скачать книгу бесплатно
–Yeri gəlmişkən soruşmaq istəyirəm ki, siz təsadüfən burada Kliford Qolden adlı bir gənci tanımırsınız ki?
– Belə bir adam haqqında heç vaxt heç bir şey eşitməmişəm, hər halda yadıma gəlmir, – deyə Taytus yavaş-yavaş cavab verdi.
– Bəlkə, Karl Qrexem adlı birisini tanıyırsınız?
– Xeyr, ser. Bu adda bir adam tanıdığım yadıma gəlmir.
– Mən də elə bu fikirdə idim, – deyə Meyson, Taytusdan artıq özünə müraciət edərək, səsləndi və ciddi, sərt amiranə bir ifadə ilə sözünə davam etdi: – yaxşı, deyin görüm, sizin qızınız bu saat haradadır?
– İndi bu saat o, Likurq şəhərindədir. O, orada işləyir. Ancaq siz bunu nə üçün soruşursunuz? Məgər pis bir iş tutmuşdur… yaxud sizdən bir şey xahiş etmişdir? – Taytus zorla gülümsədi, lakin onun qonur-mavi gözlərində bir çaşqınlıq və təlaşlı bir sual ifadəsi var idi.
– Bircə dəqiqə səbir edin, Mister Olden – deyə Meyson yumşaq ifadə ilə, lakin eyni zamanda qətiyyətlə sözünə davam edirdi. – Bu saat mən hər şeyi sizə izah edərəm. Lakin əvvəlcə mən sizə iki-üç sual verməliyəm. – Bunu deyərək, prokuror həm ciddi, həm də təəssüfünü bildirən bir ifadə ilə, Taytusa baxdı. – Axırıncı dəfə siz qızınızı nə vaxt görmüsünüz?
– O buradan, keçən salı günü səhər çıxıb getmişdir, Likurq şəhərinə qayıtmalı idi. O, orada, Qrifitslərin yaxalıq və köynək hazırlayan fabrikində işləyir. Lakin…
– Bircə dəqiqə səbr edin, – deyə prokuror möhkəm bir səslə təkrar etdi, – bu saat mən hamısını izah edərəm. Yəqin qızınız həftənin axırı üçün evə gəlibmiş, elədirmi?
–O, məzuniyyət götürüb gəlmişdi və təqribən bir aya qədər bizim yanımızda yaşadı, – deyə Taytus ağır-ağır və müfəssəl izahat verdi. – O özünü çox da yaxşı hiss etmirdi, buna görə bir az istirahət etmək üçün evə gəlmişdi. Ancaq buradan çıxıb gedəndə tamamilə sağlam idi. Ümid edirəm ki, mister Molden, siz onun başına nə isə pis bir iş gəldiyini demək istəmirsiniz? – Taytus uzun və günəşdən qaralmış əlini çaşqın bir halda çənəsinə qaldırdı. – Mənim başıma belə bir fikir gəlsəydi… O, əsəbi bir halda, əlini seyrək çal saçlarına çəkdi.
– Qızınız gedəndən sonra, siz ondan bir xəbər, bir məktub almışdınızmı? – deyə Meyson, o ağır zərbəni endirməzdən əvvəl, mümkün qədər çox məlumat almaq üçün möhkəm bir niyyətlə, sakit bir halda sözünə davam edirdi. – O sizə, Likurq şəhərinə deyil, başqa bir yerə gedəcəyi barədə bir şey yazmamışdı ki?
– Xeyr, ser, biz ondan heç bir xəbər, heç bir soraq almamışıq. Ancaq deyin görüm, onun başına bir iş gəlməmişdir ki? Bəlkə o elə bir iş görmüşdür ki… yox, belə bir şey ola bilməz! Ancaq siz elə sorğu-sual edirsiniz ki… elə danışırsınız ki…
Taytus azacıq titrəyir və əlini şüursuz bir halda, rəngi qaçmış nazik dodaqlarına sürtürdü. Lakin prokuror onun sualına cavab verməyərək, Robertanın anasına yazdığı məktubu cibindən çıxartdı və yalnız zərfin üzərindəki yazını qocaya göstərərək soruşdu:
– Bu, sizin qızınızın xəttidirmi?
– Bəli, ser, bu onun xəttidir, – deyə, Taytus səsini azacıq qaldıraraq cavab verdi. – Axı nə olmuşdur, cənab prokuror? Necə olmuşdur ki, bu məktub sizin əlinizə düşmüşdür? Orada nə yazılmışdır? Taytus, Meysonun gözlərində nə isə dəhşətli bir fəlakətin xəbərini artıq aydın surətdə oxuyaraq, böyük bur həyəcan içində gərgin və əsəbi bir halda əllərini sıxdı. – Bu nədir? Orada nə var?… Mənim qızım o məktubda nə yazmışdır? Siz qızımın başına nə gəldiyini deməlisiniz! – Taytus həyəcan içərisində ətrafına baxdı, sanki evə qaçmaq, kimi isə köməyə çağırmaq, duyduğu dəhşəti arvadına söyləmək istəyirdi… Meyson isə bədbəxt qocanı nə hala saldığını görərək, qüvvətlə, lakin dostcasına bir hərəkətlə onun qolundan tutdu.
– Mister Olden, – deyə Meyson sözə başladı. – Bizim hər birimizin həyatında elə ağır dəqiqələr olur ki, bu zaman biz bütün mətanətimizi səfərbər etməliyik. Mən nə baş verdiyini açıb sizə deməyə ona görə cəsarət etmirəm ki, mənim də başım həyatda çox şeylər çəkmişdir və indi sizin necə əzab çəkəcəyinizi başa düşürəm.
– O yaralanmışdır? Bəlkə o ölmüşdür? – deyə Taytus bərkdən qışqırdı və geniş gözləri ilə prokurorun üzünə baxdı:
Orvil Meyson başını yırğaladı.
– Roberta! Mənim balam! İlahi, aman Allah! – qoca, sanki zərbə almış kimi əyildi və yıxılmamaq üçün ağaca söykəndi. – Ancaq necə? Harada? Onu fabrikdə maşın əzib öldürmüşdürmü? Aman Allah! Taytus evə, arvadının yanına getmək üçün geri döndü, lakin şikəstüzlü, qüvvətliəlli prokuror onu tutub saxladı:
– Bir dəqiqə, səbir edin, mister Olden, bir dəqiqə səbir edin! Siz, hələlik arvadınızın yanına getməməlisiniz. Mən bilirəm ki, bu çox ağır, çox dəhşətli bir şeydir, lakin icazə verin, məsələni sizə başa salım. Qızınız Likurqda ölməmişdir, maşın altında qalmamışdır. O, suda boğulmuşdur. Biq Biterndə. O, cümə axşamı şəhər kənarına çıxmışdır, başa düşürsünüzmü? Eşidirsinizmi, cümə axşamı! O, cümə axşamı qayıqla gəzdiyi zaman Biq Bitern gölündə batmışdır. Qayıq çevrilmişdir.
– Taytusun acınacaqlı halı, onun sözləri və hərəkətləri prokuroru o qədər həyəcanlandırmışdı ki, o, bütün bu hadisənin nə cür baş verdiyini lazımi soyuqqqanlıqla izah edə bilmədi (hətta bunun bədbəxt bir hadisə olduğu təxmin edilsə belə, o lazımi izahat verə bilmədi). Meysonun ağzından “ölüm” sözünü, həm də Robertanın adı ilə əlaqədar olaraq, “ölüm” sözünü eşidən kimi sarsılmış Olden az qaldı ağlını itirsin. Qışqıra-qışqıra ilk suallarını verdikdən sonra, o sanki nəfəsi daralırmış kimi, xırıltılı bir səslə inildəməyə başladı. O əyildi, şiddətli bir sancıdan qovrulurmuş kimi çırpındı, sonra əllərini çırparaq, gicgahlarını ovucları arasına alıb sıxdı.
– Mənim Robertam ölmüşdür! Mənim qızım! Yox, yox! Roberta! Ah, ilahi! Yox, o boğulmamışdır! Bu ola bilməz! Bircə saat əvvəl anası onun barəsində danışırdı. İndi o, bu xəbəri eşitsə, ürəyi partlayıb öləcəkdir. Bu xəbər məni də öldürəcək. Bəli, öldürəcək. Mənim yazıq, mənim əziz qızım! Mənim balam! Mən buna tab gətirməyəcəyəm, cənab prokuror.
Taytus ağır və yorğun bir halda, Meysonun çiyninə söykəndi, prokuror isə onu bacardığı qədər tutub saxlamağa çalışırdı. Bir dəqiqə sonra qoca evə tərəf döndü və dəli bir adamın axan baxışları ilə, bir heyrət içərisində qapıya baxdı.
Bu xəbəri ona kim deyəcək? – deyə o soruşdu – kim ürək edib, bu xəbəri anasına yetirəcək?
– Qulaq asın, mister Olden, – deyə Meyson qocanı dilə tutmağa başladı – özünüzün və arvadınızın xatiri üçün sizdən xahiş edirəm ki, sakit olun və bu işi aydınlaşdırmaqda mənə kömək edin, həm də bu məsələ sizin qızınıza aid deyilmiş kimi, soyuqqanlıqla və diqqətlə kömək edin. Mən hələ işin hamısını sizə nağıl etməmişəm. Lakin əvvəlcə siz sakit olmalısınız. İmkan verin, mən hamısını sizə izah edim. Bu dəhşətli şeydir və mən sizin halınıza ürəkdən yanıram. Sizin nə çəkdiyinizi bilirəm. Lakin bu işdə dəhşətli və ağır cəhətlər vardır ki, siz onları bilməlisiniz. Mənə qulaq asın! Yaxşı qulaq asın!
Bundan sonra Meyson Taytusun qolundan tutduğu halda, bacardığı qədər sürətlə və inandırıcı bir ifadə ilə, Robertanın ölümü ilə əlaqədar olan müxtəlif faktları və şübhələri nağıl etdi, sonra məktubu qocaya verdi ki, oxusun və axırda dedi:
– Burada bir cinayət var. Bəli, burada bir cinayət işi var, mister Olden! Bricburqda bizim fikrimiz belədir. Hər halda biz belə bir şey baş verdiyindən şübhələnirik, – əgər belə amansız və soyuq bir sözü işlətmək caizdirsə, sizin qızınızı öldürmüşlər, mister Olden. – Bunu deyərək, Meyson susdu: Olden isə cinayət haqqında söylənən sözlərdən sarsılaraq, hərəkətsiz bir halda prokurorun üzünə baxır, sanki ona nə deyildiyini yaxşı başa düşə bilmirdi.
– Sizin hisslərinizə nə qədər hörmət bəsləsəm də, – deyə Meyson yenə sözə başladı. – lakin mənim mahalımda qanunu pozan idarənin baş nümayəndəsi kimi, mən özümə bir vəzifə bildim ki, Kliford Qolden və yaxud Karl Qrexem haqqında və yaxud sizin qızınızı aldadıb, kimsəsiz gölə aparan bir başqası haqqında sizə nə məlum olduğunu öyrənmək üçün bu gün buraya gəlim. Başa düşürəm ki, mister Olden, siz bu saat amansız iztirab keçirirsiniz. Lakin buna baxmayaraq, mən israr edirəm ki, sizin borcunuz, – bu sizin arzunuz da olmalıdır, – bu işi aydınlaşdırmaq üçün var qüvvənizlə mənə kömək etməkdən ibarətdir. Bu məktub göstərir ki, sizin arvadınız hər halda o adam haqqında nə isə bilir – heç olmasa o adamın adını bilir.
Prokuror mənalı bir əda ilə, barmağı ilə məktubu döyəclədi.
Olden, qızının cinayətkar bir fitnəyə qurban getdiyini başa düşən kimi, duyduğu acı itki hissinə, fitri bir ovçunun marağı, qəzəbi və ehtirası ilə qarışıq olan nə isə heyvani bir sövqi-təbii əlavə olundu, – bütün bunlar isə onu, özünü ələ almağa məcbur etdi. İndi o, sükut içərisində, tutqun bir sima ilə prokurorun dediklərinə qulaq asırdı. Demək, onun qızı sadəcə, suda batıb boğulmamışdır, – onun qızı öldürülmüşdür, həm də onu öldürən, məktubdan anlaşıldığına görə, Robertanın ərə getməyə hazırlaşdığı bir gəncdir! O isə, Robertanın atası isə, belə bir adamın mövcud olduğundan xəbər belə tutmamışdır. Nə qədər qəribədir ki, arvadı bu barədə nə isə bilirmiş, onun isə heç bir şeydən xəbəri yoxmuş. Həm də Roberta onun bu barədə bir şey bilməsini istəməmişdir.
Dərhal onun başından, dini etiqadlarından və məşrut qaydalardan doğan, həmçinin şəhərin dolaşıq, allahsız həyatına qarşı şübhəli əlaqə bəsləyən bir kənd adamı üçün səciyyəvi olan belə bir fikir gəlib keçdi ki, yəqin, Robertanın Likurqda tanış olduğu cavan zəngin, əxlaqsız və yalançı bir şəhərli, evlənəcəyini vəd edərək, onun qızını yoldan çıxarmış, sonra isə, əlbəttə, verdiyi sözü yerinə yetirmək istəməmişdir. Qocanın ürəyində dərhal, onun qızına qarşı belə alçaq bir cinayət işləyən adamdan intiqam almaq üçün amansız və qarşısıalınmaz bir arzu oyandı. Alçaq! Cani! Qatil!
Həm o özü, həm də arvadı elə düşünürdülər ki, Roberta Likurq şəhərində sakit və ciddi, həm də xoşbəxt bir halda öz çətin və namuslu yolu ilə getməkdə, həm özünü saxlamaq, həm də qoca ata-anasına kömək etmək üçün başını aşağı salıb işləməkdədir. Halbuki, cümə axşamından cümə günü səhərədək Robertanın meyidi gölün dibində imiş. Onlar isə qızlarının dəhşətli taleyindən bixəbər bir halda, yumşaq yataqda yatıblar, gəziblər, öz aralarında söhbət ediblər. İndi, yəqin, Robertanın meyidi haradasa yad bir otaqda, kim bilir, bəlkə də meyitxanadadır və nəvazişli doğma əllər onun qeydinə qalmamışdır, – sabah isə laqeyd, soyuqqanlı məmurlar onun meyidini Bricburqa aparacaqlar.
– Əgər allah varsa, – deyə Olden həyəcan içində çığırdı, – o belə alçaq bir yaramazın cəzasız qalmasına yol verməyəcəkdir! Yox, o belə bir şeyə yol verməyəcəkdir!..“ mən hələ, – deyə qoca birdən müqəddəs kitabdan bir ayə gətirdi – o zahidin uşaqlarını başsız və onun gələcək nəslini çörək dilənən görəcəyəm”. – Sonra birdən bir iş görmək, bir şey etmək üçün ürəyində bir yanğı, bir atəş duyaraq, əlavə etdi:
– İndi mən hamısını arvadıma nağıl etməliyəm! Yox, siz, burada gözləyin. Əvvəlcə mən təklikdə, hamısını ona deyərəm. Mən bu saat qayıdaram. Bu saat. Məni burada gözləyin. Bilirəm, bu xəbər onu öldürəcəkdir. Ancaq o hamısını bilməlidir. Bəlkə o adamın kim olduğunu arvadın deyə bildi, onda o cani qaçıb uzaqlaşana qədər biz onu tutarıq… Mənim yazıq qızım! Yazıq, balaca Robertam! Mənim sevimli, mehriban, namuslu qızım!
Bu cür, nə isə rabitəsiz sözlər mızıldayaraq, iztirablı, demək olar ki, dəlicəsinə ifadə almış bir sima ilə qoca geri döndü və yöndəmsiz, ağır addımlarla, kiçik tikintiyə –mətbəxə tərəf yönəldi: o bilirdi ki, missis Olden orada, sabahkı bazar günü naharı üçün nə isə xüsusi xörəklər hazırlayır. Lakin qapının ağzında o dayanıb durdu, irəli getməyə qətiyyəti və cəsarəti çatmadı. O, həyatın amansız, anlaşılmaz və laqeyd qüvvələri qarşısında, insanın faciəli çarəsizliyinin canlı bir timsalı idi.
Missis Olden geri döndü və ərinin eybəcər bir ifadə almış üzünü görərkən, əlləri sustalmış bir halda yanına düşdü, qocanın nə isə bəd bir şeydən xəbər verən baxışları, qadının üzündəki yorğun, lakin dinc və sadədil sükunət ifadəsini bir anda silib apardı.
Taytus. Allah xatirinə! Nə olmuşdur!
Qocanın əlləri göyə qalxdı, ağzı azacıq açıldı, qeyri iradi olaraq, qeyri-təbii bir halda gözləri qıyıldı, sonra bu gözlər yenidən geniş açıldı və nəhayət, onun sinəsindən yalnız bu söz qopdu:
Roberta!
Ona nə olmuşdur? Ona nə olmuşdur, Taytus? Onun başına nə gəlmişdir?
Taytus dinmədi. Ağzı, gözləri, əlləri yenə rəşələr içərisində titrədi… Sonra…
Ölmüşdür! O… O, göldə boğulmuşdur! – bunu deyərək, qoca taqətsiz bir halda, qapının yanındakı skamya üzərinə yıxıldı.
Missis Olden bir an heç bir şey anlamadan ərinə baxdı. Sonra hər şeyi başa düşdü və bir söz belə demədən, ağır bir halda döşəmənin üstünə sərildi. Taytus isə arvadına baxaraq, başını yırğalayır, sanki demək istəyirdi: Budur – budur. Elə-belə də olmalı idi. Budur, indi o, bütün bu əzabdan qurtulub xilas oldu. Qoca ağır-ağır ayağa qalxdı, arvadına yaxınlaşdı və diz çökərək onu qaldırmağa çalışdı. Sonra o eyni ağır hərəkətlə ayağa qalxdı, mətbəxdən çölə çıxdı və evin başına dolanaraq, Orvil Meysonun oturduğu yarımçıq artırmaya doğru yönəldi; Meyson isə batmaqda olan günəşə tamaşa edərək, bu zavallı, bəxtiqara fermerin indi öz arvadına necə ağır bir müsibət xəbər verdiyini düşünürdü. İndi o, hətta bir anlığa bütün bu şeylərin başqa cür olmasını arzu etdi, – onun üçün, Meyson üçün xeyirli olduğuna baxmayaraq, kaş, bu iş heç baş verməmiş olaydı.
Lakin, o, skeletə oxşayan fermerin fiqurasını gördükdə, sıçrayıb irəli cumdu və Oldenin yanından ötərək mətbəxə yüyürdü. Meyson, fermerin arvadını, öz qızı kimi balaca və kövrək vücudlu missis Oldeni döşəmə üzərində səssiz və bihuş br halda sərilib qalmış görərkən, qüvvətli əlləri ilə qadını yerdən qaldırdı, onu yemək otağından keçirib, ümumi böyük otağa apardı və orada laxlayan taxtın üstünə uzatdı. Sonra o, qadının nəbzini yoxladı və su gətirmək üçün yüyürdü. Bu zaman Meyson ətrafına baxaraq, yaxında bu qadının oğlundan, qızından və yaxud qonşulardan bir adam olub-olmadığını yoxladı, lakin heç kəsi görməyib, tələsik missis Oldenin yanına qayıtdı, onun üzünə və əllərinə azacıq su çilədi.
Meyson qayıdıb, otağa gələrkən, arvadının yanında dizi üstündə dayanmış Taytusu görərək, ona müraciət edib soruşdu:
– Burada, yaxında bir doktor varmı?
– Biltsdə var… Doktor Kreyn.
– Sizdə, ya qonşuluqda bir adamda telefon varmı?
–Mister Uilkoksgildə var. – Qoca əli ilə, Uilkoksgilin evini göstərdi. Hələ bu yaxınlarda Roberta onların evindəki telefondan istifadə edərdi.
– Gözünüz onun üstündə olsun. Mən bu saat qayıdıram.
Meyson, doktor Kreyni və yaxud başqa bir həkimi çağırmaq üçün telefona cumdu və demək olar ki, dərhal missis Uilkoks və onun qızı ilə bərabər qayıdıb gəldi. Sonra onlar uzun müddət qonşuların və nəhayət, doktor Kreynin gəlib çıxmasını gözləməli oldular; Meyson elə bu gün missis Oldenlə, onu bura gətirən mühüm və gizli bir iş haqqında danışmaq mümkün olub-olmayacağı barədə doktorla məsləhətləşdi. Mister Meysonun nüfuzlu və rəsmi davranışı, hərəkətləri doktor Kreynə böyük təsir bağışladığı üçün, o, dərhal qeyd etdi ki, belə bir şey, deyəsən, qadın üçün daha yaxşıdır.
Dərman vasitəsilə, həmçinin, mehriban nəsihətlərlə missis Oldeni huşa gətirdilər. Hamının tez-tez ürək-dirək verməsi onu sakitləşdirdiyi üçün, nəhayət, o əvvəlcə məsələnin nə yerdə olduğuna qulaq asa bildi, sonra isə Robertanın məktubunda adı çəkilən o sirli adam haqqında Meysonun suallarına cavab verdi. Missis Olden qızının yalnız bir adam haqqında, ona xüsusi diqqət yetirən bir gənc haqqında danışdığını xatırladı, – özü də Roberta həmin adam haqqında, yalnız bir dəfə, keçən il Milad bayramında danışmışdı. Bu adam zəngin Likurq fabrikantı Semuel Qrifitsin qardaşı oğlu, Robertanın işlədiyi şöbənin müdiri, – Klayd Qrifits idi.
Lakin həm Meysonun, həm də Oldenin dərhal hiss etdiyi kimi, təbiidir ki, bu heç də o demək deyildi ki, belə böyük bir adamın qardaşı oğlu, Robertanı öldürməkdə ittiham edilə bilər. Qrifitslərin sərvəti! Onların cəmiyyətdə tutduqları mövqe! Aydındır ki, belə bir ittihamla çıxış etməzdən əvvəl, Meyson bu barədə bir az ətraflı düşünməyə və yubanmağa meyil edirdi. Onun fikrincə, ictimai vəziyyət etibarilə, həmin adamla bu qız arasında çox böyük fərq var idi. Amma buna baxmayaraq, məsələ məhz belə də ola bilərdi. Nə üçün də belə olmasın? Əksinə, belə mövqe tutan gənc, bir başqasına nisbətən daha asanlıqla Roberta kimi bir qızla sevişməyə başlaya bilərdi, – axı, Xeyt deyirdi ki, o qız çox qəşəngdir. Demək, Roberta həmin gəncin əmisinin fabrikində işləyirmiş və kasıb bir qız imiş. Bundan başqa, Fred Xeytin verdiyi məlumata görə, Roberta öz ölüm saatında kimlə olmuşdursa, həmin adamla nikahlanmadan qabaq yaşamağa risk edibmiş. Məgər bu zəngin və pozğun bir gəncin kasıb bir qızla necə rəftar etdiyini göstərən xarakterik bir hadisə deyildirmi? Meyson gəncliyində varlı və xoşbəxt gənclərlə üz-üzə gələrkən, taleyin bir çox zərbə və təhqirlərinə məruz qalmışdı, buna görə də indi bu fikir ona çox təbii görünürdü. Alçaq varlılar! Ürəksiz, qansız zənginlər! Anası və atası isə, əlbəttə, qızlarının günahsız və ismətli bir qız olduğuna sarsılmaz bir inam bəsləyirdilər.
Sonrakı sorğu-sualdan məlum oldu ki, missis Olden heç vaxt bu gənci görməmişdir, lakin eyni zamanda da heç vaxt da başqa bir adam haqqında qızından bir söz eşitməmişdir. Missis Olden və onun əri əlavə olaraq, yalnız bunu deyə bildilər ki, Roberta son dəfə bir aylıq evə gələndə, özünü çox da yaxşı hiss etmir, süst bir halda gəzib-dolaşır və tez-tez məktub yazıb, poçtolyona verir, yaxud özü aparıb, yol ayrıcındakı poçta qutusuna salırdı. Nə mister, nə də missis Olden bu məktubların kimə yazıldığını bilmirdilər, lakin Meyson elə buradaca fikrindən keçirdi ki, poçtolyon yəqin ki, məktubların kimə yazılmış olduğunu bilir. Bundan başqa, bu bir ay ərzində Roberta özünə bir neçə paltar, – deyəsən, dörd dəst paltar tikdirmişdir. Son zamanlar isə, mister Beyker adlı birisi Robertanı bir neçə dəfə telefona çağırmışdır, – bunu isə Taytus mister Uilkoksdan eşitmişdir. Roberta çıxıb gedərkən, özü ilə bərabər yalnız buraya gətirdiyi şeyləri, – yəni kiçik bir sandıqça ilə bir çamadan aparmışdır. Sandıqçanı stansiyada Roberta özü baqaja vermişdi, lakin Taytus qızın bu sandıqçanı Likurq şəhərinə, yaxud başqa bir yerə yola saldığını deyə bilmədi.
Meyson çox mühüm bir xəbər hesab etdiyi Beyker haqqında məlumatı düşünürdü. Birdən onun başına belə bir fikir gəldi: “Kliford Qolden – Karl Qreyzem-Klayd Qrifits!” Bu ad və familiyaların baş hərflərinin eyni olması, bu adların bir-birinə oxşar səslənməsi onu heyrətə saldı. Əgər Klayd Qrifits bu cinayətlə əlaqədar deyilsə, bu adların bu cür bir-birinə oxşaması doğrudan da, qəribə bir təsadüf idi! İndi Meyson dərhal poçtolyonu tapıb, onu dindirmək istəyirdi.
Lakin Taytus Olden yalnız Robertanın meyidini tanımaq və Qan-Lodj stansiyasında qalan çamadandakı şeylərin məhz öz qızının şeyləri olduğunu təsdiq etmək üçün bir şahid kimi deyil, həmçinin poçtolyonu da, həqiqəti açıb söyləməyə razı sala biləcək bir adam kimi lazım idi. Buna görə Meyson qocadan, geyinib, onunla bərabər getməsini xahiş etdi və elə sabah onu evə buraxacağını vəd etdi.
Meyson missis Oldenə bərk-bərk tapşırdı ki, bu barədə heç kəsə bir söz deməsin, sonra poçtolyonu dindirmək üçün poçtaya getdi.
Poçtolyon tapılıb gətirildi və qalvanize edilmiş bir meyit kimi prokurorun yanında dayanmış Oldenin hüzurunda dindirildi. Poçtolyon yadına saldı ki, Roberta son dəfə burada olarkən, ona bir neçə məktub vermişdir, – bu məktubların sayı on ikiyə və hətta on beşə qədər olardı, – sonra o, hətta bunu da xatırladı ki, bütün bu məktublar hamısı Likurq şəhərinə, kimə isə… adı nə idi onun?.. hə, özüdür ki, var, – Klayd Qrifitsə göndərilmişdir. Meyson dərhal poçtolyonla bərabər qanunun bütün qaydalarına uyğun olaraq, poçtolyonun verdiyi ifadələri protokola qeyd etdi. Sonra prokuror öz idarəsinə zəng edərək, Robertanın meyidinin artıq Bricburqa gətirilmiş olduğunu öyrəndi və maşınına minib, iti sürətlə yola düşdü.
Axşam saat onda, “Lüts qardaşlarının dəfn bürosunun” qəbul otağında, Berton Berley, Xeyt, Erl Nyukom Robertanın meyidinin yanına toplanmışdılar. Taytus dəli olmaq dərəcəsinə gələrək, qızının üzünə baxırdı. Bu zaman, Meyson, əvvələn, bu qızın doğrudan da Roberta Olden olduğunu yəqin etdi və ikincisi, Qrass gölü yanındakı mehmanxanada edilən qeydlərə əsaslanaraq, bu qızı asanlıqla qeyri-qanuni əlaqəyə yol verən bir qız hesab etmək olarmı? – sualına özü cavab verdi. Yox, deyə Meyson bu qərara gəldi ki, Roberta belə yüngül qiz deyildir. Burada hiyləgər və alçaq bir qəsd – bir qızın pis yola çəkilməsi və sonra öldürülməsi məsələsi vardır. Ax yaramaz! Hələ də ələ keçməmişdir. Bu işin siyasi əhəmiyyəti artıq Meysonun başında, təsəvvüründə arxa plana keçdi, onun yerini – bütün varlılara qarşı qəzəb və nifrət hissi doldurdu.
Lakin qızın meyidi yanında keçən bu dəqiqələr, həmçinin, qızın qarşısında diz çökərək, onun balaca soyuq əllərini ehtirasla dodağına sıxan və gözlərini qırpmadan etiraz ifadə edən qızdırmalı bir nəzərlə onun uzun şabalıd rəngli saçları ilə haşiyələnmiş, mum kimi sarı üzünə baxan Taytus Oldenin görkəmi, – bunlar hamısı göstərirdi ki, cəmiyyət bu işə rəsmi və soyuqqanlı baxmayacaqdır. Burada olanların hamısının gözləri yaşla dolmuşdu.
Bu an Taytus Olden bu səhnənin dramatizmini daha da qüvvətləndirirdi. Lüts qardaşları və onların üç dostu –qonşuluqdakı avtomobil emalatxanasının sahibkarları, həmçinin, “Respublikaçı” qəzetinin nümayəndəsi Everet Biker və “Demokrat” qəzetinin redaktoru Sem Tekson qapı ağzında dayanaraq, qorxu və ehtirasla başı üzərindən boylanaraq, qorxu və ehtiramla otağın içərisinə göz gəzdirərkən, qoca birdən ayağa sıçrayıb, qışqıra-qışqıra, coşqun bir hərəkətlə Meysonun üstünə cumdu:
– Cənab prokuror, mən istəyirəm ki, siz bu işə bais olan o alçaq yaramazı tapasınız! Mən istəyirəm ki, mənim mehriban, ismətli qızımın çəkdiyi əzabı o caniyə də çəkdirsinlər. Mənim qızımı öldürüblər, bəli öldürüblər! Ancaq qatil, qızı bu cür aldadıb, gölə apara bilər və onu bu cür vura bilərdi, – o mənim qızımı vurmuşdur, bu artıq hamıya aydındır! – bunu deyərək, Taytus əli ilə qızının üzünü göstərdi. – Belə bir alçağı məhkəməyə vermək üçün, mənim pulum yoxdur, ancaq mən işləyəcəm… Mən fermamı satacağam…
Taytusun səsi qırıldı. O yenə Robertaya tərəf döndü və az qaldı yerə yıxılsın. Bədbəxt atanın kədərli və intiqam tələb edən coşqun hissindən həyəcana gəlmiş Orvil Meyson, irəli çıxıb dedi:
Gedək buradan, mister Olden. İndi biz bilirik ki, bu sizin qızınızdır. Centlmenlər, hamınız şahid olun: artıq, bu qızın kim olduğu müəyyən edilmişdir. İndi mən nə vaxtımı, nə pulumu, nə də qüvvəmi əsirgəməyəcəm. Əgər Kataraki mahalında ədalət yüksək tutulursa, mən isə əminəm ki, bu belədir, – o zaman siz, bizim yerli məhkəmənin seçəcəyi hər hansı iclasçılar heyətinə bel bağlaya bilərsiniz. Onda sizə fermanızı satmaq da lazım gəlməyəcəkdir.
Birdən-birə duyduğu bu səmimi həyəcan, həmçinin, sarsılmış dinləyicilərin burda olması nəticəsində, mister Meysonun natiqlik istedadı bütün qüvvət və parlaqlığı ilə özünü göstərdi.
Lüts qardaşlarından biri, – dəfn bürosunun qəfildən və ya bir qətl nəticəsində baş verən ölüm hadisələri ilə əlaqədar bütün işlərini yerinə yetirən Ed həyəcanla dedi:
– Doğrudur, Orvil! Bax, bizə belə bir prokuror lazımdır.
Everet Biker isə qışqırdı:
– İşə başlayın, mister Meyson! Lazım gələndə biz hamımız bir nəfər kimi sizin arxanızda dayanacağıq.
Meysonun dramatik çıxışından və onun son dərəcə təntənəli, hətta qəhrəmancasına görkəmindən həyəcanlanmış Fred Xeyt ilə köməkçisi prokurora yaxınlaşdılar. Xeyt dostunun əlini əlinə aldı, Erl isə dedi:
– Müvəffəqiyyət arzulayıram, mister Meyson! Əmin ola bilərsiniz ki, biz əlimizdən gələni edəcəyik. Qızın Qan-Lodj stansiyasında qoyduğu çamadanı yadınızdan çıxarmayın. O çamadan sizin dəftərxananızdadır. Mən onu iki saat əvvəl Bertona verdim.
– Elədir, doğrudur, mən az qala o çamadanı yadımdan çıxarmışdım – deyə Meyson çox sakit və işgüzar bir halda cavab verdi. Bir az əvvəlki bəlağəti və hissi coşqunluq artıq ötüb keçmişdi. İndi o, qeyri-adi təriflərin təsiri altında idi: o öz fəaliyyətinin bütün bu illəri ərzində heç vaxt belə bir hal keçirməmişdi.
V F Ə S İ L
Mister Meyson vəzifəli şəxslərin və Oldenin müşayiətilə dəftərxanasına doğru gedərək, öz-özündən soruşurdu: belə alçaq bir cinayət nədən baş verə bilər? Gəncliyində o, qadın nəvazişindən məhrum olduğu üçün çox iztirab çəkmiş, buna görə də bu cür mühakimələrə, onda bir meyil inkişaf etmişdi. O, Robertanın gözəlliyi və məlahəti haqqında, digər tərəfdən, bu qızın kasıblığı, onun aldığı sərt əxlaqi və dini tərbiyə haqqında fikirləşərək, bu əqidəyə gəlmişdi ki, görünür, həmin gənc və ya ağzından süd iyi gələn oğlan bu qızı yoldan çıxarmış, sonra qız onu təngə gətirdikdə, guya “toy səyahətinə” çıxaraq, bu yol ilə qızdan yaxasını qurtarmışdı. Bunu düşünərkən, Meyson həmin adama qarşı ürəyində hədsiz şəxsi bir nifrət hiss etdi. Alçaq varlılar! Avara varlılar! Pozğun və xəbis varlılar! O gənc Klayd Qrifits də həmin qəbil adamların bir nümayəndəsidir, öz nəslinə layiqdir! İndi nə cür olursa-olsun, onu tutmaq, onu ələ keçirmək lazımdır!
Meyson birdən düşündü ki, bəzi əlamətlərə görə (artıq aydın idi ki, qız həmin adamla yaşayırmış) bəlkə də Roberta hamilə imiş. Bu təxminləri, onda, belə bir aqibətlə nəticələnən bu eşq macərasının bütün təfsilatına xüsusi bir maraq oyatmaqdan başqa, eyni zamanda başına gələn bu şübhələrin nə qədər doğru olub-olmadığını yoxlamaq üçün ürəyində səbirsiz bir arzu doğurdu. Meyson düşünməyə başladı ki, meyidi yarmaq üçün əlverişli bir həkim tapmaq, – əgər Bricburqda belə bir həkim olmasa, Utika və yaxud Olbeni şəhərlərindən çağırmaq lazımdır. Sonra o, öz şübhələrini Xeytə xəbər verməli və nəhayət, Robertanın üzündə izləri qalmış zərbələrin xarakterini təyin etməlidir.
Lakin hər şeydən əvvəl Meyson çamadanı və onun içindəki şeyləri gözdən keçirməli idi. O, çamadanı yoxlayarkən son dərəcə mühüm olan yeni bir dəlilə rast gəldi. Çamadanda, Robertanın paltarlarından, şlyapalarından, alt köynəklərindən, bir cüt qırmızı ipək corabından başqa (bunlar, Likurq şəhərində Braunşteynin maqazinindən necə alınmışdısa, eləcə də qutuda qalmışdı), şeylərin içərisində Klaydın milad bayramı münasibətilə Robertaya hədiyyə olaraq aldığı bəzək qutusu da var idi. Qutunun küncündə, boz ipək astarın qatları arasında kiçik, sadə, ağ bir vərəqə qoyulmuşdu. Vərəqənin üstündə: “Klayddan Bertaya. Milad bayramı münasibətilə təbrik edirəm!” sözləri yazılmışdı. Lakin familiya göstərilməmişdi. Həm də bu sözlər çox tələsik bir cızma-qara halında yazılmışdı, çünki Klayd bu sözləri yazarkən heç də Robertaya can atmır, onun yanına getməyə tələsmirdi.
Bu, Meysonu heyrətə saldı: nə cür olmuşdur ki, qatil bu bəzək qutusunun vərəqə ilə bərabər çamadanda olduğunu bilməmişdir? Yox, əgər bilmişsə və bu vərəqəni çıxarıb atmamışsa, o zaman həmin bu Klaydın qatil olması, ağlabatan şeydirmi? Birisini öldürmək istəyən bir adam, öz əlilə yazdığı belə bir kağızı nəzərdən qaçıra bilərdimi? Bu nə qəribə bir cani və qatil idi? Prokuror düşündü ki, bu vərəqənin tapılmasını məhkəmə gününə qədər gizli saxlasa daha yaxşı olar, əgər cani məhkəmədə qızla yaxın olduğunu inkar etsə, yaxud bu bəzək qutusunu ona bağışladığını boynuna almasa, o zaman qəfildən bu kağızı ortaya çıxarmaq olar. Meyson vərəqəni götürüb, cibinə qoydu. Lakin əvvəlcə Erl Nyukom bu vərəqəni diqqətlə gözdən keçirib dedi:
– Mister Meyson, doğrudur, mən lap əmin deyiləm, lakin mənə elə gəlir ki, buradakı xətt, Biq Biterndəki mehmanxananın qeyd dəftərindəki xəttə çox oxşayır.
Meyson cavab verdi:
– Bunu biz tezliklə müəyyən edərik.
Sonra Meyson işarə ilə Xeyti, heç kəsin onları görüb eşidə bilməyəcəyi qonşu otağa çağırdı və dedi:
– Fred hər şey sizin düşündüyünüz kimi deyildir. Robertanın anası, qızının kiminlə getdiyini bilir (Meyson, telefonla Bilts şəhərindən Xeytə xəbər verdiyi məsələni – yəni missis Oldendən, təxmin edilən cani haqqında məlumat aldığını nəzərdə tuturdu). Lakin əgər mən caninin kim olduğunu sizə deməsəm, siz min ildən sonra belə, onun kim olduğunu ağlınıza gətirə bilməzsiniz. Prokuror diqqətlə Xeytin üzünə baxdı.
– Elədir, Orvil. Bu barədə mənim heç bir təsəvvürüm yoxdur.
– Siz Likurq şəhərindəki “Qrifits və Şirkəti” firmasını tanıyırsınızmı?
– Yaxalıq hazırlayan firma deyilmi?
– Özüdür ki, var.
– Olmaya firma sahibinin oğludur?
– Fred Xeytin gözləri elə geniş açıldı ki, bir çox illərdən bəri onun üzündə belə bir heyrət ifadəsi görən olmamışdı. O, günəşdən yanmış böyük əli ilə uzun saqqalından yapışdı.
– Yox, oğlu deyil. Qardaşı oğludur.
– Qardaşı oğlu! Semyuel Qrifitsin qardaşı oğlu?! Ola bilməz!
Dindar, sərt əxlaqa malik olan, siyasət və ticarət işlərilə maraqlanan yaşlı müstəntiq saqqalını əlləşdirərək, çaşqın bir halda Meysonun üzünə baxırdı.
– Hələlik bütün əlamətlər bunu göstərir, Fred. Hər halda mən elə bu gecə Likurq şəhərinə gedirəm və ümidvaram ki, sabah daha çox şey biləcəyəm. Bilirsinizmi, həmin bu Olden fermerdir, çox kasıb adamdır, qızı Likurq şəhərində Qrifitslərin fabrikində işləyirmiş, fabrikantın qardaşı oğlu Klayd Qrifits isə, görünür, qızın işlədiyi şöbənin müdiri imiş.
– Belə de, demək belə… – deyə müstəntiq səsləndi.
– Bu səfərə çıxmamışdan əvvəl, yəni salı gününədək qız bir ay öz evlərində qalmışdır, – o xəstə imiş (prokuror, xəstə sözünü xüsusi bir vurğu ilə tələffüz etdi). Bu müddət ərzində, qız ona ən azı on və bəlkə də daha çox məktub yazmışdır. Bunu mən yerli poçtolyondan öyrəndim. O, and içdi, necə lazımsa eləcə ifadə verdi, onun dedikləri budur, burdadır! – deyə prokuror əlini pencəyinin cibinə vurdu. – Qızın bütün məktubları Likurq şəhərində Klayd Qrifitsin adresinə yazılmışdır. Mən hətta onun yaşadığı evin nömrəsini belə bilirəm. Qızın Likurqda yaşadığı ailənin familiyasını belə bilirəm. Biltsdən oraya zəng etmişdim. Bu gün mən qocanı da özümlə Likurqa aparmaq istəyirəm: birdən ortalığa elə bir məsələ çıxar ki, qocanın bu barədə bizə köməyi dəyə bilər.
– Demək belə, Orvil! Başa düşürəm… başa düşürəm. Qrifitslər!… Çox zor işdir!.. Xeyt dilini marçıldatdı.
– Əsas məsələ budur ki, mən sizinlə tibbi ekspertiza haqqında danışmalıyam, – deyə Meyson tez-tez danışaraq, sərt bir ifadə ilə sözünə davam etdi: – Bilirsinizmi, mən bu fikirdəyəm ki, o adam bu qızı, təkcə evlənmək istəmədiyi üçün öldürməmişdir. Bu, məncə inandırıcı bir səbəb deyil, Meyson onu belə bir nəticəyə gəlməyə, yəni Robertanın hamilə olduğunu düşünməyə vadar edən əsas mülahizələrini Xeytə xəbər verdi.
Xeyt dərhal prokurorla razılaşdı.
– Demək, meyidi yarmaq lazımdır, – deyə Meyson əlavə etdi. – Həmçinin, qızın bədənindəki yaralar və zədələnmiş yerlər haqqında tibbi nəticə çıxarılmalıdır. Bundan başqa qızın meyidi buradan aparılana qədər, biz bir şübhə yeri qoymadan, bir məsələni dəqiq və dürüst surətdə aydınlaşdırmalıyıq: qızı əvvəlcə öldürüb, sonra qayıqdan çölə atmışlar, yoxsa aldığı zərbədən huşunu itirdikdən sonra qayıqdan suya yıxılmışdır və yaxud qayıq çevrilmişdir? Siz özünüz başa düşürsünüz ki, bunun iş üçün çox böyük əhəmiyyəti var. Biz bu məsələni dürüst bilmədən heç bir şey edə bilmərik. Lakin buradakı həkimlər barəsində siz nə fikirdəsiniz? Siz bilən, onlardan birisi bu işin öhdəsindən gələ bilərmi, çünki tibbi nəticə elə tərtib edilməlidir ki, sonra məhkəmədə heç kəs ona irad tuta bilməsin.
Meyson həyəcan içərisində idi; o artıq fikrində ittihamnamənin planını tərtib edirdi.
– Bilmirəm, Orvil – deyə Xeyt ağır-ağır cavab verdi, – qəti bir şey deyə bilmərəm. Bunu siz məndən yaxşı bilərsiniz. Mən artıq doktor Mitçelldən xahiş etmişəm ki, sabah bura gəlib, meyidə baxsın. İndi doktor Betsi də çağırmaq olar. Lakin əgər siz başqa bir həkimin çağırılmasını lazım bilmirsinizsə… məsələn doktor Bevonu, yaxud doktor Linkolnu çağırmaq istəmirsinizsə… Bevo haqqında nə deyirsiniz?
