Cins və xarakter

скачать книгу бесплатно


Ümumdünya cazibə qanunu kimi cinsi cazibə də de-mək olar ki, istisnasız olaraq qarşılıqlıdır. Harada bu qay-dadan istisnalar varsa, orada həmişə cinsi zövqün bilava-sitə və həmişə demək olar ki, qarşılıqlı təzahürünə mane olan və ya ilk bilavasitə təəssüratsız istək doğuran mo-mentləri göstərmək mümkündür.

Gündəlik danışıqda da “sıxılan insan”dan ya da “on-lar bir-birinə uyğun gəlməməsindən” bəhs olunur.

Burada bir faktın zəif şəkildə duyulduğu özünü bü-ruzə verir: hər bir insanda elə məlum xüsusiyyətlər var ki, o digər cinsdən olan hansı fərdin onunla cinsi əlaqəyə gir-məsinə qeyd-şərtsiz etinasızlıq göstərə bilmir. Belə ki, cin-si duyumda heç bir fərq olmadan hər hansı bir “kişinin” digər “kişini”, hər hansı bir “qadının”da digər “qadını” əvəz etməsi mümkün deyil.

Hər bir insan öz təcrübəsindən bilir ki, digər cinsdən olan məlum şəxslər onda ikrah yaradır, bəziləri heç bir tə-əssürat yaratmır, bir digərləri isə onu cəlb edir. Nəhayət, onun rastına elə biri çıxır ki, vüsala yetişməyi bütün varlı-ğı ilə arzulayır, belə ki, onun gözündə bütün dünya də-yərsizləşir və yox olur. Bu fərd kimdir? O hansı xüsusiy-yətlərə malik olmalıdır? Əgər gerçəkdən(bu elə belədi ki var) hər kişi tipinə ona qıcıqlandırıcı təsir göstərən uyğun qadın tipi varsa və əksinə, onda aydındır ki, burada mü-əyyən bir qanun qüvvədə olmalıdır. Bu hansı qanundur? O necə ifadə olunur?

“Əksliklər bir-birinə cəzb olunur" – mən bu formulu eşidəndə suala artıq öz cavabım var idi. Onu müxtəlif adamlardan öz rəylərini demələrini istəyərək və misallar-la onlara abstrakt düşünməyə kömək edərək əldə etmiş-dim. Məlum mənada və bəzi az sayda hallar üçün bu ta-mamilə ədalətlidir. Lakin bu tərif həddən ziyadə genişdir. O nə isə daha əhəmiyyətli bir şey tutmaq istəyən barmaq-ların arasından axıb gedir, daha sonra isə riyazi qəlibə gir-mək istəmir.

Mənim kitabım bütün cinsi cazibə qanunlarını (bun-larsa bir neçədir) kəşf etməyə can atmır və hər kəsə onun zövqünə tamamilə uyğun digər cinsdən olan fərd haqqın-da müəyyən məlumatlar vermək iddiasında deyil. Yalnız buraya aid bütün qanunları mükəmməl bilmək belə tələbi gerçəkləşdirə bilər. Bu fəsildə yalnız onlardan birini nə-zərdən keçirəcəyik, ona görə ki, kitabın qalan nəticələri ilə onun üzvi əlaqəsi var. Mən sonrakı qanunların bütöv bir sırasının izinə düşdüm, lakin ilk diqqət yetirdiyim bu qa-nundur və onun barəsində deyə biləcəyim nisbətən işlə-nib hazırlanmışdır. Sübutların natamamlığına iltifatla ya-naşılmasını istəyirəm, çünki məsələ yeni və çətindir.

Cinsi yaxınlıq qanununu ilk əvvəl kəşf edəndə əsas-landığım faktları və onu təsdiqləyən bir çox digərlərini burada sadalamayacağam: xoşbəxtlikdən bu bəlli mənada artıq bir şeydir. Xahiş edirəm ki, qanunu hər kəs əvvəlcə öz üzərində yoxlasın, ondan sonra ona öz tanışlarının çevrəsində diqqətlə baxsın. Xüsusilə, mən o hallara diqqət yetirmənizi istəyirəm ki, sizin zövqünüzü anlamırlar, hət-ta hər hansı bir zövqə sahib olduğunuzu belə rədd edirlər, ya da nə vaxtsa eyni münasibəti siz digərlərinə göstərirsi-niz. Hər bir insan belə bir yoxlamanı apara bilmək üçün insan bədəninin xarici formalarına aid minimum biliklərə sahibdir.

İndi ifadə edəcəyim qanunu mən özüm göstərilən yol-la kəşf etmişəm.

Qanun belədir: “Ayrıca götürülmüş hər bir halda müxtəlif nisbətlərdə iki müxtəlif fərdə parçalanmış ol-salar da cinsi birləşmə üçün həmişə mükəmməl kişi (K) və mükəmməl qadın (Q) üz-üzə gəlir”.

Başqa bir ifadə ilə: adi danışıqda “kişi” adlandırılan hər hansı bir fərddə kişiyə aid hər şeyi Kk ilə, qadına aid hər şeyi isə Qk ilə, adi danışıqda “qadın” adlandırılan bəl-li subyektdəki qadına aid hər şeyi isə Qq ilə, kişiyə aid hər şeyi Kq ilə işarə etsək, onda hər bir mükəmməl yaxınlıq, yəni ən güclü cinsi cazibə halı aşağıdakı düsturla ifadə olunar:

(1a) Kk+Kq = S

= K = ideal kişi

Eynilə bunun kimi:

(1в) Qk+Qq = S

= Q = ideal qadın.

Bu düsturu yanlış anlamaq lazım deyil. Bu hər iki düsturun eyni dərəcədə mühüm olduğu bir haldır, bir tək cinsi münasibətdir. Onların ikincisi bilavasitə birincidən alınır və birinciyə yeni heç nə vermir, çünki biz düşünü-rük ki, hər bir fərddə onda çatışmayan kişi ünsürü qədər qadın ünsürü vardır. Xalis kişinin xalis qadına ehtiyacı vardır və əksinə. Əgər bir fərd böyük ölçüdə müəyyən ki-şiliyə və heç olmasa bir az qadınlığa sahibdirsə (buna isə etinasız qalmaq lazım deyil), onda digər bir fərdin bütöv-də çatışmayan kişiliyi tamamlaması lazımdır. Eləcə də ey-ni zamanda onun qadınlıq hissəsi də tamamlanmış olur. Məsələn, hər hansı bir fərd ¾ Kk-ya maliksə (onda ¼ Q), o zaman onu tamamlaya biləcək fərdin cinsiyyət nisbəti aşağıdakı kimi olmalıdır:

¼ Kq (və ¾ Q).

Artıq elə bu formullardan adi baxışlarla müqayisədə nəzəriyyənin daha çox ümumiliyə malik olmasının dəyəri aşkar olur. Yəni kişi və qadın cinsiyyət tipləri olaraq bir-birilərini cəlb edirlər.

Hər kəs müəyyən cinsi zövqün mövcudluğu faktı ilə razılaşır, lakin zövq qanunları məsələsinin qanuniliyi, cin-si seçiciliklə ayrıca bir varlığın digər fiziki və psixi xüsu-siyyətləri arasındakı funksional əlaqə artıq bununla təsdiq olunmur. Burada gətirilmiş qanun öz-özlüyündə elə də inanılmaz deyil: nə gündəlik, nə də elmi təcrübə zərrə qə-dər də olsun ona zidd deyil. Əlbəttə, o nə isə “öz-özünə anlaşılan bir şey” də ola bilməz. Təcrübədən çıxarılmadığı, əqli nəticələr yolu ilə yaradıldığı üçün onu aşağıdakı kimi təsvir etmək olar:

Kk – Kq = const

Yəni K məzmununun cəmi deyil, fərqi sabit kəmiy-yətdir. O zaman ən kişixislət kişi K və Q arasındakı məsa-fənin düz ortasında yerləşmiş tamamlayıcısından (yarısın-dan) bu halda qadınlığın son həddində olan qadınxislət kişinin öz tamamlayıcından olduğu eyni uzaqlıqda olardı. Dediyimiz kimi, bu gerçəklikdə deyil, ancaq düşüncədə həyata keçirilə biləndir. Əgər biz elmdə təvazökar olmaq-la bağlı məsləhətə əməl edərək qarşımızda empirik qanun olduğunu dərk ediriksə, onda qabaqcadan iki fərdi iki oyuncaq rəqqas kimi bir-birinə doğru itələyən gücdən bəhs etməyəcək, bu qanuna yalnız hər bir güclü cinsi cazi-bədə eyni formada müşahidə olunan münasibətlərin ifa-dəsi kimi yanaşacağıq. O, baxılan halda bir-birinə cəzb olunan hər iki varlıqda kişiliyin və ya qadınlığın daim ey-ni miqdarda olduğunu göstərə bilər.

Bu zaman “etik” məqama – gözəllik məqamına diq-qət yetirmək lazım deyil. Çox vaxt elə olur ki, bir insan hansısa bir qadına qarşı heyranlıq duyur, onun “qeyri-adi”, “fü-sunkar” gözəlliyindən az qala ağlını itirir, eyni zamanda başqa biri isə onda heyran olmalı heç nə tapa bilmir; deməli, o, bunun cinsi tamamlayıcısı deyildir. Burada normativ estetika nöqteyi-nəzərində durmadan və belə qiymətləndirmə əsasında misallar toplamadan da demək olar ki, vurğunlar bəzən nəinki estetik nöqteyi-nəzərdən əhəmiyyətsiz olanı, hətta tamamilə çirkin olanı gözəl gö-rürlər, həm də “xalis estetik” dedikdə mütləq gözəl deyil, sadəcə gözəl olan, yəni estetik cəhətdən bütün cinsi apper-sepsiyalardan daha çox xoşa gələn şey başa düşülür.

Qanun özü yüzlərlə faktla (ən azından) təsdiq olunur və onun yol verdiyi bütün istisnalar görünəndir. Küçədə rastlaşdığın hər sevən cüt onu bir daha yenidən sübut edir. İstisnalar başqa qanunların izlərini gücləndirib onların tədqiqinə maraq yaratsaydı, daha da ibrətamiz olardı. Bu-nunla belə, mən özüm aşağıda göstərəcəyim şəkildə çoxlu təcrübələr aparmışam: əlimdə qüsursuz xalis gözəl estetik hər birində müəyyən nisbətdə Q olan qadınların fotoşəkil-lərindən ibarət kolleksiya vardı və onları bir sıra tanışları-ma göstərərək onlardan dediyim kimi “ən gözəlini” gös-tərmələrini rica etdim.

Aldığım cavab tamamilə dəyişməz olaraq elə gözlədi-yim cavabın özü idi. Bunu mənim nədən ötrü etdiyimi bi-lənlərdən isə xahiş etdim ki, məni belə sınasınlar: portret-ləri mənə göstərsinlər və mən hansı qadından daha çox xoşlandıqlarını onlara deyim. Bunu mən hər dəfə düz de-yirdim. Üçüncü qrupdan olanlara isə həqiqətə yaxın də-qiqliklə öncədən, hətta onlardan qeyri-ixtiyari göstərişlər almadan onların əks cinsdən olan ideallarını təsvir edir-dim və çox vaxt da bunu onların edə biləcəyindən daha dəqiq təsvir edirdim. İnsanlar bəzən ilk öncə xoşlamadıq-larına diqqət yetirirlər, yalnız mən bunu onlara göstərdik-dən sonra, ümumiyyətlə, isə insan daha əvvəl onu cəlb edən şeyi yox, xoşlamadığını tanıyır.

Düşünürəm ki, oxucu bir az məşq etməklə tez bir vaxtda həmin mükəmməlliyi əldə edə bilər. Burada təq-dim olunan ideyalara maraq göstərən elmi çevrəmdəki yaxın dostlardan bəziləri qısa bir müddətdə buna nail ol-muşlar. Əlbəttə, bunun üçün cinsi cazibənin digər qanun-larını da bilmək arzu olunandır. Ayrı-ayrı sabit kəmiyyət-lərin çoxluğu cinsi əlavələr arasında əlaqə olduğunu gös-tərir. Zarafatla iki sevənin saçlarının uzunluqları cəminin sabit kəmiyyət olması haqda təbiət qanununu ifadə etmək olar. Bundan başqa, artıq ikinci fəsildə tapılmış əsaslardan alınır ki, bu heç də həmişə belə olmur, çünki eyni bir insan varlığının heç də bütün orqanları eyni ölçüdə kişixislət yaxud qadınxislət deyillər. Bundan başqa bu qaydalar tez-liklə arta və bunun ardınca da müstəvi itilik dərəcəsinə enə bilər, ona görə də mən burada onları xatırlamaqdan əl çək-mək istəyirəm.

Mən bunu özümdən gizləmək istəmirəm ki, burada bu qanunu kəşf üsulum bir qədər ehkamçıdır və dəqiq əsas-landırmalar yoxdursa, bu onun üçün xüsusilə pisdir. Lakin burada da məni ən az maraqlandıran onlara nail olmaq üsulunu göstərmək yox, hazır nəticələrlə çıxış etməkdir. Üstəlik göstərilmiş prinsipi təbii-elmi metodla dəqiq yox-lamaq üçün əlimdə olan vasitələr çox məhdud idi. Beləlik-lə, təfərrüatlarda çoxlu qeyri-müəyyənlik qalıbsa, o zaman mən indiyə qədər müşahidə olunmamış qəribə analogiya-ları göstərməklə hər halda gələcəkdə öz aramızda elm binasının dirəklərini bərkitməyə ümid edirəm: bu “əks tə-sirli istehkamlar” olmadan, çox güman ki, hətta analitik mexanika prinsipləri də ötüşə bilməz.

Kəşf olunmuş qanun bitkilər aləmindən götürülmüş, bu zamana qədər tamamilə əlahiddə baxılan və buna görə də xüsusilə nadir bir şey hesab olunan faktlar sayəsində nəzərə çarpan təsdiqini tapır.

Hər bir botanik başa düşür ki, mən Personun kəşf et-diyi, ilk dəfə Darvinin təsvir etdiyi və Gilderbrandın müx-təlif pestiklik və heterostiliya adlandırdığı hallardan bəhs edirəm. Onun mahiyyəti belədir: ikiləpəli (və bəzi birləpə-li) bitkilərin əksər növləri, məsələn, primulaceae, gerania-ceae, xüsusilə də rubiaceae növlərinin çoxu çiçəklərində həm çiçək tozunun, həm də lüləyin (dişicik ağzının), ancaq yalnız başqa çiçəklərin məhsulları üçün işlədiyi bitkilərdir. Deməli, onlar morfoloji anlamda androgin (hermafrodit), fizioloji anlamda isə birləpəlidirlər. Onların hamısında be-lə bir xüsusiyyət var ki, lüləkləri və tozluqları müxtəlif fərdlərdə müxtəlif yüksəkliyə qədər inkişaf edir. Bir nüsxə-də yalnız uzun dişicikli, yüksək lüləkli və alçaq tozluqlu çiçəklər əmələ gəlir. Mənim fikrimcə bu qadın nüsxəsidir. Digəri isə, əksinə yalnız alçaq lüləkli və yüksək tozcuqlu (uzun erkəkcik telləri sayəsində) çiçəklər əmələ gətirir; bu kişi nüsxəsidir. Bu “dimorf” növlərlə yanaşı bir də “tri-morflar” var. Məsələn, müxtəlif uzunluqda üç cinsiyyət or-qanı olan Lythrum salicaria. Uzun və qısa dişicikli çiçəklə-rə malik formalardan başqa, burada bir də “lizostil”, yəni orta dişicikli çiçəklərə rast gəlinir. Lakin çox böyük rənga-rənglik olmasına baxmayaraq, adətən, dərsliklərdə yalnız dimorf və trimorf heterostillər yerləşdirilir. Darvin qeyd edir ki, “əgər ən kiçik fərqləri diqqətə alsaq, onda kişi or-qanlarının beş müxtəlif vəziyyətini fərqləndirməliyik”. Burada da, şübhəsiz, mövcud olan fasiləsizlik, kişilik və qadınlığın müxtəlif dərəcələrinin ayrı-ayrı mərtəbələrə bö-lünməsi ümumi qayda deyildir, amma bu hallarda da biz aralıq cinsi formaların haradasa tədrici keçidlərini görü-rük. Digər tərəfdən, heyvanlar aləminin az tədqiq olunmuş bu sahəsində hadisələrin heyrət doğuran eyniliyinin şahidi oluruq. Həmçinin, bu hallar da dağınıq şəklə salınaraq heterostillik nəzərə alınmadığı üçün xüsusilə qəribə sayıl-mışdır. Əksər həşərat cinslərində, məhz forficulidae (qula-ğagirən) və lameliicorniaelər (lucanus cervus – maral bö-cəkdə, dynastes hercules – Herkules böcəyində və xylotru-pes gideon – döyüşkən böcəkdə) içərisində onları erkək-lərdən açıq-aşkar fərqləndirən ikinci dərəcəli cinsi əlaməti – müəyyən uzunluğa malik buynuzları olan dişilərə rast gəlmək olur, dişilərin başlıca qrupunda isə buynuzlar nis-bətən az inkişaf etmişdir. Bu halların geniş təsvirini vermiş Betson “high males” və “law males” tiplərini bir-birindən fərqləndirmişdir. Doğrudur, bu iki tip fasiləsiz keçidlərlə bir-birilə əlaqədədir, amma onların aralıq pillələri çox az-dır və əksər nüsxələr bu və ya digər cinsi həddə yaxınlaşır. Təəssüf ki, Betson hər iki qrupun dişilərə qarşı cinsi müna-sibəti məsələsi ilə məşğul olmamışdır, çünki o bu halları fasiləsizliyin yox olduğu variyasiyalara örnək olaraq gös-tərir. Buna görə də dişilər arasında da müxtəlif formalı dişilərlə müxtəlif cinsiyyət yaxınlığı olan oxşar iki qrupun olub-olmadığı aydın olmur. Bu səbəbdən də göstərilmiş müşahidələr cinsi cazibə qanunu üçün fizioloji dəlil kimi deyil, yalnız cinsi cazibə qanununun təsdiqi üçün, həqiqə-tən, çox dəyərli olan heteroziqotluğun morfoloji paralelləri kimi tətbiq oluna bilər.

Axı, ola bilər ki, heteroziqot bitkilər göstərilmiş for-mulun bütün canlı varlıqlar üçün ümumi dəyərliliyi haq-qında fikrin tam təsdiqidir. Darvin işarə etmiş, bundan sonra əksər tədqiqatçılar elə oxşar tərzdə təsdiq etmişlər ki, heteroziqot bitkilərdə mayalanma yalnız o zaman baş tut-ma ehtimallı, bəzən isə ümumiyyətlə, mümkündür ki, makroziqot, yəni alçaq tozluqlu çiçəyin mayalandıran toz-cuqları uzun erkəkcik telli digər fərdin mikroziqot lüləyi-nin üzərinə köçürülmüş olsun və ya mikroziqot çiçəyin uca tozluqlarından çıxan tozcuqlar digər bitkinin qısa erkəkcik telləri olan mikroziqot lüləyinin üzərinə düşmüş olsun. Beləliklə, çiçəyin dişiciyi nə qədər uzundursa, yəni onun qadın orqanı nə qədər yaxşı inkişaf etmişsə, mayalanma-nın baş tutmalı olduğu digər çiçəkdəki kişi orqanı, yəni erkəkcik bir o qədər də uzun və dişicik bir o qədər qısa ol-malıdır, onun uzunluğu qadınlıq dərəcəsini göstərir. Dişi-ciklər üçqat ölçülüdürsə, orada mayalanma elə həmin qay-da ilə o halda ən yaxşı gedə bilər ki, çiçək tozcuqları hün-dürlüyü digər çiçəyin tozluğuna uyğun gələn lüləyin üzə-rinə köçürülmüş olsun. Əgər bu qaydaya riayət etməyib uyğun gəlməyən tozcuqla süni mayalanma aparsaq, onda belə prosedura, ümumiyyətlə, hər hansı bir nəticə verərsə, demək olar ki, həmişə xəstə, zəif, cırtdan və müxtəlif növ hibridlərə bənzəyən fövqəladə dölsüz törəmələr alınır.

Heteroziqotluq haqqında yazmış müəlliflər, hər yer-də göründüyü kimi, mayalanmadakı rəngarəng müna-sibətlərin adi izahı ilə kifayətlənmirlər. Bu açıqlama gös-tərir ki, bitkiləri dolanan həşəratlar eyni yüksəklikdə da-yanan cinsiyyət orqanlarına bədənlərinin eyni hissələri ilə toxunaraq bu qəribə effekti yaradırlar. Lakin Darvin özü etiraf etmişdir ki, arılar öz üzərlərində bədənin hər bir his-səsinin üzərindəki tozcuqları daşıyırlar. Beləliklə, iki ya-xud üç nəsil tozcuqlarla mayalanma zamanı qadın or-qanlarının təsir üsulu əvvəllər olduğu kimi anlaşılmamış qalır. Buna bənzər izahlar nə qədər cəlbedici, nə qədər se-hirli olsalar da hər halda bir az səthidirlər, çünki onlarla hər şey izah olunursa onda nə üçün uyğun olmayan toz-cuqla süni mayalanma, başqa deyimlə, “qeyri-qanuni ma-yalanma” belə pis nəticələrə gətirib çıxarır? Deməli, yalnız “qanuni” tozcuqla müstəsna təmas lüləkdə yalnız bu toz-cuğu qəbul etmək vərdişi yaratmalı idi, ancaq mən Darvi-nin özünü şahid gətirə bilərəm ki, başqa cinsdən olan toz-cuqla təmas etməmək sırf illüziyadır, belə ki, bu zaman sanki nikah vasitəçisi kimi xidmət göstərən həşəratlar ger-çəkdə fərq qoymadan cütləşməyə yardım edirlər.

Buna görə də bu xüsusi seçici xüsusiyyətin əsasının daha dərində – çiçəklərin özündə olması barədə fərziyyə daha inandırıcı görünür. Burada məsələ, bəlkə də, insan-da olduğunun eynidir, yəni cinsi cazibə o hallarda daha güclüdür ki, bir fərddə olan K, digər fərddə olan Q qədər-dir, bu da yenə də yalnız əvvəlki formulun başqa bir ifa-dəsidir. Belə bir açıqlamanın mümkünlüyü ehtimalı onun-la xüsusilə artır ki, erkəkciyi yüksək, dişicikləri isə qısa kişi çiçəklərdə çiçək tozcuqları uzun dişicikli daha qadın çiçə-yin homoloji hissələrində olduğundan daha iri, lülək əm-zikləri daha kiçik olur.

Buradan görünür ki, burada məsələ kişilik və qadınlı-ğın müxtəlif dərəcələrindən başqa bir şey də deyildir. Bu-rada ortaya qoyulmuş cinsi yaxınlıq qanunu bu fərziyyə ilə daha parlaq şəkildə təsdiq olunur, çünki məhz heyvanlar və bitkilər aləmində mayalanma o halda daha uğurlu olur ki, valideynlər bir-birilə daha böyük cinsi qohumluğa ma-lik olsunlar (buna az sonra bir də qayıdacağıq).

Heyvanlar aləmində bu qanunun çox böyük bir əhə-miyyətə malik olmasının yüksək ehtimalı “əks cinsi mey-lin” tədqiqi zamanı göstəriləcəkdir. Burada mən diqqəti ona cəlb etmək istəyirəm ki, xırda, zülalla zəngin və o qə-dər də tənbəl olmayan yumurtaların daha yavaş hərəkət edən və həcmli zoospermaları cəlb etməsi ilə yanaşı bö-yük, az hərəkətli yumurta hüceyrələrin daha canlı və zərif spermatozoidlərə daha güclü cəlbedici təsir göstərməsi-nin tədqiq olunması nə qədər maraqlı olardı. Cinsiyyəti təyin edən amillər haqqındakı kiçik tədqiqində L.Veyl gü-man edir ki, bəlkə də, burada əslində onyuqasiya edən iki hüceyrənin hərəkət, yaxud kinetik enerjilərinin qiymətləri arasındakı nisbət özünü büruzə verir. Doğrudur, bunu müəyyən etmək çox çətindir, bu vaxta qədər bir dəfə də olsun müəyyən edilməmişdir ki, birləşən hər iki hüceyrə maye mühitdə sürtünmə və axının göstərdiyi təsiri çıx-maqla bir-birinə hərəkəti sürətləndirən təsir göstərir ya-xud əvvəlki sürətlə hərəkət edirlər? Burada bəzi digər su-allar da qoymaq lazım idi.

Artıq öncədən göstərildiyi kimi, insanlar arasında (eləcə də, yəqin ki, heyvanlar arasında da) göstərilmiş cin-si cazibə qanunu yeganə deyildir. Əgər bu belə olmuş ol-saydı onda onun bu vaxta qədər nə üçün kəşf olunmadığı tamamilə anlaşılmaz qalardı. Məhz ona görə ki, burada çoxlu digər amillərin rolu var və qanunların sayı xeyli də-rəcədə artmalıdır. Bax elə buna görə dəfolunmaz cinsi ca-zibə halları bu qədər azdır. Mən burada bu qanunlardan danışmayacağam, çünki buraya aid tədqiqlər hələ başa çat-mamışdır, amma sadəcə əyanilik xatirinə riyazi emala asan tabe olmayan bir sonrakı amilə işarə edəcəyəm.

İşarə edəcəyim hallar ayrı-ayrılıqda kifayət qədər mə-lumdur. İyirmi yaşa qədərki gənclik dövrünü yaşayan ki-şini adətən özündən yaşca çox böyük – yaşı 35-dən az ol-mayan qadınlar cəlb edir. Yetkinləşdikcə o daha gənc qa-dınları sevməyə başlayır. Eyni ilə bunun kimi gənc yeni-yetmə qızlar gənclərə nisbətən yaşlı kişilərə üstünlük ve-rirlər ki, daha sonra çox vaxt ərlərinə oğlanlarla xəyanət et-sinlər. Bu halların kökü onlara bir lətifədə göstərildiyindən daha dərində olmalıdır.

Bu əsərin tək bir qanunla məhdudlaşması zərurət ol-sa da həqiqət naminə onu ən yaxşı şəkildə formalaşdırma-ğa çalışaq ki, heç bir yalançı sadələşdirməyə yol verilmə-sin. Hətta burada rolu olan bütün amilləri və şübhə altında olan qanunları müstəqil kəmiyyətlər kimi gətirmədən mü-tənasiblik amilini tətbiq etməklə böyük bir dəqiqilik əldə etmiş olacağıq.

Birinci formul yalnız ideal qüvvənin cinsi cazibəsinin bütün bircinsli hallarının “iqtisadi” açıqlamasıdır, çünki cinsi münasibət, ümumiyyətlə, bu qanunla müəyyən olu-na bilər. İndi biz istəyirik ki, hər bir təsəvvür olunan hal-da cinsi qohumluq üçün ifadə verək. Elə bir ifadə ki həm də özünün qeyri-müəyyən forması sayəsində eyni zaman-da eyni bir cinsin müxtəlif növündən olan iki varlığın mü-nasibətlərinin ümumi təsvirini verə bilsin.

Onların qarşılıqlı cazibəsinin gücü belə ifadə olunur:

KA = –xf(t)–(II),

Burada f(t) zamanın hansısa empirik analitik bir funksiyasını, fərdlərin bir-birinə təsir edə biləcəyi zamanı, “reaksiya zamanını” bildirir.

К-mütənasiblik amilidir, buraya biz bütün məlum olan və olmayan cinsi yaxınlıq qanunlarını daxil edirik, o bundan başqa növ, irq və ailə yaxınlığının dərəcəsindən, eləcə də hər iki fərdin sağlamlığından və xəsarətinin olma-masından asılıdır. Nəhayət, bu amil onlar bir-birindən uzaqlaşdıqca azalır və bəlkə də, hər bir verilmiş hal üçün xüsusi müəyyən olunur.

Linkeisin “Poçt karetasında” adlı novellasında cinsi cazibə müdhiş bir ustalıqla qüdrətli kortəbii bir qüvvə ki-mi təsvir olunmuşdur. Cinsi cazibə eyni ilə kökün yerin mərkəzinə tərəf böyüməsi yaxud bakteriyaların mikros-kopda ştiftin kənarlarındakı oksigenə doğru hərəkəti kimi təbiət qanunları ilə şərtlənir. Doğrudur, bu baxışa hələ alış-maq lazım gələcəkdir. Bununla belə, mən bu məqama indi qayıdacağam.

Əgər a-b öz maksimal qiymətinə çatırsa;

lim(a-b)= Max=1)

Onda lim A = kf(t).

Bəlkə də, burada hansısa müəyyən halda, ümumiy-yətlə, insanlar arasındakı bütün simpatiya və antipatiya-lar ifadə olunmuşdur (lakin onların ictimai hüquq qayda-ları üçün əsas kimi dar anlamda sosial münasibətlərə heç bir aidiyyəti yoxdur), bir halda ki, onlar bizim cinsi yaxın-lıq qanununda əsaslandırılmamışdır, qohumluq münasi-bətlərinin gücünə mütənasib olaraq K artırsa, A kəmiyyə-ti, məsələn, yad milliyyətlər arasında olduğuna nisbətən həmfikirlər arasında daha böyük olur.

f(t)-nin öz qiymətini saxlamasını birlikdə yaşayan müxtəlif növ iki ev heyvanı arasındakı münasibətlərdə müşahidə etmək olur: birinci hərəkət çox vaxt barışmaz düşmənçilik, qarşılıqlı qorxudur (burada A mənfi işarəli olur), daha sonra isə onun yerini ən dostyana münasibətlər tutur və onlar bir-birlərini axtarmağa başlayırlar.

Bir halda ki, cinayət qanunlarında sodomiya haqqın-da paraqraf hansısa real faktlara istinad etməlidir və bir halda ki, insanla toyuq arasında da cinsi aktlar müşahidə olunmuşdur, onda buradan görünür ki, k geniş hüdud-larda sıfırdan böyük olur. Beləliklə, biz iki tədqiq olunan fərdi nəinki eyni bir növlə, həmçinin eyni siniflə də məh-dudlaşdıra bilmərik .

Kişi və qadın orqanizmlərinin hər hansı bir görüşü-nün təsadüfi olmayıb müəyyən qanunlara tabe olması fik-ri tamamilə yeni bir baxışdır, ondakı daha öncə göstəril-miş yadlıq məcbur edir ki, cinsi cazibənin təbiətinin tam bir sirr olması haqqındakı dərin məsələ tədqiq olunsun. Vilhelm Pfefferin məlum təcrübələri göstərdi ki, müxtəlif çiçəksiz bitkilərin spermatozoidləri yalnız innatura qadın arxeqoniyaları tərəfindən deyil, həmçinin təbii şəraitdə ya gerçəkdən sonuncular tərəfindən ifraz olunan, ya da süni yolla hazırlanan maddələr tərəfindən cəlb olunur. Çox vaxt hətta elə maddələr tərəfindən cəlb olunur ki, onlarla toxum telləri yalnız eksperimental şəraitdə əlaqəyə girir-lər, çünki təbiətdə onlara heç rast gəlinmir və yalnız elmi təcrübə yolu ilə əldə olunur.

Beləliklə, qıjıların spermatozoidləri arxeqoniyalardan çəkilmiş alma turşusu, həmçinin sintez yolu ilə alınmış al-ma turşusu və hətta melein turşusu tərəfindən cəlb olu-nur. Yarpaqlı mamırların spermatozoidləri isə şəkər qa-mışı tərəfindən. Bizə məlum deyil ki, məhlulun qatılığın-dakı fərqlər spermatozoidə necə təsir göstərir. O daha bö-yük qatılıq istiqamətində hərəkət edir. Pfeffer bu hərəkət-ləri “xemotaktik” adlandırmış və həm bütün bu hallar, həm də digər cinsiyyətsiz hərəkət halları üçün “xemotro-pizm” anlayışı yaratmışdır. Çox şey bunu təsdiq edir ki, heyvanlarda dişinin hiss orqanlarının köməyi ilə onu uzaqdan sezmiş erkəyə göstərdiyi təsirə xemotropizmə bənzər məlum məqamlarda baxmaq lazımdır.

Çox ehtimal ki, bu xemotropizm dişinin bədəninə düşmüş məməlilərin toxum tellərinin etdiyi o enerjili və inadkar hərəkətlərin səbəbidir. Bu hərəkətlər içəridən uşaqlığın boynuna əks istiqamətdə selikli qişanın titrək kirpikciklərinə tərəf yönəlmişdir. Xaricdən heç bir dəstək almadan onlar günlərlə hərəkət etməkdə davam edirlər. Spermatozoid demək olar ki, sirli bir düzgünlüklə bütün mexaniki və digər maneələrə rəğmən yumurta hüceyrəni tapır. Bu bəzi balıqların inanılmaz səyahətlərini çox xatır-ladır. Məsələn, semqa qidalanmadan dənizdən Reynin mənbəyinədək aylarla dolaşır və elə oradaca kürü tökmək üçün təhlükəsiz qida ilə zəngin yer tapır.

Digər tərəfdən Falkenberqin Aralıq dənizində yaşa-yan bəzi ali yosunlarda mayalanma prosesini şərh edən gözəl təsvirini yada salaq. Məsələn, biz iki əks maqnit qüt-bünü birləşdirən güc xətlərindən bəhs edirik. Belə bir təbi-ət qüvvəsini biz spermatozoidin yumurta hüceyrəyə qarşı durdurula bilməyən meylində müşahidə edirik. Bütün fərq ondadır ki, ölü materiyanın hərəkətləri ətraf mühitin gərginlik halından asılı olaraq dəyişə bilir, o halda ki, canlı materiyanın gücü həqiqi güc mərkəzləri olaraq orqanların özlərində lokallaşıb. Falkenberq müşahidə etmişdir ki, yumurtaya doğru hərəkət zamanı spermatozo-idlər, adə-tən, onları işığa cəzb edən qüvvəni belə dəf edirlər. Xemo-taktik təsir, yəni cinsi meyil fototaktik təsirdən daha güclü ola bilir.

Bizim formula az uyğun gələn iki fərd bir-birilə əla-qəyə girəndə az sonra onun ardınca onlardan birini ta-mamlayan üçüncü fərd ortaya çıxır və elə o anda qanuna-uyğun zərurətlə əvvəlki məcburi rabitəni tərk etmək cəh-di yaranır. Nəticədə nikah pozulur. O, kortəbii və kimyə-vi birləşmələrdə olduğu kimi labüddür: FeSО

-də 2KOH -la birləşdikdə SO

ionları Fe ionlarını tərk edib K ionlarına keçirlər. Əgər kimsə bu təbii hadisələri əxlaqi nöqteyi-nə-zərdən qiymətləndirmək istəsə idi, o çox gülünc görünər-di.

Bu Götenin “ Die Wahlverwandtschaften” (“Seçici yaxınlıq”) əsərinin 1-ci hissəsinin IV fəslində inkişaf etdi-rilmiş əsas ideya, onun dərin, mükəmməl ədalətini öz üzərlərində sınamalı olan kəslər tərəfindən inkişaf etdiril-miş gözlənilməz anlamla dolu oynaq prelüdiyadır. Mə-nim araşdırmam bu ideyaya yenidən baxması ilə öyünə bilər. Lakin mən Göte kimi nikahın pozulmasını müdafiə etməyi deyil, onu sadəcə daha anlaşıqlı etməyi nəzərdə tuturam. Doğrudur, insanı nikah bağlarını pozmaq cəhdi ilə uğurla mübarizə aparmağa məcbur edən motivlər var-dır. Ancaq bu barədə kitabın ikinci hissəsində söhbət açı-lacaq. İnsanın cinsi sferası başqa orqanizmlərdə olduğu kimi təbiət qanunları ilə o qədər də ciddi bağlı deyildir. Bu o faktdan görünür ki, insan ilin bütün fəsillərində seksual-dır və xüsusi yaz cinsi oyanmasının qalıqları onda, hətta ev heyvanlarında olduğundan da azdır.

Cinsi yaxınlıq qanununun nəzəri kimyanın bir məş-hur qanunu ilə daha çox analogiyası var. Doğrudur, bu böyük kənarlaşmalar olduqda özünü büruzə verir. O, “kütlələrin təsir qanunu” ilə əlaqəli hallarla analogiya təş-kil edir. Məsələn, daha qüvvətli turşular, əsasən, daha qüv-vətli əsaslarla birləşir, eynilə daha kişi fərd daha qadın fərdlə birləşdiyi kimi. Amma burada ölü kimyəviliklə mü-qayisədə Novumdan daha böyük bir şey ortaya çıxır. Canlı orqanizm sonsuz sayda bərabər hissələrə bölünən homo-gen izotrop substansiya deyildir: "principium indiviua-tions" (fərdiyyətçilik prinsipi), yəni bütün canlıların fər-diyyət kimi yaşaması faktı orqanizmin müəyyən quruluşa malik olması zərurətini göstərir. Burada daha böyük hissə-nin bir birləşməyə, daha kiçik hissənin isə əlavə məhsul əmələ gətirərək digər birləşməyə girməsi mümkün deyil. Xemotropizm daha sonra mənfi ola bilər. A-b fərqinin mə-lum qiymətindən başlayaraq biz mənfi qiymət, əks meyil, başqa sözlə, cinsi dəfetmə alırıq.

Doğrudur, ölü kimyəvilikdə də elə həmin reaksiya müxtəlif sürətlə baş verə bilər. Lakin heç vaxt, ən azı, ən yeni baxışlarla mühakimə yürüdərək katalizin köməyi ilə uzun və ya qısa zaman fasiləsində eyni bir reaksiyanı onun tam yoxluğu yerinə törətmək (baxdığımız halda de-mək olar ki, əks reaksiyanı) olmaz. Əksinə, müəyyən tem-peraturda yaranan məlum birləşmə onun yüksəlməsi ilə parçalana bilər və əksinə. Əgər reaksiyanın idarə olun-ması temperaturun funksiyasıdırsa, onda canlı orqanizm-lərdə o, əksər hallarda, zamanın funksiyasıdır.

T amilinin, yəni “reaksiya zamanının” qiymətində, əgər ümumiyyətlə, belə müqayisələr mümkünsə, cinsi ca-zibə ilə kimyəvilik arasındakı sonuncu analogiya gizlən-mişdir. Elə burada reaksiyanın sürətlər formulunu, iki fərd arasındakı cinsi reaksiyanın inkişaf sürətinin müxtəlif də-rəcələrini vermək və A-nın t-yə görə diferensasiyasını sı-naqdan keçirmək olar. Ancaq heç kəs faydasız lovğalıqla “riyaziyyatın gözəlliyini”(Kant) alçaltmamalıdır: funksi-yaların sabit olduğu bu qədər mürəkkəb və dolaşıq müna-sibətlərə diferensasiya tətbiq etmək mübahisəli məsələdir. Beləliklə, nə demək istədiyim tamamilə aydındır: uzun müddət birlikdə olmuş, yaxud daha yaxşı ifadə etsək, bir yerə qapadılmış iki orqanizmin duyğusal meyillənməsi mövcudluğu gözə görünənə qədər çox zaman tə-ləb olu-nan kimyəvi proses kimi hətta əvvəlcə nifrətin olduğu yer-də də inkişaf edə bilər. Sevgisiz nikaha girən insanlara ve-rilən təskinlik –”yaşayarsız, sevişərsiz!” qismən bu əsasa dayanır.

Aydındır ki, cinsi yaxınlığın kimyəvi xassə ilə analo-giyalarına böyük dəyər vermək lazım deyil. Ancaq mənə elə gəlir ki, belə müşahidələr çox şeyə aydınlıq gətirir. Bir məsələ hələ də həll olunmayıb: cinsi cazibəni tropizmlərə aid etmək lazımdırmı? Hətta əgər cinsi duyğu üçün bu möhkəm müəyyən olunmuş olsa belə, erotikaya münasi-bətdə bu həll süni olardı. Sevgi halının başqa bir şərhə də ehtiyacı var və onun üçün bu şərh ikinci hissədə verilə-cəkdir. Bununla yanaşı, insanların ehtiraslı meylinin for-maları ilə xemotropizm arasında şəksiz analogiyalar möv-cuddur. Mən yenə də Götenin “DieWahlverwandtschaf-ten” əsərində Eduardla Ottiliya arasındakı münasibətlərə müraciət edəcəyəm.

Nikah problemi ilə bağlı edilmiş bir neçə qeyd artıq bu romanın adı ilə əlaqələndirilmişdir. Bu fəsilin nəzəri his-səsində çıxarılmış bəzi zəruri praktiki nəticələr də həmçi-nin göstərilmiş problemlə bağlıdır. Göstərilmiş cinsi cazibə qanunu və göründüyü kimi ona oxşar bəzi digər qanunlar öyrədir ki, sonsuz sayda aralıq cinsi formalar mövcud ol-duğu üçün bir-birinə ən yaxşı uyan iki belə fərd ola bilər. Bu bioloji nöqteyi-nəzərdən yanaşdıqda nikaha haqq qa-zandırmaq, “azad məhəbbəti” isə inkar etmək lazım gəlir. Doğrudur, monoqamiya haqqında məsələ yenə də digər münasibətlərlə də, məsələn, dövrilik kimi (onun barəsində bir az sonra söhbət açacağıq) həmçinin, yetkinlik ölçüsü üzrə zövqün artıq göstərilmiş tədqiqi ilə mürəkkəbləşir. Beləliklə, bu məsələnin həllinin sadəliyi yenə də azalır.

Heterostiliyanı, xüsusilə “qeyri-qanuni mayalanma-dan” demək olar ki, müstəsna olaraq inkişaf qabiliyyəti az olan rüşeymlərin doğulması faktını xatırladıqda başqa nə-ticə alınacaq. Bu onu güman etməyə məcbur edir ki, digər varlıqlarda ən möhkəm və sağlam nəsil ən güclü qarşılıqlı cinsi həvəs müşahidə olunan əlaqələrdən yaranır. Xalq lap qədimlərdən “sevgi övladları”nı qeyd etmişdir. O dü-şünür ki, daha gözəl və yaraşıqlı insanlar onlardan çıxır. Bu mənada hətta özünü bəşərin nəsil artıranı hesab etmə-yən bir şəxs belə ən azı gigiyenik mülahizələrə görə götür-qoyla bağlanmış nikahdan xeyli fərqlənən sırf pula görə nikaha rəğbət bəsləyə bilməz.

Cinsi meyil qanunlarının öyrənilməsi ev heyvanları-nın çoxaldılmasına nəzərəçarpacaq təsir göstərə bilərdi. İkinci dərəcəli cinsi əlamətlərə və hər iki cütləşən heyvan-da onların inkişaf dərəcəsinə indiyə qədər edildiyindən daha böyük diqqət yetirilməlidir. Dişini xoşlamadığı hal-da erkəklə cütləşdirmək üçün tətbiq edilən hərəkət örnək-ləri, əlbəttə ki, məqsədinə nail olur, lakin, ümumiyyətlə, onlar həmişə pis nəticələrlə müşayiət olunur. Çağdaş gənc-lər kimi brom və dərmanlarla bəslənən saxta madyanlar-dan, ayğırlardan alınmış ağlagəlməz əsəbilik son hesabda yəqin ki, bu qanuna ziddir. Eynilə bunun kimi müasir yəhudiliyin fiziki degenerasiyasında heç də sonuncu olma-yan rolu o cəhət oynamışdır ki, nikahlar yəhudilərdə dün-yanın hər hansı bir yerində olduğundan daha çox sevgiyə görə deyil, araçılar vasitəsilə bağlanılır.

Darvinin geniş təcrübə və müşahidələr yolu ilə özü-nün fundamental əsərlərində müəyyən etdiyi, indi isə ha-mı tərəfindən qəbul olunan budur ki, həm qohum fərdlər, həm də öz növ əlamətlərinə görə öz aralarında heç oxşar-lığı olmayanlar “cüzi fərqlənən” fərdlərə nisbətən bir-bir-lərini daha az cəlb edirlər və əgər iş hər halda mayalan-maya aid olursa, onda toxum ya inkişafın elə ilk mərhələ-lərində məhv olur, ya da zəif, əksər hallarda çoxalma qa-biliyyəti olmayan fərdə çevrilir. Heterostil bitkilərdə də olduğu kimi “qanuni mayalanma” digər kombinasiyalarla müqayisədə sayca daha çox və daha yaxşı toxumlar gətirir.

Beləliklə, o rüşeymlər daha yaxşı inkişaf edir ki, onla-rın valideynləri daha böyük cinsi yaxınlığa malikdirlər. Hamı tərəfindən tətbiq olunan bu qaydadan çıxarılan nə-ticə ədalətlidir: nikah bağlanırsa və uşaqlar doğurulursa, onda sonuncular ən azından aradan qaldırılmış cinsi ey-bəcərliyin bəhrəsi olmamalıdır, çünki uşağın mənəvi və fiziki cəhətdən formalaşmasında bunun əks olunmaması imkansızdır. Əlbəttə, bəhrəsiz nikahların əksər hissəsini sevgisiz nikahlar təşkil edir. Köhnə həyat təcrübəsi də bu sahəyə aiddir. O öyrədir ki, cinsi aktda həyəcan nə qədər yüksəkdirsə, nəsil almaqla bağlı ümidlər də yüksək olur. Əgər bir-birini tamamlayan iki fərdin cinsi meylinin lap başlanğıcdan daha intensiv olduğunu xatırlasaq, bu xüsu-silə anlaşılan olur.

IV FƏSİL

HOMOSEKSUALİZM

VƏ UŞAQBAZLIQ

Göstərilmiş cinsi cazibə qanununun tərkibinə çoxdan aranan əks cinsi duyğular, yəni təkcə əks cinsə deyil, həm də öz cinsinə meyil nəzəriyyəsi daxildir. Bir fərqi (ondan aşağıda bəhs olunacaq) kənara qoyaraq cəsarətlə söylə-mək olar ki, əks cinsi təmayülə malik olan hər kəsdə digər cinsin şəksiz anatomik əlamətləri özünü göstərir. Xalis “psixi-cinsi” hermafroditlər olur. Öz cinsinə cinsi meyil hiss edən kişilər öz xarici strukturuna görə qadındır. Ey-nilə həssaslığı digər qadınlara yönəlmiş qadınlar da kişiyə xas fiziki əlamətlərə malikdir. Psixi və fiziki hallar arasın-dakı paralellik nöqteyi-nəzərindən bu fikir öz-özlüyündə aydındır, amma onun tətbiqi 2-ci fəsildə xatırlanmış fakt-lara diqqət yetirilməsini tələb edir, yəni bir orqanizmin hissələrinin heç də hamısı K və Q arasında bərabər vəziy-yətdə deyil. Müxtəlif orqanlar eyni dərəcədə kişixislət, ya-xud qadınxislət ola bilər. Bir sözlə, əks cinsi həvəsli fərd-də həmişə digər cinslə bilinən anatomik yaxınlıq vardır. Əks cinsi təmayülə məlum fərd tərəfindən həyatı boyu qazanılan və normal cinsi duyğunu üstələyən xüsusiyyət kimi baxılması fikrini təkzib etmək üçün deyilənlər yetər-lidir. Bununla yanaşı, hətta Şrenk-Notsinq, Krepelin, Fere kimi bəzi belə tanınmış araşdırmaçılar inanırlar ki, o, fər-di həyatın xarici təkanları vasitəsilə qazanılır. Xarici tə-kanlar dedikdə isə, “normal” cinsi ünsiyyətdən və xüsusilə “yol azma”dan imtina nəzərdə tutulur. Onda ilk azğın ne-cə olsun? Yoxsa onu öyrədən Hermafrodit ilhamı olmuş-dur? Belə bir fikir ona oxşayır ki, kimsə tipik kişinin tipik qadına “normal” cinsi təmayülünün süni yolla qazanılmış, cinsi əlaqələrin füsunkarlığını təsadüfən kəşf etmiş yaşca böyük yoldaşların söylədiklərinin bəhrəsi olduğunu sübut etməyə çalışsın. Deyilən halda öz cinsindən olan fərdlər-dən istifadə edən “əks” cinsi təmayüllü şəxslərdə o onların fərdi yaşamı boyu dəyişmədən təsir göstərməkdə davam edən ontogenetik proseslər sayəsində öz-özünə təzahür edir. ”Normal” insanlarda “qadın nədir” şüuru necə tə-zahür edirsə belə, “eybəcər” təmayül də elə o cür təzahür edir. Öz-özlüyündə aydındır ki, həyatda həmişə homosek-sual akta qarşı öz ehtirasını təzahür etdirməyə imkan ve-rən bir hadisə olmalıdır, lakin bu hadisə yalnız o cinsi tə-mayüllərə təsir göstərə bilər ki, onlar az və ya çox dərəcədə fərddə gizlədilib və yalnız izn gözləyir.