Müharibə qadın simalı deyil

Qorxduğumuz yeganə şey o idi ki, qızlarımız bundan xəbər tutmasınlar. Bizim tibb bacıları. Onların qarşısında utanardıq…”

“Mühasirəyə düşmüşdük. Meşədə, bataqlıqlarda dər-bədər gəzirdik. Yarpaq yeyirdik, ağacların qabıqlarını gə-mirirdik. Hansısa kökləri. Beş nəfər idik, biri lap uşaq idi. Oğlan… Əsgərliyə yenicə çağırmışdılar.

Gecə yatdığım yerdəcə qulağıma bir pıçıltı səsi gəldi: “Bu uşaq yarımcandır, onsuz da öləcək. Başa düşürsən…” “Sən nə deyirsən?” “İnsan əti yeməlidir. Mənə bir zek4 da-nışmışdı. Onlar Sibir meşəsiylə düşərgədən qaçırmışlar. Özləri ilə bilərəkdən gənc bir oğlan da götürüblərmiş… Bu yolla da xilas olmuşdular…”

Onu vurmağa gücüm çatmadı. Səhərisi gün biz parti-zanlara rast gəldik”.

“Partizanlar səhər-səhər atla kəndə gəlmişdilər. Kən-din ağsaqqalını və onun oğlunu evdən çıxartdılar, dəmir-lə başlarına vurdular, ta ki yerə yıxılana qədər. Yıxıldıq-dan sonra isə bir az döydülər. Mən pəncərənin qabağında oturmuşdum. Hər şeyi görürdüm. Böyük qardaşım da partizanların arasında idi. O evə gəlib məni qucaqlamaq istəyəndə qışqırdım: “Yaxın gəlmə! Yaxın gəlmə! Sən qa-tilsən!” Sonra isə yerimdəcə donub qaldım. Düz bir ay da-nışa bilmədim.

Qardaşım həlak oldu. O sağ qalsaydı, nə olardı? Həm də evə qayıtmış olsaydı?”

“Səhər tezdən düşmənlər kəndimizi yandırdılar… Yalnız meşəyə qaça bilən adamlar sağ qaldı. Heç bir şey götürmədən qaçmışdıq, hətta çörək belə… Əlimiz bom-boş idi… Gecə Nastya xala, bizim qonşumuz dayanmadan ağladığı üçün qızını döydü. Uşaqlarının beşi də Nastya xalanın yanında idi. Yuleçka, mənim rəfiqəm, aralarında ən zəifi idi. Həmişə xəstə olurdu. Dörd qardaşı vardı, ha-mısı da balaca, hamısı da yemək istəyirdilər. Nastya xala az qala ağlını itirəcəkdi: “U-u-u-u-u”. Gecə isə eşitdim ki… Yuleçka yalvarır: “Ana, məni suda boğma. Daha ağla-mayacağam… Daha səndən yemək istəməyəcəyəm. Etmə-yəcəyəm…”

Səhər artıq Yuleçkanı görə bilmədim. Heç kim onu tapmadı.

Nastya xala… Biz kəndin yanıb kül olmuş xarabalıq-larına qayıdanda… Bütün kənd yanmışdı. Nastya xala öz bağındaca – alma ağacından özünü asdı. Uşaqları isə onun yanında dayanaraq yemək istəyirdilər…”

SENZORLA SÖHBƏTDƏN

– “Bunlar” yalandır. Bu, Avropanın yarısını azad edən əsgərimizin üstünə atılan böhtandır. Bizim partizan-ların… Qəhrəman xalqımızın… Bizə sizin kiçik əhvalatınız deyil, böyük tariximiz lazımdır. Qələbənin tarixi… Siz heç kimi sevmirsiniz. Bizim böyük ideyalarımızı sevmirsiniz. Marksın və Leninin ideyalarını…

– Bəli, mən böyük ideyaları sevmirəm. Mən balaca adamı sevirəm…

ÖZ SEÇDİKLƏRİMDƏN

“Bizi mühasirəyə alıblar… Siyasi rəhbərimiz də bi-zimlə birlikdədir. Həmin sovet əsgərlərinin düşmənə təs-lim olmayacağı ilə bağlı əmri oxudu. Yoldaş Stalinin dedi-yi kimi, bizdə əsir düşənlər yoxdur, satqınlar var. Uşaqlar silahlarını çıxardılar. Siyasi rəhbər əmr etdi: “Lazım deyil. Yaşayın, uşaqlar, siz hələ cavansınız”. Sonra da özünü vurdu.

Biz geri qayıtdıq. Bizimkilər artıq hücuma keçmişdi…

Balaca bir oğlanı da yaxşı xatırlayıram. O, hardansa torpaq qalağı altından, ya da zirzəmidən çıxaraq yanımı-za qaçıb gəldi və qışqırdı: “Mənim anamı öldürün… Mə-nim anamı öldürün. O almana aşiq olub…”

Onun gözləri qorxudan bərəlmişdi. Oğlanın arxasın-ca qapqara bir qarı qaçırdı. Başdan-ayağa qara paltarda idi. Qaçır, qaça-qaça da xaç vururdu: “Qulaq asmayın, övladım. Uşağı şeytan azdırıb”…

* * *

“Məni məktəbə çağırmışdılar… Mənimlə bir müəllim söhbət edirdi; biz evakuasiyadan yeni qayıtmışdıq:

– Mən sizin oğlunuzu başqa sinfə keçirmək istəyirəm. Mənim sinfimdə ən yaxşı şagirdlər oxuyur.

– Axı, mənim oğlum da ancaq “beş” alır”.

– Bu, vacib deyil. Uşaq almanların burnunun dibində yaşayıb.

– Hə, biz çox əziyyət çəkdik.

– Demək istədiyim məsələ bu deyil. Kim ki işğal altında yaşayıb. Bu adamlar şübhə altında olan insanlardı. Bax, məsələn, siz…

– Nə? Mən sizi başa düşmürəm…

– Biz onun doğru istiqamətdə inkişaf etdiyinə əmin deyilik… Bax, o kəkələyir…

– Bilirəm. Qorxmuşdu, ondan sonra əmələ gəlib. Onu bizim mənzilimizdə yaşayan alman zabiti döymüşdü…

– Bax, görürsünüz… Özünüz də etiraf edirsiniz. Düşmənlə bir yerdə yaşamısınız…

– Bəs o düşmənin Moskvaya qədər gəlib çıxmasına kim imkan vermişdi? Bizim uşaqlarımızla birlikdə orada qalmağımıza kim şərait yaratmışdı?

Mən özümdən çıxdım. İki gün qorxu ilə gəzdim ki, müəllim məni satacaq. Amma o, oğlumu öz sinfində sax-ladı.”

* * *

“Gündüz biz alman və polislərdən, axşamlar isə par-tizanlardan qorxurduq. Mənim axırıncı inəyimi partizan-lar əlimdən alıb aparmışdılar, təkcə pişiyimiz qalmışdı. Partizanlar ac və qəddar idilər.

Onlar inəyimi aparır, mən isə dallarınca gedirdim. On kilometrə yaxın yolu arxalarından getdim. Yalvardım ki, qaytarın. Üç uşağım daxmada məni gözləyir.

Müharibədə yaxşı insan tap, görüm, necə tapacaqsan.

Özümüzünkülər də bir-birinin üstünə hücum edirdi-lər. Qolçomaqların uşaqları sürgündən geri qayıtmışdılar. Onların valideynləri həlak olmuşdu, özləri isə alman ha-kimiyyətinə xidmət edir, bu yolla qisas alırdılar. Biri ko-mada qoca bir müəllimi güllələmişdi. Bizim qonşumuzu. O nə zamansa bunun atasını satmışdı, qolçomaq çıxarmış-dı. Qatı kommunist idi.

Almanlar əvvəlcə kolxozları ləğv etdilər, camaata tor-paq payladılar. İnsanlar elə bil Stalindən sonra dərin bir nəfəs aldı. Biz vergi ödəyirdik. Özü də müntəzəm şəkil-də… Sonra isə bizi yandırmağa başladılar. Bizi də, evləri-mizi də. Mal-qaramızı aparır, özümüzü isə yandırırdılar.

Oh, qızım, mən sözlərdən qorxuram. Sözlər çox qor-xuludurlar. Mən yaxşılıq etdiyimçün xilas ola bildim. Heç kimə pislik arzulamırdım… Hamıya yazığım gəlirdi…”

* * *

“Mən ordu ilə birlikdə Berlinə qədər getmişəm… Öz kəndimə iki şöhrət ordeni və medallarla qayıtdım. Üç gün qaldım, dördüncü gün isə anam məni yatağımdan qaldı-raraq dedi:

– Qızım, səninçün bir bağlama hazırlamışam. Çıx, get… Çıx, get… Səndən sonra iki balaca bacın böyüyür… Onları kim alacaq? Hamı bilir ki, sən dörd il kişilərlə birlikdə cəbhədə olmusan.

Mənim yarama dəyməyin, yaxşısı budur ki, başqaları kimi siz də mənim mükafatlarım haqqında yazın…”

* * *

“Müharibə elə müharibədir. Müharibə sizin üçün te-atr deyil. Çöldə dəstəni sıraya düzdülər, biz dairə şək-lində dayandıq. Ortada isə Mişa K. və Kolya M. – bizim uşaqlar… Mişa cəsur kəşfiyyatçı idi, qarmonda çala bilir-di. Oxumaq məsələsində isə heç kim Kolyadan daha yaxşı ola bilməzdi…

Hökmü uzun-uzadı oxudular: filan kənddə iki şüşə gecə arağı tələb ediblər… gecə isə iki qızı… Filan kənddə isə… Kəndlinin əlindən paltosunu və tikiş maşınını alıb-lar. Sonra da satıb arağa xərcləyiblər. Qonşuları evindəcə. Güllələnməyə məhkum edilirlər…

Kim güllələyəcəkdi? Dəstə susurdu… Kim?! Susur-duq… Hökmü komandirin özü yerinə yetirdi…”

* * *

“Mən pulemyotçu idim. O qədər adam öldürmüş-düm ki…

Müharibədən sonra uzun müddət ana olmaqdan qorxdum. Yalnız bir qədər sakitləşdikdən sonra doğdum. Yeddi il keçdikdən sonra… Amma indiyə kimi də heç bir şeyə görə onları bağışlamamışam. Heç bağışlamayacağam da… Mən əsir düşmüş almanları görəndə sevinirdim. Sevinirdim ki, onlara baxanda insanın yazığı gəlir: ayaq-larında çəkmə əvəzinə ayaq sarığı, başlarında sarğı… Kən-din içi ilə keçirib aparırlar, onlar isə yalvarır: “Ana, çörək ver… Çörək ver…”

Məni heyrətə gətirən o idi ki, kəndli qadınlar öz dax-malarından çıxır, kimisi onlara bir parça çörək, kimisi kar-tof atırdı. Oğlan uşaqları isə əsir dəstəsinin dalınca qaça-raq onları daşa tuturdular. Qadınlar ağlaşırdılar…

Mənə elə gəlir ki, mən iki həyat yaşamışam – biri kişi, digəri isə qadın həyatı…”

* * *

“Müharibədən sonra…

Müharibədən sonra insan həyatının heç bir dəyəri qalmadı. Bir misal çəkim. İşdən sonra avtobusda gedir-dim, birdən haray-qışqırıq qopdu: “Oğrunu tutun! Oğru-nu tutun! Mənim çantam…” Avtobus dayandı. O dəqiqə basabas düşdü. Gənc bir zabit oğlan uşağını küçəyə çıxardı, əllərini öz dizlərinin üstünə qoydu və “bax!” Əllə-rini iki yerə qırdı. Sonra geri qayıtdı. Və biz yolumuza da-vam etdik. Heç kim oğlanı müdafiə etməyə çalışmadı da… Heç milis də çağrılmadı. Həkim çağıran da olmadı. Zabi-tin isə bütün sinəsi medallarla dolu idi. Mən öz dayanaca-ğımda düşmək istədikdə o, tez yerindən qalxdı və mənə əlini uzatdı: “Buyurun, düşün, xanım qız…” Bu dərəcədə nəzakətli.

Eh… Bu o deməkdir ki, hələ müharibədir. Bütün insanlar da müharibə insanlarıdır…”

* * *

“Qızıl Ordu gəldi…

Bizə adamlarımızın basdırıldığı qəbirləri açmağa ica-zə verdilər. Adətə görə, hamımız ağ paltarda olmalı idik – ağ köynəklərdə, ağ yaylıqlarda… Adamlar kənddən baş-dan-ayağa ağ paltarlar içində, ağ döşəkağlarına bürünə-rək çıxdılar. Ağ naxışlı dəsmallarla…

Qazdıq. Kim nə tapırdısa, deyirdi, özü də götürürdü. Kimisi arabada bir əl apardı, kimisi at arabasında kəllə. İnsan uzun müddət torpağın altında bütöv qalmır axı, onların hamısı bir-birinə qarışmışdı… Bir də torpağa…

Bacımı tapa bilmədim, mənə elə gəldi ki, donunun bir parçasını gördüm – bu onun idi, deyəsən, nəsə tanış gəlirdi. Elə həmin parça qalığını da tabuta qoyub dəfn et-dik.

Atamla bağlı “itkin düşmüşdür” yazan kağız aldıq. Başqaları həlak olanlarla bağlı nəsə xəbər alırdılar, anam-la məni isə kənd sovetində qorxutdular: “Sizə heç bir yar-dım düşmür. Bəlkə də, o alman frausu ilə kef içində yaşa-yır. Xalq düşmənidir…”

Mən Xruşşovun vaxtında atamı axtarmağa başladım. Qırx ildən sonra… Qorbaçovun zamanında isə cavab al-dım: “Siyahılarda adı yoxdur…” Amma onun polk yol-daşlarından biri səsimizə hay verdi. Öyrəndim ki, sən de-mə, atam qəhrəmancasına həlak olubmuş. Mogilov yaxın-lıqlarında əlində qranatla tankın altına atılıb…

Heyf ki, bu xəbəri aldığım zamanlara qədər anam yaşaya bilmədi. O, xalq düşməninin arvadı ləkəsi ilə dün-yadan köçdü. Satqın arvadı… Onun kimi olanların sayı çox idi. O vaxta qədər yaşaya bilmədi. Mən məktubla bir-likdə onun məzarının üstünə getdim… Oxudum…”

* * *

“Əksəriyyətimiz inanırdı…

Düşünürdük ki, müharibədən sonra hər şey dəyişə-cək. Stalin öz xalqına inanacaq. Hələ müharibə qurtarma-mışdı, amma eşelonlar artıq Maqadana yol almışdı. Qələ-bə çalanların da olduğu eşelonlar. Əsirlikdə olan, alman düşərgələrində sağ qalmağı bacaran, almanların işləmək üçün apardıqları – onlar Avropanı görmüşdülər – həbs edilmişdilər. Kim xalqa insanların orada necə yaşadığını danışa bilərdi. Kommunistlərsiz. Orada evlər necədir, yol-lar necədir! Orada heç yerdə kolxoz yoxdur…

Qələbədən sonra hər kəs susdu. Susdular və mühari-bədən əvvəl oduğu kimi qorxdular…”

* * *

“Biz gedirik…

Bizdən sonra gələnlər kimdir? Mən – tarix müəllimi-yəm. Səhv etmirəmsə, tarix dərsliklərini üç dəfə yenidən köçürüblər. Mən üç fərqli kitabla öyrətmişəm.

Bizdən sonra nə qalacaq? Nə qədər ki, sağıq, özü-müzdən soruşun. Sonra haqqımızda heç nə uydurmayın. Soruşun…

Bilirsiniz, insan öldürmək nə qədər çətindir?! Mən gizli fəaliyyət göstərirdim. Yarım ildən sonra bir tapşırıq aldım – zabit yeməkxanasına ofisiant kimi işə düzəlmək… Gənc idim, gözəl idim… Götürdülər. Şorba qazanına zə-hər atmalı və elə həmin gün də partizanların yanına qaç-malı idim. Onlara alışmışdım; düşmən idilər, amma hər gün onları görürdüm. “Danke şön… Danke şön…” – deyir-dilər. Bu çətindir. Öldürmək çətindir…

Bütün ömrüm boyu tarix dərsi keçmişəm, amma eyni zamanda da bilirdim ki, heç bir tarixi hadisədə hər şeyi axıra qədər bilmirik. Bütün yaşanmış hissləri, bütün həqi-qəti…”

* * *

“Mən özüm də uzun müddət inana bilmirdim ki, Qələbəmizin iki siması var – biri gözəl, digəri isə qorxulu. Baxmaq mümkün deyil. Dözülməzdir. Mənim öz mühari-bəm var idi…”

XATIRLAMAQ İSTƏMİRƏM

Minsk yaxınlığında köhnə üçotaqlı bina idi. O bina-lardan ki, müharibədən sonra tələm-tələsik və o zamanlar bizim düşündüyümüzə görə, müvəqqəti tikilmişdi. Çox-dan idi ki, yasəmən kolları ilə əhatələnmişdi. Yeddi il, son dərəcə heyrətli və əzab verən yeddi il davam edən ax-tarış prosesi elə ondan başlamışdı. O zaman mən özüm üçün müharibə aləmini – sonuna qədər açılmamış sirləri və mənası olan bir dünyanı kəşf edəcəyimi düşünürdüm. Ağrı, nifrət, həvəs duyacaqdım. Şəfqət və heyrət yaşaya-caqdım. Ölümün qətldən nə ilə fərqləndiyini, insanlıqla qeyri-insanilik arasındakı sərhədi anlamağa çalışacaqdım.

İnsan başqa bir insanı öldürə biləcəyi fikrilə – dəli bir düşüncə ilə necə tək qala bilir? Hətta öldürməyə borclu-dur da. Fərqinə varacaqdım ki, müharibədə ölümdən baş-qa bir çox başqa şeylər də var… Orada bizim adi həyatı-mızda mövcud olan hər şey yaşarıdır. Müharibə – özü də həyatdır.

Saysız-hesabsız insani həqiqətlərlə toqquşacaqdım. Sirlərlə. Əvvəllər mövcud olduğundan xəbərim belə ol-mayan bir çox məsələlər haqqında düşünəcəkdim. Mə-sələn, nə üçün biz yamanlığa təəccüblənmirik, nə üçün bizdə pislik qarşısında heyrət etmək hissi mövcud deyil?

Bu, həddindən artıq uzun yol olacaqdı. Bütün ölkə boyu onlarla səfər, yüzlərlə yazılmış kaset, minlərlə metr maqnitofon lenti… Beş yüz görüş… Sonrasını saymaqdan əl çəkdim, simalar yaddaşımdan silinməyə başladı, yal-nızca səslər qaldı.

Beynimdə xor səsi duyulur. Böyük bir xor, bəzən söz-lər demək olar ki, eşidilmir də, ancaq ağlaşma səsi gəlir. Etiraf edirəm: heç də həmişə inanmırdım ki, bu yolu get-məyə gücüm çatacaq, onu başa vura biləcəyəm. Sona çat-dıracağam. Şübhə və qorxu dolu dəqiqələrim olurdu; da-yanmaq və kənara çəkilmək istəyirdim, amma artıq bacar-mırdım.

Mən Şərin əsirinə çevrilmişdim, dərin uçuruma boy-lanmışdım ki, nə isə başa düşüm. İndi isə mənə elə gəlir ki, müəyyən məlumatlar əldə etmişəm, amma beynimdə yaranan sualların sayı daha da artıb, cavablar isə, əksinə, azalıb.

Amma o zaman – yolun lap başlanğıcında bu mənim heç ağlıma da gəlməzdi.

Məni bu evə şəhər qəzetində dərc olunmuş kiçik bir qeyd gətirib çıxardı. Orda, “Zərbəçi” Minsk Yol maşınları zavodunda baş mühasib Mariya İvanovna Morozovanın təqaüdə yola salınması haqqında məlumat verilmişdi. Hə-min məlumatda o da bildirilirdi ki, o, müharibədə snay-perçi olub, on bir mükafat alıb; snayperçi kimi hesabında yetmiş beş öldürülmüş adam var. Bu qadının hərbi peşəsi ilə onun sülh zamanı gördüyü işi təsəvvürdə bir araya gətirmək həddindən artıq çətin idi. Gündəlik iş geyimin-də bir şəkil də verilmişdi. Adiliyin bütün əlamətləri ilə birgə.

Qızlığın çələngi olan hörüklərini başına dolamış bala-caboylu qadın üzünü əlləri arasına alaraq böyük kresloda əyləşmişdi:

– Yox, yox, danışmayacağam. Yenidən o zamana qa-yıtmaq? Bacarmaram… İndiyə qədər də müharibə haqqın-da filmlərə baxmıram. Mən o zaman lap gənc qız idim. Xəyal qurur və böyüyürdüm, böyüyür və xəyal qurur-dum. Elə bu vaxt – müharibə… Hətta özümə yazığım da gəlir. Mən nə dediyimi yaxşı bilirəm. Sən nə üçün bütün bunları bilmək istəyirsən ki? Dəhşətdir… İncimə ki, o də-qiqə “sən” deyirəm. Qızımla danışırmış kimi danışıram.

Sonra soruşdu:

– Bəs nə üçün mənim yanıma gəldin? Ərimin yanına getməlisən, o yada salmağı çox xoşlayır. Komandirlərin, generalların adı nə idi, hərbi hissələrin nömrələri – hər şey yadındadır. Mənimsə yox. Ancaq öz başıma gələnləri xatırlayıram. Öz müharibəmi. Ətraf adamla doludur, am-ma sən hər zaman təksən, çünki insan ölüm qarşısında yalnız olur. Mən dəhşətli bir tənhalıq xatırlayıram.

Sonra maqnitofonu götürməyimi xahiş etdi:

– Danışmaq üçün mənə sənin gözlərin lazımdır. O isə bizə mane olacaq.

Amma bir neçə dəqiqədən sonra onu tamam yaddan çıxardı…

MARİYA İVANOVNA MAROZOVA (İVANUŞKİNA)

yefreytor, snayperçi

“Bu sadə bir əhvalat olacaq… O zaman çox olan sadə rus qızlarından birinin əhvalatı… Mənim doğma kəndi-min – Dyakovskoyenin olduğu yerdə indi Moskvanın Proletar rayonu yerləşir. Müharibə başlayanda heç on səkkiz yaşım da yox idi. Uzun-uzun hörüklərim vardı, dizlərimə çatırdı. Heç kim inanmırdı ki, müharibə uzun sürə bilər; hamı gözləyirdi ki, tezliklə bitəcək. Düşməni qovacağıq.

Mən kolxoza gedirdim, sonra mühasibat kurslarını bitirdim, işləməyə başladım. Müharibə isə davam edirdi… Mənim rəfiqələrim.... Onlar mənə deyirdilər: “Cəbhəyə getmək lazımdır”. Bu söz artıq havadan asılı qalmışdı. Hamımız hərbi komissarlıq yanında kurslara yazıldıq. Bəlkə də kimsə yoldaşlıq xatirinə etdi, bilmirəm. Amma orada bizə döyüş tüfəngindən atəş açmağı, qranat atmağı öyrətdilər. İlk vaxtlar… Etiraf edim ki, tüfəngi əlimə al-maqdan qorxurdum, xoşagəlməz bir şey hiss edirdim. Ağlıma da gəlməzdi ki, kimisə öldürə bilərəm; sadəcə cəbhəyə getmək istəyirdim, vəssalam. Dərnəkdə qırx nə-fər məşğul olurdu. Kəndimizdən dörd qız vardı – biz ha-mımız qonşu kənddən rəfiqələrdik. Bir sözlə, hər kənd-dən kimsə vardı. Özü də ancaq qızlar… Kişilərin isə hamı-sı müharibəyə getmişdi – kim yarayırdısa. Mən artıq xa-tırlamıram – bizdə rəqslər olurdumu, əgər olurdusa, o zaman yəqin ki, qızlar bir-birilə rəqs edirdilər, çünki oğ-lan qalmamışdı. Kəndlərimiz səssizləmişdi.

Tezliklə Komsomol və Gənclərin Mərkəzi Komitə-sinin hər kəsi Vətənin müdafiəsinə səsləyən çağırışı mey-dana çıxdı, çünki almanlar artıq Moskvaya yaxınlaşmaq üzrə idilər. Necə yəni, Hitler Moskvanı ələ keçirəcəkdi? Yol vermərik! Təkcə mən deyil… Bütün qızlar müharibəyə getmək istədiklərini bildirdilər. Mənim artıq atam mü-haribədə idi. Elə bilirdik ki, döyüşən yeganə qadınlar biz olacağıq… Fərqlilər… Amma hərbi komissarlığa gəldiyi-mizdə – orada çoxlu qız var idi. Mən heyrətə gəldim. Ürə-yim od-tutub alışdı – güclü bir şəkildə… Seçim isə həddin-dən artıq ciddi aparılırdı. Əvvəlcə, təbii ki, sağlam olmalı idin. Qorxurdum ki, məni götürməsinlər, çünki uşaq vaxtı tez-tez xəstələnirdim… Sümüklərim də – buna anam hə-mişə təəssüf edirdi – zəif idi. Elə buna görə də bütün uşaqlar məni tez-tez incidirdilər. Bundan başqa, əgər cəb-həyə getmək istəyən qızdan başqa evdə heç bir uşaq qalmırdısa, onda da rədd cavabı verirdilər, çünki ananı evdə tək qoymaq olmazdı. Of, bizim analarımız! Onların gözlərinin yaşı qurumurdu. Bizi danlayır, bizə yalvarır-dılar… Amma mənim özümdən başqa iki bacım və iki qardaşım da var idi; düzdür, hamısı məndən balaca idi, amma hər halda, nəzərə alınırdılar. Bundan başqa, bir məsələ də qalırdı: kolxozdan hamı getmişdi, çöldə işləmək üçün heç kəs qalmırdı, sədr də bu səbəbdən bizi buraxmaq istəmirdi. Bir sözlə, bizə rədd cavabı verildi. Rayon komsomol komitəsinə getdik və orada da “rədd edildik”. O zaman rayonumuzdan olan nümayəndə heyə-ti ilə vilayət komitəsinə getdik. Hamıda böyük bir coş-qunluq var idi, ürəklərimiz yanırdı. Bizi yenə də oradan evə göndərdilər. O zaman qərara gəldik ki, bir halda ki, Moskvadayıq, ən yuxarıya, komsomolun mərkəzi komitə-sinə, birinci katibin yanına gedək. Sonuna qədər istəyimiz uğrunda mübarizə aparaq. Kim məruzə edəcəkdi, aramız-da ən cəsuru kim idi?

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.