Məmməd Arazlı günlərim

Yaxşılar hərəsi bir cürə yaxşı,

Hər zaman yaxşını yetirə bilmir.

Nadanlar külüngü, pislər yağışı,

Yaxşının yerini itirə bilmir.

Yaxşılar sırasında bizim üçün yaxşıların yaxşısı nənəm idi. Kiçik oğlunu müharibədə itirmişdi, ortancıl oğlunu da xəbərsiz-ətərsiz aparmışdılar. Ona heç cür “xalq düşməni” sözünü xırdalayıb başa salmaq olmurdu. Nənəm deyirdi:

– Mənim ocağımda haram tikə bişməyib. Oğlum niyə qonum-qonşuya düşmən olmalıdı? Bizimlə qoynu-qoltuğu dolu açıq-aşkar əlaqəsi olan bu ipək qarı oğlunun bəraət alıb qayıtdığı günü görmədi, onillik həsrətə hamımız dözdük, bircə nənəm dözmədi.

Bioqrafiyamda bu məsələni gizlətmişəm. Deyə bilməmişəm, deməyə utanmışam ki, atam “xalq düşməni”dir. Pis adamlar baxışları ilə yanıq verən əda ilə bu “günahı başıma çırpıblar, yaxşı adamlar sifətimdən bu xəcalət əlamətini çox incəliklə – araya başqa söz qatmaqla, söhbətin axarını hansı ikinci dərəcəli səmtə dəyişiblər…

Qış günləri evdə eşitdiyim cəhrə səsi, bayatı yanğısı, holavar zümzüməsinin həzin musiqisi idi.

Şaxtalı günlərdə soyuq siniflərdə dərs öyrəndiyim, aylı gecələrdə kəndin sakit həyatına “daş atdığım” günlər az olmayıb. Müharibənin son illərini yaxşı xatırlayıram. Kəndimizdə orta məktəb bağlandığına görə, 7-ci sinifdən sonra iki il məktəbdən qaldım.

Belə bir şeirim var: “ Komsomola keçdiyim gün”. Bu hadisəni çox təmtəraqlı ifadələrlə, olmayan şəkildə təsvir etməyə çalışmışam. İndi yaşımın bu vaxtında,belə etiraf mümkünsə, özüm-özümdən üzr istəyərdim. Komsomola keçdiyim günün ağrı-acısı sevincindən – həzzindən çox olub, xeyli çox.

… Orta məktəbdə 1-ci sinifdən 10-cu sinfə qədər əlaçı olmuşam. Bir dəstə uşağı komsomola keçirmək üçün kənd məktəbindən rayon mərkəzinə gətirdilər. Nümayəndə heyətinə məktəb partiya təşkilatının katibi rəhbərlik edirdi. Qəbul mərasimi rayon komsomol komitəsi birinci katibinin otağında gedirdi. Yaxşı yadımdadır, katib komsomola keçənlərin adını oxuyur, adı çəkilən ayağa durur, katib “etiraz yoxdur ki?” sualını verir, razılığı, narazılığı gözləmədən öz sualına “yoxdur” – deyib xoşbəxt uşaqları təbrik edirdi. Mənim adımı çəkəndə otağa çox dərin sükut çökdü. Hiss elədim ki, büro üzvləri arasında vəziyyətimə şərik olanlar da var, baş sağlığı verənlər də. Kimsə sükutu pozdu: “Atası xalq düşmənidir. Deyə bilmərəm onun günahı nədən ibarətdir”. Partiya təşkilatının katibi icazə almadan ayağa durdu: “ Yoldaş Stalin deyib ki, oğul atanın, ata oğulun, qardaş qardaşın günahına cavabdeh deyil”. Bu sözün dərininə gedən olmadı: Yoldaş Stalin bu sözü nə vaxt deyib, harda yazılıb?

Bayaqdan bəri ayaq üstə olan mən başıma yağan suallara ağlaya-ağlaya cavab verirdim. Birinci katib ayağa durdu və qəti şəkildə dedi: “ Sovet dövründə doğulmuş uşaqdı, özü də əlaçıdı, suallara yaxşı cavab verdi. Təklif var – keçirilsin!”

Sonralar öyrəndim ki, göz yaşımdan kövrələn bu yaxşı adam o vaxt Şahbuz rayon komsomol komitəsinin birinci katibi İbrahim Səfərov olub.

(Vərəqin arxasında yazılıb: “yazan qalmasa da, yazılan qalır”).

İLLƏR, TEZ ÖTDÜ İLLƏR…

(“Dünya sənin, dünya mənim…” kitabındakı bioqrafiyasına əlavə kimi bu sözlər də yazılmışdı)

“7-ci sinifdən sonra iki il məktəbdən qaldım. Çöl işləri, əkib-biçmək, yer belləmək, qoyun-quzu otarmaq, çörək qazanmaq daha vacib idi. 9-10-cu sinifləri Kənd Şahbuzda oxudum.

Məktəb partası arxasında oturan kimi bütün unutduqlarım bərpa olundu. Ağıl pəncərəmi yenidən günəşə açdım. Yer üzündə Nizami, Füzuli, Mirzə Fətəli varmış, Mirzə Cəlil, Sabir doğub, yola salıbmış bu dünya…

Orta məktəbi 50-ci ildə bitirib gön çarığı, iplik corabı çıxartdım. Ayağım ayaqqabı gördü; o zaman çox dəbdə olan göy sətindən gödək qollu yay pəncəyi tikdirdim. 1950-ci ilin avqust ayında Bakıya gəldim. Sənədlərimi universitetin Filologiya fakültəsinə verdim. Bütün fənlərdən “5” qiyməti aldım. Axırda rus dilindən yazdığım inşadan kəsildim. Bu uğursuz təsadüf məni universitetə girməyə qoymadı. Sənədlərimi APİ-nin Coğrafiya fakültəsinə verdim və qəbul olundum. Tələbə yoldaşlarımın bir neçə nəfəri istisna olmaqla, demək olar, hamısı uçduqları yuvaya – öz doğma rayon və kəndlərinə qayıtdılar. O zamandan 30 ildən artıq vaxt keçib. Çoxu baba olub. Bəziləri ilə tez-tez, bəziləri ilə isə nadir hallarda görüşürəm. Saç-saqqal ağarsa da, 50-ci illəri gənclik hərarəti ilə xatırlayır, kövrəlir, “bu necə yuxu idi – yozulmamış qaldı, bu necə ömür idi – bir an kimi keçdi”, – təəssüfü ilə keçmişə qayıtmaq istəyirəm…”

Məmmədin təyinatını öz rayonlarına – Şahbuza, oradanda ata ocağına – Nurs kəndinə vermişdilər.

1954-cü ilin payızından 1955-ci ilin yayına qədər kəndlərində təkcə coğrafiya yox, yuxarı siniflərdə kimya və astronomiya fənlərini də şagirdlərə tədris etməli olub.

Özü bu haqda mənə belə demişdi: “Nə qədər haray saldım ki, mən kimyagər deyiləm, – direktor – ədəbiyyat müəllimim olmuş Vəliyyədin Əliyev məhəl qoymadı: “Sən Bakıdan təzə gəlmisən, qara şəhəri görməmiş olmazsan”, – deyə əmrimi verdi. Şeir yazmaq həvəsinin necə yarandığını özü də hiss etməyibmiş. Ancaq söhbətlərinin birində qeyd etmişdi ki, oxuduğu kənd Şahbuzun məktəb kitabxanasında S.Vurğunun “İstiqbal təranəsi” adlı şeirlər kitabını almış, kənd Şahbuzla öz kəndləri arasındakı yolda istirahət edərkən kitabı açıb oxumuş və qarşılaşdığı ilk şeir “Dilcan dərəsi” olubmuş:

Yenə səni gördüm, Dilcan dərəsi…

Və həmin misranın təsiri ilə “Yenə səni gördüm, Nursu dərəsi” misrası beynində həkk olunubmuş.

Danışırdı ki…

“İlk şeirim həmin şeirin təsiri ilə yarandı. O şeirdə heç bir yenilik etməmişdim. Ancaq məsələ bu idi ki, şeir yazmışdım, ilk şeir:

Yenə səni gördüm, Nursu dərəsi…”

Məmməd kənddə müəllim işlədiyi vaxtlar da yaradıcılığından qalmır, yazdığı şeirləri mərkəzi mətbuata göndərirdi. “Azərbaycan” jurnalının işçisi Böyükağa Qasımovun cavab məktubu indi də arxivində durur. Məktubun məzmunu belədir:

Məmməd, salam!

Məktubunu və şeirlərini alıb oxuduq. “Palıd”, “Adın yox, diplomun qalır dünyada”, “Qocanın vəsiyyəti” adlı şeirlərini çap üçün bəyəndik. O birilər qaldı. Üç şeiri yaxın nömrələrin birində mütləq çap edəcəyik. İşlərin necədir? Təzə nə yazırsan? Nə vaxt gəlirsən?

Hələlik, sağ ol!

Təzə şeirlərini gözləyirik. Müvəffəqiyyətlər arzu edirəm.

Böyükağa

18.1V.1955-ci il

Bakı

Təhsil aldığı illərdə hazırda görkəmli akademik olan Budaq Budaqovla yaxın dost olmuşdular. Budaq 1956-cı ildə elmi axtarışlar aparmaq məqsədilə Quba-Qusar zonasına ekspedisiya təşkil etmiş, orada kollektor işləmək üçün Məmmədi də dəvət etmişdi. Budağın söhbətlərindən:

“… İş ortağımın qapısı açıldı, içəri qarayanız bir oğlan daxil oldu. 23 yaşlı bu cavan oğlan ekspedisiyada iştirak etmək istəyirdi:

– Deməli, Siz Məmməd İbrahimovsunuz. Müəllimin Məmməd Zülfüqarov yaxşı şair olacağınızı inamla deyir. Məncə, M.Zülfüqarov təcrübəli müəllim olduğu üçün səhv etməz. Amma onu da nəzərinizə çatdırım ki, Azərbaycanın ən yüksək zirvələrində müasir buzlaqları və qədim buzlaşmanı öyrənəcəyik. Bu çətin işə dözə biləcəksənmi?

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.