Биһиги сахалар…. Туруулаһыы

скачать книгу бесплатно


Бэрт киэҥник туттуллар былакааттар, баннердар биистэрин ууһун туһааннаах күүстэр хото туһаналларын бары билэбит. 1 Маай бырааһынньыгын холуонналара өрө тута сылдьар былакааттарын сирийэн, сылын аайы тэҥнээн көрдөххө, уопсастыба өйүн-санаатын хайа диэки хайыталлара, халыталлара дьэҥкэтик көстөр.

Өссө биир улахан политическай суолталаах тэрилтэнэн Геральдическай хамыыһыйа талан бигэргэтэр гербэлэрэ, былаахтара буолаллар. Ол курдук Дьокуускай куорат сүрүн им бэлиэлэрэ (символлара) – Былааҕа уонна Гербэтэ – кэм-кэрдии ааһар курдук да, ыраахтааҕылаах холуонньа им бэлиэтэ киэр илгэнэ илик. Былаахха сэриилээн ылбыттар башнялара, гербэҕэ ыраахтааҕы адьырҕа хотойо «мягкая рухлядь» диэн ааттыыр кииһин дьаһаах хомуурунан ыраахтааҕы хааһынатыгар дэгиэ тыҥырахтарыгар кытаахтаан көтүтэр. Ону омос көрдөххө, эйэлээх баҕайы курдуктар, эбиитин герб быһаарыытыгар «орел поддерживает соболя» диэн манипуляция технологиятын таһы сымыйаччы ньыматын туттубуттар. Ити курдук харах баайыылаах, судургу да манипуляцияны чопчулаан көрүү суох. Сыныйан ырытыы сырдыгы эрэ ыйдаҥардыы буолбатах. Харах диэн сырдыгы ыйдаҥардар сиэркилэ эрэ буоллаҕа.

Интернет ситимэ күүскэ сайдан, туспа киһи өйүгэр супту киирэр эйгэ буолла, онно биһиги үгүспүт сэрэнэр-сэрбэнэр үөрүйэҕэ, бэлэмэ суох баар буола түстүбүт. 1992 сылтан ыла саҥа информационнай үйэ биир дьайыыта күүскэ тарҕанан эрэр – ол «постправда», ол эбэтэр сымыйаны оҥорон, соруйан тарҕатыы ньымаларын киэҥник туттуу кэмэ. Оннук сымыйа сонун-сурах киһи толкуйугар буолбакка, ньиэрбэтигэр, мөкү өрүттэригэр туһаайыллар. Маннык сымыйалааһын үс сүрүн көрүҥнээх: 1) көстөн да турар кырдьыгы кистээһин, мэлдьэһии, 2) киһи бэйэтин ылынар өйдөбүллэригэр кэтэх санаатыгар иҥмиккэ чугаһата сатааһын, 3) өйүнэн ырытан буолбакка, сүрэҕин долгутан, санаатын аймаан дьайыы. Ити түмүгэр ылыннарыылаах тылга, сааһылаан толкуйдуурга дураһыйбат, ыгылыйбыт майгылаах киһи атааннаһыы, дьирээлэһии, үүрбэ оборчотугар умса анньыллар. Ол барыта холбоһон инфодемия диэн ааттанар сутуллууга тиэрдэр, аһара элбэх утарыта информация киһини өйүттэн таһааран, өй-мэй курдук үүрбэ туруктанар. Ол иһин сахалыы толкуйдааһын, бастатан туран, сааһылааһыны эрэйэр, төрдүн-төбөтүн араарарга дьулуһар.

Итинник киһи өйүн бутуйар ньымалартан билигин саамай тарҕаммыта – фейк диэн ааттанар сымыйа эбэтэр анаан муннарар, холуннарар сыаллаах айыллыбыт информацияны дьон киэҥник туттар ситимнэринэн тарҕатыы. Өссө фишинг диэн интернет элбэх киһи туттар сайтарын үтүктэн киһини албынныыр ньымата, ол ордук билиэти бронялыырга, малы атыылаһарга туттуллар. Араастык харчыны сыыйан ылыы, киһи ымсыы-обот майгытын туһанан, баан каартатыттан харчыны уорууга, наркоманнар угаайыларыгар Саха сирин олохтоохторо көнө-кэнэн майгылара эбиилэһэн, быдан үгүстүк үктэтэллэр. Тус олоххо орооһуу, тус дааннайдары, пароллары уоруу, бакдордар, вирустар, ыччакка туһаайыллыбыт политическай, аморальнай, экстремистскэй угаайылар элбэхтэр. Маны сэргэ дипфейк