Son cənnət

Günəş Sürməli çuxurunun üzərində yayıldıqca yayılırdı. Ürə-yim parça-parça idi. Artıq ayrılığın üzəngisinə basmışdıq. Dönüşü yox idi.

II

–Kirvəm, – dedi Memo. Bu Cano var ha, bu Cano, inan çox igid-dir! Sən bu kəklikləri bilməzsən. Bax, kəklik var oxumağı da bacar-mır. Oxumayan kəklik işə yaramaz, bunu biləsən! Sonra bunlar baş-qa-başqa yerlərdə oxuyarlar. Onların dilini biləcəksən! Dilini bilmə-din kəklik ovlaya bilməzsən, qaçarlar səndən!

–Sən dillərini anlayırsanmı?

–Mən anlayıram.

–Bəs igidliklərini necə anlayırsan?

–Oxumaqlarından, dedi Memo. İndi kəklik canlı oxudumu o biri kəklikləri də başına toplayar. Cansız və mənasız oxuyan kəkliyi heç bir kəklik dinləməz. Cavab belə verməzlər. Hələ bunların bir də çilli-si var. Onlar çox qürurludurlar. Onları əsla canlı tuta bilməzsən. Tu-tulduqları an öz canlarına qıyarlar.

–Tutanda ölürlər?

–Bəli, dedi Memo. Tutulanda elə hövllənirlər ki, o dəqiqə ölür-lər.

Külrəngi çılpaq qayalara yapışaraq zirvəyə doğru dırmaşdıq. Yuxarı dırmaşdıqca sərinlik artırdı. Böyük bir qayanın altından bilək qalınlığında axan suyun yanına çatıb dayandıq. Memo sağ əlini alı-nına sipər edərək yuxarıya baxdı.

–Yuxarıda kəkliklər bizi gözləyirlər, – dedi.

–Qorxuyla yalçın qayalara baxdım. Heç bir şey görünmürdü.

–Hələ dırmaşırıqmı? – deyə soruşdum.

–Yox, kirvəm, – dedi Memo. – Bura gözəldir. Bizim getməyimi-zə ehtiyac yoxdur artıq. Cano onları bura gətirməyi bacarar.

Canonun qəfəsini yastı bir qayanın üzərinə yerləşdirdi. Sonra qəfəsin yaxınındakı qayanın önünü otlarla bağladı. Hazırlığını ta-mamladıqdan sonra məni yanına çağırdı.

–Kirvəm, bax, biz burada gizlənəcəyik, dedi. Sən heç bir şey et-mədən dayandığın yerdə gözləyəcəksən. Sadəcə izlə.

–Oldu, – dedim.

Dayandığım yerdən aşağıya baxdım. Vadidən axıb gedən nazik su boyunca qırmızı, ağ lalələr düzülmüşdü. Lalələrin aralarını gur otlar qucaqlamışdı. Aşağıdakı çayın sahilinə gəlişi gözəl düzülmüş çadırlar bir qara nöqtə kimi görünürdülər. Təbiət capcanlı, rənga-rəng idi, amma səssiz idi. Arada bir hürən bir it ya da sürülərin orta-sından qopub gələn bir quzu mələməsi dərin səssizliyin içində itib gedirdi.

Çox keçmədən qara qayalara sinmiş səssizlik Canonun canlı və meydan oxuyan səsi ilə pozuldu. Qayadan qayaya çırpılaraq əks-sə-da verən bu ahəngli səs, bir quş oxumasından çox, bir döyüş elanı kimi idi. Canonun bir-iki dəqiqəlik oxumasına qayaların yuxarı tərə-findən daha sərt və daha iti cavablar gəlincə Memoyla mən qısıldığı-mız qayanın arxasına gizləndik. Memo ayaqlarını bir yay kimi gər-miş, hər an önə atlayacaqmış kimi özünü hazırlamışdı. Ağzını qula-ğıma söykəyərək “Səsini çıxarma!” – deyə pıçıldadı. Mən gizləndiyi-miz qayanın arxasında həm görünməməyə çalışır, həm də yuxarıda sıldırımda kəklikləri görməyə çalışırdım. Cano oxuyur, çırpınır, yu-xarıdakı kəklikləri gətirmək üçün bütün ustalığını istifadə edirdi. Çox keçmədən iki kəklik tullanaraq Canonun yanına gəldilər. Hər hərəkətlərini görə bilirdim. Sanki çox hirsli, döyüşməyə hazır insan-lar kimi idilər. Səsləri sanki söyüşməyə çevrilmişdi. Kəkliklərdən iri olanı bir sıçrayışla Canonun qəfəsinin üzərinə qondu. Qəfəsin üs-tündə həm oxuyur, həm də Canonu dinləməyə çalışırdı. O biri kək-lik də qəfəsin üzərinə atlayınca, yanımda həyəcanla gözləyən Memo bir tülkü çevikliyi ilə atlayıb kəkliklərin ikisini də tutdu. Birini qıçla-rının arasında sıxışdırdı. Digərini havaya qaldıraraq başını sürətlə bədənindən ayırdı. Eyni şəkildə ikinci kəkliyin başını da qopardıq-dan sonra tüklərini yoldu. Bütün bunların hamısı beş dəqiqə çəkdi.

Mən qayanın üzərinə oturub, Memonun hərəkətlərini izləyir-dim. O quru və sərt adam sevgi dolu türküylə Canonu əzizləyirdi. Sanki bütün eşqi, sevinci, həyatı Cano idi. Onunla danışarkən üzü-nün qovrulmuş dərisi canlanır, gözləri bir atəş parçası kimi çuxurla-rından çıxacaqmışcasına böyüyürdülər.

–Nəğmənə qurban Cano! – deyirdi Memo. Sənin igidliyini mən bilirdim. İndi necə cəsur kəklik olduğunu kirvəm də gördü. Elə de-yilmi, kirvə?

–Elədir, – dedim.

Memo ətrafdan yığdığı ot köklərini, ağac parçalarını düz bir qa-yanın üzərinə yığaraq böyük bir ocaq qaladı. Sonra kəkliklərin içlə-rini təmizləyərək yudu və gətirdiyi şişlərə keçirdi. Memo kəklikləri qızardarkən mən dağlara baxıb düşünürdüm. Ağrı Dağının zirvəsi-ni qucaqlamış milyonlarla illik qar işıltısı məni məndən alıb uzaq di-yarlara aparırdı. Bir qaçaq olsam da, qorxularım məni yeyib bitirsə də dərin və ümid dolu xəyallara dalmaqdan özümü saxlaya bilmir-dim. Güllə ilk görüşlərimiz, uşaqca küsüşmələrimiz və ilk öpüş, ilk ayrılıq ağrısı, ilk məktub…

Arada bir qaçıb qucağına sığındığımız bu yalançı və rəngli xə-yallarımız da olmasaydı içimizdəki vulkanlara necə dözə bilərdik? Hər gün başqa şəkildə üstümüzə hücum çəkən bəlaların əlindən ne-cə qaçıb xilas ola bilərdik?

Bir an kənddəki sevgilim Güllə bağlı gözəl xəyallardan yayınıb atamı düşündüm. O gün bir qartal kimi qanadlarını üzərimə gərmiş, məni bütün təhlükələrin ortasından sıyıraraq sağ-salamat bura çat-dırmışdı. Tərdən islaqlanmış və dayanmadan çapdığından burun dəlikləri geniş açılan atlarımızı şose yolundan çıxararaq coşğuyla axan çaya sürdüyümüzdə atam dərin bir nəfəs almışdı:

–Can, bax bu irəlidəki dərə Qurusudur, artıq xilas oldun, – de-mişdi.

Qurusuya çatanda günəş batmışdı. Ağacların kölgəsi uzanmış, dağların yamaclarındakı otların rəngi qaralmağa başlamışdı. Gün boyu heç istirahət etmədən yol gəlmişdik. Kənddən çıxalı bir-biri-mizlə bir kəlmə də danışmamışdıq. O kədərlənəndə və ya çarəsizli-yə qapılanda atının qarınına vurub sürətlə önə keçir, mən öz-özümə üsyan etdiyimdə intiqamımı atdan alır və mən sürətlənib önə keçir-dim. Yolboyu mənasız və amansız bir yarışa çıxmışdıq.

Atam bəlkə də itib gedən ümidlərinin ağrısı və mənim gələcə-yimlə əlaqədar düşüncələrinin ağrısı içində davamlı olaraq siqareti-ni tüstülədərkən, mən də qorxu və peşmanlığın içində nəfəsimi içi-mə sıxmış, gözlərimi dar, çınqıllı yollara dikmişdim.

Kənddən çıxarkən, üç ay əvvəl Güllə son dəfə görüşdüyümüz evlərinin arxasındakı uçuq divara baxmışdım. Bir an divarın kölgə-sində onun xəyalını görmüşdüm sanki. Onun süzgün yanaqlarını, uzun saçlarını, quru və hüznlü gözlərini baxışlarımla oxşamışdım. Gözyaşlarımı onun kiçik ovuclarına axıdaraq, qışqıra-qışqıra ağlaya bilmək, onun isti nəfəsiylə donmağa üz tutmuş ruhumu istilədə bil-mək üçün ölməyə razıydım.

Sonra Yusifgilin evlərinin həyətinə baxmışdım. Uçmağa hazırla-şan kərpicdən ev, kiçik, maraqlı eyvan və tüstülənən təndir Anası Shene xala mütləq oyaq idi və təndirin başında oturub xəmir yoğu-rurdu. Necə də canlı və səmimi qadın idi! Hər gün o təndiri yandı-rar, kənddə başqa qadınların bilmədiyi börəklər, kökələr bişirər və hər yoldan keçəni yeməsi üçün dəvət edərdi. Bir gün Yusiflə gedib, təndirin başında isti çörəyi kərə yağına doğramış, ağız dadıyla ye-mişdik. Qabın dibində qalan qırıntıları Sehne xala ovuclayıb bağça-da qovaq ağacına qonmuş quşlara doğru sovurmuşdu. “Qurdun, quşun, böcəyin, qarışqanın da haqqı var çörəyimizdə” demişdi. Nə dürüst, haqq bilən qadın idin sən!

Ah Sehne xala, ah! Nə ürəyi geniş qadın idin sən! İndi sənə kim təsəlli verəcək, kim ovudacaq? Adil əmi? O sərt döyənəkli əlləriylə gözyaşlarını necə siləcəkdi? O kəkələyən diliylə sənin yaranı necə sağaldacaqdı? Bəlkə də bütün sərvəti olan üç-beş qoyunu götürüb evdən çıxıb gedəcək və Araz Çayı boyunca Yusifi axtaracaqdı… Tək oğulun yasını qoyunlarla, quzularla, günəşin qovurduğu sarı otlarla paylaşacaqdı… Yaxşı o böyük qardaşsız qalmış bacılar… Bəl-kə də indi yuxudaydılar, röyalarında Yusifi qanlı halıyla görür və iç-lərini çəkirdilər. Ya da onun, kostyumlu, qalstuklu bir məmur olaraq qürurla kəndə girişinin xəyalı canlanırdı yuxularında.

Kənddən çıxana qədər Yusifgilin kərpic evlərinin divarlarından gözümü ayıra bilməmişdim. Bu ev, bu bağça, bu təndir və bu kənd artıq mənə haram idi. Yenidən gəlsəm də qusuntu kimi məni qusa-caq, çölə atacaqdı.

Dağda əvvəl kəndə getdik. Kənddə yaşlılardan başqa kimsə yox idi. Qoyununu, itini, çadırını götürüb yaylağa getmişdi hamı. Ata-mın böyük dayısı kənddə idi. Evinə getdik, əlini öpdük. Səksən yaş-larındakı Məcid dayı, bizi yaxşı qarşıladı. Nənəmi xatırladı və ona qovuşmuş kimi bizləri əzizlədi, oxşadı, ağladı. Sonra atama gileylən-di:

–Köpəyoğlu, bizə bənzəmədin, atana bənzədin, – dedi. Onun ki-mi soyuq və vəfasız oldun! İllərdir bizi nə axtardın, nə də soruşdun! Ananın ölməyindən belə üç ay sonra xəbərimiz oldu. Ölümün əbədi ayrılıq olduğunu bilmirdinmi? Həsrətlə ölən insanın həmişə qucağı-nın açıq qalacağını söyləmədilərmi sənə? Dayı nə deməkdir? Dayıda ana qoxusu olduğunu bilməzsənmi?

Dayı qışqıra-qışqıra danışdıqca gözlərindən yaş axıdır və tez-tez atamı qucaqlayır, doymadan qoxlayırdı. Atam günahkarlıq duyğu-suyla gözlərini yerdəki qırmızı və sarı güllərlə bəzənmiş Əcəm xal-çasına dikdi və hörmətlə, peşmanlıqla dayısının sözlərini dinlədi. Dayı, atam danlamaqdan yorulduqdan sonra sevgiylə mənə baxdı:

–Bu nəvəmiz, maşallah böyük adam olub, adı nədir?

Atam hüznlə üzümə baxıb cavab verdi.

–Adı Candır.

Dayı iki-üç dəfə adımı təkrar etdi. Yanaqlarımı oxşadı, saçla-rımdan öpdü. Nənəmin qırmızı saçlarına bənzəyən saqqalı üzümə dəydikcə haldan hala düşdüm. Sevinc və hüzn içində tərəddüd et-dim, dayandım. Atam xəcalətli rəftarını buraxaraq hüznlə, yorğun-luqla yoğurulmuş şirin və qürurlu bir ədayla gülümsədi:

–Əllərindən öpər, dedi.

Dayı şəfqətlə əlini başımda gəzdirdi. Ağ qalın qaşlarının altında çuxura düşmüş ala gözləri sevgi dolu idi. Qısa səssizlikdə gözləri yenidən hüznlə doldu. Bəlkə də o an nənəmi düşünürdü.

Nənəmin adı Mərcan idi. Heç dəniz görməmiş sevimli nənəmə bir dəniz məhsulunun adı qoyulmuşdu. Upuzun, qırmızı saçları vardı. Axşamlar yatağa girər-girməz yatağın ortasında oturar, ağ tülbəndini başından açar, saçlarını önünə tökərək qalın kəndir kimi hörərdi. Hər düyünü atdıqca bir əliylə də hörülməmiş saçlarını ox-şayar kimi tumarlayardı. Sonra qalın başlığı döşlərinin arasına diq-qətlə yerləşdirər yatağına uzanar, badam gözlərini tavandakı qamış-lara dikərdi. Nə düşündüyünü soruşanda cavab verməz, amma do-daqlarından müəyyən naməlum, heç eşitmədiyim bir türkünün söz-ləri axıb gedərdi. Çox vaxt qısa, amma yanğılı bir türkü olardı bu. Türkünün yanğılı olmasını onun ala gözlərinin yaşlı olmasından an-lardım. Yanına uzanar, başımı sinəsinə qoyardım. Döşlərinin arasına düşmüş hörgülü saçlarından, sabun qoxusu gələrdi. Və mən o qo-xunu çox sevərdim. Bu davranışım onun da xoşuna gələrdi. Asta-as-ta saçlarımı oxşayardı. Ağzını qulağıma söykəyər, dərin-dərin nəfəs alardı. O an təmiz uşaq beynim və duyğularımla babamı düşündü-yünü anlardım. Hər iç çəkəndə onun, yəni babamın ruhunun bir quş kimi gəlib ürəyinin bir küncünə qonduğunu hiss edərdim. Bəzən ev-də tək qalanda kədərlə bir küncə çəkilər, əllərini dizlərində birləşdi-rər, pəncərədən içəriyə dolan işığa baxıb yırğalana-yırğalana, məni öz dərdinə ortaq sayarmış kimi:

–Oğul, yaşamaq çox çətindir, – deyərdi.

–Yaşamaq nədir nənə? – deyə soruşardım maraqla. Getmək ki-mi bir şey… Yox, yox, ot biçmək, ata minmək, qoyun sağmaq kimi-dir, – deyərdi. Amma bunlar çətin deyil ki, nənə, – deyib gülərdim.

İzah edə bilməməyin çətinliyi gözlərində toplanardı. Badam gözlərini gözlərimdən qaçırardı.

–Gözlə, səhər açılanda sənə göstərərəm, – deyərdi.

Eləcə qolboyun yatardıq. Sonra səhər oyanar oyanmaz nə isə yeyib tarlaya gedərdik. Əli əlimdə bir gənc qız kimi yellənə-yellənə gedərdi. Yeni biçilmiş otların arasından keçərdik. Hər yer nanə və jasmin qoxusu verərdi. O, arada bir dayanar, gözlərini yumaraq bü-tün qoxuları içinə çəkərdi.

–Sən də bir iylə, bax, yaşamaq budur, – deyərdi.

Dayanıb qoxlayardım. Heç bir şey anlamazdım və zəhlətökən-liyə başlayardım.

–Hanı nənə, haradadır yaşamaq?

Gümüş üfüqləri, incə uzun qovaqları, yaşıl söyüdləri, unlu yar-paqlarıyla yaşıl qabıqlı iydələri, analarının qarınlarına başlarıyla vu-ran quzuları göstərərdi.

–Yaşamaq budur, bax – deyə qışqırardı. Səsi dəryaz çəkən kənd-lilərin səs-küyü arasında itər gedərdi. Mən də ona baxıb gülərdim.

–Heç də çətin deyil yaşamaq, deyərdim öz-özümə. Ah, həyatın nə qədər çətin olduğunu daha yeni-yeni anlamağa başlamışdım.

Böyüdükcə nənəmlə daha konkret mövzular haqqında danışar-dıq. Ondan, babamın onu necə qaçırdığını soruşardım. Hər dəfə qa-çırıldığını zövqlə danışardı. Danışarkən sanki o günlərə dönər, at üzərində otururmuşcasına çiyinlərini düzəldib, donqar kürəyini dimdik tutmağa çalışardı.

–Babanız, qorxmaz adam idi, deyə danışardı. Heç biriniz ona bənzəməmisiniz! Ata minməyi, at üzərində dayanması, atı mahmız-lamağı başqa aləm idi. Bu mövzuda kimsə onunla yarışa bilməzdi! Bizim tərəflərə gələndə mən Qurusuda paltar yuyurdum. Evlənmək üçün qız axtarırmış. Bir neçə dəfə bir-birimizi görmüşdük. O gün məni tək-tənha Qurusunun sahilində görəndə atını üstümə sürdü. Üstümə elə gəldi ki, qaçmağa fürsət belə tapa bilmədim. Bir qartal kimi məni tutdu və qucağında möhkəm sıxaraq atını şimşək kimi sürdü. Ağladım, çırpındım, söydüm, amma fayda etmədi. Sonunda təhdid etdim: “Mənim beş qardaşım var”, – dedim. “Bilirsən, bura-dakı insanlar namus məsələsində həssasdırlar, hara qaçsan da tapar-lar səni! Əhəmiyyətsiz hesab etdi, güldü, keçdi. Məni kəndə gətirdi. Sonra bir molla çağırıb nikahımızı kəsdirdi. Bir neçə gün içində onun yad kənddən qız qaçırdığı xəbəri hər yerə yayıldı və qardaşla-rımla qohumlarım bir gecə yarısı kəndə hücum etdilər. Yağış kimi yağan güllələrin səsləri, ürkən atların kişnəmələrinə qarışırdı. Mən qorxumdan yatağa girib üstümüi möhkəm-möhkəm örtmüşdüm. İki tərəfdən də ölən olmasın deyə dalbadal dua edirdim. Qarşıdurma uzandıqca, güllə səsləri artdıqca narahatlığım artırdı. Bir an hər şeyi gözə aldım və çölə atıldım. Başımdakı ağ başörtüyü açdım və dö-yüşənlərin aralarına atdım. Güllələr bir müddət susunca, səssizlik-dən faydalanan bir neçə ağsaqqal araya girib və iki tərəfi barışmağa razı saldı.

Barışıqdan sonra qardaşlarım, əmioğlanlarım mənim əvəzimə günlərlə burdan evlərinə saman, ot, buğda daşıdılar. Bir il boyu on-lara işlədik. Sonra get-gəl oldu, dostlaşdıq və aradakı buzlar əridi getdi.

Atamla Məcid dayı söhbət edərkən mən nənəmin danışdıqlarını xatırlayır, daşdan hörülmüş və tavanından qırıq qamışlar sallanan otağının ən qaranlıq küncünə çəkilərək, dar pəncərəsindən tünd qa-ranlığa gözlərimi dikərək atamı düşünürdüm. Məktəbdən qaçıb gəl-diyimdə necə də sarsılmışdı! O an artıq bütün ümidlərinin bitdiyini analmışdım! Özünün, kiçik də olsa bir məmur, ya da baş məmur atası olma xoşbəxtliyini dada bilməyəcəyini anladığını, kiçik gözləri-nə çökən kədərdən oxumuşdum.

Titrək neft lampasının birtəhər işıqlandırdığı dağların yamacın-dakı daş evin içində, gözyaşlarını içinə axıdan igid atamla Məcid da-yı gecəyarısına qədər söhbət etdilər. Bəzən baxışların mənə döndü-yünü, dərin nəfəslərin alınıb verildiyi, başların kədərlə yelləndiyi söhbətlərin məzmununa fikir vermədən, çəkildiyim küncdə öz özü-mü sorğulamaqla vaxt keçirdim.

Bir gün sonra atam məni Məcid dayıya əmanət etdi və kənddən ayrıldı. Gedərkən uzun-uzun sarıldı, öpdü, dəfələrlə, “Özünə diqqət yetir”, – deyə tapşırdı.

Atına minib dağların arxasında itənə qədər onu izlədim. Atının qarınına tez-tez toxunuşundan və arxasına heç baxmadığından, ata-mın ağladığını anlamışdım. Ağlamaq üçün evin arxasına qaçdım. O an bütün ideallarımın coşqunluğu içimdən silinib getmiş, döyüşüm və kapitalist nizamın yıxılması üçün sıxdığım güllə bütün şiddətiylə dönüb öz böyrümə girmişdi. Evdə boyunubükük qoyduğum iki qo-canın dözülməz gözyaşları, peşmanlığımı və özümə olan əsəbimi son həddə çıxarmışdı. Özümə də, həyata da, ideologiyalara da nifrət edirdim artıq!

Yusifin günahsız və əzik baxışları gözlərimin qarşısından get-mirdi. Onun o mehribanlığı və uşaq məsumluğu vicdanımın alınına silinməz bir damğa kimi vurulmuşdu. Kənd küçələrində çiling-ço-maq oynamağımız və yoxsulluğu ən dözülməz nöqtəsinə qədər pay-laşdığımız günlər, yaddaşımın dərinliklərindən bir-bir çıxaraq bü-tün düşüncələrimi alt-üst edirdi. Yusif, günəşdə yanmış üzü, qəmzə-li yanaqları, canlı, incə dodaqları, işıltılı qara gözləriylə, cırıq pencə-yi, yuyunmaqdan rəngini itirmiş köynəyi və kəmərsiz, paçaları yer-də sürünən şalvarıyla, məktəbdəki ilk günlərimizdə “kəndlim” deyə çağıran içdən gələn səsiylə həmişə məni izləyir, xəyallarımda belə məndən əl çəkmirdi.

İlk günlər kəndin boş küçələrində dolaşar, tərk edilmiş evlərin saman, ot, qoyun peyini dolu həyətlərindən içəriyə baxardım. Bir dost, bir yoldaş axtarmaq üçün, evlərə girmək, otaqlardan otaqlara keçmək, səssiz künclərə doğru, “Mən buradayam!” deyə qışqırmaq arzusu ilə dolaşardım. Kəndin səssizliyindən və yaşlıların boyat söhbətlərindən sıxıldığım anlarda özümü dəli kimi dağlara vurar-dım. Yorulana qədər qayadan qayaya atlar, çəmənlərdə göz görə bil-dikcə yayılmış, sarı, ağ, qırmızı, bənövşəyi tarla çiçəklərin içində sa-ğa-sola diyirlənər, beynimdəki zəhəri çölə axıtmağa çalışardım. Bəzi günlər kəndə axşam qaranlığında dönərdim. Məcid dayı hər geci-kəndə maraqlanar, soruşardı:

– Bacıoğlu, haralara gedirsən belə?

Susar, cavab verməzdim. O isə cavab almaq üçün israr edər, mənim onlara bir əmanət olduğumu vurğulayar, başımın yenidən bəlaya girməməsi üçün təcrübələrini dilə gətirər, öyüd nəsihət ve-rərdi. Mən onu səssizcə dinləməklə kifayətlənərdim. O, şahidi oldu-ğu Ağrı üsyanından danışar, günlərlə soyuq və kimsəsiz mağaralar-da silahına sarılaraq qorxudan və soyuqdan necə tir-tir titrəyərək ölümü gözlədiyini, eyni günləri yenidən yaşayırmışcasına izah edər-di.

– Oğul, qaçmağın sonu yoxdur, deyirdi.

Çəliyilə Böyük Ağrını, Kiçik Ağrını göstərərdi.

– Bu gördüyün dağlarda nə qədər igidlər can verdilər. Qaçanın qovanı çox olar, deyərdi.

Onun nə demək istədiyini anlayırdım. Mənim sonumun nə ola-cağını öz-özümə soruşmağımı gözləyirdi. O gözləntilərin içində qorxunun da böyük bir yerə sahib olduğunu bilirdim. Amma çox vaxt ona cavab verəcək gücü özümdə tapa bilmirdim. Danışdıqlarını anlamazlıqdan gəlməyi seçirdim. Çünki özüm də sonumun nə ola-cağını düşünmək istəmirdim. Onun yanından qaçaraq uzaqlaşıb yaylaqlara gedir, çobanlarla qoyunlar, quzular, keçilər, itlər haqqın-da söhbət edirdim. Südün çobanlar tərəfindən necə sağıldığına, ya-ğın, pendirin necə hazırlandığına baxırdım.

Çobanlarla atlara minib yarışardıq. Sonra onlardan öyrəndiyim “Dirədöymə” oyununu oynayardım. Çəkilmiş dairənin içində saga-sola kəmər yelləyən çobana məndən başqa heç biri asanca yaxınlaşa bilməzdi. Çünki mən kəmərin bədənimdə şaqqıldamağını haqq edil-miş bir cəza olaraq görər, bədənimdən içimə doğru yayılan ağrını önəmli hesab etməzdim. Çobanlar bu halıma çox çaşardılar.

– Bu oğlan ağrıdan zövq alır, deyərdilər.

Vəhşi və heybətli dağların ortasında təkliyim və qorxularım art-dıqca artırdı. Heç bir şey məni sakitləşdirmirdi. Onlarla gözəlliyin və dincliyin içində ürək ağrılarımın və peşmanlıqlarımın iztirabıyla yanırdım.

Ölkədə baş verən hadisələr, gün keçdikcə artan təzyiq hekayə-ləri, ən ucqar kəndlərə qədər yayılmış ideoloji savaşlar, ictimai dəli-lik halını almış qarşılıqlı qətllər, hər gün fərqli gündəm tutmağa çalı-şan boşboğaz siyasətçilər artıq məni heç maraqlandırmırdı. İçimdəki yanğını dolanıb dayandığım dərələrə, təpələrə daşımaqla məşğul-dum və hər gün yeni bir peşmanlıqla geriyə dönməyi, yatağımı dü-şüncə tikanlarıyla doldurmağı vərdiş halına gətirmişdim. Hər gün yanlarına getdiyim çobanlar içində yalnız biri, Memo və onun söh-bətləri, davranışları xoşuma gəlirdi. Memo bəzən susqunluğuyla, bəzən də o cəld və şirin ləhcəsiylə mənə yoldaşlıq edirdi. Onun qo-yunları, quzuları, atı, kəkliyi, iti mənə də yoldaş olmuşdular.

Onun işləri səbəbiylə kəndə getdiyi vaxtlarda, kürəyimə onun yapıncısını atar, əlimə onun dəyənəyini götürər, belimə onun tütəyi-ni taxardım. İt, quyruğunu yelləyərək arxamdan qaçarkən, qoyun və quzular da məni Memo sanaraq qorxusuzca otlamağa davam edər-dilər. Ruhumun daraldığı, xəyallarımın tükəndiyi, səbrimin daşdığı, gözyaşlarımın bulaq kimi gözlərimdən fışqırdığı anlar Memonun ağ atına minər, dəli kimi sağa-sola sürər, qışqıra-qışqıra çapardım. Heç bir səs, heç bir gözəllik daşan duyğularımı sakitləşdirə bilməz, heç bir şey, yay kimi gərilən beynimi rahatlaşdıra bilməzdi. Aman Alla-hım, hər şey bir neçə güllə ilə necə dağılmış və paramparça olmuş-du! Ağrıdakı qar qədər ağ ümidlər itmiş, hər şey yerini dərin qaran-lığa və pessimizmə buraxmışdı. Qara və ümidsiz düşüncələrimlə baş-başaykən Memonun səsiylə özümə gəldim. Əlində qalın bir dür-məklə yanımda dayanıb məni çağırırdı.

–Kirvəm, bu kəkliyiin dadına bax, görək bəyənəcəksənmi?

Əlindəki dürüməyi götürüb dişlədim. Çörəklə birlikdə dişləri-min arasında parçalanan isti ət ağlımı başıma gətirdi.

–Memo, əlinə sağlıq, ət çox ləzzətliymiş!

Memo həm öz dürməyini yeyir, həm də yanında dayanan qəfəs-dəki Canonu oxşayırdı.

–Hələ səninlə nə ovlar edəcək, nə ətlər yeyəcəyik, deyirdi.

Mənəmi, yoxsa Canoya müraciət etdiyini bilmirdim. Yeməyimi-zi yedikdən sonra buz kimi bulaq suyundan içdik. Memo suyu saçı-na, başına çırpıb mənə eşitdirirdi:

–Kirvəm, bu su var ha, sirli sudur!

–Necə sirli?

–Nə qədər yemək yesən ye, bu sudan içdiyin zaman çox keçmə-dən yenidən acarsan, həm də mışıl-mışıl yatarsan.

Güldüm.

–Yuxu da görə bilərsənmi?

–Vallah görərsən! Həm də nə yuxu… Bir əlin yağda, bir əlin bal-da! Ye, babo, ye! Yanında huri kimi qızlar öp, babo, öp!

–Memo, – dedim, – bu huri kimi qızları həmişə yuxundamı gö-rürsən? Heç gerçək bir hurin yoxdumu?“

Memo ovucladığı suyu tüklü sinəsinə çırpıb dərindən içini çə-kərək, dikəldi.

–Qurban, vardır, amma qardaşları çox zalımdırlar.

–Öz kəndinizdəndir?

Əliylə qarşıkı dağı göstərdi.

–Bax, bu dağın arxasındakı kənddədir!

–Bəs gözəldirmi?

–Gözəl də sözdürmü kirvəm? Mələkdi, mələk! Bir xalça toxu-mağı var ki, çiçəklərini görsən oturub hönkür-hönkür ağlayarsan. Sanki bütün ürəyini, dərdini xalçanın çiçəklərinə toxuyur.

–Qardaşları nə deyirlər?

Memo bir neçə dəfə ah çəkdikdən sonra bulağın yanındakı çə-mənliyə çökdü. Cibindən çıxardığı qutudan iki kiçik həb çıxarıb ağ-zına atdı.

–Qardaşları bacılarını düşünmür kirvəm, deyə mızıldandı. On-ları yalnız pul düşündürür. Qız xalça toxuyur axı, belə bir sərvəti buraxarlarmı heç?

–Sən yenə də elçi göndərsəydin…

–Göndərdim.

–Nəticə?

–Başlıq pulu əvəzinə əlli qoyun istədilər. Məndə əlli qoyun nə gəzir?

Yanına gedib yumşaq otların üstündə oturdum. Əlimi çiyininə qoyaraq ona daha da yaxınlaşdım.

–Bax, Memo, sizin tərəflərdə qaçırmaq adəti vardır. Nə üçün qı-zı qaçırmırsan?

Başını aşağı əydi.

–Bu elə də asan deyil, kirvəm!

–Nə üçün?

–Birincisi, Dilo var, – dedi. Mən onların bacılarını qaçırsam, on-lar da mənim bacımı qaçırarlar. Dilo yetimdir, nazlıdır, uşaqdır. Dil-onu elə qurdlara yem etməyə könlüm razı deyil. İkincisi, mənim ar-xam yoxdur. Yəni kimsəm yoxdur. Məni heç kəs qorumaz, arxa dur-maz. Hara gedirəmsə, gedim, məni dərhal taparlar.

Bir anlıq Dilonu düşündüm. Bir neçə gün əvvəl Memoya yemək gətirmişdi. Memo kəndə enmişdi və sürülərinə mən baxırdım. Mə-nim darıxdığımdan at üzərində sürünün ətrafında dəli kimi dolan-mağımı uzun müddət narahatlıqla izləmişdi. Mənim yorularaq otla-rın üzərinə uzandığım vaxt yanıma gəlib Memonu soruşmuşdu. “Yoxdur” deyən kimi böyük çantanı götürərək getmək istəmişdi. Onun Memonun haqqında danışdığı bacısı Dilo olduğunu anlamış-dım. “Memo bir azdan gələr, getmə, gözlə” demişdim. Uzaqda kək-lik ürkəkliyiylə oturmuş, gözləmişdi. İncə, zərif, cana yaxın, sevimli bir qız idi. Gözucu utancaq-utancaq mənə baxır və gülümsəyirdi. Qırmızı rənglərin hakim olduğu uzun bir entari geymişdi. Başına da ağ bir yaylıq bağlamışdı. Yanına yaxınlaşanda qorxmuş, amma ye-rindən tərpənməmişdi. Verdiyim suallara qısa cavablar vermişdi. İn-cə qaşlarının altındakı gözləri Memonun gözləri kimi kiçik, amma cazibədardı, gecənin qaranlığını deşən parlaq bir fənər işığı kimi parlayırdılar. Zərif, simpatik bir üzü vardı. Bədəni ağ, yanaqları al-qırmızıydı. Boğazının altından adətdir deyə bağladığı çarşaf və çar-şafdan çölə daşmış uzun qara saçları onu olduqca yetkin göstərirdi. Danışarkən baxışlarını məndən qaçırırdı. Türkcəsi Memonunkun-dan daha pis, amma şirin idi. “Memo yoxdur?” deyə sual verməsi o qədər xoş idi ki, gülməmək üçün özümü zorla saxlamışdım. Gülüm-səyərək, “Yoxdur, yoxdur” demişdim. O, lağ etdiyimi anlamış, nara-zı baxışlarla məni şirin-şirin süzmüşdü.

Bir neçə dəfə gedib-gələndən sonra məni yaxından tanımış, ya-nımda daha rahat hərəkət etməyə başlamışdı. Mən danışarkən ür-kək ceyran kimi yanımda oturar, heç səsini nəfəsini çıxarmadan mə-ni dinləyərdi. Lakin nəfəs alıb-verməsindən həyəcanlı olduğunu an-layardım. Mən nə isə danışarkən fərq etdirmədən çənəmin altını kəsdirərdi. Bədənimin bir yerinə toxuna bilmək üçün özünə əl qatar-dı. Qolumun ona dəyməsi üçün həmişə yaxın oturar, mən qəsdən qolumu çəkdikcə o daha da yaxınlaşardı.