тавба, биринчи бор эшитиб турибман”, дедим. Костюмни эгасига бериб юбордим, сўнг ўзимни тўшакка отиб, аламимдан ярим тунгача йиғлаб чиқдим.

– Ҳақиқатан ҳам у опамнинг тенги эмас, – деди Кэтрин қулоғимга шивирлаб. – Улар ўн бир йилдан буён устахона тепасидаги ҳужрада ит-мушук бўлиб яшаб келяптилар. Том билан танишгунга қадар унинг бирон-бир дўсти бўлмаган.

Оқшом давомида иккинчи виски шишасини бўшатишди; фақат Кэтрин ичмади, холос. Шусиз ҳам у яйраб ўтирарди. Том хизматкорни чақириб, кечки овқатга бирон-бир егулик олиб келишни буюрди. Мен дам-бадам кетишга чоғланардим; ғира-шира тушиб келаётган қоронғулик мени кетишга ундар, боққача яёв кетишни мўлжаллар эдим, аммо ҳар гал қизғин баҳсларга аралашиб, оромкурсига михлангандек ўтириб қолардим.

Балки шу онда қоронғу тушиб бораётган кўчадан тасодифан ўтиб кетаётган бирон кимса чироғи ёқилган деразаларга қараб, бу хонанинг ичида қандай инсоний сирлар яшириниб ётган экан, деб ўйлаётгандир. Кўз олдимда ана шу ўткинчининг мафтункор қараши-ю, ўйчан нигоҳи жонланарди. Мен хонада ўтирган бўлсам-да, бу тасодифларга тўла ҳаётдан чўчиган ва сеҳрланган ҳолда хаёлан кўча кезардим.

Миртл оромкурсисини ёнимга суриб ўтирди ва Том билан дастлабки учрашуви ҳақида ҳикоя қила кетди:

– Биз вагонга кираверишда ён томондаги ўриндиқда ўтириб кетаётган эдик. Мен Нью-Йоркдаги синглимникига тунаш учун йўл олгандим. Том эгнига фрак, оёғига локланган туфли кийиб олганди. Мен ундан кўзимни узолмасдим, нигоҳларимиз тўқнашганда мен ўзимни тепадаги рекламаларни томоша қилаётганга солардим. Вагондан тушаётганимизда у ёнимда пайдо бўлиб қолди. У кўпчилик орасида мени тасодифан сиқиб қўйди. Унга полиция чақираман, деб дағдаға қилдим. У ҳайрон бўлиб қолди. Мени машинасига ўтқазаётганида ўзимни йўқотиб қўйдим, бу таксими, метро вагоними, билолмай қолдим, “ахир дунёда бир марта, ҳа, бир марта яшайсан-ку”, деган ўй “йилт” этиб миямдан ўтди.

У Мак-Ки хонимга қараб қўйди, сўнг сохта кулиб қўйгач, МакКи хонимга юзланиб: – Жонгинам, – дея хитоб қилди Миртл.

– Эгнимдаги кўйлагимни сизга совға қиламан. Эртага ўзимга янги кўйлак сотиб оламан. Эртага қиладиган ишларимнинг режасини тузиб олишим керак. Жумладан: уқалатишга ўтишим зарур, сўнг сартарошхонага кираман, кейин кучукчамга бўйинбоғ, менга жуда ёқадиган пружинали кичик кулдон, сўнг онамнинг қабрига қўйиш учун ёз бўйи сўлмай турадиган гуллардан ясалган қора жиғали гулчамбар сотиб оламан. Булардан биронтасини унутиб қўймаслигим учун, албатта, уларни ёзиб қуйишим керак.

Соат тўққизлар чамаси эди. Жаноб Мак-Ки гўё суратга тушишга тайёрланиб турган обрў-эътиборли арбобдек муштларини тиззасига қўйганча ўтирган жойида ухларди. Мен дастрўмолимни олдим-да, кеча давомида ғашимга тегиб турган унинг юзидаги совун кўпиги доғларини артиб ташладим.

Кучукча стол устида ётганча очилмаган кўзларини папирос тутуни тўлиб кетган уйда пирпиратиб, ғингшиб қўярди. Кайфи ошган кишилар кириб-чиқиб турар, қаерга боришни маслаҳатлашар эдилар. Ярим тунга яқин мен Том Бьюкенен ва Уилсон хонимнинг бирбирлари билан ғижиллашаётганини эшитиб қолдим; улар юзма-юз турганча Уилсон хоним Том билан Дэзи исмини эшитишни ҳам хоҳламаслиги ҳақида тортишарди.

– Дэзи! Дэзи! Дэзи! – деб қичқирарди Уилсон хоним.

– Дэзи исми жонимга тегмагунча қайтаравераман.

– Дэ…

Томнинг жазаваси тутди. Уилсон хонимнинг юзига тарсаки туширди. Унинг бурни қонаб кетди, сочиқлар қонга беланди. Миртл оғриққа чидолмай, қичқириб юборди. Жаноб Мак-Ки бу қичқириқдан уйғониб, ўрнидан турди-да, эшик томон йўл олди. Кетаётган жойида тўхтаб, ортига ўгирилди-да, бўлаётган воқеаларни бирпас кузатиб турди: сурилган ўриндиқлар орасида Миртлга ёрдам бериш ва уни тинчлантириш мақсадида Кэтрин билан Мак-Ки хоним ҳали у томонга, ҳали бу томонга елибюгурардилар; диванда жароҳат олган Миртл юзини панжалари билан беркитиб олганча узала тушиб ётарди. Жаноб Мак-Ки бу ҳолни кўриб, ўзини бир четга олди. Илгичдаги шляпамни олиб, мен ҳам унинг ортидан аста чиқиб кетдим.

– Келинг, енгил-елпи бўлсаям бирга нонушта қилиб олайлик, – дея таклиф қилди Мак-Ки биз лифтда пастга тушиб кетаётганимизда.

– Қаерда овқатланамиз?

– Истаган жойингизда.

– Дастакдан нари туринг, – деди лифтчи бола.

– Кечирасиз, – дея кечирим сўради жаноб Мак-Ки. – Мен унга тегиб турганимни билмабман.

– Майли, нонушта қилсак қилибмиз-да, – дедим мен. Бирга овқатландик.

Сўнг мен Пенсильвания вокзалидаги зах харрақда ётиб, юмилиб кетаётган кўзимни ишқаганча “Трибюн” газетасининг эрталабки сонини кўздан кечирар эканман, соат тўртда жўнайдиган поездни интиқ кута бошладим.

III БОБ

Ёз кунларининг бирида қўшнимнинг вилласидан қўшиқ овози эшитилди. Эркак ва аёллар меҳмонга келгандилар. Улар қўлларига май қуйилган қадаҳ ушлаб олганларича юлдузлар ёғдуси остида капалак мисол учаётгандек боғда сайр қилиб юрар эдилар. Кундуз кунлар сув тўлқинланаётган вақтда меҳмонлар сол устига қурилган минорачадан сувга калла ташлаётганларини ёки қум устида қуёшда тобланиб ётганларини, икки моторли кема Лонг-Айленд бўғозида ўқдек учиб юрганини ва улар ортидан кўпикли тўлқинлар ҳосил бўлиб қолишини томоша қилишнинг ўзгача гашти бор эди. Шанба ва якшанба кунлари унинг “роллс-ройс” русумли машинаси эрталабдан то ярим тунгача меҳмонларни шаҳарга олиб борар ёки у ердан олиб келарди. Унинг кўп ўринли “форд”и ҳар бир поезднинг келиш вақтига қараб гўё учар қўнғиз каби станцияга ошиқарди. Душанба куни эса саккиз нафар хизматчи, шу жумладан, махсус ёлланган боғбон ҳам латта, чанг артгич, болға ва боғ қайчисини қўлларига олиб шанба, якшанба кунлари топтаб кетилган ерларни йиғиштириш ва тартибга солиш билан овора бўлар эдилар.

Ҳар жума куни Нью-Йорқдан олтита саватда пўртаҳол ва лимонлар келтириларди. Ҳар душанба куни шу пўртаҳол ва лимонларнинг қовжираган пўстлари орқа эшикдан ташқарига чиқариб ташланарди. Ошхонада ярим соат ичида икки юзта пўртаҳолнинг шарбатини сиқиб оладиган машина турарди. У тинмай шарбат чиқарарди.

Виллага ҳар ойда икки ёки уч маротаба кўплаб таъминотчилар қатнардилар. Улар ўзлари билан бир неча юз ярд 5 брезент ва Гэтсбининг боғида катта байрам арчасини ясатмоқчи бўлгандек жуда кўп миқдорда ранг-баранг лампочкалар олиб келар эдилар, гўёки стол устида турли хил газаклар: зираворлару сон гўштлари, салатлар, хамир ичига солиб пиширилган чўчқа гўштлари, олтин каби товланиб турувчи қовурилган куркалар қатор қилиб териб қўйилганди. Кираверишдаги катта хонага қурилган жавонда хилмахил ичимликлар – жин ва ликёрлар, қандайдир истеъмолдан аллақачон чиқиб кетган ва келган меҳмонларнинг кўпчилиги номини ҳам билмайдиган қандайдир қадимий ичимликлар қатор териб қўйилган эди.

Соат еттиларда олти нафардан иборат мусиқачилар, саксофон ва найга ўхшаш соз ҳамда катта ва кичик ноғоралардан иборат тўлиқ оркестр ўз жойини эгаллаб ўтирар эди. Чўмилишдан қайтиб келганлар эса, тепада кийинаётган эдилар. Кираверишдаги йўлакнинг ҳар икки томонида Нью-Йорқдан келган меҳмонларнинг машиналари бештадан саф тортиб турарди. Камалақдек жилоланиб турган муҳташам хоналарда ва айвонларда сочлари сўнгги услубда олинган каллалар ва кастиль хонимларининг тушига ҳам кирмаган шолрўмоллар кўзга ташланарди. Ошхонадагиларнинг кўли-кўлига тегмасди, боғнинг у ер-бу ерида хизматкорлар кўтариб юрган патнисдаги коктейлнинг хушбўй ҳиди ҳавони тутиб кетганди. Боғдаги меҳмонлар аста сайр этиб юришаркан, бир-бирлари билан суҳбатлашишар, мулозамат қилишар, ғийбатлашишар, бир-бирларининг исмларини билмасалар-да, назокат-ла таъзим қилиб сўрашиб, ўтиб кетардилар. Атрофни қоронғулик чулғаб олганди. Ёқилган чироқлар нури боғни чароғон қилиб юборганди; машшоқлар ажойиб куй чала бошладилар. Қўшиқчиларнинг овозлари бир парда юқори кўтарилди. Ён-атрофдаги кулгулар дақиқа сайин авж оларди. Ҳазил-мутоиба кучайгандан-кучайиб борар, меҳмонлар давраси дам-бадам ўзгариб, янгилари билан алмашиб турарди. Бир давра тарқаб улгурмасидан иккинчиси пайдо бўларди. Ёш, гўзал хонимчалар орасида ўзини кўз-кўз қиладиганлари пайдо бўлганди: улар ёши каттароқ хонимларнинг дам у ердаги-дам бу ердаги даврасига бир дақиқа қўшилиб, барчанинг эътиборини ўзларига тортар, сўнг қозонган муваффақиятларидан руҳланиб, яна бошқа даврага шўнғиб кетардилар.

Шу пайт кутилмаганда бир лўли аёл тетикланиб олиш учун меҳмонларга таклиф этилаётган хушбўй коктейлдан бирини олиб, бир кўтаришда ичиб юборди-да, югуриб брезент солинган майдончага чиқди ва ёлғиз ўзи мусиқага монанд рақсга туша кетди. Ўртага бир дақиқалик сукунат чўкди. Сўнгра дирижёр рақсга мусиқа усулини мослай бошлади ва шу орада раққоса “Фоли” варьетесидаги Гильда Грейнинг дублёри эмиш деган мишмиш тарқалди. Ниҳоят, зиёфат ҳам бошланди.

Мен Гэтсби вилласи остонасини ҳатлаб ичкарига кирдим. Бу шанба кунга тўғри келганди. Таклиф этилганлар озчиликни ташкил этарди. Бу ерга келишда мезбоннинг таклиф этишларини кутиб ўтирмас эдилар. Машинага ўтириб, Лонг-Айлендга Гэтсбиникига келаверардилар. Одатда ҳар бир янги келган меҳмонни хўжайинга таништириб ўтардилар. Келувчилар шаҳардан ташқаридаги боғда ўзларини эркин тутиб, хурсандчилик қилар эдилар. Баъзи ҳолларда келган меҳмонлар хўжайин билан танишмасдан ҳам унинг меҳмондорчилигини мақтай-мақтай ебичиб, хурсанд бўлиб кетаверардилар. Лекин мен бугунги зиёфатга расман таклиф этилгандим.

Эрта тонгда уйимга заррин уқали кийим кийиб олган ҳайдовчи кириб келди ва такаллуф билан қўлимга таклифнома тутқазди; унда ёзилишича, шу бугун “кичик зиёфат”да иштирок этсам, Гэтсби буни ўзи учун юксак шараф деб ҳисоблар экан. У мени бир неча маротаба узоқдан кўрган экан. Анчадан бери меникига ташриф буюриш нияти бўлган-у, лекин қандайдир сабабларга кўра, бу ниятини амалга ошира олмаганлигини ёзиб, имзо чекканди.

Соат еттидан ошганда мен оқ костюмда Гэтсби хонадонига кириб бордим. Ўзимни йиғилган меҳмонлар орасида негадир ноқулай ҳис эта бошладим, тўғри, бу ерда йиғилган одамлар орасида шаҳар атрофига қатнайдиган поездда бир неча бор учраган одамларга кўзим тушди. Йиғилганлар орасида инглизларнинг кўплиги мени ажаблантирди; уларнинг кийимларидан нуқсон топиб бўлмасди, афтидан, бир оз очиққан кўринардилар. Ташқаридан қараган одам уларни бадавлат эканликларига шубҳа қилмасди. Улар америкаликларга ниманидир тушунтирардилар.

Мен шу ондаёқ улар нималарнидир ё қимматбаҳо қоғозларни, суғурта ҳужжатлари, ё автомашиналарни сотмоқдалар, деган хулосага келдим. Афтидан, мўмай пулларни осонликча қўлга киритиш уларнинг иштаҳасини янада очиб юборганди. Назаримда, улар ҳар бир сўзни ўйлаб айтсалар, бу пуллар уларнинг ҳамёнига тушишига ишонч ҳосил қилган эдилар. Виллага киргач, хонадон эгасини қидира бошладим. Бир-иккита одамдан уни сўраганимда, менга ажабланиб қарадилар-да, сўнг унинг қаердалигини билмасликларини айтдилар. Хомуш тортиб, коктейллар турган стол томон йўл олдим.

Уялганимдан ўлгудек ичмоқчи ҳам бўлдим, лекин шу топда кўзим Жордан Бейкерга тушиб қолди. У хона ичидан чиқди-да, мармар зинапоя устида гавдасини бир оз тик тутиб, пастдагиларга виқор билан қараганча туриб қолди. У мени кўрганидан хурсанд бўлдими, йўқми, билмадим, лекин мен ўзимга яқин бир таниш суҳбатдош топганимдан ўзимда йўқ севиниб кетдим.

– Яхшимисиз! – дедим зинага яқинлашар эканман. Беихтиёр баланд чиққан овозим боғ бўйлаб таралди.

– Сизни, ҳойнаҳой, шу ерда учратсам керак, деб ўйлагандим, – деди Жордан мармар зинадан юқорига кўтарилаётган пайтимда. – Ахир ўзингиз қўшни бўлиб яшашингизни айтган эдингиз-ку.

У қўлимдан оҳиста тутди-да, ёнимга бир оздан сўнг келишини айтди, ўзи зинанинг пастидаги бир хил кўйлак кийган икки қизни саволга тутди.

– Салом! – деди иккала қиз бараварига. – Ғолиб бўлмаганингизга жуда ачиндик. – Гап гольф мусобақалари устида борарди. Ўтган ҳафтада Жордан рақибига ютқазиб қўйганди.

– Сиз бизни танимаяпсизми? – деди сариқ кўйлак кийган қизлардан бири. – Бир ой аввал сиз билан шу ерда танишган эдик.

– Ўшанда сочларингиз бошқа рангда эди, – эътироз билдирди уларга Жордан.

Мен сергак тортдим. Аммо қизлар анча нари кетиб бўлган эдилар. Жорданнинг бу танбеҳини улар қулоқларига илмадилар ҳам. Мен Жорданни аста тирсагидан олиб, зинадан пастга тушдим. Биз боғ бўйлаб юра бошладик. Қоронғулик атрофга ўз чодирини ёйганди. Патнис кўтарган хизматкор қаршимиздан чиқиб келди, биз бир қадаҳдан ичимлик олиб, столга ўтирдик. Бу ерда ҳалиги сариқ кўйлакли қизлар ва уч эркак суҳбатлашиб ўтирар эдилар. Уларни бизга таништира бошладилар.

– Сизлар билан охирги марта келганимизда танишган эдик, – дадил жавоб қилди улардан бири. – Люсил, сен ҳам ўшанда келган эдинг-а? – мурожаат қилди у дугонасига қараб. Люсил исмли қиз ҳам ўша куни келган экан.

– Ҳа, бу ер менга жуда ёқади, – деди Люсил. – Мен беташвиш яшайман, шунинг учун ҳамма вақт димоғим чоғ. Ўтган сафар кўйлагим столга илиниб, йиртиб олгандим.

У исми-шарифим ва манзилимни сўради. Орадан уч кун ўтгач, Круарье номли кимса менга зиёфатга киядиган кўйлак юборибди.

– Сиз совғани қабул қилдингизми? – сўради Жордан.

– Бўлмасам-чи! Нега қабул қилмас эканман. Ўша кўйлакни бугун киймоқчи эдим, лекин уни бир оз торайтириш керак экан. Кўйлак жуда чиройли. Тошчалар ҳам қадалган. Нархи икки юз олтмиш беш доллар экан.

– Ҳар ҳолда оддий кимса бундай совғани юбормайди, – ўзига бино қўйиб деди биринчи қиз. – Афтидан, у ҳеч кимнинг кўнглини ранжитишни истамаса керак.

– Ким экан у? – сўрадим мен.

– Гэтсби. Менга айтишларича…

Икки қиз ва Жордан тил бириктиргандек бошларини чайқаб қўйдилар.

– Менга айтишларича, у қачонлардир бир одамни ўлдириб қўйганмиш.

Ҳаммамизнинг этимиз жимирлаб кетди. Учта жаноб бўйниларини чўзганча гапга қулоқ сола бошладилар.

– Менимча, гап бунда эмас, – шубҳа билан эътироз билдирди Люсил.

– У уруш пайтида немис жосуси бўлган экан.

Эркаклардан бири бу фикрни тасдиқлаб, бошини ирғаб қўйди.

– Тўғри. Бу гапни унинг энг яқин кишисидан эшитганман. У Германияда бирга катта бўлган экан, – дея у шоша-пиша ишонтирмоқчи бўлди бизни.

– Бунга ишониш қийин, – деди биринчи қиз. – Ахир у уруш пайтида Америка армияси сафида хизмат қилган-ку. – Биз яна қизнинг фикрига қўшилдик. У бўлса ўзи тўқиган гапида давом этарди:

– Мени ҳеч ким кўрмаётганлигига ишончи комил бўлганда унинг афт-ангори қандай тусга киришига бир эътибор беринг-а. Шубҳаланмасангиз ҳам бўлади. У қотил.

Қиз кўзларини юмиб, жунжикди. Люсил ҳам жунжика бошлади. Барчамиз ён-атрофга қараб, Гэтсбини қидира бошладик. Гэтсбида ҳақиқатан ҳам бир сир яширин.

Барча йиғилганлар бунда бир сир борлиги ҳақида шивирлаша бошлади.

Ниҳоят, биринчи овқат тортилди. Иккинчи овқат ярим тундан сўнг берилиши мўлжалланган эди. Жордан боғнинг бошқа томонидаги столда ўтирган ўз шериклари қаторига мени ҳам таклиф этди. Стол атрофида икки жуфт эр-хотин ва Жордан билан бир йигит ўтиришарди. Улар бошқалар билан сайр этиш ўрнига, алоҳида гуруҳ бўлиб олиб, қимир этмай ўтирардилар. Улар маҳаллий жамиятнинг нуфузли кишиларидан эканлигини кўз-кўз қилганча ҳеч кимга қўшилмай кибор билан алоҳида ўтирар эдилар. Ўтирганларнинг барчаси асли Ист-Эгглик эдилар, улар УэстЭгглиларга илтифот кўрсатиб келгандилар. Шунинг учун ҳам уларга қўшилмай ўтирардилар.

– Бу жойдан кетсак, нима дейсиз? – деди менга Жордан. – Мулозаматлардан чарчадим.

Иккимиз ҳам столдан турдик.

– Уй эгасини қидириб топмоқчиман, – тушунтирдим ўтирганларга. – У билан кўришмаганимдан ўзимни ноқулай ҳис этаяпман.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.