İttihad-ı İslam / İslam’ın Geçmişi, Bugünü ve Geleceği – Celal Nuri İleri

Son dönem Osmanlı aydınlarından Celal Nuri, İttihad-ı İslam adlı eserinde 20. yüzyılın başlarında Türk ve İslam dünyasında meydana gelen siyasi değişiklikleri ortaya koyarak İslam birliğinin niçin gerekli olduğunu ifade etmiştir. Yazar, farklı bölgelerde yaşayan Müslümanlar hakkında bilgiler verir ve dönemin güçlü devletlerinin güçsüz devletleri nasıl sömürdüğüne dikkat çeker. Avrupa emperyalizmine karşı Türk-Arap birliğini savunan Celal Nuri, Avrupalı devletleri bu birliğin oluşturulmasında engel olarak görmektedir. İslam ülkeleri ve toplumlarını çeşitli başlıklar altında ele almış ve İslam toplumlarını pek çok yönden değerlendirerek o günkü durumu yansıtmaya çalışmıştır. Celal Nuri’ye göre İslam birliği sadece İslam dünyası için değil, bozulan dünya düzeni nedeniyle bütün insanlık için zorunlu hâle gelmiştir. «İslamiyet dünyada mevcut kuvvetlerin en önemlisidir. En büyüğüdür. Yalnız, şimdiki hâlde, bu kuvvet uykudadır. Fakat ölmüş değildir. Nicelik özelliklerine zarar gelmemiştir. Aksine keyfî olarak büyümüştür. Müslümanlar kadar vicdani esaslardan ve bütünlüğünden ayrılmaz, ayrılamaz başka bir kuvvet yoktur. Zemin, iklim, zaman, tabiat, yayıncılık, ekonomik durumlar, lisan asla İslam’ın düzenini bozamaz. Aksine İslam’ın birbirinden uzak bulunması, esaret altında ya da Nasraniyet yönetimi altında kalması onun karakterindeki birlik özelliğini artırır.»