Кыргыс толоонугар көрсүһүү

Сарсыныгар Дьокуускайга диэри барар борохуот тиийэн кэллэ. Дойдуларыгар тиийэ охсуохтарын баҕарар сэрииттэн иһээччилэр бука бары бириистэҥҥэ тоҕо сууллан киирдилэр. Хонтуруоллааччылар тыраап икки өттүгэр туран хас биирдии киһи докумуонун бэркэ сыныйан көрө-көрө аһараллар. Мэхээчэ Мэхээлэлээх Миитэрэй икки ардыларыгар туран кутталыттан сүрэҕэ бип-битигирэс буолла. Кыһалҕатын оҥорон, уочарат сыҕарыйара түргэнэ сүрдээх курдук. Тыраапка тахсыыларыгар Мэхээлэ:

– Мэхээчэ, көр эрэ ол хаҥас өттүгэр чох кутар трюм аанын. Бөлөлүүбүскэй номнуо арыйбыт. Билигин анньыһыы буолла даҕаны эн онно ыстаныахтааххын. Киирээккин кытары Бөлөлүүбүскэй ааны сабан кэбиһиэҕэ, – диэн оргууй ботугураата.

Мэхээчэ, адьас күүрэн хаалан, тыынара тыастанан, сүүһүгэр көлөһүнэ бычыгыраан таҕыста. Ол икки ардыгар хонтуруолга тиийэн кэллилэр. Ылдьыын түөһүн сиэбиттэн докумуонун ылан төп-төгүрүк ачыкылаах, кыһыл хаймыылаах халлаан күөҕэ өҥнөөх фуражкалаах хатыҥыр эписиэргэ туттараат, пилоткатын устан өрө ууммутугар, кэннилэрин диэки «Давай!» – диэн саҥа иһиллээтин кытары, сүүрбэччэ киһи биирдэ палубаҕа тоҕо анньан киирдэ. Мэхээчэ, Ылдьыын кэннигэр саһан, төһө да бэлэм турдар, күүстээх анньыыттан чуут умса баран түһэ сыста уонна нэһиилэ өрүһүнэн хаҥас диэки ыстанна. Кыараҕас люгунан моҕотойдооҕор сымсатык трюм иһигэр сылыпыс гынаатын кытары, саба баттаан лаҥкынаттылар. Ол икки ардыгар иккитэ-үстэ саа тыаһа бачырҕаата, маатыра-куутура бөҕө буола түстэ. Мэхээчэ кутталыттан сүрэҕэ айаҕар бүөлүү анньан кэбистэ. Муннукка ыстанан тиийэн харса суох чоҕу дьөлө хаһан киирэн кирийэн хаалла.

Хонтуруоллааччылар саанан үөһэ ытыалаан, маатыра-куутура бөҕөнөн палубаҕа тоҕо анньан киирбит дьону төттөрү үүрэн таһаартаан балачча өр мучумааннастылар. Кэмниэ-кэнэҕэс бэрээдэги олохтоон салгыы докумуоннары бэрэбиэркэлээн бардылар.

Мэхээчэ санаатыгар өр да өр буолан баран, борохуот тохтуу-тохтуу үс төгүл үөгүлээн ылла уонна бүтүн бэйэтинэн дьигис гынан ыла-ыла устан барда…

* * *

…Өлөр-тиллэр кыргыһыылартан ордон ахтылҕаннаах дойдуларыгар эргиллэн иһэр дьон дэлби өрүкүйэн, бэрт өр өрө-таҥнары саамылаһан оннуларын булууларын саҕана, Мэхээлэ трюмҥа дьылыс гынна. Киһи тыынын хаайыах чох сытынан күҥкүйбүт хабыс-хараҥа, кыараҕас трюмҥа чохчойон олорон:

– Мэхээчэ, Мэхээчэ. Бу мин, Мэхээлэбин. Ханна бааргыный? Таҕыс, – диэн көрдө даҕаны, уу чуумпу.

Хаста да ыҥырбытын кэннэ биирдэ муннук диэки чох өрө сүгүллэн курулуура иһилиннэ. Дьэ, доҕоор, онтон киһитэ бүтүннүү чох быылын бүрүммүтүнэн тахсан кэллэ ээ. Мэхээлэ киһитин таҥаһын тэбээн бурҕаҥнаппыта буолла, онтон трюмтан быган тула өттүн чуҥнаан баран бастаан таҕыста. Кэнниттэн киһитэ тахсыбытын батыһыннаран палуба түгэҕэр тиийдэ. Таҥаһын быраатынаан солбуһа сылдьан тэбии сатаатылар да туһа суох буолла. Сирэйэ-хараҕа, моонньо эмиэ бүтүннүү хара хоруо буолбут. Онон биэдэрэ булан, уу баһан, мыылалыы-мыылалыы сууннардылар, таҥаһын-сабын эмиэ кимиэхэ туох баарынан уларыттылар. Мэхээчэ, суунан-тараанан, ыраас таҥас кэтэн уонна дойдутугар тиийэр кыахтаммытыттан үөрэн адьас атын киһи буолан чэмэлийэ түстэ…

* * *

…Дойдуларыгар чугаһаан истэхтэрин ахсын үгүстэр утуйар уулара көттө. Мэхээчэ эмиэ олорон эрэ сылайан, хамсалаах табах быстыҥа утуйан ыларын быыһыгар түүннэри-күннэри Өлүөнэ биэрэгин көрөн тахсар. Өрүс кытыла били кини түүлүгэр көрөрүн курдук күөх нуолур солкоҕо сууланан муҥутаан аҕай турар. Кырдьыга даҕаны, киһи хараҕын араарыа суох кэрэ көстүүтэ.

Кэмниэ кэнэҕэс дойдуларыгар кэлэн, билэр сирдэрэ көстүтэлээн бардылар. Борохуот айгыстан-аарыгыран кытылга чугаһаата. Мэхээчэ кэтэспит санаатыгар бэрт өр тарыбыайданан, тыраап быраҕан кинилэри түһэрээт, оргууй күллүргэччи эрдэн кытылтан тэйэн барда. Дьоно, борохуокка баар табаарыстарынаан быраһаайдаһан, өргө диэри бэргэһэлэринэн далбаатыы турдулар. Оттон Мэхээчэ, төрөөбүт кытылыгар үктэнээт, сүһүөҕэ уйбакка бокус гынан күөх окко тобуктуу түстэ. Икки хараҕын уута бычалыйан таҕыста, күөмэйин туох эрэ бүөлүү анньан кэбистэ. Оргууй умса түһэн күөх оттоох кырыһы сыллыы-сыллыы ытаан санна илибирээн барда. Дьоно ону көрөн арыый тэйэн биэрдилэр уонна күөх окко олорон табах эриммитинэн бардылар. Мэхээчэ, бэрт өр дуоһуйа ытаан, хайдах эрэ чэпчээбит курдук буолла.

Дьонугар тиийбитигэр, Мэхээлэ:

– Дьэ, Мэхээчэ, дойдубутун буллубут. Ол эрээри билигин даҕаны эрэйиҥ бүтэ илик. Аны саамай уустуга – нэһилиэк сэбиэтигэр испииһэккэ киирэриҥ хаалла. Ким эмэ дезертир диэн тыллаан биэрдэ да – бары хаайыы дойдуланабыт. Онон ханна эрэ бүгэн, дьыалаҥ быһаарыллыар диэри адьас быкпакка олордоххуна сатанар. Биһиги сэбиэт Бүөтүрү кытта бэйэбит кэпсэтиэхпит, – диэтэ.

* * *

…Сэбиэт бэрэссэдээтэлэ, сэрэйбиттэрин курдук, Мэхээчэни нэһилиэк олохтоохторун испииһэгэр киллэрэртэн кыккыраччы аккаастаммыта. Өрүү кинилиин хатыһар, кылыытын кэтии сылдьар киһи үҥсэн биэриэ диэн куттанара сүрдээх этэ. Ылдьыын Мэхээлэ, сэриигэ барыан иннинэ холкуоска суотчуттуу олорон, ол киһи дьыалаҕа эриллэ сыспытыгар көмөлөспүттээх буолан, анаан-минээн арыгылаах, астаах бара сылдьыбыта. Аан дойдуну атыйахтаах уулуу аймаабыт сэрии алдьархайдарын, үгүс киһи сураҕа суох сүппүтүн, сэрии дьон дьылҕатын түөрэ эргиппитин тустарынан кэпсэтэ олорон, Мэхээлэ аараттан Мэхээчэни булан аҕалбыттарын эппитэ. Сэриигэ барыан да инниттэн муҥкук-тэҥкик киһи, антах тиийэн мунан хаалан үгүс эрэйи көрбүтүн, сыккырыыр тыына эрэ хаалбытын туһунан кэпсээбитэ. Тиһэҕэр киһититтэн кимиэхэ да туох да куһаҕаны оҥорботох эрэйдээх ханна да быкпакка дойдутугар бүгэн олоророругар туорайдаһыам суоҕа диэн бигэ тылын ылбыта. Инньэ гынан иккиэн сэбиэккэ тиийэн Мэхээчэни нэһилиэк олохтоохторун испииһэктэригэр киллэрэригэр көрдөспүттэрэ.

Мэхээчэ сотору холкуоска ылыллан, хас да сыл ыраах үрэх баһыгар сылгы аһатааччынан, кэлин көлүүр аттары көрөөччүнэн үлэлээбитэ. Хара өлүөр диэри Ылдьыын Мэхээлэни таҥара курдук саныыра, куулга сүгэн дойдутун булларбытыгар муҥура суох махтанара.

* * *

Нууччалыы биир да тылы билбэт саха дьоно сэрии уот будулҕан силлиэтигэр түбэһэн муммут кус оҕотун курдук буолбуттара, үгүстэрэ кыргыһыы толоонугар охтубуттара, сураҕа суох сүппүттэрэ. Бука, Мэхээчэ да кинилэр курдук дьылҕаланыа эбитэ буолуо. Ону Иркутскайга тиийэн дьонуттан быстан хаалан умналыы сылдьан өлөн-сүтэн хаалыаҕын, үөлээннээхтэрэ түбэһэ түһэн, хаайыллартан куттаммакка дойдутун булларбыттара. Сэрии иэдээнэ уонна оччотооҕу кэм хабыр сокуоннара саха дьонун амарах майгытын уларыппатаҕын сөҕө саныыгын уонна ити курдук сахалар мэлдьи хааммыт тарда, бэйэ-бэйэбитин өйөһө сылдьыахпыт диэн бүк эрэнэҕин.

Хараҕа Суох

Өрүөстээх, төрөөрү ыарыыланан кэлин атахтарын олбу-солбу өрүтэ көтөҕөлөөн тэпсэҥэлии турдаҕына, уот холбонон уп-уһун хотоҥҥо икки өттүнэн тардыллыбыт лаампалар араҕас уотунан сандаарыс гына түстүлэр. Онтон ыанньыксыттар киирэр-тахсар ааннара аһыллан хаачыгырыыра, кимнээх эрэ кэпсэтэллэрэ иһилиннэ.

Сотору уһун субурҕа көрүдүөр устун иччитэ Мааппыс доҕор оҥостоору илдьэ кэлбит улахан кыыһын батыһыннарбытынан тиийэн кэллэ. Ынаҕа ыҥырана-ыҥырана тэпсэҥэлии турарын көрөн:

– Ээ, Өрүөстээх номнуо ахтыбыт дии. Төрөөрү гыммыт. Ол иһин маарыын сарсыарда кирсин быспыт этэ. Чэ, хотуой, олус даххаһыйыма, төрүү оҕус! Аата туҥуй бургунас буоллаххыный… – дии-дии кэлиргэ быыһынан киирэн ынаҕын сиһин имэрийбэхтээтэ. Өрүөстээх эргиллэн сииктээх муннунан иччитин сытырҕалаан сынтарыҥнаата, аһыннарыахтыы ыҥыранан ылла. Мааппыс ынаҕын имэрийэ-имэрийэ:

– Лаана, оол, уһааттар тастарыгар кураанах тирээпкэ уонна биэдэрэ баара буолуо. Аҕал эрэ, хара уута кэллэҕинэ тоһуйуохпут этэ, – диэтэ. Онтон Өрүөстээх таһыгар аа-дьуо кэбинэн нэччэҥҥэтэ сытар Дьырылыгы: – Хотуой, Дьырылык, тур эрэ, сыҕарый! Миэстэни барытын сабардаан сытыаҥ дуо? Көрбөккүн дуо, Өрүөстээх төрөөн эрэр дии? – диэн баран самыытын таптайбахтаата. Дьырылык баҕарбатахтыы оргууй аҕай айгыстан турда, ону аны өттүгүттэн анньыалаан Өрүөстээхтэн тэйитэн биэрдэ.

Кыыс көрүдүөр устун сүүрэн тибигирэйэн тиийэн тирээпкэни, биэдэрэни аҕалаатын кытары, төрөөрү турар ынах хайдах эрэ бөкчөччү соҕус тутунна да кэнниттэн хараҥатыҥы уу чаккыраабытынан барда. Мааппыс онно биэдэрэни тоһуйа оҕуста. Биэдэрэ аҥаарын курдук уу түспүтүн ынаҕын иннигэр илдьэн ууран биэрдэ. Лаана ону көрөн сирэйин мырдыччы туттан баран:

– Пахыый! Итини тоҕо иһэрдэҕин? – диэтэ.

– Ынахха хара уутун иһэртэххэ сыылбата үчүгэйдик хоҥнор дииллэр.

– Ол сыылбата диэн тугуй?

– Оҕотун хаата, сорохтор кэнэҕэскитэ дииллэр. Хоҥнубакка иһигэр сытыйан хааллаҕына, ынах өлөр.

Өрүөстээх хара уутун сытырҕалаан көрөн баран аҕыйахта омурдан иһэн борулатан кэбистэ. Онтон тэпсэҥэлээмэхтээн баран икки илин атаҕар тобуктаата, устунан сытынан кэбистэ уонна ынчыктаан, түллэн барда. Мааппыс кэлиргэҕэ бааллан турар быаны сүөрэн ылла. Ынах кэнниттэн дьэҥкирдиҥи дьүһүннээх ньирэй туйахтара быган кэллилэр. Мааппыс ньирэй атахтарыгар быа баайан баран:

– Лаана, кэл, тардыс эрэ, – диэтэ. Кыыһа дьих-дьах тутта-тутта кэлиргэ быыһынан киирэн быаны тардыста.

Ньирэйдэрин атаҕын тобугар диэри тартылар уонна кыайбатылар. Ынахтара ыараханнык ынчыктыырын быыһыгар «өө-ө-өөх!» диэн кыратык орулаан ылла.

– Бээ, тохтоо, арааһа, төбөтө туора баран хаалла быһыылаах, – диэн баран, Мааппыс ньирэй атаҕын төттөрү аста, онтон илиитин уган, кырдьык, тиэрэ баран хаалбыт төбөтүн булан таныытыттан тардан көннөрө охсон биэрдэ.

Лаана ити кэмҥэ тэйэ охсон, сиргэммиттии, куттаммыттыы сирэйин куһаҕан баҕайытык туттан баран көрөн турда. Ийэтэ ньирэй төбөтүн көннөрөөт:

– Хотуой, кэл, тардыс! Итиннэ мырдыҥныы туруоҥ дуо? – диэтэ.

Бу сырыыга ньирэйдэрэ ийэтин иһиттэн начаас ньылбырыс гынан тахсан кэллэ. Ону кытары эмиэ уу халыс гына түстэ. Мааппыс, ньирэй айаҕыттан, муннуттан салыҥын ыраастаан, туйаҕын дьэҥкир өҥүргэһин тыҥыраҕынан хастаан, этин-сиинин тирээпкэнэн соппохтуу түһэн баран, агдатыттан өрө көтөҕөн ийэтин иннигэр илдьэн биэрдэ. Кугас эриэн дьүһүннээх, маҥаас сирэйдээх оҕус ньирэй эбит. Өрүөстээх сытан эрэ оҕотун салаамахтаата.

– Сытан эрэ салыаҥ дуо? Тур! – дии-дии Мааппыс ынаҕын самыытын таптайбахтаата.

Өрүөстээх истибит курдук илин атаҕар тобуктаан турда уонна оҕотун салаан барда. Ньирэй титириир курдук дьигиһийбэхтээн ылар, илин атаҕын иннин диэки чиккэччи тэбэ сытан тура сатаан өгдөҥнөөмөхтүүр. Атаҕын кумуйа туттан сөһүргэстээн турар диэни билбэт да быһыылаах.

Мааппыс ынаҕа оҕотун кичэйэн салаабытын кэннэ ньирэйи эмиэ агдатыттан бобо кууһан көтөҕөн аҕалан ийэтин синньигэр үҥүлүттэ. Ньирэйэ икки хараҕын симэ сылдьар, ийэтин эмиийин булбакка мээнэ үнүөлүүр. Ону сэҥийэтиттэн ылан эмиийи булларан биэрбитигэр, эмэн чомурҕаппытынан барда. Атахтарыгар билигин даҕаны бигэтик тирэммэт, титирэстии-титирэстии амтаһыйан эмэн сабырҕата туран, сүһүөҕэ мөҕөн эмиийин сүтэрэн кэбиһэн баран эмиэ мээнэ үҥүөлээтэ. Мааппыс хап-сабар эмиэ эмиийи буллара охсон биэрдэ. Сотору соҕус:

– Чэ, сөп буолуо, – диэн баран ньирэйи кууһан ылан ийэтин иннигэр илдьэн маарыын атаҕар баайан баран тардыбыт быаларынан моонньуттан баайан кэбистэ. Онтон Лаана баҕанаҕа сааллыбыт тоһоҕоҕо айаҕа маарыланан сабыллан ыйанан турар биэдэрэни уонна ынах ыыр намыһах олоппоһу аҕалан биэрбитин ылан, олоро түһэн ынаҕын ыан курулаппытынан барда.

Ынаҕын ыат, уоһахтаах биэдэрэтин Лаанаҕа туттаран баран ньирэйин быатын сүөрэ туран:

– Бэйи, бу ньирэй тоҕо хараҕын көрбөтүй? – диэн баран, хараҕын быһа симэ сылдьар ньирэй халтаһатын арыйан көрөөт, уолуйан уһуутуу түстэ: – Тыый!!! Хараҕа суох эбит дии…

Лаана эмиэ соһуйан:

– Уо-аай! – диэт уолугун бобо харбанна.

– Эрэйдээх, сүөһү буолар эрэ, суох эрэ… Сарсын бэтэринээрдэр көрөллөр ини, – дии-дии Мааппыс ньирэйин көтөҕөн ылан кэлиргэ нөҥүө түһэрдэ, онтон саҥа төрөөбүт ньирэйдэргэ аналлаах чуолаҕас-чуолаҕас курдук, иһигэр күөгэччи от тэлгэммит хаптаһын уйаҕа илдьэн укта. Өрүөстээх, оҕотун ылан барбыттарыгар, миэстэтигэр тэпсэҥэлии-тэпсэҥэлии ыҥырана хаалла…

* * *

Хараҕа суох ньирэй сарсыҥҥытыгар ийэтин эмэригэр атаҕар бигэтик турар буолбута. Ийэтин ыҥыранарынан, хатыылаах тылынан салыырынан, сып-сымнаҕас эмиийинэн, минньигэс да минньигэс үүтүнэн, сытынан-сымарынан билэрэ. Мааппыс саҥатын, сытын эмиэ эндэппэккэ билэр буолбута. Сарсыарда эмиэ көтөҕө былаан илдьэн ийэтин эмтэрэн баран уйатыгар аҕалан укпута. Онон Мааппыс сыта, саҥата уонна ийэтэ ыҥырынара, салыыра, минньигэс үүтэ киниэхэ биир ситимнээх өйдөбүл буолбуттара. Уйатыгар укпутун да кэннэ, Мааппыс саҥата ыраата-ыраата чугаһаан кэлэрин иһиллээн, төбөтүн хантаҥната-хантаҥната кулгаахтарын эр-биир даллаҥната сыппыта.

Биир кэмҥэ ийэтин минньигэс үүтүн кытары ситимнээх, бу күн сиригэр кэлээт аан бастаан истибит түргэн-түргэнник тылыбыраабыт саҥаны кытары атын саҥалар ньамалаһаллара иһиллибитэ. Ньирэй кулгаахтарын даллатан, төбөтүн чолоччу туттан ол саҥалары истэ сыттаҕына, адьас субу чугаһаан кэлбиттэрэ. Ийэтин эмтэрэ илдьэринэн билэр саҥата:

– Хараҕын уута да суох. Чэ, бэйэҕит көрүҥ, – дии-дии уйатын аанын арыйан, тураары өгдөҥөлөөн эрдэҕинэ, моонньугар баайбыт быатыттан туруору тардан уйаттан таһырдьа соһон таһаарбыта.

– Ньирэй-ньирэй курдук эбит ээ. Үчүгэй баҕайы көрүҥнээх, – диэн бэрт наҕыл саҥа иһиллибитэ.

– Оннук эбит дии, – диэн атын саҥа иһиллибитэ.

Ол саҥалар диэки мылаарыҥнаабыта, муннугар туох эрэ хабархай сыт саба биэрбитэ. Ийэтин эмтэрэ илдьээччиттэн адьас атын саҥалаах, сыттаах-сымардаах дьон олбу-солбу харахтарын халтаһатын арыйталаан, сиһин, ойоҕоһун, атаҕын имэрийтэлээн, туппахтаан көрбүттэрэ.

– Хараҕын уута төрүт суох, халтаһаларын анна кып-кыһыл эт. Атына барыта үчүгэй эбит ээ, туох да итэҕэһэ суох. Битэмиинэ тиийбэтиттэн хараҕа суох буолаахтаабыт. Битэмиин укуоллуохпут уонна ийэтин саатар биир ый эмтэҕинэ табыллар, үчүгэйдик аһыан наада.

– Ийэтин саатар биир ый эмиэн наада даа? Ону ким көрөр? Миигинньик киһи бэҕэһээ, бүгүн хараҕа суох ньирэйи ийэтин эмтэрээри көтөҕөлүүрбэр сиһим быһынна. Хайа уонна ынахпын ньирэйгэ быһа эмтэрдэхпинэ, үүтүм намтыыр буоллаҕа дии. Оччоҕо ийэлэри, ньирэйдэри миигиттэн ылыҥ, атын кимиэхэ эрэ көрдөрүҥ. Айака, мин көрбөппүн, – диэн Мааппыс бэрт түргэнник тылыбыратан кэбистэ.

– Ээ, Мааппыс, инньэ диэмэ, атын ким көрүөй… Сүһүөҕэр бигэтик турар буолбут дии, аны көтөхтөрбөт ини. Эбии таабыл суруйуохпут, бороохтуйдаҕына, ньирэй көрөөччүгэ туттарыахпыт, – диэн наҕыл саҥа аа-дьуо унаарыйда.

– Чэ, оттон оннук буоллаҕына көрөрбөр тиийэбин. Эрэйдээҕи аһынабын даҕаны ээ…

– Хата, инньэ диэ, – диэн хабархай сыттаах саҥата иһилиннэ уонна имэрийэ туран тугунан эрэ ыарыылаах баҕайытык самыытын дьөлө кэйдэ. Онтон:

– Мин күн өрүү-өрүү кэлэн укуоллуур буолуоҕум, – дии-дии дьөлө аспыт сирин имэрийбэхтээтэ.

Ньирэйи эмиэ уйатыгар уган кэбистилэр. Иччитин саҥатын, ынахтар ыҥыраналларын, араас тыаһы-ууһу истэн чолооруҥнуу сытан баһын унньуччу быраҕан утуйан хаалла.

* * *

Хараҕа суох ньирэй ый курдук ийэтин эмэн биллэ төлөһүйдэ. Өссө атын ньирэйдэрдээҕэр быдан төрөлкөй курдук. Ийэтин сарсыарда уонна киэһэ эмэр уонна Мааппыс анаан талан биэрбит ньаассын отун кэбийэн ньэччэҥниир буолла. Халлаан сылыйан, күнүс ынахтары барыларын таһырдьа таһаартыыллар. Ынахтар тахсар, киирэр кэмнэригэр уҥа диэкиттэн хотон никсик сытын чэбдигирдэр ыраас баҕайы салгын сайан киирэр. Киэһэ ийэтэ адьас атын, хараҕа суох ньирэй хаһан да билбэтэх дьикти үчүгэй сыттаах-сымардаах буолар. Биир күн иччитэ Мааппыс уонна наҕыл саҥалаах зоотехник, хабархай сыттаах, сытыы иннэнэн дьөлө кэйэр бэтэринээр урут хаһан да истибэтэх саҥалаах, сыттаах-сымардаах киһини батыһыннаран аҕаллылар. Наҕыл саҥа:

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

1

Нууччалыыттан киирбит өйдөбүл, шатун.

2

Нууччалыыттан киирбит өйдөбүл, дышло.

3

Аты, холобур, от охсор масссыынаҕа, тэлиэгэҕэ (ойоҕос аты) эбэтэр боромньуга көлүйэн состорор быалар.

4

Өрүс ортотугар турар оттоох-мастаах кыракый арыы, өрүс арыыта.