скачать книгу бесплатно
Егер осы болма?анда сен мiндеттi т?рде ба?ытты болар едi?
Нелли Давыдова
Ойлау ?абiлетi туралы кiтап. Бiз д?рыс емес шешiмдер ?абылдау ж?не ?ана?аттандырмайтын салдарлар алу ар?ылы ?мiрдi ?алай жасаймыз.Тiлектерiмiздi? орындалуы ?шiн ?рекет жасамауды? ?рт?рлi себептерiн ойлап табамыз. ?з ?ауiпсiздiгiмiз ?шiн ?зiмiздi бейтаныс ?андай да бiр салдардан бас тарту?а м?жб?рлеймiз. А?ыма? болып к?рiнуден ?ор?ып, ?ателiктер жасамау ?шiн ?рекетсiздiгiмiздi а?тау о?ай ?рине. Бiра?…
Егер осы болма?анда сен мiндеттi т?рде ба?ытты болар едi?
Нелли Давыдова
© Нелли Давыдова, 2023
ISBN 978-5-0059-5044-4
Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero
КІРІСПЕ
С?лем, ?ымбатты о?ырманым!
Менi? «Егер „осы“ болмаса, сен мiндеттi т?рде ба?ытты болар едi?. Санамен ж?мыс iстеу техникасы» атты кiтабымда мен бiздi? ойлау ?абiлетiмiз туралы, бiз ?з шынды?ымызды ?алай жасайтынымыз, д?рыс емес шешiмдер ?абылдау, бейсана де?гейде ?рекет ету ж?не бiздi ?ана?аттандырмайтын салдар алу туралы айт?ым келедi. Б?л та?ырып ?з ?мiрiне бей-жай ?арамайтындарды? б?рiне ?ызы?ты болады.
Б?л жерде: «Бiреудi? ?з ?мiрiне нем??райлы ?арауы м?мкiн емес!» – деп ай?айлау?а болады, ал мен осы кезде басымды шай?аймын, ?йткенi шынды?ында б?рi одан да жаман. ?рине, сiз бiрнеше рет: «Менi? ?мiрiм мен ?шiн ма?ызды, мен ба?ытты бол?ым келедi, ма?ан ?уаныш пен махаббат керек», – деп айта аласыз, бiра? ?р?айсысынан: «Ал сiз б?л ?шiн не iстеп жатырсыз?» – деп с?раса?ыз, «мен тырысамын», «мен бiр н?рсеге ?мтыламын», тiптi «мен бiр н?рсе жасап жатырмын…» – деген жауаппен шектеледi, осымен б?рi ая?талады.
Егер бiз ?мiрiмiзге ?лде?айда тере?iрек ??iлiп, ?арастыратын болса?, бiз 24/7 бойы негiзiнен ?ткеннi? немесе болаша?ты? ?иялдарында ?мiр с?ретiнiмiздi, ойымызды? ?р?ашан «бас?а жерде» ж?ретiнiн, ?ор?ыныш пен к?птеген м?селелердi ?астерлей отырып, жо?шылы? пен кiмнi? ?мiрi ?иындау деген сия?ты шексiз ??гiмелерден л?ззат алатынымызды т?сiнемiз. Бiз шынды?пен к?ресемiз, жа?дайларды б?лдiруге тырысамыз, болып жат?ан д?ниелердi мойындамаймыз, ?мiрдi? к?п б?лiгiн жо??а шы?арамыз, ?азiрдi? ?зiнде бол?ан фактiлердi шексiз ?згертуге тырысамыз. Е? бастысы: бiз ?немi ?зiмiздi бiрде?е жасаудан ?алай тайдыру?а болатынын ойлап отырамыз, н?тижесiнде бiз еш?андай ?рекет етпеймiз.
Бiз бiрде?е жасай алмауымызды? себептерiнi? барлы? т?рлерiн ойлап табамыз, неге бiзде еште?е жо? ж?не неге бiз ?зiмiздi? а?са?ан армандарымызды орындау?а тырыспайтынымыз?а шексiз сылтаулар ойлап табамыз.
Бiз ?зiмiздi кез-келген бейтаныс салдардан ?ор?ау ?шiн жасал?ан сансыз сылтауларды? арасында ?мiр с?ремiз. Бiрде?енi iстеп, т?сiнiксiз н?тиже ал?анша, еште?е iстемей-а? ?ателеспеу о?айыра?.
А?ыма? болып к?рiнбеу ?шiн ?рекетсiздiгi?iздi а?тау о?айыра?. Сонды?тан бiз ?з ?ала?анымыз?а ?ол жеткiзбеуiмiздi? немесе шынды?ымыз бiздi? к?ткенiмiзге с?йкес келмейтiнiне жауап ретiнде е? ?исынды, е? «д?рыс» фактiлердi табамыз. Алайда…
Бiздi? себептерiмiз бен сылтауларымыз «шынайы» деген ?иялдарымызды жо??а шы?арып, ж?не де ?мiрiмiздегi «ба?ытсызды?тар» т?тiндей сейiлiп, ал бiз тiптi ой?а сыймайтын тiлектерiмiздi орындап, ?зiмiз ?ала?андай ?мiр с?руiмiз ?шiн мен осы кiтапты жазу?а шешiм ?абылдадым.
Барлы?ы м?мкiн! Бiздi? ?алауымыз?а сырттан ?сер ететiн еште?е жо?. Бiздi? тiлектерiмiз, сонымен ?атар проблемалар мен оларды шешу жолдары тек ?зiмiздi? ?олымызда. Тек ?зiмiз ?ана, ?зiмiздi? шынды?ымызды ??ру ж?не оны ?з шешiмiмiзге с?йкес ?згерту ?абiлетiне иемiз.
Алайда, бiз кiм екенiмiздi ?мытып, тiзгiндi тек аудармашы болып табылатын санамыз?а бердiк, ал ол еште?е бiлмейдi. А?ылды? бiлiмi тек ?ткен т?жiрибеде жатыр, бiра? бiз ол б?рiн алдын-ала бiледi деп шештiк ж?не о?ан с?зсiз сенемiз, сонымен бiрге ?зiмiздi а?ылмен те?естiрдiк.
Есi?iзде болсын, бiз а?ыл емеспiз, тiптi ?з денемiз де емеспiз, сiз бен бiз одан да биiкпiз. Бiз ?з шынды?ымызды ба?ылаушылармыз ж?не «?мiрiмiздi Жасаушылармыз». Ж?не де жасау – ?з ?олымызда. Егер де бiз ?зiмiзбен ж?не санамызбен байланыс орната отыра санамыз?а тапсырмалар беру ар?ылы, оны ?алай бас?ару?а болатынын аны?таса?, бiз с?рiп жат?ан ?мiрiмiздi? ?р с?тiнде шексiз ба?ытты боламыз.
Мен сiзге а?ыл-ойымызбен ?алай ж?мыс iстеуге болатынын, ?з санамызбен ?алай ж?мыс iстеу керектiгiн, бiрде?енi? жо?ты?ы ?шiн ?зi?iз ойлап тап?ан себептермен шектелудi то?татып, к??iлсiздiк, м??, тiтiркену, ашулануды ?ана емес, бiзде жетiспейтiн игiлiктер мен сезiмдердi алуды бастау ?дiстерiн к?рсеткiм келедi.
И?, б?л о?ай емес ж?не ол сiз ойла?андай жылдам ?рi керемет болмайды. Б?л ?з-?зi?мен табандылы?ты ж?не ?ажырлы?ты талап ететiн ж?мыс. Ж?не б?л тек а?ыл-оймен ?ана ж?мыс емес, б?л на?ты ?рекеттер. Бiз ?з сезiмдерiмiзге сенiп, жа?а к?з?араспен ?рекет ету ар?ылы ?мiр с?рудi ?йренуiмiз керек.
?айтадан ?иялдар мен шектеулерге бой алдырмау ?шiн ?зi?iздi ж?не а?ыл-ойы?ызды ба?ылауда ?стау?а тырысу ж?не ба?ытты болу?а т?рарлы? уа?ыты?ызды ж?мсау керек болады.
Мен ?з кiтабымда ?р т?рлi терминологияны ?олданамын, сiзге т?сiнiктi болу ?шiн ж?не сiздi шатастырмау ?шiн, мен бiрден т?сiндiрiп кетейiн, мен ойлау ба?дарламалары, ойлау ?лгiлерi, шектеулi сенiмдер, к?з?арастар, ойлау ше?берлерi туралы айтамын, м?ны? б?рi бiрдей ??ым.
1 ТАРАУ. ШЫНДЫ??А К??ІЛІ?ІЗ ТОЛМАСА – САНА?ЫЗ?А К?З Ж?ГІРТІ?ІЗ
Бiздi? ойлау ?абiлетiмiз бiз ?абылда?ан шешiмдерге ?сер етедi. Бiр шешiмге келу, бару немесе бармау, iстеу немесе iстемеу, келесi с?тте ?алай ?рекет ету, ?рине, к?ршi?iзге немесе ауа-райына байланысты емес, ?зi?iздi? ойы?ыз?а байланысты.
Ж?не де бiз ?абылдайтын ?рбiр шешiм ?рекетке ?ласады, ал ?рекеттер белгiлi бiр салдар?а ?келедi.
Тiптi iлiмге тере? ??iлмей-а?, салдарды? т?пкi себебi – бiз айналамызда к?ретiн ?лем – ойлау н?тижесi екенi аны?.
Ал ойлар да, шешiмдер де, ?рекеттер де – оларды? барлы?ы дерлiк бейсаналы?. Бiздi? миымыз секундына 400 миллиард ой жылдамды?ымен дамиды, ал бiз оларды? iшiнен тек 10—20 ойды ?ана ??ынамыз.
Сонды?тан бiз ?зiмiз ?ала?ан салдарды саналы т?рде к?ре алмаймыз. Негiзiнен, бiз тезiрек т?зеткiмiз келетiн н?рсенi аламыз.
Ж?не та?ы да, барлы?ы дерлiк т?пкi себебiн ескермей, бол?ан н?тижемен ж?мыс iстей отырып, салдарын т?зетуге тырысады.
Бiз бiрде?енi т?зете алды? па, жо? па, ма?ызды емес, «Суырды? к?нi» немесе «Сол бiр тырмалар» сия?ты, жа?дай та?ы да ?айталана бередi, м?мкiн бас?а жа?дайларда, ?зге кейiпкерлермен, бiра? бiз басымыздан ?ткендi ?айтадан к?ремiз. Бiз ?зiмiзге: «Б?л ма?ан не ?шiн берiлдi? Б?л не деген та?дыр?» – деген с?ра?тар ?оямыз.
Бiздi? санамыз белгiлi бiр ?лгiлерден, ?мiр бойы бiрiнi? ?стiне бiрi ?абаттасатын стереотиптерден ?алыптасады ж?не миды? шешiм ?абылдауына негiзделген б?л шаблондарды? белгiлi бiр шарттары болады.
Бiр кездерi бiздi? санамыз «осылай» ойлау ж?не «осылай» ?рекет ету ?ауiпсiз деп шештi, осы ба?дарлама?а, шаблон?а жауап беретiн миды? белгiлi бiр б?лiгiн жасады. Ж?не б?л бiздi ?ор?ау ?шiн белгiлi бiр жолмен ойла?ан сайын iске ?осылады.
Мысал:
Бiз б?рын ал?аш?ы рет ?ателестiк ж?не терiс ба?а алды?. Мысалы ?асы?ымызда?ы тама?ты т?гiп алды?, ал анамыз: «О, Жарат?ан! ?айтадан кiр жуу керек болды ?ой! Не деген бала ?зi!» – деп ай?айлап жiбердi.
Б?лкiм, iшiмiзде: анамны? к??iлiн ?алдыру ?ор?ынышты, деген азда?ан ?ор?ыныш пайда болды.
Немесе: «?айда барасы?? То?та», «??лап ?алма», «Оны ?стау?а болмайды, ?йтпесе…» – баланы? н?зiк психикасына м?ндай тыйымдар белгiлi бiр iз ?алдырады ж?не т?ра?ты нейронды? байланыс ?алыптастырады: егер бiрде?е жасасам, онда бiрде?е д?рыс болмай ?алады ж?не жаман болады, менi жазалайды, ал егер ?рысса – олар менi жа?сы к?рмегенi.
Кейiн б?л тыйымдар тiптi: «?йы?тамаса? ?ас?ыр алып кетедi», – деген секiлдi т?нiмiзге катерi бар с?мды?тар?а айналады. Менi? ойымша, мен одан ?лi де ?ор?атын сия?тымын: егер т?сек астында бiреу болса ше, ал жаман ?ыздарды мiндеттi т?рде тiстеп алады.
Сырт к?зге ?азiр бiз ересектер сия?тымыз, саналымыз, бiра? бiрде?е iстеу керек болса? денемiз, к?п н?рсеге жауап бергенде, кейде тiптi д?рбеле? ?ор?ыныш т?рiндегi реакцияларды берудi жал?астырады. Б?рiмiз болаша?тан ?атты ?ор?амыз. Бiз м?ны санамен т?сiнбесек те, б?рiбiр, болаша?тан ?ор?амыз.
Бiз бала кезiмiзден солай т?рбиеленгенбiз – ?зiмiздi ?ор?ау ?шiн ?ор?амыз, ?йткенi ересектер ?здерiнi? игi iстерiн жасай отырып, бiзге на?ты ?ауiп-?атерден ?ана емес, сонымен бiрге жапыра?ты? сыбдырынан да ?ор?уды ?йреттi. Ал б?л ?ор?ыныш iшiмiзде, т?псанамызда жатыр.
Бiз ?ор?атынымызды к?бiнесе мойындамаймыз, ж?й ?ана а?ыл болаша??а ?адам баспауды? ж?не бiрде?е жасамауды? жа?сы себебiн ойлап табады. Бiзде ?ор?ыныш жо?, бiзде на?ты себеп бар – деп ойлаймыз. Бiра? б?рiбiр, себептер тек ?ор?ыныштан пайда болады.
Бiз ?азiр балалы? ша?та пайда бол?ан на?ты ойлар туралы бiле алмаймыз, бiра? бiз жаман болу ?ор?ынышты, ?абылданбау ?ор?ынышты, ?ажетсiз болу ?ор?ынышты, олар бiздi жа?сы к?рмесе ?ор?ынышты ж?не ?ателiктер жiбермеуге тырысуымыз керек екенiн бiлемiз, ж?не де м?ндай ойлар бiрнеше рет басымыз?а келген.
Ба?дарламаны? негiзi бала кезiнен ?алыптаса бастады, содан кейiн олар балаба?шада, мектепте тамыр жайды, онда ?ателiктер ?шiн «екiлiк» алу одан да ?ор?ынышты, содан кейiн ата-аналар ?айтадан ?рысып, бастарын шай?айды, ж?не де: «Олар менi жа?сы к?рмей ?ояды, мен керек болмай ?аламын», – деген ?ор?ыныш та?ы бар. Ж?мыста ?ателiкке байланысты басшылар сыйа?ыдан айырады, с?гiс жариялайды. Отбасында да ?ателiкке байланысты жанжал болады.
Кез келген жа?дай?а тап бол?ан сайын бiз ?ор?ыныштан ?рекет етемiз. Себебi туыстарды? немесе ?о?амны? ?абылдамауы ?те ?ор?ынышты. Ол бiздi? инстинктiмiз де?гейiнде ж?мыс iстейдi.
Бiз б?кiл н?рсемен бiрт?тас организмнi? жасушасы сия?тымыз. Ал егер дене осы жасушадан бас тарта бастаса, б?л ?алай болатынын елестетiп к?рi?iз – б?л ?лiм ?ой. Ал бiздi? ?лгiмiз келмейдi, бiздi? ?мiр с?ргiмiз келедi ж?не ?з болмысымызды ?абылда?ымыз келедi ж?не м?ны бiздi? ?мiрiмiздi ?абылдайтын б?кiл ?лем ?олда?анын ?алаймыз.
Сонды?тан ?ателiк жасау ?ор?ынышы бiздi ?мiр бойы мазалайды, б?л бiздi? шешiмдерiмiзге ж?не осы шешiмдердi? салдарына ?сер етедi.
Сонымен ?атар, бiз ?р?ашан дерлiк жетiспеушiлiктен ?рекет етемiз. А?ыл ?р?ашан ?з назарын бiзде жо? н?рсеге аударады, ж?не, ?рине, бiзде бар н?рсе бiздi? назарымыз?а т?спейдi. Бiздi ба?ытты ететiн тiлектерiмiздi орындау ?шiн бiзде бар ресурстар мен игiлiктердi к?рмеймiз.
М?ны? себебi – ?ор?ыныш?а негiзделген ойлау ?лгiлерi. ?йткенi, бiз ?з м?мкiндiктерiмiздi к?ре бастаса?, ?рекет етуiмiз керек болады. Ж?не б?л ?ауiптi, ?ор?ынышты.
2 ТАРАУ. ОСЫНЫ? Б?РІНЕН А?ЫЛ ?АЛАЙ ?ОР?АНБА??
Ал мен бiр н?рсенi д?рыс жасамай ?ойып, менi ж?рт ?абылдамай ?ойса ше? Б?л ?ауiпсiз емес.
?ауiпсiздiк ?ажеттiлiгi бiзде инстинкт де?гейiнде т?рады, сонды?тан бiзге ?ашу немесе шабуыл жасау ?алады, ж?не де ?лi кейiп танытуымыз м?мкiн.
Мен ?андай жа?дайларда жиi шабуыл жасайтынымызды немесе ?ашып кететiнiмiздi айтпай-а? ?ояйын. ?алай бол?анда да, бiз ?р?ашан осы ?ш ?дiстi ?олданамыз. Бiз бас?аларды кiн?лi ету, жауапкершiлiктi бол?ан жа?дайлар?а ауыстыру ар?ылы шабуыл жасаймыз, ?йткенi б?л ?зiмiздi а?тауды? е? о?ай жолы.
Бiз ?аш?анда немесе ?лi кейiп таныт?анда, м?ны ?андай жолмен жасаймыз? Д?рыс, ?рекетсiздiгiмiздi а?тау ар?ылы.
Бiзге бала кезiмiзден келесiдей ба?дарлама енгiзiлген:
?рекет = ?ате = сен жамансы?
Жасамайсы? = ?ателеспейсi? = еш м?селе жо? = сен жа?сысы?
Мiне, ?зiмiздi? ?рекетсiздiгiмiздi а?тау – б?л шабуыл. «Мен м?ны iстей алмаймын», «жа?дай осылай болып ?алды», – осылайша жауапкершiлiктi м?н-жайлар?а аударып, оларды кiн?лауiмiздi? ?зi – м?селеден ?ашу болып табылады. Бiзде ?р?ашан ?зiн-?зi са?тау инстинктi ?осылады.
Сылтау шаблондары басымызда ?аз-?атар тiзiлiп т?р, ал бiз оны бай?амаймыз да:
– менi? ?олымнан келмейдi;
– жасап к?ргенмiн, болмады;
– жасай алмаймын;
– б?л м?мкiн емес;
– осылай боларын бiлгенмiн;
– олай жасаса? жаман болады;
– олай жасау?а болмайды;
– ал ма?ан… болса ше (шексiз тiзiм);
– б?л тым ?за?;
– б?л тым тез;
– б?л д?рыс емес;
– б?л тым к?п;
– б?л тым аз;
– не iстерiмдi де бiлмеймiн;
– ал бас?алар не дейдi, ал менi с?гiп жатса ше;
– менi? а?ылым, т?жiрибем жетпейдi, мен толы? машы?танбадым;
– ?зiме лайы?ты отбасында туылмадым;
– бас?а елде туыл?анымда ?ой, ?кiмет д?рыс емес, билiк ?намайды;
– немесе ?з-?зiмiздi алдау: «б?ны? ма?ан ?ажетi де жо?»;
– бай болып туылма?ан со?, бастап та ?ажетi жо?;
– мен лайы?ты емеспiн;
– мен соншама керемет емеспiн;
– менi? ?олымда т?р?ан жо?;
– ма?ан кiм ?ол ?шын созар екен;
– ?лiм келмейдi, к?шiм жетпейдi;
– шабытым жо?, ?иялым жетпейдi;
– уа?ытым жо?;
– бас?а шаруамды бiтiрiп алайын;
– ?олым тимейдi;
– жа?дай осылай болды;
– б??ан олар кiн?лi;
– о?ан ?аражатым жо?;
– менi? ж?мысым жо?, ж?мысым ?намайды;
– аз т?лейдi;
– айлы?ым шайлы?ымнан ауыспайды;
– менi? балаларым, жолдасым, отбасым бар ?ой;
– ?орларым (ресурстарым) жо?;
– м?мкiндiгiм жо?;
– анау жаман;
– ерiнiп отырмын;
– басыма сал?аны осы;
– ендi мен ?артайдым;
