Οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι

скачать книгу бесплатно

Οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι
History Nerds

Aleksa Vučković

Μία διερεύνηση των συναρπαστικών πολέμων της ναπολεόντειας εποχής.

Η Γαλλική Επανάσταση των τελών της δεκαετίας του 1790 αποτέλεσε ένα από τα κρισιμότερα γεγονότα της ευρωπαϊκής ιστορίας. Ήταν μία καθοριστική στιγμή - ένα κοσμοϊστορικό γεγονός που εγκαινίασε μία καινούρια, εντελώς διαφορετική εποχή για τον κόσμο. Αλίμονο, όλες αυτές οι αλλαγές έχουν υψηλό τίμημα. Στον απόηχο της Επανάστασης, ακολούθησε μία σειρά συγκρούσεων μεγάλης κλίμακας, οι οποίες είναι γενικά γνωστές ως Ναπολεόντειοι Πόλεμοι. Το μέγεθος και η αγριότητά τους, και η απώλεια ζωών που προκάλεσαν, δεν είχαν προηγούμενο μέχρι εκείνη τη στιγμή, και έδειξαν στον κόσμο που παρακολουθούσε, ότι η αλλαγή χιλίων ετών ιστορίας μπορεί να είναι άγρια, βάρβαρη, και ταραχώδης.

Μία ευκαιρία για δόξα

Σύντομη ιστορία των Ναπολεόντειων Πολέμων

1803-1815

History Nerds & Aleksa Vučković

Translated by Georgios Gkoutzouvalos

Εισαγωγή

Η Γαλλική Επανάσταση των τελών της δεκαετίας του 1790 αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της ευρωπαϊκής ιστορίας. Ήταν μία καθοριστική στιγμή - ένα κοσμοϊστορικό γεγονός που εγκαινίασε μία καινούρια, εντελώς διαφορετική εποχή για τον κόσμο. Αλίμονο, όλες αυτές οι αλλαγές έχουν υψηλό τίμημα. Στον απόηχο της Επανάστασης, ακολούθησε μία σειρά συγκρούσεων μεγάλης κλίμακας, οι οποίες είναι γενικά γνωστές ως Ναπολεόντειοι Πόλεμοι. Το μέγεθος και η αγριότητά τους, και η απώλεια ζωών που προκάλεσαν, δεν είχαν προηγούμενο μέχρι τότε, και έδειξαν στον κόσμο που παρακολουθούσε, ότι η αλλαγή χιλίων ετών ιστορίας μπορεί να είναι άγρια, βάρβαρη, και θυελλώδης.

Στις αρχές του 18ου αιώνα, άρχισε να γίνεται προφανές ότι οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι ήταν διαφορετικοί από οτιδήποτε άλλο είχε ποτέ ζήσει ο κόσμος. Από πολλές απόψεις, οι συγκρούσεις αυτές ξεπέρασαν ακόμη και τον Τριαντακονταετή Πόλεμο των μέσων του 16ου αιώνα. Ήταν πόλεμοι μεγάλης κλίμακας, τακτικής, και στρατηγικής. Πόλεμοι τόλμης και ρίσκου - στρατηγών και αυτοκρατόρων. Αυτοί οι πόλεμοι ήταν η τελευταία φλεγόμενη σπίθα σε μία Ευρώπη που άλλαζε με ταχύ ρυθμό - η τελευταία σύγκρουση πριν τον ερχομό της νέας εποχής: της βιομηχανίας, της πτώσης της μοναρχίας, και των Παγκοσμίων Πολέμων. Παρ' όλα αυτά, άφησαν ένα έντονο σημάδι στον κόσμο όπως τον ξέρουμε, προετοιμάζοντας το έδαφος για μεγαλύτερα πράγματα που έμελλε να έρθουν, και αφανίζοντας γενιές στην πορεία.

Και όπως ισχύει για κάθε μεγάλης κλίμακας, παγκόσμια σύγκρουση, οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι ήταν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της ανόδου ενός ισχυρού ηγεμόνα στην εξουσία - και του πόθου του για όλο και πιο πολλά. Ο Ναπολέων Βοναπάρτης ήταν ο ηγεμόνας περί ου ο λόγος. Είδωλο για πολλούς, και μισητός σε ακόμη περισσότερους, ο Ναπολέων επισκίασε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, εγκαινιάζοντας μία σύντομη αλλά καθοριστική περίοδο γαλλικής κυριαρχίας στην ήπειρο.

Ο Βοναπάρτης γεννήθηκε στην Κορσική, από οικογένεια κατώτερων ιταλών ευγενών με καταγωγή από την Τοσκάνη. Επιτήδειος τυχοδιώκτης και καιροσκόπος, ο Ναπολέων αναρριχήθηκε στη στρατιωτική ιεραρχία, διαπνεόμενος από δίψα για δύναμη και επιρροή. Ανήλθε στην εξουσία στον απόηχο της Γαλλικής Επανάστασης, και επέβαλε στρατιωτική δικτατορία στο ήδη ασταθές κράτος, όπου επικρατούσε χάος. Όμως, ακόμη και έτσι, κατάφερε να αποκαταστήσει τη σταθερότητα και να τονώσει τα οικονομικά του κράτους, καθώς και να εφαρμόσει εξαρτημένη γραφειοκρατία, αλλά και να συγκεντρώσει ισχυρό στρατό - όλα αυτά μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η ικανότητα και η τόλμη του κέρδισαν τον θαυμασμό και τον σεβασμό κάποιων. Όμως ο όλεθρος, στον οποίο έσυρε την Ευρώπη, έκανε τους περισσότερους να τον μισούν. Η ιστορία των Ναπολεόντειων Πολέμων είναι η ιστορία της ευρωπαϊκής τραγωδίας: πολέμων ανάμεσα σε αδέρφια, και μάταιης αιματοχυσίας. Είναι η ιστορία του Ναπολέοντα, αλλά και η ιστορία εκατομμυρίων ανθρώπων που πέθαναν εξαιτίας του. Ελάτε μαζί μας, καθώς ξεκινούμε ένα δραματικό ταξίδι σε μία περασμένη εποχή, ένα ταξίδι μέσα από τον καπνό του μπαρουτιού και τις επελάσεις του ένδοξου ιππικού!

Κεφάλαιο I

Η άνοδος του γίγαντα

Ιστορικό πλαίσιο και προοίμιο των Ναπολεόντειων Πολέμων

Η Γαλλική Επανάσταση ήταν αναμφίβολα το σημαντικότερο γεγονός που προηγήθηκε των Ναπολεόντειων Πολέμων. Αυτή η περίοδος κλόνισε την Ευρώπη με τρόπο που είχε να ζήσει και να νιώσει για πάνω από έναν αιώνα, και προετοίμασε το έδαφος για μία σύγκρουση που θα ξεπερνούσε όλες όσες είχαν προηγηθεί. Από το 1787 περίπου, η Ευρώπη βίωνε μία δύσκολη και εκτεταμένη πολιτική και κοινωνικοοικονομική σύγκρουση, και η Γαλλική Επανάσταση έπαιξε βασικό ρόλο σε αυτήν. Ταυτόχρονα με την Επανάσταση, μία σειρά διπλωματικών συμμαχιών και η μετατόπιση της ισορροπίας δυνάμεων ανάμεσα σε μεγάλα ευρωπαϊκά κράτη επέφεραν ταχεία επιδείνωση στις σχέσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, και οδήγησαν την ευρωπαϊκή ήπειρο προς την κατεύθυνση μίας διαφαινόμενης σύγκρουσης. Η Αυστρία και η Πρωσία σύναψαν μία απρόσμενη διπλωματική συμμαχία, και στην Ανατολή, η Ρωσία γινόταν όλο και πιο ισχυρή, και συνέχιζε τη σταθερή επέκτασή της. Ωστόσο, αυτή η επέκταση προκάλεσε την αυξανόμενη δυσαρέσκεια των δύο σπουδαιότερων γειτόνων της Ρωσίας - της Τουρκίας και της Πολωνίας - εις βάρος των οποίων προχωρούσε η επέκταση. Η κατάσταση κλιμακώθηκε με τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο του 1787, μία σύγκρουση που κράτησε μέχρι το 1792 - όλα υπέρ της Ρωσίας. Στην πραγματικότητα, οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Ρώσοι πρωταγωνίστησαν σε μία σειρά πολέμων στο παρελθόν. Αυτή τη φορά, οι Οθωμανοί, ξεκίνησαν μία σύγκρουση με σκοπό να πάρουν πίσω τα εδάφη που είχαν χάσει από τους Ρώσους. Η προσπάθειά τους κατέληξε σε αποτυχία, και χρησίμευσε μόνο για να κάνει πιο ισχυρή τη Ρωσία, να εδραιώσει τα σύνορά της, και να ισχυροποιήσει τη θέση της στη Μαύρη Θάλασσα.

Στην αντίπερα όχθη, η Ρωσία αντιμετώπιζε αυξανόμενες εντάσεις με την Πολωνία - με την οποία, επίσης, είχε μακρά ιστορία αντιπαλότητας. Ο πολωνός βασιλιάς και Μέγας Δούκας της Λιθουανίας, Στανισλάβος Αύγουστος Πονιατόφσκι (Στανισλάβος Β΄ Αύγουστος) βρισκόταν σε διαδικασία ταχείας ισχυροποίησης του πολωνικού κράτους μέσω μίας σειράς μεταρρυθμίσεων. Με τον τρόπο αυτό, ενεργούσε ενάντια στις επιθυμίες και τους σκοπούς της αυτοκράτειρας της Ρωσίας, Μεγάλης Αικατερίνης, της οποίας υπήρξε εραστής κάποτε. Επίσης, είναι και ότι η τελευταία συνέβαλε στην άνοδο του Πονιατόφσκι στον πολωνικό θρόνο από την πρώτη στιγμή. Παρ' όλα αυτά, η αυξανόμενη ισχύς και η ανεξαρτησία της Πολωνίας θεωρήθηκαν ως πιθανά εμπόδια για τον ρωσικό επεκτατισμό και ισχύ. Ο Πονιατόφσκι γνώριζε ότι θα χρειαζόταν συμμάχους για να συνεχίσει αυτήν τη σταθερή, ανοδική πορεία, και στράφηκε στον παραδοσιακό σύμμαχό του - τη Γαλλία. Ωστόσο, η Γαλλική Επανάσταση ξεκινούσε το 1792, και η Πολωνία δεν μπορούσε με κανέναν τρόπο να βασιστεί στη βοήθεια της Γαλλίας. Έτσι, το 1792, συμβάλλοντας στο γενικότερο χάος που αυξανόταν στην Ευρώπη, η Ρωσία εισέβαλε στην Πολωνία, ξεκινώντας τον Πολωνορωσικό Πόλεμο του 1792, ο οποίος κράτησε περίπου 2 μήνες, και οδήγησε στη Δεύτερη Διαίρεση της Πολωνίας το 1793, μέσω της οποίας, η τελευταία έχασε πολλά εδάφη. Το 1795, με την Τρίτη Διαίρεση, η Πολωνολιθουανική Κοινοπολιτεία έπαψε να υπάρχει, όπως συνέβη και με τα κυρίαρχα κράτη της Πολωνίας και της Λιθουανίας. Φυσικά, όλο αυτό σήμαινε ότι η Ρωσία κέρδισε πολύ περισσότερα εδάφη και ισχύ.

Στη Γαλλία, τα πράγματα φαίνονταν να είναι όλο και πιο δύσκολα. Η Γαλλική Μοναρχία, το λεγόμενο Παλαιό Καθεστώς (Ancien Régime), ενώ ήταν το πολιτικοκοινωνικό καθεστώς της Γαλλίας μέχρι εκείνη τη στιγμή, άρχισε η πτώση του σε διάφορα καίρια σημεία. Τη δεκαετία του 1780, η αντιπάθεια του απλού λαού στη Γαλλία για το Παλαιό Καθεστώς φούντωσε, καταλήγοντας ακόμη και σε φανερό μίσος. Εκείνη την εποχή, η Γαλλία αντιμετώπιζε μία σειρά οικονομικών προβλημάτων, αν και ήταν μία από τις πιο πλούσιες ευρωπαϊκές χώρες. Ωστόσο, ο πλούτος δεν ήταν για όλους: το μεγαλύτερο μέρος του προοριζόταν για την αριστοκρατία και την αυλή της γαλλικής μοναρχίας. Οι μεγαλύτεροι παράγοντες αστάθειας αυτής της περιόδου ήταν οι κοινωνικές ανισότητες, και η φορολόγηση. Αυτό σήμαινε ότι τόσο η χαμηλή τάξη των χωρικών, όσο και η μεσαία και ανώτερη τάξη, η μπουρζουαζία, έπρεπε να καταβάλλουν πάρα πολύ υψηλούς φόρους, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων πήγαινε στους εξωφρενικά πλούσιους αριστοκράτες, οι οποίοι συνέχιζαν έτσι τον υπερπολυτελή και ηδονιστικό τρόπο ζωής τους.

Έτσι, χρόνο με τον χρόνο, φόρο με τον φόρο, αυξανόταν η αντιπάθεια για τους αριστοκράτες και την αυλή του Παλαιού Καθεστώτος, και θεωρούνταν από την πλειοψηφία του γαλλικού έθνους ως ο νέος εχθρός του. Η σταδιακή αλλαγή της γαλλικής κοινωνίας οδήγησε στον σαφή διαχωρισμό των παρακάτω κοινωνικών τάξεων: των φιλόδοξων και επιτυχημένων εμπόρων, γαιοκτημόνων, και επενδυτών της μεσαίας τάξης, παράλληλα με τους καταπιεσμένους χωρικούς, εργάτες, και λόγιους, όλοι εκ των οποίων βρίσκονταν στην ίδια δεινή θέση και δέχονταν την ίδια καταπίεση από την αριστοκρατία. Επίσης, η άνοδος των γάλλων και άλλων ευρωπαίων φιλοσόφων, πολλοί από τους οποίους παρουσίαζαν τις ιδέες του διαφωτισμού, της κοινωνικής θεωρίας, της ισότητας, και της ελευθερίας του ατόμου, παρείχαν μία νέα οπτική στον απλό άνθρωπο, μία νέα και αυξανόμενη αίσθηση ελευθερίας που είχε στερηθεί.

Και όταν η Γαλλία αδυνατούσε να χρηματοδοτήσει αποτελεσματικά το κρατικό χρέος της, ακολούθησε οικονομική ύφεση, η οποία συνοδεύτηκε από υψηλές τιμές τροφίμων, εκτεταμένη ανεργία, και μία αναδυόμενη κρίση που ο γάλλος βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ δεν μπορούσε να θέσει υπό έλεγχο.

Ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ γινόταν έτσι όλο και πιο ανίκανος και μισητός. Στην πολιτική σκηνή, αρνήθηκε επανειλημμένα να κυβερνήσει ως συνταγματικός μονάρχης, να ασκήσει δηλαδή εξουσία με βάση κάποιο γραπτό (ή άγραφο) σύνταγμα. Εξακολούθησε να κυβερνά ως απόλυτος μονάρχης, συνεχίζοντας μία μορφή διακυβέρνησης που εφαρμοζόταν στη Γαλλία για πάνω από χίλια χρόνια.

Η δυσαρέσκεια του γαλλικού λαού ξεχείλισε το 1789, σηματοδοτώντας την έναρξη της Γαλλικής Επανάστασης, και μία περίοδο χάους στη Γαλλία, η οποία θα κρατούσε περίπου 10 χρόνια. Ένα από τα ιστορικά γεγονότα του μοιραίου 1789 είναι η Πτώση της Βαστίλης, η οποία ανέδειξε με τέλειο τρόπο την άνοδο του χάους και την έκταση της οργής του γαλλικού λαού. Η πτώση του βασιλικού φρουρίου της Βαστίλης μπροστά στα εξαγριωμένα πλήθη θεωρήθηκε μία τεράστια και συμβολική νίκη. Η Ημέρα της Βαστίλης γιορτάζεται ακόμη και σήμερα.

Τον Σεπτέμβριο του 1792, το Παλαιό Καθεστώς καταργήθηκε, αφού κυβέρνησε τη Γαλλία για αρκετούς αιώνες. Στις 22 Σεπτεμβρίου 1792, διακηρύχθηκε η Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία, και το 1793, ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ εκτελέστηκε στη λαιμητόμο. Ο θάνατός του θεωρήθηκε ιστορικό σημείο καμπής, τόσο για την ιστορία της Γαλλίας, όσο και της Ευρώπης. Όμως, όλες αυτές οι χαώδεις ταραχές στη Γαλλία έγιναν μάρτυρες της ανόδου ενός ισχυρού ατόμου - του Ναπολέοντα.

Γεννημένος στην Κορσική το 1769, από οικογένεια κατώτερων κορσικανών ευγενών με καταγωγή από την κεντρική Ιταλία, ο Ναπολέων Βοναπάρτης αναρριχήθηκε στις τάξεις του στρατού, και χρησιμοποίησε τη Γαλλική Επανάσταση κυριολεκτικά ως σκαλοπάτι προς την εξουσία. Προερχόμενος από την οικογένειά του στην Κορσική, ξεκίνησε στρατιωτική σταδιοδρομία, με σπουδές και εκπαίδευση στη Στρατιωτική Ακαδημία της Βριέννης, και στη συνέχεια στη Στρατιωτική Σχολή του Παρισιού, όπου έγινε αξιωματικός πυροβολικού το 1785. Σε νεαρή ηλικία, εμπνεύστηκε από τις φιλοσοφίες της εποχής, του διαφωτισμού, του πατριωτισμού, και της κοινωνικοπολιτικής μεταρρύθμισης. Άντλησε επίσης μεγάλη έμπνευση από τον Μέγα Αλέξανδρο, και ταυτίστηκε με αυτόν. Πολλοί ιστορικοί περιγράφουν τον Ναπολέοντα ως παρία , ένα πρόσωπο που βρισκόταν συχνά στο περιθώριο της γαλλικής κοινωνίας, με πάθος για τη βία, την αναταραχή, και την εξουσία. Γεννημένος τέταρτο παιδί και τρίτος γιος στη σειρά, πιθανόν να απέκτησε αυτά τα χαρακτηριστικά εξαιτίας του ανταγωνισμού με τα αδέλφια του, και την αυστηρή ανατροφή.

Ο χαρακτήρας του εμφορούνταν επίσης - που είναι ίσως και το πιο σημαντικό - από τρομερό καιροσκοπισμό. Όταν ανέβαινε στην εξουσία, ο Ναπολέων δεν θα δίσταζε να ικανοποιήσει την τεράστια δίψα του για εξουσία εις βάρος της οικογένειάς του - σε περίπτωση η τελευταία δεν μπορούσε να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα και την πολιτική δύναμή του.

Ο νεαρός Ναπολέων αποφοίτησε το 1785, και αυτό αποτελεί ορόσημο στην ταχεία και σταθερή πορεία του προς την εξουσία. Ορμώμενος από την ακόρεστη επιθυμία του για εξουσία και ηγεσία, ανέβηκε στην ιεραρχία και απέκτησε αξιώματα αρκετά νωρίς στη σταδιοδρομία του. Πριν την έναρξη της Επανάστασης το 1789, υπηρέτησε ως ανθυπολοχαγός σε σύνταγμα πυροβολικού. Ωστόσο, διαποτισμένος από την ισχυρή κορσικάνικη υπερηφάνειά του και αίσθηση του ανήκειν, έτρεφε έντονη πατριωτική υπερηφάνεια, και έτσι κατέληξε στην Κορσική, υπηρετώντας στον πόλεμο που βρισκόταν σε εξέλιξη εκεί. Όμως, καθώς η Γαλλική Επανάσταση προχωρούσε, εστίασε και αυτός την προσοχή του στην ηπειρωτική Γαλλία και τα γεγονότα εκεί.

Το 1792, προήχθη σε λοχαγό του γαλλικού στρατού, έχοντας υπό τις διαταγές του ένα τάγμα εθελοντών στρατιωτών, καθώς ξεκινούσε η περίοδος των ευρωπαϊκών συγκρούσεων που είναι γνωστές ως Πόλεμοι της Γαλλικής Επανάστασης. Σε αυτές τις συγκρούσεις, ο Ναπολέων απέκτησε τον έλεγχο των γαλλικών στρατευμάτων της Ιταλίας, τα οποία ήταν υπό τις διαταγές του στις εκστρατείες στην Ιταλία. Η ικανότητά του ως στρατιωτικού διοικητή και στρατηγού αναγνωρίστηκε γρήγορα σε αυτήν την εκστρατεία, όπου κατάφερε να εξουδετερώσει τον στρατό του Πεδεμοντίου κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, μέσα σε δύο μόλις εβδομάδες, μετά από μία σειρά από εντυπωσιακές νίκες.

Κατά τη διάρκεια των Πολέμων της Γαλλικής Επανάστασης, και συγκεκριμένα της Ιταλικής Εκστρατείας, ο Ναπολέων τελειοποίησε την ικανότητά του για μελλοντικούς πολέμους. Βασίστηκε σε νέες και τολμηρές τακτικές, και χρησιμοποίησε ένα σύνολο άγνωστων μέχρι τότε στρατηγικών. Ο Ναπολέων, ως απόφοιτος στρατιωτικών σχολών, εφάρμοσε με μαεστρία παραδοσιακές ιδέες σε μεταβαλλόμενες πραγματικές καταστάσεις. Μία από τις χαρακτηριστικές προσεγγίσεις του στη μάχη ήταν η χρήση του πυροβολικού σε έναν εξαιρετικά ευέλικτο ρόλο, καθώς το χρησιμοποίησε για να υποστηρίξει το πεζικό του. Βασίστηκε επίσης στην επιδέξια απόκρυψη της παράταξης των στρατευμάτων του στο πεδίο της μάχης, με έμφαση στην περικύκλωση της εχθρικής δύναμης.

Για τη Γαλλία, η Ιταλική Εκστρατεία κατά τους Πολέμους της Γαλλικής Επανάστασης ήταν μία μεγάλη επιτυχία, όμως ήταν επίσης πολύ σημαντική και ως εφαλτήριο για τον Ναπολέοντα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, έγινε πρόσωπο με μεγάλη επιρροή στη γαλλική πολιτική, και βρήκε την ευκαιρία να χρησιμοποιήσει τις ικανότητές του στην προπαγάνδα και τη χειραγώγηση, οι οποίες ήταν μεγάλο κομμάτι της καιροσκοπικής προσωπικότητάς του.

Και κατά την εκστρατεία στην Ιταλία μπορούμε τελικά να πάρουμε μία γεύση της πραγματικής φύσης της ανόδου του Ναπολέοντα στην εξουσία, και της ακόρεστης δίψας του: κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων, "πήρε ως λεία" ένα τεράστιο ποσό κεφαλαίων από την Ιταλία - το οποίο υπολογίζεται σε 45 εκατομμύρια δολάρια σε χρηματικά κεφάλαια, και επιπλέον 12 εκατομμύρια δολάρια σε πολύτιμα μέταλλα και κοσμήματα. Πίσω στη Γαλλία, στη σφαίρα της πολιτικής, οι αντίπαλοί του τον κατηγόρησαν για δικτατορικές αξιώσεις. Όλο αυτόν τον καιρό, ο Ναπολέων διένειμε τις προπαγανδιστικές εφημερίδες του, τόσο στη Γαλλία, όσο και ανάμεσα στα στρατεύματά του στο πεδίο της μάχης.

Από πολλές απόψεις, η άνοδος του Ναπολέοντα ήταν εντυπωσιακά γρήγορη. Μετά το θρασύ πραξικόπημα, γνωστό ως Πραξικόπημα της 18ης Μπρυμαίρ, ο Ναπολέων κατέλαβε την εξουσία στη Γαλλία, και εγκαθίδρυσε Υπατεία, με τον ίδιο Πρώτο Ύπατο. Αυτή η ενέργεια ήταν το πραγματικό σημείο καμπής της ανόδου του, μετατρέποντας ουσιαστικά τη Γαλλία σε δικτατορία. Είναι σημαντικό να θυμηθούμε ότι, όταν ο Ναπολέων ανέβηκε στην εξουσία στη Γαλλία, η τελευταία ήταν ένα κράτος όπου επικρατούσε μεγάλη αταξία, μετά τα γεγονότα της Γαλλικής Επανάστασης. Παρ' όλα αυτά, κατάφερε να αναδιοργανώσει τον στρατό της, να σταθεροποιήσει την οικονομία της, και να δημιουργήσει πάλι σταθερό κράτος. Η έμφασή του στην αναδιοργάνωση και ενίσχυση του στρατού ήταν σαφής, και αρκετά σύντομα, η Γαλλία διέθετε μεγάλο αριθμό επάνδρωσης και εφέδρων.

Μετά την περίφημη Συνθήκη της Αμιένης των Πολέμων της Γαλλικής Επανάστασης, οι εντάσεις ανάμεσα στη Βρετανία και τη Γαλλία συνέχισαν να κορυφώνονται. Τολμηρός και αποφασιστικός, ο οπορτουνιστής Ναπολέων είχε προσαρτήσει τις ιταλικές περιοχές της Έλβας και του Πεδεμοντίου, και είχε χρίσει τον εαυτό του Πρόεδρο της Ιταλικής Δημοκρατίας, ενός κράτους-μαριονέτας που είχε δημιουργηθεί από τη Γαλλία. Επίσης, απέτυχε να εκπληρώσει διάφορους όρους της Συνθήκης της Αμιένης που είχαν καθοριστεί παλαιότερα.

Μία από τις κύριες εστίες επιδείνωσης των αγγλογαλλικών σχέσεων της περιόδου ήταν το εμπόριο. Αυτό αποτέλεσε έναν από τους λόγους που ο Ναπολέων απέτυχε στην Εκστρατεία στην Αίγυπτο και τη Συρία το 1798, μέσω της οποίας επιχείρησε να αποδυναμώσει τις εμπορικές οδούς της Βρετανίας προς την Ινδία, και να ενισχύσει επίσης τα γαλλικά εμπορικά συμφέροντα. Με το Βρετανικό Ναυτικό να του καταφέρνει μία συντριπτική ήττα στη Ναυμαχία του Νείλου, και την ήττα στη Μάχη της Αλεξάνδρειας, η σύντομη αιγυπτιακή εκστρατεία του Ναπολέοντα έληξε χωρίς επιτυχία.

Η Μάλτα ήταν άλλο ένα σημείο αντιπαλότητας ανάμεσα στις δύο δυνάμεις. Η Συνθήκη της Αμιένης εστίασε συγκεκριμένα σε αυτό το νησί, το οποίο καταλήφθηκε από τους Βρετανούς στους Πολέμους της Γαλλικής Επανάστασης. Περαιτέρω αποσταθεροποίηση προκλήθηκε από τη γαλλική εισβολή στην Ελβετία το 1798, με την οποία ο Ναπολέων επιχείρησε να επιβάλλει κεντρική εξουσία σε αυτό το κράτος. Η παραδοσιακή ελβετική συνομοσπονδία αυτόνομων καντονιών διαλύθηκε, και στη θέση της, ο Ναπολέων δημιούργησε το συμμαχικό κράτος (μαριονέτα) της Ελβετικής Δημοκρατίας. Η αλλαγή προκάλεσε βαθιά δυσαρέσκεια στην Ελβετία, και σε λίγο ξέσπασαν βίαιες συγκρούσεις σε όλη τη χώρα. Οι Βρετανοί θεώρησαν τις ενέργειες αυτές ως μία ακόμη παραβίαση, και οι πράξεις του Ναπολέοντα προκάλεσαν γενική κατακραυγή.

Στις αρχές του 1803, οι εντάσεις ανάμεσα στη Γαλλία και την Αγγλία πλησίαζαν στο αποκορύφωμά τους. Η Ρωσία τότε παρείχε εγγυήσεις για υποστήριξη στο βρετανικό ζήτημα στη Μάλτα, καθώς η τελευταία (Βρετανία) υποπτευόταν νέα γαλλική εισβολή στην Αίγυπτο. Αυτό προέκυπτε από ένα κρατικό έγγραφο που δημοσιεύτηκε σε μία έκθεση στη Γαλλία, αναφέροντας ότι η Αίγυπτος μπορεί να κατακτηθεί με ευκολία. Εξαιτίας αυτών των πληροφοριών, οι Βρετανοί ζητούσαν "ικανοποίηση", και προστασία από τις προθέσεις της Γαλλίας. Αυτό σχετιζόταν άμεσα με την απόσυρση των Βρετανών από τη Μάλτα, η οποία μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως "ενδιάμεσος σταθμός" και εφαλτήριο προς την Αίγυπτο. Η Γαλλία διέψευσε κάθε πρόθεση να καταλάβει την Αίγυπτο.

Με την αδυναμία των Βρετανών να αποσυρθούν από τη Μάλτα, και την έκδοση τελεσίγραφου από αυτούς προς τη Γαλλία, οι εντάσεις βρίσκονταν σε κρίσιμο σημείο. Το τελεσίγραφο ζητούσε τη διατήρηση της Μάλτας για άλλα δέκα τουλάχιστον χρόνια, καθώς επίσης και την απόκτηση της νήσου Λαμπεντούζα, και την απόσυρση των Γάλλων από την Ολλανδία. Οι Βρετανοί πρότειναν να αναγνωρίσουν τα κερδισμένα εδάφη της Γαλλίας στην Ιταλία, με την προϋπόθεση να εγκαταλείψει την Ελβετία και να αποζημιώσει τον βασιλιά της Σαρδηνίας για τις εδαφικές του απώλειες. Ως απάντηση στο τελεσίγραφο, η Γαλλία προσπάθησε να καθησυχάσει τους Βρετανούς: έκανε μία προσφορά να τεθεί η Μάλτα υπό ρωσικό έλεγχο, ώστε να δώσει στους Βρετανούς την ικανοποίηση που ζητούσαν, και επίσης να εγκαταλείψει την Ολλανδία, αφού εκκενωθεί η Μάλτα. Οι Βρετανοί απέρριψαν ως ψευδή τη ρωσική προσφορά που είχε γίνει στο παρελθόν, και ο πρέσβης τους εγκατέλειψε βιαστικά το Παρίσι. Ο Ναπολέων εξακολούθησε να είναι αφοσιωμένος στον σκοπό του να αποφύγει άλλη μία σύγκρουση και πόλεμο, και έτσι έκανε μία μυστική πρόταση στους Βρετανούς, με την οποία θα τους επέτρεπε να παραμείνουν στη Μάλτα, ως αντάλλαγμα για τη γαλλική κατοχή της χερσονήσου του Οτράντο στη Νάπολη. Η προσφορά αγνοήθηκε, και όλες οι προσπάθειες του Ναπολέοντα να αποφύγει έναν νέο πόλεμο ήταν μάταιες. Στις 18 Μαΐου 1803, οι Βρετανοί κήρυξαν πόλεμο στη Γαλλία.

Είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε σε αυτήν τη φάση, ότι οι ακριβείς ημερομηνίες, όσον αφορά τους Πολέμους της Γαλλικής Επανάστασης, είναι αμφιλεγόμενες και αμφισβητούμενες - δεν υπάρχει συμφωνία, ως προς την ακριβή ημερομηνία όπου έληξε ο ένας, και ξεκίνησε ο άλλος. Κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι ξεκίνησαν την ημέρα που ο Ναπολέων κατέλαβε την εξουσία ως ύπατος, στις 9 Νοεμβρίου 1799, μετά το πραξικόπημα. Είναι αλήθεια ότι το κράτος πολέμου υπήρχε αρκετά χρόνια πριν από αυτό που θεωρείται επίσημα ως έναρξη των Ναπολεόντειων Πολέμων. Είναι γνωστοί σήμερα ως Πόλεμοι της Γαλλικής Επανάστασης, δηλαδή η ευρωπαϊκή σύγκρουση που προέκυψε ως συνέπεια της Γαλλικής Επανάστασης, και διήρκεσαν επίσημα περίπου από τις 20 Απριλίου 1792 μέχρι τις 27 Μαρτίου 1802. Έφεραν σε αντιπαράθεση τη Γαλλία και τους συμμάχους της με τη Ρωσία, την Πρωσία, την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, και τη Βρετανία, ή τον λεγόμενο Πρώτο και Δεύτερο Συνασπισμό, αντίστοιχα. Ωστόσο, αυτό το θέμα είναι τόσο εκτεταμένο, όσο οι ίδιοι οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι, και η ανάλυση των Πολέμων της Γαλλικής Επανάστασης με κάθε λεπτομέρεια δεν είναι εφικτή στα πλαίσια του παρόντος βιβλίου.

Εν προκειμένω, αξίζουν αναφοράς, καθώς λειτούργησαν ως σημαντικός πρόδρομος μίας ακόμη μεγαλύτερης σύγκρουσης που ακολούθησε (των Ναπολεόντειων Πολέμων), και επίσης ως κρίσιμη περίοδος διαμόρφωσης του Ναπολέοντα Βοναπάρτη ως πολιτικού άνδρα, ηγέτη, διαμορφωτή πολεμικής στρατηγικής, και ηγεμόνα. Έτσι, ολοκληρώνουμε τη γενική επισκόπηση του ιστορικού πλαισίου και των προοιμίων των Ναπολεόντειων Πολέμων αυτών καθαυτών, οι οποίοι κράτησαν από τις 18 Μαΐου 1803 μέχρι τις 20 Νοεμβρίου 1813.

Κεφάλαιο II

Μία αρχαία αντιπαλότητα

Η σύγκρουση μεταξύ Βρετανίας και Γαλλίας

Σε αυτό το σημείο, είναι σημαντικό να εξετάσουμε την κατάσταση στη Βρετανία κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Την ίδια εποχή με τα γεγονότα που εκτυλίσσονταν στη Γαλλία μεταξύ 1793 και 1815, η Βρετανία ήταν ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς της Γαλλίας. Το βρετανικό ναυτικό ήταν σαν ένα μεγάλο αγκάθι στην πληγή για τον Ναπολέοντα, το οποίο προσπάθησε να βγάλει, χωρίς επιτυχία: καταρχάς, δεν μπορούσε να βελτιώσει τη δική του ναυτική δύναμη για να γίνει ισοδύναμη με εκείνη των Βρετανών, και δεύτερον, γεύτηκε την ήττα στον Νείλο, όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με την ικανότητα του περίφημου βρετανού ναυάρχου, Οράτιου Νέλσονα.

Εκείνη την εποχή, η Μεγάλη Βρετανία συγκαταλεγόταν στις πλουσιότερες μεγάλες δυνάμεις, και συχνά παρείχε οικονομικές ενισχύσεις στους συμμάχους τους στην Ευρώπη. Με τον συνδυασμό όλων αυτών - και πολλών άλλων - παραγόντων, η Βρετανία διαδραμάτισε καίριο ρόλο στην τελική ήττα του Ναπολέοντα. Αναμφίβολα, βρισκόταν στην ακμή της - όντας μία από μεγαλύτερες αποικιακές αυτοκρατορίες του κόσμου, και διέθετε επίσης σύγχρονο στρατό και προικισμένους στρατιωτικούς διοικητές. Καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου, ο παραδοσιακός βρετανικός χαρακτήρας του σκληροτράχηλου βρετανού στρατιώτη, και η οξυδέρκεια της υψηλής κοινωνίας της Βρετανίας, μετέφεραν σε αυτόν την εξιδανικευμένη εικόνα της Βρετανίας της Γεωργιανής Εποχής.

Από την άποψη της κοσμοθεωρίας και φιλοσοφίας, η Βρετανία διέφερε σημαντικά από τη Γαλλία εκείνης την εποχής: ενώ η δεύτερη κυριολεκτικά σαρώθηκε από τις νέες ριζοσπαστικές φιλοσοφίες της Εποχής του Διαφωτισμού, η πρώτη παρέμεινε σταθερά προσηλωμένη σε συντηρητικές και παραδοσιακές απόψεις. Από πολιτική άποψη, επίσης, υπήρχε ζωτική διαφορά: Η Βρετανία παρέμεινε φιλοβασιλική και συντηρητική, ενώ η Γαλλία ήταν ριζοσπαστικά δημοκρατική.

Το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό ήταν αναμφίβολα το σημαντικότερο πλεονέκτημα και η δύναμη της Βρετανίας στον πόλεμο και το εμπόριο. Η άνοδος του Ναπολέοντα στην εξουσία έγινε πραγματική απειλή για τη βρετανική ενδοχώρα, και έτσι οι Βρετανοί επένδυσαν μεγάλο μέρος των οικονομικών τους πόρων στους Ναπολεόντειους Πολέμους. Το Βασιλικό Ναυτικό έπαιξε κρίσιμο ρόλο σε αυτό, μέσω των ναυτικών αποκλεισμών του σε γαλλικά λιμάνια, καθώς επίσης και των περίφημων ναυτικών θριάμβων του. Το 1803, όμως, το Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας ανασυστάθηκε, και έγινε Ηνωμένο Βασίλειο, αφού απορρόφησε την Ιρλανδία.

Μετά τους Πολέμους της Γαλλικής Επανάστασης, η περίοδος ευμετάβλητης και ασταθούς "ειρήνης" ήταν σύντομη, και κράτησε μόνο από το 1801 μέχρι το 1803 περίπου, όταν ξέσπασαν πάλι συγκρούσεις. Όμως, από το 1803 και έπειτα, η σύγκρουση έγινε πολύ πιο σοβαρή και προχώρησε: έφερε αντιμέτωπες μεταξύ τους ώριμες, σταθερές, και συγκριτικά ισχυρές ευρωπαϊκές δυνάμεις, δοκιμάζοντας τα όρια του απλού στρατιώτη, αλλά και του στρατηγού.

Ήταν ένας πόλεμος ικανότητας και στρατηγικής, εντυπωσιακών ναυμαχιών γραμμής, και παράτολμων επελάσεων του ιππικού. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι ήταν μία από τις τελευταίες συγκρούσεις μίας εποχής που τελείωνε - μία έκρηξη, με την οποία κορυφώθηκε η ξεπερασμένη εποχή της πυρίτιδας. Και οι Βρετανοί ήταν ανένδοτοι στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν υπεροχή.

Ένας βασικός τρόπος για να το πετύχουν αυτό ήταν, φυσικά, τα χρήματα. Για να νικηθεί η δύναμη του Ναπολέοντα, απαιτούνταν σοβαρή χρηματοδότηση, και η δυνατότητα διατήρησης ισορροπίας δυνάμεων επί σειρά ετών.

Για να το επιτύχει αυτό, η Βρετανία στηρίχθηκε στον συνδυασμό των οικονομικών και βιομηχανικών πόρων της, και τη δυνατότητά της να συγκεντρώσει όλους αυτούς τους πόρους για την πολεμική προσπάθεια. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι η Γαλλία είχε σχεδόν διπλάσιο πληθυσμό από τη Βρετανία εκείνη την εποχή, με κάπου 30 εκατομμύρια πολίτες, σε σύγκριση με 16 εκατομμύρια του Ηνωμένου Βασιλείου. Παρ' όλα αυτά, οι Βρετανοί κατάφεραν να αντισταθμίσουν αυτόν τον αριθμό, στηριζόμενοι σε κρατικές ενισχύσεις, και καταβάλλοντας χρήματα για αυστριακούς και ρώσους στρατιώτες. Περίπου 1,5 εκατομμύριο λίρες καταβλήθηκαν ως ενίσχυση για κάθε 100.000 ρώσους στρατιώτες στο πεδίο της μάχης.

Με απλά λόγια, η Βρετανία κατάφερε να διατηρήσει την οικονομική της δύναμη, και μία ισχυρή εγχώρια παραγωγή, εστιάζοντας ως επί το πλείστον εκεί όπου χρειαζόταν - κυρίως στον στρατιωτικό τομέα. Ένας τεράστιος όγκος της οικονομικής παραγωγής της πήγαινε στο Βασιλικό Ναυτικό, το σημαντικότερο πλεονέκτημά της. Ο αριθμός μεγάλων "πλοίων γραμμής" διπλασιάστηκε, όπως και ο αριθμός των φρεγατών. Ο αριθμός των ναυτικών επίσης εκτοξεύτηκε - φτάνοντας από περίπου 15.000 σε 133.000 σε διάστημα μόλις οκτώ ετών. Το Βρετανικό Ναυτικό κατέστρεψε για πάντα τα σχέδια του Ναπολέοντα για ναυτική κυριαρχία και εισβολή στη Βρετανία, καθηλώνοντάς τον στην ηπειρωτική Ευρώπη σε όλη τη διάρκεια του πολέμου.

Οι ενισχύσεις που αναφέραμε ήταν σημαντική δαπάνη από την πλευρά της Βρετανίας, και χρησιμοποιήθηκαν για να υποστηρίξουν την Αυστρία και τη Ρωσία, αλλά και στον πόλεμο. Να ένα ενδιαφέρον αντιπροσωπευτικό δείγμα του πώς έμοιαζε ο βρετανικός προϋπολογισμός το 1814, μετά τον πόλεμο - περίπου 98 εκατομμύρια λίρες ήταν το σύνολο του προϋπολογισμού, 10 εκατομμύρια λίρες προορίζονταν για το Βασιλικό Ναυτικό, το ίδιο ποσό για τους συμμάχους της Βρετανίας, 40 εκατομμύρια λίρες απέμεναν για τον στρατό, και 38 εκατομμύρια λίρες ήταν ο τόκος του δημόσιου χρέους - το οποίο κατέληξε να είναι σχεδόν διπλάσιο του συνολικού ΑΕΠ της Βρετανίας, φτάνοντας συνολικά τα 679 εκατομμύρια λίρες. Συνολικά, οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι κόστισαν στην Αγγλία το τεράστιο ποσό των 831 εκατομμυρίων λιρών. Παρ' όλα αυτά, τόσο το ποσό αυτό, όσο και το δημόσιο χρέος, συντηρήθηκαν από χιλιάδες επενδυτές, και βέβαια, από τους φορολογούμενους. Από τους τελευταίους, ένα άτομο - ή μάλλον, μία οικογένεια - ήταν ζωτικής σημασίας για τη χρηματοδότηση της βρετανικής πολεμικής προσπάθειας. Από το 1813 μέχρι το 1815 περίπου, κάποιος Νέιθαν Μάγιερ Ρότσιλντ , ένας πλούσιος εβραίος τραπεζίτης, χρηματοδότησε μόνος του ολόκληρη τη βρετανική πολεμική προσπάθεια, οργανώνοντας την πληρωμή των βρετανικών ενισχύσεων στους συμμάχους της στην Ευρώπη, καθώς επίσης και την αποστολή φορτίων ράβδων πολύτιμων μετάλλων στα στρατεύματα του Δούκα του Ουέλινγκτον στην ηπειρωτική Ευρώπη. Εκείνη την εποχή, ο άνθρωπος αυτός ήταν μεταξύ των πιο πλούσιων ανθρώπων στη γη, αν όχι ο πιο πλούσιος, και ο πλουσιότερος άνδρας της τραπεζικής δυναστείας των Ρότσιλντ.