Илэ барбыттар

* * *

Ийэм оҕо сылдьан сайын аайы звенолары кытта дэриэбинэттэн ыраах сиргэ оттоһо барсара үһү.

Биир күһүн отторун бүтэрэн, «чэ, мин бардым» диэн, дэриэбинэ диэки бэйэтэ хаама турбут. Ийэм куттаһа суох буолан, соҕотох төннөрүгэр кыһаллыбатах, эбиитин, мэлдьи сылдьар сирэ буоллаҕа.

Быһалыы бараары ойуур быыһынан киирбит. Биирдэ өйдөммүтэ халлаан хараҥаран хаалбыт, баран иһэр ыллык суолун сүтэрэн кэбиспит. «Иэдээн, муннум!» – дии санаабыт. Ол да буоллар, санаатын түһэрбэккэ, салгыы айаннаабыт.

Арай баран истэҕинэ үрдүгэр туох эрэ сырдык тыкпыт. Эмискэ буолбакка, хайдах эрэ куттуон баҕарбат курдук, сыыйа сырдаабыт. Тула сылаас салгын илгийбит, ийэм ол кэннэ эрэх-турах санаммыт. Сырдык кини кэтэҕиттэн суолу сирдиирдии тыгар үһү, ол тухары кэннин хайыһан көрөр санаа отой киирбэтэх. Сотору соҕус ыллык суолугар тахсан кэлбит. Дэриэбинэҕэ тиийэрин саҕана, ол сырдык уота аа-дьуо сүтэн, симэлийэн хаалбыт үһү.

Ийэтигэр тиийэн кэпсээбитигэр: «Ити сирдэргэ эһэҥ бултуур этэ» – диэн эппит. Онон, арааһа, булчут кута сиэнигэр көмөлөстөҕө диэн тойоннообуттар.

* * *

2008 сыллаахха бииргэ төрөөбүт убайым күн сириттэн күрэммитэ. Олоҕун тухары биир да киһиэхэ куһаҕаны оҥорботоҕо, кими да хом санаабат этэ.

Бу түбэлтэ оҕобун кытта балыыһаҕа сыттахпына буолбута. Оҕо салаатыгар биир ыйдаах быраҕыллыбыт кыһыл оҕо баара. Барахсаны туох баар ыарыы барыта буулаабыт этэ. Биир түүн түһүүбүн: ординаторскайга киирэр көрүдүөргэ ийэлэр бары оҕолорбутун көтөҕөн туохха эрэ уочараттыы турабыт.

Мин уочаратым кэлбитигэр, биир наһаа кирдээх таҥастаах киһи кирилиэстэн тахсан кэллэ. Бастаан утаа сиргэнэ санаатым, онтон чугаһаабытыгар көрбүтүм – төрүт даҕаны убайым эбит. Утары кэлэн дорооболосто, олус үөрбүт-көппүт. Ол кэннэ эмискэ сирэйэ уларыйан хаалла уонна кыыһырбыт куолаһынан: «Хайыы тураҕын? Бар мантан!» – диэтэ. Ону мин: «Тохтоо! Кэпсэтиэх», – диэбиппэр: «Ыксыы сылдьабын», – диэн хоруйдаата. Онтон уһуктан кэллим, уу-хаар бөҕө буолбуппун.

Сарсыарда истибиппит, быраҕыллыбыт оҕо барахсан ол түүн тыына быстыбыт этэ. Мин: «Убайым кэлэн мин оҕобун араҥаччылаабыт быһыылаах», – диэн үөрбүтүм, эмиэ да биир өттүнэн: «Ама, кини анараа дойдуга тиийэн, өлүү аанньала буолбута буолуо дуо?» – диэн санньыйа санаабытым…

* * *

2010 сыл сайыныгар ойоҕум уол оҕону төрөтөн, үөрэн-көтөн роддомтан тахсан баран, быыллаах куораттан куотан, мин дойдубар айаннаатыбыт. Дойдубар тиийэн, ыраас салгынынан тыынан, күҥҥэ сыламнаан, үрэхпитигэр сөтүөлээн көрүлүү сырыттыбыт.

Ол сылдьан үлэни эмиэ умнубаппыт. Эбэм уһаайбатыгар хортуоппуй үүннэрэр улахан бааһыналаахпыт, онно ийэм, аҕам уонна балтым буолан сыыс от ыраастыы, тээпкэлии бардыбыт. Дьиэҕэ кэргэним оҕотун кытта соҕотох хаалла.

Киэһэ 5–6 чаас диэки төннөн кэллибит. Арай кэргэним оҕотун көтөхпүтүнэн тэрээһэҕэ хаама сылдьар. Сирэйин көрөөт, соччото суоҕу тута сэрэйдим. «Туох буоллуҥ?» – диэн ыйыппыппар маннык диэн кэпсээннээх буолла: күнүс үс чаас саҕана оҕотун аһатан баран утуппут уонна аттыгар сыппыт. Ол сыттаҕына, хос түннүгүн туох эрэ тоҥсуйар курдук үһү. Өҥөйөн көрбүтэ, хайа эрэ эмээхсин түннүгү бэс туорааҕынан быраҕаттыы турар эбит, онтон кинини көрөн баран, дьиэни эргийэ киирэр аан диэки барбыт. Кэргэним, дьиктиргээн, тэрээһэҕэ тахсыбыта – ким да суох. Арай, доҕоор, ол эмээхсинэ кэнниттэн дьиэ иһиттэн тахсан кэлбит уонна: «Хайа, дорообо!» – диэн баран илиитин ууммут. Онуоха кэргэним олус куттаммыт уонна тута оҕотун санаабыт. Ол да буоллар тоҕо эрэ эмискэ эмээхсиҥҥэ: «Чэйдиигин дуо?» – диэн иһэн, уҥан хаалбыт. Өйдөммүтэ, бэйэтин оронугар уһуктан кэлбит, тута оҕотун кууспутунан таһырдьа ыстаммыт. Эмээхсин сырдык хааннаах, кытаанах соҕус сирэйдээх уонна оройугар кырыбыайкалаах эбит. Оруобуна түөрт сыллааҕыта суох буолбут эбэбитин ойуулаан таһаарда. Киэһэлик хаартыскатын көрдөрбүппүтүгэр: «Кини кэлэ сылдьыбыта», – диэн бигэргэппитэ.

Эбэм барахсан эдэр кийиитин, хос сиэнин кэлэн көрөн-истэн бардаҕа. Мин онтон үөрэбин эрэ. Ол аата, биһигини араҥаччылыы, көрө-харайа сырыттаҕа.

* * *

Балыыһаҕа сытан абааһылаах кэпсээннэри кэпсэттибит. Кэккэлэһэ сытар дьахтар бэйэтин олоҕор дьиҥнээхтии буолбут түбэлтэни кэпсээтэ, куттала суох эрээри, киһи дьиксинэр.

Кини бэйэтэ Ньурбаҕа олорор эбит. Биирдэ туох эрэ наадаҕа чугас төрөөбүт дэриэбинэтигэр дьонугар тахсыбыт. Кэргэнэ үс күнүнэн кэлиэм диэн Ньурбаҕа хаалбыт. Дьахтар икки хоммут, үһүс түүнүгэр дьэ түүл түһээбит. Утуйа сытабын диир үһү, арай ол сыттаҕына, орон анныттан оҕонньоро тахсан кэлбит уонна: «Эһиги күнүс аһыы олордоххутуна, кэлбитим», – диэбит. Дьахтар уһуктан кэлбит уонна түһээбиппин дии санаан салгыы утуйбут. Бу сырыыга туох эрэ кэлэн атаҕыттан соһо сатыыр үһү. Уһуктубута – ийэтэ уһугуннара турар.

Ол бириэмэҕэ куораттан бииргэ төрөөбүт убайа эрийбит. Кини утуйа сыттаҕына: «Тур, түргэнник дьиэҕэр эрий», – диэн саҥаны истибит, ол иһин эрийбит эбит. Дьэ онно дьахтар сэрэйбит: «Оҕонньорум кэлэн иһэн туох эрэ буолла быһыылаах», – диэн айманан, аҕатын «утары бар» диэн ыыппыт. Аҕата, утарыласпакка. тута айаннаабыт. Күтүөтэ, кырдьык, кинилэргэ айаннаан иһэн, тыраассаттан дэриэбинэҕэ киирэр суолга оһоллонон сытар үһү. Маска кэтиллибит уонна массыынатын көрө тахсан иһэн сууллан хаалбыт эбит. Таһырдьа кыһын, түүн ортото, онно кинини ким булуой? Үлүйүөхтээҕин хата дьикти түүл көстөн быыһаммыт.

* * *

Аҕам кыра эрдэҕиттэн биир уоллуун доҕордоһон, «эн-мин» дэһэн улааппыт. Улаатан баран иккиэн биир ыал кыргыттарын кэргэн ылан, быр бааччы олорбуттар. Үлэлэрэ да биир этэ – ыраах айан суоппардара, рейскэ наар бииргэ бараллара, тус-туспа хаһан да айаннаабаттара.

Биир сыл аҕам доҕоро соһуччу баҕайытык ыалдьан анараа дойдуга аттаммыта. Аҕам олус соҕотохсуйан, соччо барбат-кэлбэт буолбута. Ол эрээри биирдэ сааһыары Нерюнгрига дуу, ханна дуу таһаҕас таһа барда.

Арай тиэнэн баран, сылайан, кабинатыгар утуйа сыттаҕына, ааны аһан, илэ бэйэтинэн суох буолбут доҕоро бу киирэн кэлбит, сирэйин утары олох көрбөт үһү. Ол олорон, аат харата ону-маны сэһэргэһэн кэпсэппиттэр. Онтон киһитэ: «Бээ, түргэнник айаннаа, утуйан тарайа сытыаҥ дуо? Куота оҕус!» – диэбит уонна, кабинаттан тахсаат, аанын ытыһынан иккитэ саайбыт (оннук үгэстээх эбит). Ол тыастан аҕам уһуктан олоро биэрбит, «ким тоҥсуйарый» диэн таһырдьаны өҥөйбүт, ким да чугас суох үһү. Онтон дьэ, түүлүн өйдүү түһээт, сэрэппит эбит диэн, айанныы турбут.

Мэҥэ Хаҥаласка кэлэн баран истибитэ, кини айаннаабыт күнүн кэнниттэн сүрдээх элбэх хаар түһэн, суол килиэ муус буолбут. Массыына бөҕө алдьаммыт, киһи өлүүлээх оһол тахсыбыт үһү.

АЛААС АБААҺЫТА

Эргэ өтөххө көстөр абааһы. Ардыгар өтөх аттыгар көмүллэ сытар дьон дууһата эбэтэр дьиэ иччитэ буолуон сөп. Хас да араастаах.

* * *

Дэриэбинэттэн икки көстөөх Куба Һаарбыт диэн сиргэ кыстаан, дэриэбинэ сылгытын бүтүннүү аһатан, бүөбэйдээн сылгыһыттар олорбуттар. Сураҕа, икки дьиэлээхтэр үһү: биирэ – утуйар, иккиһэ – күөстэнэн аһыыр-сиир сир. Кинилэр алаастарыгар былыргы өтөх баара үһү. Биллэн турар, балаҕан, сэргэ элбэх буоллаҕа. Олорбут дьон онно көмүллэн сыталлара да саарбаҕа суох. Биир сайыҥҥы сылаас күн доҕордуулар, аһыыр остуоллара кыратын сирэн, балаҕан иһиттэн былыргы төгүрүк остуолу ыларга санаммыттар. Арай остуолларын көтөҕөн таһаараары гыммыттара, ааҥҥа баппат эбит. Онуоха уолаттар, уһуну толкуйдуу барбакка, остуол сирэйин туура тардан, бэйэлэрин дьиэлэригэр киллэрбиттэр. Үөрэн-көтөн, астарын астанан аһыахча буолан эрдэхтэринэ, эмискэччи иэдээн сыты-сымары кытта тэҥҥэ ким эрэ ыараханнык тыынара иһиллибит. Уолаттар куттанан, остуолларын төттөрү таһааран, балаҕаҥҥа илдьибиттэр уонна көмүлүөгү оттон, иччилэри аһаппыттар, алы гынарыгар көрдөспүттэр. Ол курдук, кырдьаҕас сөбүлээбэтэҕин биллэрбит. Саамай дьиктитэ, төттөрү киллэрэллэригэр остуол олус холкутук ааҥҥа баппыта үһү.

Эдэр дьон, өтөх дьиэ малын-салын мээнэ тыытымаҥ. Уоту, сири-дойдуну аһата сылдьар буолуҥ.

* * *

2021 сыллаахха сайын хаһыа да буолан Амма өрүскэ сынньана диэн хомунан-тэринэн айаннаатыбыт. Аммаҕа сылдьыбатахпыт ырааппыт. Массыынаны бэйэм ыытабын, дьүөгэлэрим маҥнай кэпсээн-ипсээн бөҕө буолан баран, улам-улам саҥалара аҕыйаан, ким утуктаан утуйан, ким миигин аралдьытаары санаан кэлэ-кэлэ саҥаран, син өр соҕус айаннаан истибит. Амма бөһүөлэгэр сарсыарда суһуктуйуута тиийэн, тыраасса ойууруттан тахсааппытын кытта, дохсун ардах курулуу түстэ. Кустук дьэрэкээн өҥө саҥа тахсан эрэр сайыҥҥы күҥҥэ дьиримнии оонньоото. Салгыы айанныахпытын, ардах өссө күүһүрэн, туох да көстүбэт буолла, онон, барбахтыы түһэн баран, суол кытыытыгар көнө сири булан тохтоотум уонна кириэһилэбин сытыаран, утуйан хааллым. Кыргыттар ууларын быыһыгар: «Ээ, ардах…» – эрэ диэн хааллылар. Мин утуйан иһэн, испэр сирбин алаадьынан аһатыахпын санаан, сылайбытым бэрт буолан, сүтэн хааллым.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.