скачать книгу бесплатно
Bu izahat ağ jiletli centlmenə ləzzət elədi. Şura üzvləri öz aralarında pıçıltı ilə danışdılar. Nəhayət, pıçıldaşma qurtardı. Mister Limkins dedi:
– Biz təklifi qəbul etmirik.
Mister Gemfild öz işini bilən adam idi. Əvvəllər üç-dörd uşağı ölüncəyədək kötəkləyib döymüşdü. Ağlından keçdi ki, şura üzvləri, yəqin, o işləri xatırlayıblar. Dedi:
– Deməli, centlmenlər, siz onu vermək istəmirsiniz?
– Vermirik, – deyə Limkins cavab verdi. – Hesab edirik ki, mükafatın qədərini azaltmaq lazımdır.
Mister Gemfildin qaşqabağı açıldı:
– Yaxşı, bəs neçə verəcəksiniz, centlmenlər? Mən də kasıb adamam, elə edin hamı razı qalsın.
– Üç funt on şillinq[2 - şillinq – Böyük Britaniyada XVI əsrdən başlayaraq 1966-cı ilə qədər dövriyyədə olan pul vahidi. 20 şillinq 1 funt sterlinqə bərabər idi.], vəssalam, – deyə Limkins cavab verdi.
Gemfild tərəddüd edirdi. Ağ jiletli centlmen dedi:
– O uşağı ki, biz tanıyırıq, onu mükafatsız-filansız götürüb aparmağa dəyər. Al, götür get də, nə axmaq adamsan! Az yemək ver. Hərdənbir sal ağacın altına – bu, onun xeyrinədir. Ha-ha-ha!
Mister Gemfild razılaşmalı oldu. Qərara alındı ki, məhkəmədən də razılıq alınsın.
Oliveri həbsdən azad etdilər. Ona təmiz köynək verilməsi əmr olundu. Mister Bambl şəxsən özü ona bir kasa horra və bayram günlərində verilən miqdarda çörək gətirdi.
Oliver ağladı. Fikirləşdi ki, şurada onu öldürməyə qərar verilib. İndi onu son dəfə yedizdirirlər.
Mister Bambl dedi:
– Ağlama, Oliver. Horranı ye, Allaha şükür et. Səni şagirdliyə verməyə hazırlaşırlar.
– Şagirdliyə, ser?
– Hə, Oliver, şagirdliyə. Bir sənət öyrənər, adam olarsan. Məhəllə şurasına bu çox baha – üç funt on şillinqə başa gələcək.
Uşaq acı-acı ağlayırdı.
– Bəsdir daha! Oliver! Gödəkcənin qolu ilə gözünü sil. Göz yaşını horranın içinə tökmə.
Doğrudan da, bu cür yaramazdı, çünki horranın özündə kifayət qədər su vardı.
Hakimin yanına gedəndə mister Bambl onu başa saldı ki, özünü çox razı və xoşbəxt göstərsin. Hakimə cavab versin ki, şagirdliyə getməyə ürəkdən razıdır.
…Bura pəncərəsi olan geniş bir otaq idi. Yuxarı başda iki qoca centlmen əyləşmişdi. Biri qəzet oxuyur, o biri isə diqqətlə bir kağıza baxırdı. Eynəkli qoca kağıza o qədər baxdı ki, birdən mürgülədi. Mister Bambl sükutu pozdu:
– Budur həmin uşaq, möhtərəm hakim.
Qəzet oxuyan qoca centlmen başını qaldırdı və yanındakı o biri qocanın qolundan dartdı. O da yuxudan ayıldı.
Oliver hörmətlə təzim etdi.
Qoca centlmen dedi:
– Hə, çox gözəl. Zənn edirəm ki, baca təmizləmək sənəti çox xoşuna gəlir, eləmi?
– Bəli, o sənətdən ötrü dəli-divanədir, möhtərəm hakim, – deyə mister Bambl cavab verdi.
– Deməli, bacatəmizləyən olmaq istəyir, eləmi?
– Başqa bir sənətə qoysaq, o saat qoyub qaçar.
– Bu adam ki, gələcəkdə onun ağası və sahibi olacaqdır… Sizi deyirəm, ser… Siz, yəqin ki, onunla yaxşı rəftar edəcəksiniz. Yemək verəcəksiniz, eləmi?
– Əlbəttə, bir halda ki, boynuma götürürəm, – mister Gemfild bir qədər qaşqabaqlı cavab verdi.
– Siz kobud danışırsınız, dostum. Amma ürəyiaçıq adama oxşayırsınız, – deyə qoca centlmen eynəyini düzəldib bu adama baxdı.
Gemfildin iyrənc görkəmi onun rəhmsiz adam olduğunu göstərirdi. Lakin məhkəmə hakiminin gözü yaxşı görmürdü.
– Ümid edirəm ki, elədir, ser, – deyə mister Gemfild çox iyrənc bir təbəssümlə cavab verdi.
Qoca centlmen mürəkkəbqabını tapmaq üçün yan-yörəsinə göz gəzdirməyə başladı.
Oliverin həyatında həlledici dəqiqə idi. İndicə hakim qələmin ucunu mürəkkəbə batırıb kağıza qol çəkəcəkdi və Oliveri götürüb aparacaqdılar. Lakin mürəkkəbqabını görə bilmirdi. Birdən onun nəzəri qarşısında dayanmış Oliverin solğun və ürkmüş sifətinə sataşdı. Uşaq qorxu və dəhşət içində öz gələcək ağasının iyrənc sifətinə baxırdı. Qoca centlmen bu qəribə mənzərəni görəndə əl saxladı və qələmi bir kənara qoydu. Ucadan səsləndi:
– Oğlan!
Oliver diksindi. Çünki bu sözlər nəvazişlə deyilmişdi. Oliverin bütün bədəni sarsıldı, hönkürüb ağlamağa başladı.
– Oğlan, – deyə qoca centlmen təkrar etdi, – sən həyəcanlısan, rəngin də solğundur. De görüm axı nə olub?
– Siz onun yanından kənara çəkilin, bidl… – deyə o biri hakim əlindəki qəzeti bir kənara qoyub maraqla irəliyə boylandı. – Hə, oğlan, indi izah elə, görək nə olub? Qorxma, danış.
Oliver diz çökdü və əllərini sıxaraq yalvarmağa başladı ki, qoy onu yenə də qaranlıq otağa salsınlar… ac saxlasınlar… döysünlər… Əgər istəyirlər lap öldürsünlər, lakin onu bu dəhşətli adama verməsinlər.
– Sən bir buna bax a! – deyə mister Bambl gözlərini bərəltdi. – Belə de! Sən bir bu yetimə bax!
Mister Bambl bunu deyəndə ikinci qoca centlmen ona müraciət etdi:
– Danışığını bil, dilini saxla, bidl!
Mister Bambl qulaqlarına inanmadı:
– Möhtərəm hakim, bu sözü mənə dediniz?
– Bəli. Danışığını bil.
Mister Bambl heyrətdən yerində donub qaldı. Bidlə əmr edirlər ki, dilini saxla! Belə də şey olar? Deməli, dünyanın sonudur! Qiyamət günüdür!
Qoca centlmen dönüb öz həmkarına baxdı. O isə çox mənalı tərzdə başını tərpətdi.
– Biz bu müqaviləni təsdiq etmirik.
Qoca centlmen kağızı bir kənara tulladı. İkinci centlmen dedi:
– Uşağı qaytarıb aparın yurdsuzlar evinə. Özü də onunla yaxşı rəftar edin.
O biri günün səhəri elan edildi ki, Oliver muzdurluğa verilir. Onu almaq istəyənə beş funt mükafat veriləcək.
Oliverə başqa bir yer təklif edirlər
Məsləhət belə oldu ki, bəlkə, Oliveri dəniz səfərinə göndərsinlər. Yaşamaq üçün deyil, məhv olmaq üçün. Günün birində onu gəmidə sərxoş matros ya ölüncəyədək döyəcək, ya da dəmir linglə vurub başını partladacaq. Vəssəlam.
Hamı pu plana razılıq verdi. Mister Bamblı göndərdilər ki, gedib bir kapitan tapsın, bəlkə, ona gəmidə işləmək üçün şagird lazım oldu. Bambl qapıda mister Sauyerberi ilə rastlaşdı. Bu adam – tabutdüzəldən idi.
Mister Sauyerberi ucaboy, arıq və sümüklü bir adam idi. Köhnə qara kostyum geymişdi.
Onlar yurdsuzlar evində ölənlər üçün düzəldilən tabutlar barədə söhbətə başladılar. Lakin tabutçunun fikri divardan asılmış elanda idi. Odur ki, söhbət hərlənib Oliverin üzərinə gəldi. Tabutçu dedi:
– O oğlanı özüm götürəcəyəm.
Mister Bambl tabutçunun qoluna girdi və içəri apardı. Şura üzvləri razılığa gəldilər. Qərar belə oldu ki, Oliver günü bu gün tabutçunun yanına gedəcək. Sınaq müddəti qoyulacaq. Sahibkarın ixtiyarı vardı ki, uşağı kifayət qədər işlətsin, onunla öz bildiyi kimi rəftar etsin.
Elə həmin axşam kiçik Oliveri “centlmenlərin” yanına gətirdilər. Ona deyildi ki, əgər şikayətlənmək fikrinə düşsə, yaxud yurdsuzlar evinə qayıtmaq istəsə, onu ya dəniz səfərinə göndərəcəklər, ya da vurub başını partladacaqlar. Oliverdə təşviş və həyəcanını qətiyyən büruzə vermədi. Mister Bambla əmr etdilər ki, onu götürüb aparsın.
Oliver onların düşündüyü kimi duyğusuz bir uşaq deyildi. O, çox həssas idi. Yeni iş haqda xəbəri tam sükutla qarşıladı. Şələ-küləsini yığışdırdı. Onun bütün əşyaları kiçik bir torbanın içinə yerləşdi. Papağını gözünün üstünə basıb bidlin yanına düşdü.
Mister Bambl küçədə vüqarla gedirdi. O Oliverin ümumi görünüşünə nəzər saldı və ona xas olmayan mərhəmətli bir tərzdə dedi:
– Oliver!
– Bəli, ser.
– Papağını çək alnına, başını qaldır və dik tut!
Oliver bu əmri o saat yerinə yetirdi. Başını qaldıranda onun gözlərində yaş damlaları parladı. Bu yaş damlaları yanaqlarından aşağı axırdı. Oliver nə qədər çalışırdısa da, göz yaşlarını kəsə bilmirdi.
– Belə de! – deyə mister Bambl ucadan dedi və ona acıqlı-acıqlı baxdı. – Belə de! Ömrümdə gördüyüm nanəcib və pozğun uşaqlardan, Oliver, sən…
– Yox, yox, ser! – Oliver hönkürə-hönkürə ucadan səsləndi. – Yox, yox, ser, bacararam. Axı mən hələ çox balacayam, ser. Özüm də elə… belə…
– Belə – yəni necə? – mister Bambl heyrətləndi.
– Belə də, kimsəsizəm, ser. Lap kimsəsizəm, heç kəsim yoxdur. Hamı mənə nifrət edir. Ah, ser, yalvarıram, mənə acığınız tutmasın!
Uşaq bu sözləri deyib, göz yaşları içində dönüb yanındakı yol yoldaşına baxdı.
Mister Bambl onun bu yalvarıcı baxışlarına bir qədər təəccüb etdi. Əmr etdi ki, gözünü qurulasın və yaxşı oğlan olsun. Sonra dinməzcə yoluna davam etdi.
Bidl içəri girəndə tabutçu öz haqq-hesab kitabında nə isə yazırdı. O, başını qaldırdı və dedi:
– Hə, sizsiniz, Bambl? Deməli, bu, həmin uşaqdır, elədirmi? Missis Sauyerberi, bir bura gəl, mənim əzizim.
Dükanın arxa tərəfindən ortaboy, qup-quru qurumuş, sifətindən hiyləgərlik yağan qadın gəldi.
– Əzizim, sənə yurdsuzlar evindən gələn bu oğlan haqqında danışmışdım.
Oliver baş əyib təzim etdi.
– Ah, ilahi! Nə yaman balacadır! – deyə tabutçunun arvadı səsləndi.
– Bəli, doğrudur, boydan balacadır, – mister Bambl razılaşdı və Oliverə elə baxdı ki, sanki boyunun çıxmadığına təqsirkar elə uşaq özü imiş. – Lakin böyüyəcək, missis Sauyerberi, boyu çıxacaq.
– Boyu çıxmağına çıxacaq, elədir! – deyə ledi bir qədər əsəbi cavab verdi. – Amma gərək bizim çörəkdən yesin ki, boyu da çıxsın. Bu yurdsuzlar evinin uşaqlarından hələ bir xeyir görməmişəm… Yaxşı, düş aşağı görək, sür-sümük torbası!
Tabutçunun arvadı yan tərəfdəki qapını açdı və Oliveri oradan aşağı enən pilləkənə sarı itələdi. Onu rütubətli və qaranlıq zirzəmiyə apardı. Burada çirkli paltarlı, ayaqqabıları köhnəlmiş, göy corabı yırtıq bir qız oturmuşdu. Missis Sauyerberi qıza dedi:
– Şarlott, orada Trip üçün saxlanmış soyuq ətin qalanını ver bu oğlana. Trip səhərdən evə gəlməyib. Yeməsə də, keçinər. Bu oğlan isə o qədər şıltaq deyil ki, ətdən imtina eləsin. Elədirmi, oğlan?..
“Ət” sözünü eşidəndə Oliverin gözləri parıldadı. Bütün bədəni cuşa gəlib titrədi. Suala tez təsdiqləyici cavab verdi. Bir az keçmiş qabaqdan qalma qırıntıları bir boşqabda gətirib onun qabağına qoydular.
Həmin an ona baxan olsaydı, elə düşünərdi ki, Oliveri aylarla tamamilə ac, bir tikə çörək belə vermədən saxlayıblar! Çünki Oliverə verilən o qırıntıları itin qabağına atsaydın, yeməzdi. Dəhşətli aclıqdan əzab çəkən Oliver isə acgözlüklə o qırıntıları çeynəyib yeyirdi.
Oliver yedikcə qadın dinməzcə dayanıb ona baxırdı. Həyəcan içində fikirləşirdi ki, belə getsə, gələcəkdə bu uşağın iştahası necə olacaq?
– Hə, bitirdinmi? – tabutçunun arvadı soruşdu.
Yaxınlıqda yeməyə bir şey görməyən Oliver təsdiq cavabı verdi.
– İndi dalımca gəl. Sənin yatağın piştaxtanın altındadır. Tabutların arasında yatmaqdan qorxmazsan, eləmi? Bir də ki, sənin üçün yatmağa ayrı yer yoxdur.
Oliver itaətlə öz yeni sahibinin ardınca getdi.
Oliver öz peşə yoldaşları ilə tanış olur
Tabutçunun dükanında tək qalanda Oliver lampanı götürüb dəzgahın üstünə qoydu. Qorxu ilə ətrafa göz gəzdirdi. Tabutları görəndə tükləri biz-biz oldu. Ona elə gəldi ki, indicə tabutun içindən dəhşətli bir baş qalxacaq və onun bağrını yaracaq.
Divar boyu düzülmüş tabut taxtaları əllərini ciblərinə qoymuş kabuslara bənzəyirdi. Onun yatacaq yeri isə qəbirə oxşayırdı.
Oliver özünü yalqız, kimsəsiz və bədbəxt sanırdı. Yatmaq üçün piştaxtanın altındakı dar yerə girəndə arzuladı ki, yuxuya gedəndən sonra onu elə bu tabutda aparıb qəbiristanlıqda dəfn etsinlər, qəbrin üstündə isə hündür otlar bitsin.
Səhər dükanın qapısına dəyən ayaq zərbələrinin səsi Oliveri yuxudan oyatdı.
– Qapını açın, eşidirsinizmi? – deyə kim isə qışqırırdı.
– Bu saat açıram, ser, – deyə Oliver qapının zəncirini açıb açarı burmağa başladı.
Bayırdakı adam açar yerindən soruşdu:
– Olmaya təzə oğlan sənsən, hə?
