скачать книгу бесплатно
– Кыһыл свитер атыылаһыам… син биир…
– Чэ-чэ, бэйэҥ бил.
– Хата, инньэ диэ.
Ситинник! Итинник эрэ. Субу күнтэн ыла кини өйдөөхтүк эрэ олоруоҕа, оччоҕуна кинини ким да олоҕу билбэккин, эн диэхтээн, хантан кэлэн билиэххиний диэ суоҕа. Түүл баҕайы (суох, түүл эрэйдээх) куоттун, симэлийдин, адьаһын эһиннин, олох эрэ хааллын, хайдах да буоллун, хайдах да эргийдин, хайдах да көрдүн-иһиттин. Даайа эрэйдээх, быраһаай, быралыйар бырастыы, аны атын Даайа буолуоҕа. Атын!
– Күн сарсын эйиэхэ кыһыл свитер атыылаһыам! Син биир…
– Сөп сөп.
– Син биир!..
Ситинник! Итинник эрэ. Туох үлүгэрэй, төһө өр акаары буолуохха сөбүй?! Түксү! Били ол күнтэн ыла кини уларыйа илик быһыылаах, киһи саатыах… Хайдах этэй ол?
…Оскуоланы кытары быраһаайдаһар күнүгэр кини тэтэркэй өҥнөөх ырбаахылааҕа. Саманнык, сараҕар баҕайы этэ.
Даайаны наар биир уол үҥкүүгэ ыҥырара, Даайа ол уолу урут көрөн эрэ билэрэ, кини «Б»-лартан этэ.
Бал кэнниттэн оҕолор бары өр баҕайы күүлэйдээбиттэрэ. Ол уол тоҕо эрэ наар Даайа аттыгар баар буолан иһэрэ, онуоха Даайа иһигэр маннык быһаарбыта: «ити кини… таптал».
Тоҕо – бүгүн? Билигин? Хантан күөрэйдэ кини? Тоҕо бүгүн? Таптал соһуччу кэлэр дииллэр, ол кырдьык эбит буоллаҕа. Суох, тоҕо «хантан күөрэйдэ» диирий?! Кини таптаабыта ыраатта эбээт, быданнаата, ону бу бүгүн өйдөөтөҕө эрэ дии. Ити – кини, кини… дьылҕа.
Даайа, баҕар, алҕаһыыра буолаарай? Суох, туох үлүгэрэй, бу сырыыга баҕас – кырдьык. Көрүллүө даҕаны! Билигин кини Даайаны атаарыаҕа, оччоҕуна кырдьык буолуо. Ити дии, кэнниттэн иһэр, дьылҕа эбит буоллаҕа. Суох, бүгүн буолбатах, тоҕо бүгүн? Хантан күөрэйдэ кини? Маннык эбит дии, маннык кэлэр эбит дии киһиэхэ таптал диэн. Саманнык дуо? Маннык эбит. Бүттэҕэ. Хобдоҕуо-уон!
Билигин кини, арааһа, өссө ууруура буолуо. Ити дии! Ол аата бу – үйэ тухары буоллаҕа, өлүөхтэригэр диэри, куруутун-куруутун… Маннык эбит дии… «Тоҥмут быһыылаах, иэдэһэ тыбыс-тымныы, муокас баҕайы…»
– Куруутун-куруутун, өлүөхпүтүгэр диэри дуо? – диэбитэ Даайа.
– Ы-һы! Эн үлэлиэҥ дуу, үөрэниэҥ дуу?
– Үөрэниэм.
– Мин эмиэ. Ханныкка?
– Өссө билбэтим. Мин библиотеканы таптыыбын. Институкка барыам, баҕар, библиотечнайга.
– Мин – Ригаҕа, авиационнайга. Суруйсуохпут дуо? Суох, бииргэ барыахпыт.
– Сөп. Чэ, мин киирдим. Маамам түннүгүнэн көрөрө буолуо. Суох, тохтоо эрэ, кэл, бэттэх тур. Буо-уот!
Бүттэҕэ ити, аны Даайа бэйэтэ уураата, иэдэһиттэн, ол аата бүттэҕэ, үйэ тухары маннык буолуо. Аны туох да кистэлэҥ ордубата быһыылаах…
Даайа ол түүн утуйбатаҕа да быһыылаах, наар ону эрэ саныы сыппыта. Муокас дии, кини олоҕо аны үйэ-саас тухары быһаарылыннаҕа. Эмиэ да үчүгэй курдук, суох, ол эрээри олус-олус курус… Бүттэҕэ, аны олоххо туох да кистэлэҥ ордубата быһыылаах. Ама, оннук буолуо дуо? Оччоҕо ханнаный, кинигэҕэ суруйар тапталлара? Суох эбит буоллаҕа. Ол эрээри Даайа таптыыр эбээт кинини, ити – кини… атын буолбатах, атын буолуох туһа суох, барыта быһаарылынна дии. Чэ, ол – үчүгэй… Ол гынан баран эмиэ да курус. Чэ, кэлиэхтээх – кэллэҕэ, бу аата – олох диэн буоллаҕа. Олох диэн тугуй? Бу – күн аайы, чаас аайы, мүнүүтэ аайы саарбахтааһын, онтон эмиэ да быһаарыныы, эмиэ да саарбахтааһын – дууһа мучумаана…
Истэн абыран, оччотооҕу Даайа эмиэ да сөпкө санаабыт эбит буолбат дуо?! Олох диэн – күн аайы, чаас аайы, мүнүүтэ аайы саарбахтааһын, онтон эмиэ да быһаарыныы, эмиэ да саарбахтааһын – дууһа мучумаана… Ити кырдьык. Чахчы оннук быһыылаах.
Оччотооҕу Даайа эрэйдээх ол түүннээҕи санаалара, кини үһүс таптала, түүҥҥү түүл курдук, муокас түүл курдук, күн-дьыл аастаҕын ахсын симэлийдэр-симэлийэн, күн-дьыл ардаҕын-хаарын кытары хайдах суураллыбыттарын, сүүрүгүрдүбүттэрин туһунан аллара кэпсиэхпит.
Төрдүс уонна бэһис таптала
Дьэ туран, онтон киниэхэ төрдүс таптала кэлбитэ. Ээ, чэ, ол ону Даайа өйдүү сатыыр, ырыта сатыыр санаата суох. Сүөдэри кытары субу күҥҥэ диэри бииргэ олоруох быата тарпыта буолуо, туох да уустуга суох, барыта орун-оннугар, буолуохтаах буолуохтааҕын курдук, тахсан испитэ. Студенныы, судургутук. Чэ, ол кинилэр хаста-хаста хаамсыбыттарын барытын Тимирязевка эрэйдээх аллеяларын тииттэрэ эрэ арай аахтылар, көрдүлэр-иһиттилэр ини. Студеннар хаамсаллара кэмнээх буолуо дуо, ол да тииттэр аахайбатылар ини. Оттон Сүөдэр биэс сыл усталаах-туоратыгар бэйэтин Тимирязевкатын уопсайыттан кинилэр, Даайалаах, уопсайдарыгар диэри хаста-хаста таскайдаммытын арай, баҕар, эргэ трамвай халырҕас көлөһөлөрө эрэ көрдүлэр ини. Ол да – саарбах.
Даайа маҥнай Сүөдэри тута сэрэппитэ:
– Көрөҕүн дуо бу суруктары? Во-от! Эн миигин киинэҕэ эҥин барыах диэн ыҥырбытыҥ буоллар…
– Тоҕо?
– Мин атын киһи туһунан саныахтаахпын. Эн мэһэйдээмэ…
– Баһаалыста! Санаан көр, баран да иһэн санаа, киинэни көрө олорон да санаа, кэлэн да иһэн санаа. Киинэҕэ барсыбыккынан санаабат буолан хаалыаҥ дуо? Санаан көр, ол эрэн барсыахтааххын, билиэти таах хаалларыма.
Даайа онуоха «кырдьык даҕаны» дии санаабыта уонна куруутун-куруутун, үйэ тухары бииргэ сылдьыах буолан кэпсэппит табаарыһын туһунан эппитэ:
– Өлүөхпүтүгэр диэри… – диэн кини кэпсээнин түмүктээбитэ уонна, чэпчээбиттии үөһэ тыынан баран, өрө көрөн кэбиспитэ.
Сүөдэр ити күнтэн ыла наар ыйытар идэлэммитэ:
– Хайа, били «өлүөххэ диэри» табаарыс тугу суруйар?
Онуоха Даайа биирдэ иһиллэр-иһиллибэт хардарбыта:
– Суруйбатаҕа ыраатта. Билбэтим…
– Суруйуо-суруйуо. Хата, театрга барыах.
– Мин бэйэм өссө суруйуом. Үстэ суруйдум, эппиэттээбэт, өссө суруйуом. Тылбын биэртим… кини эмиэ уонна баран…
– Ничего-ничего… ыалдьыбыта буолуо.
– Ой, кырдьык даҕаны! Мин сибилигин суруйабын!
Атын куораттан сурук адьас кэлбэт буолбута, оттон Даайа суруйара уонна маннык саныыра: «Баҕар, мин санаабар эрэ буолуо, кини тугу да эппэтэҕэ буолаарай? Куруутун-куруутун, өлүөхпүтүгэр диэри диэн эппэтэҕэ буолуо. Суох, эппитэ дии уонна баран… Итинник гынар сөп үһү дуо? Сөп үһү дуо?!»
Даайа итиниэхэ тугу да булан хардарбатаҕа, оттон сурук кэлбэтэҕин курдук кэлбэтэҕэ, онуоха кини кыыһыран тиһэх, уһун суругун суруйбута уонна ыытаары кэнбиэрдээн иһэн, тоҕо эрэ эмискэ хайыта тыытан кэбиспитэ уонна дьэ үөһэ тыыммыта, өр баҕайы биир сири тобулу одуулаан олорбута. Иннигэр бып-бытархай гына хайыта тардыллыбыт кумааҕы чөмөхтөнөн тахсыбыта, кини ону өссө бытарыта олорбута….
Чэ, уоннааҕытын Даайа барытын бүгүн кэлэн ымпыгын-чымпыгын ырытар санаата суох. Сүөдэрдиин олордохторо – бу! Мотоциклынан ыһааччыларга элээрдэн иһэллэр. «Уолбуттара» диэн төһө ыраах сир эбитэ буолла?
– Сүөдэ-эр, «Уолбутуҥ» төһө ырааҕый?
– Ээ, кэллибит.
– Пахай, мин букатын ыраатар курдук санаммытым…
– Онтуҥ баара, кэллибит.
– Маппыров Уйбаан биригээдэтэ диигин дуу?
– Ы-ых.
– Мин ол киһиэхэ наадалаахпын.
– Туох?
– Кинигэлэрин туттара илик.
– Туттарыа буоллаҕа дии.
– Ылбыта быданнаата ээ.
– Солото суох буоллаҕа дии.
– Солото суох… Бээ эрэ, өссө «Уолбукка» быйыл оҕуруот олортугут дуу?
– Ы-һы. Оҕурсу.
– Үчүгэйдик тахсыа дуо?
– Тахсымна.
Хата, сотору оҕурсу сииһилэр дии. Саатар, дэриэбинэ иһигэр атыылыыллар ини. Манна урут хаһан да ыспаттара үһү, боруобалыыллар. Оҕурсу баҕас, уу эрэ баар буоллун, тахсыахтаах ээ.
– Кэллибит. Кирээдэлэр ол тураллар. Оттон ол – парник. Түһэн көрөҕүн дуо?
– Чэ, тохтот.
Оо, адьас саҥардыы быган эрэллэр эбит. Сорохторун, бадаҕа, бэҕэһээҥҥэ диэри олордор этилэр. Син үүнүүһүлэр быһыылаах.
Ити туохтара чөмөхтөһөн сытар буоллаҕай? Кумааҕы кууллар. Ээ, уоҕурдуулара эбит. Ханнык уоҕурдуунуй бу? Азоттара дуу, калийдара дуу? Уоҕурдаары аҕалан бырахтахтара, эбэтэр кутан бүппүттэрэ дуу? Уоҕурдуу кутулла сытара эмиэ да көстүбэккэ дылы. Кута иликтэр быһыылаах. Быыс буолбакка сырыттахтара дии, хата, көмөлөһүөххэ дуу? Ол тимир күрдьэх сытар эбит. Тимир күрдьэҕинэн баһа-баһа, маны баҕас Даайа начаас элээрдэр ини. Көрүөх бэтэрээ өттүнэн бүтэриэ. Даайа уоҕурдууну баҕас тоҕо харыстаатаҕай, кута түһэн биэриэҕэ…
Сиэн-аһаан, үүнэр буоллахтарына үүнэ оҕустуннар ээ, буо-уот, чэ, сөп да буолар ини, томточчу кута түһэн биэрдэҕинэ сөп буолуо. Итийдэр эрэ, хамсыы-хамсыы тахсыахтара.
Сүөдэр көрөн соһуйара буолуо – туох буолан аллааҕымсыйдаҕай диэҕэ. Бээ, Даайа өссө даҕаны ону-маны сатыырын көрдөрүөҕэ! Кини даҕаны үлэлиири баҕас сатыыр ини, доҕоор. Уонна баран, Даайа тугу да сатаабат, тугу да билбэт диэҥ, дьэ! Биир дьахтар билэрин-сатыырын билэр даҕаны, сатыыр даҕаны оҕо буолуо ээ…
Һэ, Сүөдэр сүүрэн аҕай иһэр. Туох буолбут буоллаҕай? Туохха итиччэ үлүгэр ыксаатаҕай, ээ?
– Туох буолан мэҥийэн кэллиҥ?
– Туй-сиэ, сэрэйбитим курдук…
– Туох даа?
– Һы… өссө «туох даа» диир! Биир кирээдэни олоччу буорту гына охсубут. Ыл, төттөрү кута оҕус!
– Тоҕо?
– Оннук! Күрдьэхтэнимэ, олоччу түөрэ баһыаҥ буоллаҕа дии, илиигинэн тарый. Көр, маннык.
– Тоҕо-о?
– Кэнники быһаарыам. Түргэнник, түргэнник! Бу, хайыы-сахха өлөртөөбүккүн, дьэ, бэйэҕэр хат олорторуом.
– Оттон… үүннүн диэн.
– Саҥа олордуллубукка тугун эмиэ уоҕурдуутай?
– Оттон… тоҕо манна аҕалан бырахтарбыккытый?
– Сыыһа сүөкээбиттэр. Атын сиргэ илдьиэхтээх этилэр. Үксүн саҥаттан олордууһубут, көр эрэ, бу!
– Оо, кырдьык даҕаны…
– Ох, Даайа-Даайа…
Ситэ саҥарбата, иһигэр «акаарыгын даҕаны» диэтэ быһыылаах уонна хайдах эрэ көрдө. Хомойбут курдук. Суох, кэлэйбит курдук уонна өссө үөһэ тыынан кэбистэ. «Ох, Даайа-Даайа, акаарыгын даҕаны…» Хомойор уонна кэлэйэр…
Үүт-үкчү ол онно, ол күн, курдук көрдө. Даайа ол күнү тоҕо өйдөөн кэллэ, тоҕо өйдөөн кэллэ ол ону?
Ол – холорук сөрөөбүт аҕыйах хонуга – туох этэй: эмиэ таптал дуо?
…Даайа биирдэ, ханнык эрэ бырааһынньык күн, биир уолу кытары билсибитэ уонна ол күнтэн ылата Тимирязевка аллеяларыгар көстүбэт буолбута, оттон Сүөдэр кинилэргэ кэллэҕинэ, саһан хаалара. Ол да буоллар, Сүөдэр кинини биир күн кэтэһэн-кэтэһэн, суолун күөйэ туран кэбиспитэ уонна ыйыппыта:
– Бу эн туох буоллуҥ, Даайа?
– Туох да буола иликпин. Ыыт. Бардым. Тоҕо өрүү эккирэтэ сылдьаҕыҥ? Надоело…
– Кимий – ол?..
– Онно эн тугуҥ кыһалҕатай? Миигин рестораҥҥа ыҥырдылар. Саҥа Арбатка. Эн хаһан да ыҥырбаккын.
– Аччыккын дуо, ол эн?
– Дьыала онуоха буолбатах…
– Кимий ол, көрдөөх атыыһыт?
– Атыыһыт буолбатах, художник. Аны манна кэлимэ даҕаны, ыйытыма даҕаны. Бүттэ. Ыыт, мин ыксаан иһэбин.
Вы ознакомились с фрагментом книги.
Для бесплатного чтения открыта только часть текста.
Приобретайте полный текст книги у нашего партнера:
