Тыын былдьаһыгар

Баҕар, ол хара уларынан сирэйдээн аар тайҕа иччилэрэ биһигини өлөр өлүү айаҕыттан мүччү тардан таһаарбыттара буолуо. Адьырҕа куобах уҥуоҕун минньигэстик хачыр-хучур ыстыы сыттаҕына, өмүрдэн соһуппут өстөөхтөрүн өһүөннээх хараҕынан дьиэгэниччи көрдө, бэлэммит суоҕун тута өйдөөтө. Турар түгэн биэрбэккэ, саба баттыы охсоору ойдо. Эмискэ Суолдьут барахсан сирилээн кэллэ да, мин үрүҥ тыыммын өрүһүйээри, өлөр өлүү айаҕын бүөлүү турунан кэбистэ.

Өлүү айаҕын нэтээгэнэн бүөлээбит диэбиккэ дылы, адьырҕа обургу кыра ыт оҕотун эрэйдээҕи ааһан иһэн хайа дайбыыр буоллаҕа. Эрэллээх доҕорум үрүҥ тыыным өллөйө буолан, олоҕун толук уурарга бэлэм тураахтаата. Адьырҕа Суолдьуту мэһэйдэтэн, иннибэр икки-үс хаамыы сиргэ хорус гынна. Ол кэмҥэ улахан ытым Булчутум ойон кэллэ да, биир-биэс тыла суох арҕаһыгар сүктэрдэ. Адьырҕа соһуйан охсон көрдө да, дэгиэ тыҥырахтаах баппаҕайа кулгааҕын кэннигэр тиийбэтэ. Булчутум барахсан адьырҕа кулгааҕын көмүллээн10 барда. Манна буолла дуолан охсуһуу, ааттаах араллаан. Тыатааҕы ардай аһыытынан хаба сатыыр, дэгиэ тыҥырахтаах баппаҕайынан охсор да, Булчут таптаран бэрт. Ытым дьыпсаатыттан, уоҕуттан-уоруттан сөҕөн, чыпчылыйыах түгэнэ көрөн тура түстүм. Ол кэмҥэ киһим ыта кэллэ да, тыатааҕы борбуйугар хатанна. Ону көрөн, кыра ытым Суолдьуту үтүгүннэ.

Тыатааҕы охсор кэмигэр биир ыт аһаран биэрэр, ол кэмҥэ атына борбуйугар хатанар. Сүбэлэспит курдук утуу-субуу борбуйдаһаллар. Ити кэмҥэ ытарга сөп буолла диэбиттии, Булчут адьырҕа арҕаһыттан ойон түстэ. Эмискэ саа тыаһа сатараата, ону кытта даҕаспытынан адьырҕа соһуйан тиэрэ баран түстэ. Онтон туран, үрэххэ киирэн хааһаҕы бырахпыттыы ойон бурҕата турда. Инчэҕэй сиртэн тэбинэн, иһэҕэ кэнниттэн ыһылла истэ. Ыттар тилэх баттаһан, саппай уобустулар.

Биһиги буолар буолтун кэннэ дьэ өйдөнөн уу испит сылгы курдук уҥуохпут халыр босхо баран, сүһүөхпүт уйбакка, сиргэ лах гына олордубут. Уоскуйан табахтаан сыыйдыбыт. Ол олорон кыл түгэнэ буолбут хабыр хапсыһыыны эргитэ санаатыбыт. Сап саҕаттан салҕанан, ситии саҕаттан ситимнэһэн, айыыларбыт аргыстаһан, иэйэхситтэрбит эҥээрдэһэн тыыннаах орпут үөрүүбүт өрөгөйө хам кууста. Онтон Баай Байанай утары ууммут боччумнаах булдун мүччү туппут хомолтобут курус тыына солбуйда. Үрэххэ аргыый киирэн кыылбыт дэгиэ тыҥырахтаах атаҕынан батарыта үктээн, ойбут олугун көрбүтүм уоннуу ыллар хардыы этэ.

Булчуту, эр-бэрдин, сардаҥалаах сарсыҥҥыга адьырҕа ардай аһыыта дуу, булт үлүскэн үөрүүтэ дуу, сииккэ сиэлэн, хаарга хааман мэлийии курус тыына дуу күүтэрин, инникини тымтыктанан көрбүт суох.

Солоҥдо

Талба-талыы хонуулаах Таатта Эбэ хонуутун устун булчут хайыһарын аргыыйдык сыр-сыр тэбэн истэ. Билигин тымныы кыһын оройо үгэннээн турар кэмэ, хонуу-сыһыы маҥан суорҕанын саптан сытар.

Эдэр киһи бултаабыта хаһыс да сыла, онон булт кистэлэҥин билиэн-көрүөн баҕарара сүрдээх. Кини андаатарга ииппит тууларын көрөн баран дьиэлээн иһэр. Бүгүн да Байанайа мичик гынна, онон өттүк харалаах, илии тутуурдаах. Хайыһара улгумнук иннин диэки дьулуруйар, салгын ырааһа, чэбдигэ сүрдээх.

Күөлтэн тахсан сыһыыга киириитэ эмискэ куочай кугас солоҥдо суолугар кэтиллэ түстэ. Субу барбыт суола мэктиэтигэр буруолуу сытар. Булчут үөрэн сэгэс гынна, бэргэһэтин сөмүйэтинэн өрө ааста уонна сонордоото. Солоҥдо тэҥ-тэҥник лэбиргэччи ойон, күөл диэки барбыт. Булчут күөлгэ киирэн суоллаабыта – кыыла күөл мууһугар тиийэн, андаатар оҥостубут бугулугар киирбит.

Булчут өр толкуйдуу барбакка, үөрүйэхтик туттан, солоҥдо киирбит суолугар тимир чааркааны ииттэ уонна тугу эрэ алҕаан ботугураата. Бука, Байанайыттан көрдөстөҕө буолуо.

Нэдиэлэ буолан баран булчут ааһан иһэн солоҥдотун суолун хайбыта – тахсыбатах. Онтон эмиэ кэлэн көрбүтэ – суол суох. Тоҕо баччааҥҥа дылы тахсыбат баҕайытай диэн дьиктиргии санаата.

Кэмниэ кэнэҕэс, булчут кэтэһэн кэлтэгэй буолтун кэннэ, солоҥдото дьэ тахсар. Булчут ый аҥаарыттан ордук кэмҥэ, солоҥдо бугул иһигэр туох айылаах өр буолла диэн дьиктиргии санаата. Эдэр киһи билиэх-көрүөх баҕата баһыйан, сүгэһэриттэн кыра чохороонун ылан андаатар бугулун үөһээ өттүн суоран ылла. Булчут балайда ырыҥалаан барытын өйдөөтө уонна солоҥдо өйүн сөҕөн баһын быһа илгиһиннэ. Онтуката маннык буолбут.

Куочай кугас өҥнөөх аарыма атыыр солоҥдо бэрийэр бэрдэ бугул уйа иһигэр киирэн, андаатар тахсар ойбонугар кэтэһэн сыппыт. Сытар сиригэр кураанах оту таһан тэллэх оҥостубут. Тыын ыла ойбоҥҥо быкпыт андаатардары өмүтүннэрэн, сүнньүлэрин хадьыйар эбит. Дьиҥинэн, андаатар ыраас сиргэ мээнэ туран биэрбэтэ буолуо. Бугул иһигэр туспа хос оҥостубут, онно илдьэн сиир эбит. Ол хоһугар элбэх андаатар тыҥыраҕа ордон сытар, атын уҥуохтара көстүбэт, бука кистиирэ дуу, сиирэ дуу буолуо.

Солоҥдо чэнчис, ыраас муҥутаан өссө биир хос оҥостон көҕүрэттэр эбит. Онон утуйар, аһыыр, көҕүрэттэр сирдэрэ эмиэ туһунан. Быһатын эттэххэ, солоҥдо андаатар бугул уйатын иһигэр толору хааччыллыылаах дьиэ оҥостубут.

Биһиги аахайбакка ааһар кыылларбыт, үөннэрбит-көйүүрдэрбит бары тус-туһунан олохтоохтор, бэрт дьиктилэр. Бары күн сырдыгын былдьаһан, олох иһин охсуһаллар. Арай икки эрэ атахтаах тосту-туора быһыыланан, көрбүтүн имири эһэр адьынаттаах. Сахаларга «олорор мутуккун кэрдимэ» диэн бэрт мындыр өс хоһооно баар. Өбүгэлэрбит сыыһа эппэтэх дьон буолуо.

Ньукулай Харытыанап кэпсээнэ

Харытыанап Ньукулай – эбэбитин кытта бииргэ төрөөбүт киһи уола. Ньукулай аҕата Аргылла бэрт элбэх кэпсээннээх-ипсээннээх икки хараҕа суох оҕонньор этэ. Аргылла оҕонньор эдьиийигэр – биһиги эбэбитигэр кэлэн хоноон-өрөөн, ыалдьыттаан барара. Онно Сэһэн Боло кинигэтигэр киирбит былыргы үһүйээннэри кэпсиирэ. Кыһыҥҥы уһун киэһэлэргэ Аргылла оҕонньор куобах тириитин имитэ олорон Абааһы Даҕыр, Саһыл Мөндүүкээн тустарынан кэпсиирэ. Аргылла эдэр сааһыгар уһана сылдьан хараҕын дэҥнээбит, ол эрээри аҕыс оҕотун иитэн атахтарыгар туруорбут. Оҕолоро билигин Таатта улууһугар сис ыаллар, онтон биирдэрэ – Ньукулай. Кини биирдэ миигин көрсөн аҕам туһунан кэпсээбитэ. Онон, күндү ааҕааччы, ол кэпсээни истиэххэйиҥ.

«Мин оскуоланы бүтэрбит сылбар, күһүн балаҕан ыйыгар, эн аҕаҕар бултуу тиийбитим. Моойтоон диэн саастаах эриэн ыттаахпын. Убайым Дьөгүөссэ наһаа аймаҕымсах, үтүө киһи этэ. Өйүө-тайаа бэлэмнэнэн, ох курдук оҥостон, биир үтүө күн Хопто үрэҕэр бултуу таҕыстыбыт.

Хопто үрэх үүтээнигэр хонон, сарсыарда үрэҕинэн өрө хааман, күнүс үрэх баһын уутугар кэлэн аһыы олордохпутуна, ыттар үрэн тоҕо бардылар.

Аҕаҥ миэхэ: «Ньукулай, эн ол аппанан күөйэ сүүр, мин ыттар кэннилэриттэн батыһыам», – диэтэ.

Мин оччолорго эдэрбин, атахпар кыанабын, аппаны өрө сүүрдүм. Ыттар саҥаларынан сылыктаатахха, тайаҕы тохтоппуттар. Эмискэ ньим баран хааллылар. «Тайаҕы куоттардылар» дии саныы-саныы, аппаны өрө сүүрэн истим.

Ойоҕоспор мас тостубутугар эргиллэ түспүтүм: уонча хаамыы сиргэ, дьэ доҕоор, үйэбэр харахтаабатах кыылым утары иһэр эбит. Хаһан да көрө илик киһиэхэ улуу дьаалы илэ бэйэтинэн бу тиийэн кэллэ. Эчи мунна уһунун, өссө токурдаах, арбах муоһа улаханын, эбиитин икки өттүгэр эйэҥэлиир бытыктаах. Саллыбыт санаабар, чааскы саҕа хараҕын муҥунан бүлтэччи көрбүт. Мин кутталбыттан кыыл-сүөл ыллыгыттан туора ойдум. Кыл мүччү сыыһа үктээн батыччахтаан ааста, хата, бүтүн оҥоһуулаах киһи буолан таарыйбата. Тайаҕым ааспытын кэннэ өй ылан, кэнниттэн ытан хааллым.

Онтон дьэ, кыл саҕаттан тыыннаах ордубут курдук сананан, уоскуйаары олордум. Уҥуоҕум ууну испит сылгы курдук халыр босхо барда, көлөһүнүм сарт түстэ, сүрэҕим көмөгөйбүнэн тахсыахтыы мөҕүстэ. Олорон нэһииччэ уоскуйдум.

«Дьөгүөссэ тайаҕы ойуур ынаҕа диэн албыннаан улуу дьаалыга үлтү тэбистэрэ сыста» диэн испэр киһибэр кыыһырабын. Син балачча буолан баран киһим кэллэ, үөрбүт аҕай.

«Мохсоҕол, уол оҕото байанайдаах, табаҕайыҥ талааннаах эбит, барбат гына таптыҥ. Ыттар үрэллэрин истэҕин дуо?» – диэтэ. Дьэ онно өйдөөн истибитим, ыттар үрэх куулатыгар үрэллэр эбит. Мин долгуйан, ону даҕаны истэр кыаҕым суох.

Үрэх куулатыгар тахсан ыттар тохтотон турар буурдарын охтордум. Куттаммытым ааһан, үөрүү үлүскэнэ буолла. Дьөгүөссэ маҥнай уотун аһатта, онтон тайаҕы астаан баран быар үттэ, чоҥку оҕуста, үөс тардарын буһарда. Тото аһаабыппытын кэннэ: «Ньукулай, дэриэбинэҕэ киирэн атта таһаар. Сааҕын хааллар, чэҥкээйи оҥостума», – диэтэ.

Мин, тоҕустаах тайаҕы охторбут киһи, тута сөбүлэһэн дэриэбинэ диэки сүүрэ турдум. Сотору үөрүүм кутталынан солбулунна, суол бадарааныгар кырдьаҕас атаҕын суола субу барбыт, мэктиэтигэр буруолуу сытар курдук. Куттана-куттана салгыы сүүрэн истим, хас сыгынах барыта харахпар адьырҕа буолан көстөр. Ол аайы сүрэҕим парк гынар, куйахам дырдырҕыыр.

«Дьөгүөссэ саабын хааллаттаран адьырҕаҕа сиэтэр буолла» диэн испэр кыыһыра саныыбын. Бөһүөлэккэ этэҥҥэ тиийэн, ат аҕалан, үөрэ-көтө дьиэлээбиппит».

Дьэ итинник, убайым Ньукулай Бөтүрүөбүс 17 саастааҕар буолбут түөрт уонтан тахса сыллааҕы түбэлтэни бу баардыы көрөн олорор курдук кэпсээтэ.

Үһүс түһүмэх

Бүөтүр Баттынаагын кэпсээнэ

Дьааҥы чулуу булчута Дьөгүөр Состокуоп

Сартаҥ өрүс Дьааҥыга түһэр сиригэр баар үүтээҥҥэ киэһэ куобахха таҥыыларбытын көрөн баран, тото-хана аһаан утуйаары сытан, Бүөтүр кэпсээнин маннык саҕалаата.

Мин Дьааҥы Эбэ Хотуҥҥа күтүөт буолан кэлбитим отуттан тахса сыл буолла. Билигин даҕаны эт атахпынан сылдьан, үлэм быыһыгар кыра-кыралаан түүлээхтиибин. Маҥнай кэллэҕим утаа Дьөгүөр Состокуоп булка илдьэ сылдьар буолбута. Биһиги биир халыҥ аймахха күтүөттэрбит, онон биллэхтиибит. Адаардаах арҕастаах киэҥ нэлэмэн, уйаара-кэйээрэ биллибэт Дьааҥы Эбэ Хотуҥҥа төһөлөөх булчут аар тайҕаны тайанан бултаан-алтаан ааспыта буолуой? Олортон уос номоҕор сылдьар чулуу булчуттар аҕыйахтар. Эһиэхэ чулуу булчут Дьөгүөр Состокуоп туһунан кэпсиэм.

Биирдэ Дьааҥыга саҥардыы кэлбитим кэннэ үһүө буолан үс атынан бултуу таҕыстыбыт. Киэһэ сөпкө бултуур сирбитигэр тиийэн, сирбитин-уоппутун аһатан баран утуйдубут. Куруук буоларын курдук түүнү быһа араас түүлү көрөн, баттатан, тиритэ-хорута сыттым. Дьөгүөр туран оһоҕун оттубутугар, дьэ уһугуннум. Оҕонньорум сирэйэ-хараҕа турбут, үөрбүт-көппүт.

«Дьэ, уолаттар, түүл-бит үчүгэй, түһээн нуучча дьахтарын таптаатым. Аата, буута кылбайан маҥана сүрдээх», – диэн кэпсээтэ. Түүнү быһа баттаппыт киһиэхэ ити толоостук иһилиннэ, кулгааҕым таһынан аһардым. Дьөгүөрүм түүлүн истэ сытан, испэр кыһыйа санаатым: «Сороҕу түүн аайы утуппакка эрэйдииллэр, сороххо маҥан бууттаах нуучча дьахтара көстөр. Хаһан миэхэ минньигэс түүллэр көстөллөр. Дьэ, киэһэ бултуйбатахпына, маҥан бууттаах дьахтарын санатарым буолуо».

Өл хабаат, сып-сап хомунан, аттарбытын ыҥыырдан, оҕонньорбут ыйбыт сиригэр алыыны өрө батан бардыбыт. Биһиги хоммут тыабыт дьиэтиттэн тэйээт, кэпсээммитин тоҕо тардан кэбистибит. Күлсүү-салсыы, кэпсээн-ипсээн бөҕө. Сынньана сылдьар дьон курдукпут. Син балайда өр хаамтаран биир улахан алыыга кэллибит. Биһиги саҥабытыттан тэһииргээн, икки улахан аарыма тайах алыы уҥуор өттүттэн ойон күн уотугар хара өҥнөрө килэбэчийэн, биһиги барыахтаах үрүйэбитинэн аргыый таҕыстылар. Дьэ ону көрөн биһиги өрө булумахтана түстүбүт.

Уолум тайахтары эккирэтээри санаммытыгар, сарсыардааҥҥы кыһыыбын таһааран: «Нуучча дьахтардаах оҕонньордоохпут, үөһээттэн куйаар нөҥүө көрөн иһэрэ буолуо. Ыксаама, биһиги аргыый баран иһиэххэ», – диэтим.

Ол курдук кэпсэтэ-кэпсэтэ алыыны туораан тайахтар тахсыбыт үрүйэлэрин ортолоон истэхпитинэ, иннибитигэр саа тыаһа хаста да өрө хабылла түстэ.

Уолум дьиктиргээбит куолаһынан: «Ити кимнээх ыттылар, бу ыраах түҥ тыаҕа дьон баар эбит дуу?» – диэтэ.

Онуоха мин: «Ити биһиги киһибит ытта, иннибитигэр хайдах урутаан тиийэн ыппытын билбэппин. Куйаары кытта кэпсэтэр киһи хайдах баҕарар тиийиэҕэ», – диэн Дьөгүөр истибэтигэр күллүм.

Оччолорго, урукку дьон сиэринэн, кырдьаҕастан толлобун, утары тугу да саҥарбаппын. Эгэ күлүөм дуо, суох буоллаҕа дии, истибэтигэр эрэ тосту-туора тыллаһабын. Балайда хаамтаран тиийбиппит: киһибит тоҕус салаа муостаах хара өҥнөөх аарыма буур үрдүгэр бэрт холкутук табахтыы олорор. Дьөгүөр бултаабытын көрөн мах бэрдэрдим, хомуруйуох буолбут санаам күдэҥҥэ көттө, киһим түүлүттэн саллан, сүр баттатан, саҥата-иҥэтэ суох турдум. Улахан булчуттар, айылҕа оҕолоро түүллээх буолалларын онно дьэ оройдоппутум.

Онтон ыла сарсыарда уһуктаат да, түүлү ырытар идэлэммитим. Аар тайҕа таайыллыбатах дьикти күүстэрэ тугу этэллэрин билэ сатыыр буолбутум. Сороҕор хас да түүн түүлгэ таайтаран этэ, сэрэтэ сатыылларын куҥ эт дьон сэрэйбэппит. Бэйэбитин наһаа сайдыбыт курдук сананан, аанньа ахтыбаппыт, түүлбүтүн сатаан тойоннообоппут. Былыр үйэлэрин тухары аар тайҕаҕа олорбут, сиэри-туому тутуспут булчут өбүгэлэрбит туох буоларын курдат билэллэр үһү. Ол иһин төһөлөөх элбэх моһолу этэҥҥэ туораан үйэлэрин моҥууллара буолуой. Былыргылар унньуктаах уһун күҥҥэ киһини түөрт уон түөрт моһол күүтэр диэн этэллэрэ. Аныгы дьон сиэри-туому тутуспакка, сэрэммэккэ-сэрбэммэккэ, ууну-уоту ортотунан сылдьабыт. Улахан булду аанньа ахтан киһилии бултаабакка, бааһырдан баран тута охторбокко, ыттары үөрэтэбит диэн ааттаан оонньуу оҥостуу, булт суруллубатах сиэрин кэһии, улахан аньыы буолар. Булт үгэһин тутуспакка арыгылаан ампаалыктаһабыт, итирэн-кутуран, чуумпу эбэлэри аймыыбыт, төһө булду суоһарбыппытынан куоталаһа-куоталаһа киһиргиибит. Ол иһин, кэнники кэмҥэ дэҥ, оһол элбээтэ, айылҕа айманна. Туох барыта иэстэбиллээх, сыыһа-халты туттуу содуллаах дииллэрэ барыта баар, куоттарбат.

Дабдарыга

Саас кус саҕана үһүө буолан сылгыһыттар базаларыгар сытабыт. Атаһым Ньукулай биһикки кустуубут. Оттон Дьөгүөр күн аайы тайахтары көрдөөн ыта суох атынан хаамтарар. Күн аайы мэлийэн кэлэр, соччо саҥа-иҥэ суох, биһиги онно эрэ кыһаллыбаппыт. Уонча күн кустаан сөп буоларбытын бултаатыбыт. Дьиэлиир кэммит тиийэн кэллэ, кустаан кэлэн киэһэ эрдэ өртөөн ыыппыт аттарбытын тутан бэлэмнэннибит. Сарсыарда оҕонньорбут эрдэ турда, сирэйэ-хараҕа турбут, туттара-хаптара сыыдамсыйбыт. Мин Дьөгүөр сирэйин-хараҕын көрөөт, тута байанайдаах түүлү түһээбитин сэрэйдим. «Оҕонньор эмиэ маҥан бууттаах нуучча дьахтарын түһээтэҕэ» диэн испэр омнуолуу санаатым.

Сарсын, дьиҥэ, үлэм күнэ саҕаланар. Онон тардыллар, үлэбэр «борогууллуур» киһи буоллум.

Оҕонньор тото-хана аһаан, аа-дьуо туран оһоҕун аһатта, дьэ уонна сэрэйбитим курдук эттэ: «Күнүс Дабдарыга аһыахпыт, онон билигин бу үрүйэни өрө батан, хайаны уҥуордаан, ол сиргэ эбиэккэ тиийиэххит. Онон Дабдарыттан суолбутун көннөрүөхпүт, өтөхпүтүн быһыахпыт».

Испэр төһө да дьиэбэр ыксаатарбын, убай оҥостон ытыктыыр киһибэр тугу да утары эппэтим.

Үүтээҥҥэ наара ороҥҥо кэтэх тардыстан сытар Ньукулуйбар киирэн үҥүстүм, онуоха киһим холку бэйэлээхтик хардарда: «Убай эппитин кэннэ хайыахпытый, барар буоллахпыт».

Үүтээнтэн тахсыбыппыт оҕонньор аллаах атын хаамтаран лаһыгыратан ырааппыт. Биһиги аттарбытын тутан айгыстан, син өр бодьуустаһан ыҥыырдан, сарыы бэрэмэдэйбитигэр малбытын-салбытын хаалаан, кэмниэ кэнэҕэс дьэ аалбыт баһа хоҥунна. Ол баран иһэн «уонча хонукка таах халтайга хаамтара сырыттыбыт, тугу эрдэ бултаабакка сылдьыбытай, барар күҥҥэ дьэ буолан-хаалан турда» диэн испэр хомуруйан оҕонньору мөҕүттэбин. Дьэ оннук санаалаах-оноолоох эбиэккэ Дабдарыга тиийдибит. Киһибит эрдэ кэлэн чэйин оргутан бэлэм олорор эбит.

Дьөгүөр өл хабаат суолбутун ыйда: «Бу алыыны туораан, ол үрүйэни өрө батан, итинэн бара туруҥ. Мин ити үрүйэ баһын көрөн баран эһигини эккирэтиэм. Ол гынан баран, саа тыаһаатаҕына төннөөрүҥ».

Мин дьиэлээн иһэр буолан санаам көтөҕүлүннэ, ол иһин эттим: «Ньукулай, саа тыаһаатаҕына мин истибэппин. Саа тыаһаабатар ханнык, наһаа хараҥаҕа харбыаласпакка эрэ аартыкка киирбит киһи».

Ол кэпсэтэ истэхпитинэ, таас дьааҥылар чуумпуларын уйгуурдан, харабыын хатан тыаһа сатараата.

Мин өрө хаһыытыы түстүм: «Эн иһиттиҥ дуо? Мин истибэтим».

Ньукулайым наҕыл киһи, холку бэйэлээхтик: «Истэн. Кырдьаҕаспытын хаалларбат буоллахпыт», – диэн сөҥүдүйдэ. Тоҥ күөс быстыҥа аллаах аттарбытынан сиэллэрэн бытыгыратан кэллибит. Оҕонньорбут алыы кытыытыгар куулаҕа лөкөйү охторон, үрдүгэр эмиэ бэрт холкутук табахтыы олорор. Баай Байанайбытын аһатан, кыратык сынньанан баран, үөрэ-көтө кыылбытын астаатыбыт.

Дьааҥы уос номоҕор киирбит чулуу булчута дьэ итинник бултуур этэ. Түүлү-бити олус итэҕэйэрэ, онон сирдэтэн бултуура, ыта таймата суох, куска үөмэр курдук, тайахха үөмэн ытара. Сэрэх бөҕөлөөх айылҕа маанылаах оҕолоро харахтара, кулгаахтара бүөлэнэн, хайдах оннук чугаһаталларын сатаан санаабаппын.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.