скачать книгу бесплатно
Сайланма әсәрләр
Муса Җәлил
Ленар Миңнемөһим улы Шәех
Классическая татарская поэзия (Классик татар шигърияте)
Әлеге китапта татар әдәбияты классигы, каһарман-шагыйрь, Советлар Союзы Герое, Ленин премиясе лауреаты Муса Җәлил иҗатыннан иң яхшы шигъри үрнәкләр тәкъдим ителә.
Җыентык киң катлау укучыларга адреслана.
Муса Җәлил
Сайланма әсәрләр
Проект җитәкчесе һәм китапның төзүчесе Ленар Шәех
© Татарстан китап нәшрияты, 2021
© Шәехов Л. М., проект җит., төзү, 2021
* * *
I. Җырым булсын бүләгем
Күңлемә
Ник кенә киттең, күңел, җирдән бизеп,
Күккә омтылдың нигә? Нәрсә сизеп?
Белмисеңме, күктә соң нәрсә барын?
Дөньяда бар нәрсә тыштан ялганын!
Уйлама күргәч тә йолдыз нурлы дип,
Ай тагы изге яхуд саф, серле дип.
Ул кояш та тик ерактан тын кебек,
Нурлы, чын изге гарешле гөл кебек,
Бар да бер, бар хәл аларда җир кебек,
Бар да бер валчык яхуд бер җим кебек.
Юк, саташма, кайт кире, күңлем, бире,
Кайда барсаң да бер үк хәл, билгеле.
Очма, барны эзлә тик җирдән генә,
Эзлә җирдән, җирдәге илдән генә.
Эзлә нык, күңлем, табарсың эзләсәң!
Шарты: тик түзсәң, өметең өзмәсәң.
1921
Тукай Каберендә
Кабер!
Сиңа килдем гөлләр белән,
Сәлам белән, изге уй белән.
Тәбрик сөйләр өчен бу күңлемнән
Сахибеңә[1 - Сахибеңә – хуҗаңа, ияңә.] хөрләр иленнән.
Әйе. Монда синең өстеңдә дә
Ал чәчәкләр үскән; һәммәсе —
Алар инде матур,
Киң илдә дә
Хәзер шундый ирек, ямь яши.
Ул илдә дә хәзер шулай ирек,
Шатлык, дуслык туен итәләр.
Барлык эш дуслары, бергә җыелып,
Мәңгелек ямь суын эчәләр.
Ил бәйрәме белән бу кабердә
Ята торган изге гәүдәне
Мин котларга килдем;
Таки бездә
Сәламлиләр бөтен җир аны.
Нинди ямьле бу җир,
Күк кояшың!
Җылы итеп көлеп яз килә.
Ул да, сине котлап, ал чәчкәсен
Иң әүвәл үк сипкән кабреңә.
Шатлан, изге!
Синең яшь йөрәгең —
Алдан сизгән иркен ил язы —
Син моңланып көткән ярлыларның
Ал бәйрәме – ямьле дөньясы.
Син җырлаган бәхет, дус-туганлык,
Син теләгән батыр эш көне,
Синдә булган хаклык, миһербанлык,
Илгә килде хәзер бөтене.
Шатлан!
Сиңа изге дускайларың
Тәбрик белән сәлам җибәрә.
Инан безгә – синең сүзкәйләрең
Мәңге калыр алар дөньяда.
Кабер!
Куан, синдә менә гөлләр,
Гөлләр белән бизим мин сине,
Бу гөлләрем аңар сәлам сөйләр,
Куандырыр алар изгене.
Әйе… Монда синең өстеңдә дә
Ал чәчәкләр үскән һәммәсе —
Алар нинди матур!
Киң илдә дә
Хәзер шундый ирек, ямь яши.
Апрель, 1923
Мин булырмын…
1
Кичке җилләр улый-улый, түр ягыңны
Кага-кага, тын йокыңнан уятсалар,
Тышкы шомнар, тырный-тырный йөрәгеңне,
Әллә нинди шомлы уйлар уйлатсалар,
Шунда бер-бер юлчы килеп ак ишегеңне
Ыңгырашып әкрен генә дөбердәтсә,
Кар каплаган биек баскыч бусагаңны
Аяклары белән таптап шыгырдатса,
Син… каргана күрмә, җаным, ялгыш аңа,
Рәнҗемәсен ул мескенгә мәгъсум күңлең,
Төнлә ялгыз юлда калган мескен анда,
Өзгәләнгән ул юлаучы – мин булырмын…
2
Көмеш кебек ак елгада коенганда,
Гөл чәчәкләр сине күмеп иркәләсә,
Син тамчылар белән уйнап сөенгәндә,
Каргалган бер язмыш сиңа иртәләсә,
Соңгы сулыш сулап, янып, арып, талып,
Бер яшь фәкыйрь килеп сиңа кулын салса,
Һич рөхсәтсез су савытыңны җирдән алып,
Комсызланып эчсә, киемең янына ятса,
Ачулана күрмә…
Соңгы ал юлыңда
Дошман угы җәрәхәтләп сүнмәс күңлен,
Соң сулышына җитеп килеп, хозурыңда
Җан бирүче мәгъсум егет – мин булырмын…
3
Язгы нәфис бакчаларның киң юлында
Барган чакта юлларыңа гөлләр үссә,
Уйный-уйный күбәләкләр кулларыңда
Иркәләнсә, сине котлап җилләр иссә,
Шул вакытта ак юлыңны (гөнаһ шомлык)
Сузылып яткан канлы гәүдә киртәләсә,
Яткан булса ак йөзләре канга тузып,
Синең җанлы шат бәхтеңне үртәләсә,
Син шикләнә күрмә… бәгърем!
Ул – кан белән
Яраланып утлар кисеп тапсыз күңлен
Әрни-әрни соңгы сүнмәс вөҗдан белән
Җанын биргән үле гәүдә – мин булырмын.
4
Кичкә калып, җиләк җыйган киң урманда
Кайтканыңда кичке җилләр каршыласа,
Ул җилләргә уйный-уйный толымнарын,
Бер җилкенеп, бер җилпенеп салкынланса,
Тагын… ләгънәт!..
Кара көйгән кызыл балчык
Өстен япкан кабер синең юлың бүлсә,
Син килгәндә ашыгып-ашыгып, арып-алҗып,
Ул кинәттән синең юлга каршы булса,
Син шомлана күрмә… гөлкәй!
Кан җиреннән
Ләгънәт белән әрнеп качкан керсез күңлен —
Югалткачтан тар гүренә кереп тынган
Кансыз гәүдә, үлгән шагыйрь – мин булырмын…
1923
Беренче яңгыр
Яңгыр килә… Корыч сабан белән
Ерткаланган җирнең сусаган
Йөрәгенә ялга яңгыр килә…
Орлык әзер. Чүптән бушанган
Амбардагы чәчү тубалын да
Күптән корып куйдык шикелле…
– Муса, ат әзерме?
– Әзер.
– Ындырга йөр!
Анда нинди матур, сөйкемле!..
Ындыр арты. Әле кап-кара ул,
Юл-юл җәелеп ята кинәнеп;
Яңгыр җиле өерә, ярны күмә,
Тузан оча, җирдән сөйрәлеп.
Әти кулын куйган маңгаена,
Күккә карый, сөенә-шатлана:
– Улым, чәчү алды, күрәмсең, – ди, —
Яңгыр килә – туклык бакчага!..
