Дьолло бэлэхтээ, Сэргэлээх

скачать книгу бесплатно

– Ии, чыычаа?ыам! Кэм миигин харыстыы с-сылдьаахтыыгыан? Ч-ч-чэ, биир к-кырыылаах ыстакаанна к-кут. Ону и?эн у-утуйуом.

Хата Сэргэй б?г?н ?т?? санаата киирбит киэ?этэ эбит. Ол ыстакаанын кытта т??? у?уннук лэбэйэ олорбута биллибэт, утуйбут этэ.

Тохсунньу ортото бастакы куурустар сыра-хара б???н?н эксээмэ??э киирэллэр. Т??рт эксээмэни этэ??э туттардахтарына, бастакы семестри сабан, олунньу ортотун диэки каникулга барыахтаахтар. Долгутуулаах бастакы эксээмэннэр бу тирээн кэлэллэр.

Са?а Дьыл ?р?б?ллэригэр «собуоттанан» хаалбыт Сэргэй и?эн кэлэрэ, буоккалаах кэлэн, дьиэтигэр и?эрэ ?ксээн барда. Сарсыарда арбы-сарбы туран, балык миинин биитэр о?урсу кэнсиэрбэ уутун и?ээт, ?лэтигэр барар. К?н устата ч?л?гэр т??эн, киэ?э ама ки?и кэлэр эрээри, арыгы ылан кэлэр. Киэ?э аайы «Чэ, бу киэ?энэн б?т??м, б?тэ?игим эрэ», – диэн эрэннэрэр. Сарсы??ытыгар эмиэ арыгылаах кэлии, киэ?эни супту и?ии, т??н?н утуйан биэрбэккэ лэбэйии. Эдьиийэ хайдах тулуйаахтыыра буолла? Сима Сэргэй маннык и?эрин билбэт эбит. Саала?а утуйа сытан у?уктан кэллэ?инэ, куукуна уоттаах, Сэргэй тугу эрэ лэбэйэ, кими эрэ са?ара олороро и?иллэр. Ардыгар эдьиийиниин эти?эр, са?арсар дор?оонноруттан у?уктар, эдьиийин а?ынара с?рдээх. Айа?алыы сатаан, «бу мин олорорбун с?б?лээбэт буолла?а дуу» диэн санаталыыр. Кэлин киниттэн и?нэрэ, утуйа сатыыр уолга киирэн, лэбэйэрэ элбээтэ.

Биир к?н, дьиэтигэр олорон, кэниспиэгин арыйан, бэлэмнэнэ сатыыр да, уутун т?р?т хамматах, ?й?гэр туох да хатаныа суох. Аан туман ?гэннээбит. Уонча хаамыы та?ыгар ки?ини да к?р?р уустугурбут. Массыыналар ара?ас уоттарын холбоон, аатын эрэ сыылаллар, туормастыыр тыастара ки?и куйахатын тыытан, кыычыгырыыр. Сима хаамтар хааман, мантан оптуобус ???с тохтобулугар баар икки сыл олорбут интэринээтигэр тиийэр. Устудьуоннуо?уттан манна сылдьа илик эбит. Б?г?н да?аны манна кэлэр санаата суо?а, атахтара а?аллылар. Кэлбиччэ, киирэ сылдьыахха.

Интэринээккэ уларыйыы баара к?ст?бэт, барыта уруккутунан. Уол к?р?д??ргэ хаамыталыыр. Бу дии, кинилэр тапталлаах к?м?с ньээкэ уйалара. Арай билигин манна олор диэтиннэр? ?ч?гэй да буолуо эбит. Кырдьык, сэбиэдиссэйгэ киирэн, ыйытала?ан к?р?мнэ? Евгения Федоровна к?м?л????, быстах ханна эрэ кыбытыа дуо? Сима, бэл тиритэн кэлэр, ол эрээри, хорсунун киллэрэн, то?суйан, сэбиэдиссэйгэ киирэр, Евгения Федоровна уурайбыт, кини оннугар нууччалыы эрэ са?арар саа?ыра барбыт саха дьахтара кэлбит. Интэринээт иитээччитэ, устудьуон кэлбитин истэн, утары олоппоско олороругар, хайдах ??рэнэ сылдьарын кэпсииригэр к?рд?ст?.

Уол хайдах уопсай дьиэ?э ылыллыбакка эрэйдэммитин, ыалга, аймахтарыгар кыбыллан олорорун, ыала олус кыара?астарын (к?т??тэ арыгылыырын кэпсээбэтэ), ыал кинини ылан кэби?эн, бэйэлэрэ да эрэйдэммиттэрин кэпсиир. Т?м?гэр, манна, интэринээккэ, кинини быстах кэм?э олордор сатаныа дуо диэн ыйытта.

Ити кэм?э иитээччи Альбина Михайловна киирдэ.

– Ой, Сима! Какими судьбами? – кини к?рс????ттэн ??рэн, са?а аллайар.

– Иитиллээччи?, уопсай дьиэ?э ылыллыбакка, проблемаланан кэлэн олорор. Манна олорду? диэн к?рд???р. Ол хайдах сатаныай, интэринээт – сабыылаах тэрилтэ.

– Даа, манна о?олору кытта сатаммат. Ол эрээри хайдах эрэ к?м?л???р суолу к?рд??ххэ. Бу Сима? ??рэ?эр олус дьо?урдаах, олус ?т?? санаалаах ки?и. Хайдах к?м?л????ххэ с?б?й?

– Университекка к?рд???? суруйан т??эрэбит дуо, оччо?о?

– Оннук к?рд????н? бары биэрэн эрдэхтэрэ. Миэстэ барыта туолан турда?а, баччаа??а диэри. Арай би?иги били Евгения Федоровна олорбут каморкатын биэрдэхпитинэ? К?л???э ньээ?кэ?э баар буолуохтаах.

– Арай бэрэбиэркэ кэлэн, тутан ыллын?

– Бэрэбиэркэ сылдьыбыта дии, сылга иккитэ кэлээччилэрэ суох этэ. Кэллэхтэринэ да?аны, ити каморканы астаран к?р??чч?лэрэ суох. Ха?аайыстыбаннай, хлам хо?о буолла?а.

– Чэ, арай оччотугар олордоо инибит. Но эн уопсай дьиэ?э анньы?а сырыт, быстах кэм?э эрэ олордобут.

– Ба?ыыбалары?! Уопсайга миэстэ к?рд?? сылдьабын, олус кэлэ-кэлэ ыйытала?аммын, ардыгар м???ллэбин да?аны.

– Чэ, ладно, олорон эр. Туолка, Унаарап, бииринэн, арыгы испэккин, икки?инэн, атын устудьуоннары а?албаккын, ?с???нэн, электроплитка, чаанньык холбоммоккун. ?йд??т???

– ?йд??н-?йд??н…

– Альбина Михайловна, бу уолу тус эппиэккитигэр ыла?ыт, бэрээдэгин к?р???т.

– Эппиэппэр ылабын, Симаны эрэнэбин. Чаанньыгы к???ллээбэппит дуо? Ханна а?ыа?ай?

– Суох-суох! Чэ, б?тт?б?т. Ханнык да?аны электроприбору холбообот, категорически. Ити розеткалар ха?ан тардыллыбыттарын, ха?ан ?р?м??ннэммиттэрин Айбыт Та?ара билэр…

– ?ч?гэй. И?итти?, Сима? Чэ, бардыбыт.

Каморка та?ырдьанан ааннаах. Быйыл кы?ын ки?и киирэ сылдьыбатах, хаара м?лб?й сытар. Ньээ?кэтигэр, тетя Шура?а киирэн, кэпсэтэ-кэпсэтэ, чэйдээн баран, кочегарка?а с??рэн тиийдэ. Дьээдьэ Афоняттан чох ба?ар тимир к?рдьэ?ин уларсан а?алан, аан иннин хаарын ыраастаата.

Каморканан ааттанар бу кыракый хос сэбиэдиссэй кэбиниэтин кытта быыса?ар. Курдат сылдьар ааннаах, онто каморка ?тт?ттэн к?р?ч??г?нэн эрэ хатанар эбит. Биир орон, биир кыра остуол, икки олоппос эрэ арыычча батан тураллар. Кыра билиитэ о?охтоох. Ок-сиэ, бу ыт уйатын са?а хоско Евгения Федоровна барахсан икки сыл олордо?о! Саа?ын тухары ??рэх эйгэтигэр ?лэлээбит, о?о аймах кутун туппут ки?и. Оччотугар, проспекка дьэндэ?эр ванналаах, туалеттаах таас дьиэлэргэ кимнээх олороллор? Бу куоракка олорор дьиэ тиийбэтэ, бада?а, с?р?н кы?ал?а эбит. Оттон кини, табаарыс Унаарап, физмакка киирэн, дьиэтэ-уота суох учуутал буолаары м?хс? сырытта?а. Тутуу инженерин ??рэ?эр киирбэккэ, сыыстарбыт дуу? Бу ?йд??т???нэ, то?о учуутал ??рэ?ин талбытын ?ч?гэйдик бы?аарар кыа?а суох эбит. Оттон, а?ата учуутал буолан, билэрдии киирдэ ини. То?о эрэ физмакка киирэргэ турунан кэбиспит…

«Бог весь знает, когда они установлены» аатырбыт розетка, выключатель, хос со?отох лаампатын патрона сабыс-са?алар, электропроводка эмиэ отой са?арбатах, соторутаа?ыта тардыллыбыт. Евгения Федоровна олорбут хо?о маннык кыратын кинилэр билбэт этилэрэ, биирдэ эмэтэ киэ?э т?л?п????э киирдэххэ, бу хос диэкиттэн ы?аарыламмыт луук, хортуоска сыта кэлээччи. Уол сэбиэдиссэйин кытта аан бастаан хайдах билсибиттэрин санаан, сонньуйар.

К???н, интэринээккэ киирэллэригэр ылаттаабыт сэбиэдиссэй барбыт, са?а сэбиэдиссэй кэлбит ??? диэн и?иллэр. Ол уруккулара быстах биир ый солбуйбут эбит. Кыырыктыйан эрэр будьур?ай баттахтаах, киэ? арылхай харахтаах са?а сэбиэдиссэй Евгения Федоровна бастаан олус кытаанах педагог курдук к?ст?б?тэ.

Биир киэ?э оскуолаттан олус аччыктаан кэлэн, (иккис смена?а ??рэнэллэр) ту?унан дьиэлээх остолобуойдарыгар тэбинэллэр. Ас биэрэр ааннара сабыылаах. А?ыллыахтаах кэмэ балачча ааспыт, то?о эрэ аспаттар.

– А?ы?-а?ы?, хойутаатыгыт!

– Умираем с голоду! – уолаттар ааны то?суйан лабыгыраталлар.

И?ирдьэттэн харда мэлигир.

– А?ы? диибит дии! – Сима ааны тэбэн «л??» гыннарбытын ?йд??б?кк? да хаалар.

Дьэ, и?ирдьэ айдааран турбаттар дуо! «Тэптигит» – хайа?а?ынан к?р?н турбуттар эбит. Биир дьу?уурунай кыыс, аспакка, аан б?тэй эти?э турар. Ол кэм?э балачча кыы?ырбыт сэбиэдиссэй киирэн кэлэр. Иккис кыыс анараа, та?ыттан киирэр аанынан с??рэн тахсан, сэбиэдиссэйгэ ??с?б?т эбит. Куорат интэринээтэ икки этээстээх икки мас дьиэлээх: кыргыттар уонна уолаттар куорпустара. Манна нуучча, саха итиэннэ араас омук о?олоро олороллор. Иккис н??мэрдээх оскуола?а а?ыллыбыт физика-ахсаан кылаас о?олоро, оройуонтан кэлбиттэр бу интэринээккэ ылыллыбыттар. Сима к?рд???нэ, нууччалар олус айдааннаахтар, эти?ииктэр, аны бу хобуоччу эбиттэр…

Сэбиэдиссэй, ?рд?к? кылаас о?олоро бэрээдэккэ, култуура?а холобур буолуохтаахтарын, кыралары к?р? истэ-сылдьыахтаахтарын оннугар, подача аанын атахтарынан тэбиэлии сылдьаллара сиэргэ баппатын этэн туран, ким тэппитин ыйытар.

М???ллэ турар т??рт уол сирэй-сирэйдэрин к?рс?лл?р.

– Мин… – Сима к??мэйэ хатан хаалбыкка дылы.

– Эн, эн ким?иний?

– Унаарап Симабын.

– Подача аанын атаххынан тэпти?? Би?иги эйигин интэринээттэн та?ааран кэби?иэхпит.

– Тэптэ дуу, о?уста дуу?

– Би?иги бары то?суйбуппут, – дии охсор табаары?а Ваня.

– Суох, ону ыйыппаппын. Унаарап охсубута дуу, тэппитэ дуу?

– Ну, стукнул, кулаком… – Ваня иэдэстэрэ кытарар.

– Унаарап, тэпти? дуу, о?усту? дуу?

– Тэппитим… – Сима олох буорайан турар.

Дьэ, хаарыаннаах интэринээтиттэн к?тт? бы?ыылаах. Саат.

– Унаров, эйиигин кытта ту?унан кэпсэтиллиэ. А?ылык кэнниттэн миэхэ киириэ?, онно кэпсэтиэхпит! – сэбиэдиссэй тимирдийэн хаалбыт са?ата и?иллэр.