Tom Soyerning boshidan kechirganlari

– Menga bering, bir ko‘ray! – dedi.

Tom o‘zi chizib o‘tirgan va anchagina karikatura qilib ishlangan rasmning bir chetini ochib ko‘rsatdi. Unda tomi ikki yoqqa nishab qilib olingan va tom ustida mo‘rilaridan buralib-buralib tutun chiqib turgan bir uyning rasmi tushirilgan edi.

– Qanday chiroyli-a! Endi bir kishining suratini soling, – dedi.

Rassom o‘sha uy yoniga hovli yuzida turgan bir kishining suratini soldi. U kishi go‘yo og‘ir yuklarni ko‘taradigan kranga o‘xshar va shunchalik novcha ediki, agar u istasa, o‘sha uy ustidan bemalol hatlab o‘ta olar edi. Biroq qiz janjallashib o‘tirishga qobil emasdi, shuning uchun ham u shunchalik xunuk bir suratdan mamnun bo‘lib:

– Juda ham yaxshi bo‘ldi! Endi shu kishining ro‘parasiga mening ham suratimni solib qo‘ying, – dedi.

Tom, go‘yo qum soatiga o‘xshatib chiziqlar tortib, tepasiga to‘linoy nusxasidek qilib uning yuzini ishladi, ingichka cho‘pdek qilib qo‘l va oyoqlari shaklini chizdi, barmoqlari yozilgan qo‘liga katta yelpig‘ich tutqizib qo‘ydi. Qiz buni ko‘rar ekan:

– Bu ham juda yaxshi bo‘ldi. Men ham rasm solishni o‘rganishni istar edim! – deb qo‘ydi.

– Bu ish uncha qiyin emas, – dedi Tom shivirlab, – o‘zim sizga o‘rgatib qo‘yaman.

– Chindanmi? Qachon o‘rgatasiz?

– Hali, katta tanaffus bo‘lganida o‘rgatib qo‘yaman. Siz ovqat qilgani uyga borasizmi?

– Istasangiz, bormasligim ham mumkin.

– Durust. Sizning otingiz nima?

– Bekki Techer. Sizniki-chi? Ha, bilaman-a. Tomas Soyer.

– Meni biror narsa uchun jazolaydigan bo‘lganlarida shunday deb ataydilar. Men o‘zimni yaxshi tutib yursam, meni to‘g‘ridan-to‘g‘ri Tom deb ataydilar. Siz ham meni Tom, deb ayting, xo‘pmi?

– Xo‘p bo‘ladi.

Tom yana taxtaga nimalarnidir yoza boshladi va yozgan narsasini qizdan yashirdi. Biroq, qiz endi o‘zini chetga tortmay, balki Tomdan yozayotgan narsasini ko‘rsatishni so‘radi. Tom unga turli bahonalar topib:

– Yo‘q, unda hech narsa yo‘q, – derdi.

– Bor, unda bir narsa bor!

– Yo‘q, hech narsa yo‘q; bor bo‘lgani bilan siz uni ko‘rgingiz ham kelmaydi-ku.

– Yo‘q, men uni juda ko‘rgim keladi, chin aytayapman. O‘shani menga ko‘rsating!

– Birovga aytib qo‘yasiz.

– Yo‘q, hech kimga aytmayman!

– Hech kimga, o‘la-o‘lguningizcha hech kimga aytmaysiz-a?

– Hech kimga aytmayman, ko‘rsata qoling endi!

– Ko‘rgingiz kelmaydi-ku, nega buncha qistaysiz…

– Tom, siz, har qancha o‘jarlik qilganingiz bilan ham, men ko‘raman dedim, ko‘raman.

Shu so‘zlardan keyin u kichkina qo‘llarini Tomning qo‘llari ustiga qo‘ydi. Orada yengilgina kurash boshlandi. Tom ko‘rinishda qarshilik qilayotgandek bo‘lsa ham, lekin o‘zi sekin-asta qo‘lini siljitib yozuv ustidan olib borar edi. Nihoyat, taxtadagi yozuv ochilib: «Men sizni yaxshi ko‘raman!» degan so‘z ko‘zga chalindi. Qiz birdan o‘zgarib:

– Voy, basharangiz qursin! – dedi-da, Tomning qo‘liga qattiqqina bir urdi. Shu bilan birga qiz qip-qizarib ketdi, go‘yo o‘z-o‘zidan mag‘rurdek ko‘rindi.

Xuddi shu paytda kimdir qulog‘idan mahkam ushlab cho‘zayotganini va partadan ko‘tara boshlaganini Tom sezib qoldi. Shu zaylda uni butun sinfdagi bolalarning qichqirib kulishlari ostida qulog‘idan sudrab olib borib, sinfning ikkinchi tomoniga – o‘z o‘rniga o‘tirg‘izib qo‘ydilar. Muallim bir necha minut davom etgan sukunat ichida indamay uning tepasida turdi-da, keyin churq etmay sekin-asta o‘z o‘rniga qarab ketdi.

Tomning qulog‘i og‘riq zarbidan lovullab yonayotgandek bo‘lsa hamki, yuragi quvonch bilan to‘lgan edi.

Maktab ichi tinchlanganidan keyin, Tom, insof bilan o‘zini yaxshi tutib, ya’ni zehn qo‘yib o‘qishga urindi, lekin uning kallasi turli o‘ylar bilan g‘uvullab ketgan edi. Kitob o‘qish darsida u yanglishib, bir so‘z o‘rniga boshqa bir so‘zni aytar, jug‘rofiyada esa ko‘llarni tog‘ qilib, tog‘larni daryo qilib, daryolarni quruq yerga aylantirib yuborar, xullaski, uning so‘zlaridan dunyo yaratilishidan avvalgi vaqtlarda hukm surgan tuturiqsiz bir narsa kelib chiqar edi. Husnixat darsida ham eng oddiy so‘zlarda son-sanoqsiz xatolar qilib, xullas, o‘quvchilar orasida hammadan past darajaga tushdi; bundan bir necha oy ilgari yaxshi o‘qiganligi uchun unga taqdim etilgan va u mag‘rurlik bilan ko‘kragiga taqib yurgan qalayi nishonini ham undan olishib, boshqa o‘quvchiga berdilar.

Yettinchi bob

KANANI QUVISH VA PORALANGAN YURAK

Tom diqqatini kitobga qaratmoqchi bo‘lib qancha harakat qilsa hamki, xayoli bir yerda turmay, tarqalib ketar edi. Nihoyat, u, zerikkanidan og‘ir bir esnab, kitobni yig‘ishtirib qo‘ydi. Uning nazarida katta tanaffus hech bo‘lmaydigandek ko‘rinar edi. Tevarak-atrof jimjit… Na tiq etgan bir ovoz, na nafas olgan tovush eshitilardi. Kishida yalqovlik tug‘dirib, uyquni keltiradigan kunlarning ichida eng uyqu keltiradigan kun mana shu kun edi. Yigirma beshta maktab bolasining asalariga o‘xshab g‘o‘ng‘irlashib, darslarini takrorlashayotgan vaqtdagi tovushlari uning joniga orom bergandek va go‘yo uni allalagandek bo‘lardi.

Uzoqda, quyoshning yorqin shu’lasida, olisdan xuddi qip-qizil bo‘lib ko‘ringan va ko‘z ilg‘amas sarob bilan qurshalgan Kardif tog‘larining nozik, yashil etaklari ko‘zga chalinar edi; osmonda, juda balandlikda, bir necha qush yalqovlanib uchib yurishardi. Bir-ikkita uxlab yotgan sigirlarni hisobga olmaganda, o‘sha qushlardan boshqa jon egasi ko‘rinmas edi.

Tomning jon-dili bilan istagan hozirgi orzusi – ozodlikka chiqib olish, yoki hech bo‘lmasa, bunday qayg‘uli ravishda cho‘zilgan vaqtni o‘tkazish uchun birorta qiziqroq mashg‘ulot topib olish edi. Qo‘lini cho‘ntagiga solishi bilanoq, uning chehrasida shodlik alomatlari paydo bo‘ldi. U sekin-asta cho‘ntagidan yashirin ravishda qutichani chiqarib, uning ichidagi kanani oldi-da, partaning uzun, tekis taxtasi ustiga qo‘ydi. Kana, aftidan, shu damda juda shod va mamnun bo‘lgan bo‘lsa ham, lekin uning bu shodligi vaqtinchalik bir narsa edi, chunki u, turgan yeridan qo‘zg‘alib ketishi bilanoq Tom uni qo‘lidagi to‘g‘nog‘ich bilan orqaga burib, boshqa yoqqa qarab yurishga majbur qildi.

Tomning yonida uning eski qadrdon do‘sti o‘tirar va u ham Tomdan kamroq zerikmagan edi. Tomning oldida yurgan bu kanani ko‘rishi bilan u ham juda shodlanib ketdi. Bu qadrdon do‘stining oti Jo Garper edi. Bu ikki bola u haftadan bu haftagacha bir-birovidan hech bir ajralmas, bayram kunlari bo‘lganida esa bir-biriga qarshi ikki qo‘shinning boshida turib urush ochar edi.

Jo ham nimchasining yoqasi ostidan bir to‘g‘nog‘ichni olib, kanani uyoqdan-buyoqqa haydash uchun o‘z o‘rtog‘iga yordam bera boshladi. Bora-bora ikkovlari ham bu ishga juda qiziqib ketdilar.

Nihoyat, Tom: «Har ikkalamiz ham bir-birimizga xalaqit berayotirmiz va bu mashg‘ulotimizdan ikkovimiz ham mamnun bo‘lolmas ekanmiz» – dedi. U partaning ustiga Jo Garperning qora toshtaxtasini qo‘yib, uning o‘rtasidan yuqoridan-pastgacha chizib tushdi.

– Mana, – dedi u, – shunday shart qilamiz: kana sening tomoningda yurgan vaqtda, sen uni istagan yeringga quvlab yubora olasan, men tegmayman, basharti, mening tomonimga o‘tib qolsa, yana qaytib sening tomoningga o‘tguncha, unga tegmaysan. Xo‘pmi?

– Xo‘p bo‘ladi. Qani, boshla bo‘lmasa!

Kana tezlikda Tomning oldidan qochib ketdi va «ekvator»ni kesib o‘tdi. Jo uning ketidan ko‘p ovora bo‘lib yurdi, keyin kana yana Tomning oldiga qaytib ketdi va bu borish-kelishlar juda ko‘p takrorlandi. Bolalardan biri kanani u yoqdan-bu yoqqa quvlab yurar ekan, ikkinchisi ham juda qiziqib uni kuzatib turar edi. Ikkovlari ham taxta ustiga engashib olganlari holda butun vujudlari bilan shunga berilganliklaridan, ularning ko‘zlariga boshqa hech narsa ko‘rinmas edi. Keyinroq borib, aftidan, butun omad uzil-kesil Jo qo‘liga o‘tdi. Bolalardan ham ko‘proq hayajon va tashvishga tushgan kana goho u yoqqa, goho bu yoqqa o‘rmalar, lekin har safar Tomning yutib chiqishi kutilib, uning qo‘li qichib turgan paytda, Jo darhol kanani to‘g‘nog‘ich bilan turtardi-da, o‘z tomoniga burib yuborar edi. Nihoyat, Tom bunday ahvolga chidayolmadi, qo‘lini cho‘zib to‘g‘nog‘ichi bilan kananing yo‘lini to‘sdi. Buni ko‘rgan Joning jahli chiqib:

– Tom, tegma unga! – deb baqirdi.

– Jo, men uni birozgina quvlamoqchiman!

– Bu noinsoflik bo‘ladi, ser, tinch qo‘ying endi uni!

– Ko‘p g‘ingshiyverma, birozgina o‘ynayman-da!

– Senga aytaman, kanani tinch qo‘y, deyman!

– Tinch qo‘ymayman!

– Sen unga tegolmaysan, u mening tomonimda.

– Xo‘sh, Jo Garper, kananing o‘zi kimniki?

– Kimniki bo‘lsa bo‘laversin… Hozir u mening tomonimda, demak, sen unga tega olmaysan!

– Nega tegolmayman! Kana meniki, shuninguchun nimani xohlasam, shuni qilaman!

Shu vaqt Tomning yelkasiga yo‘g‘on bir musht tegdi. Undan keyin Jo ham xuddi shunday bir musht yedi. Shu ravishda, muallim ikki minut davomida har ikkovining nimchalaridagi changlarni astoydil qoqib qo‘ydi va maktab binosi bolalarning qiy-chuvlari bilan to‘ldi. Bolalar o‘yinga qattiq berilib ketganliklaridan, maktabda birdan jimjitlik hukm surganini ham sezmay qolgan edilar, chunki muallim oyoq uchi bilan yurib ularning oldiga borgan va tepalariga kelib turgan edi. Muallim ularning o‘yinlarini anchagacha kuzatgandan keyingina savalashga kirishdi.

Nihoyat, soat o‘n ikkini urib, katta tanaffus bo‘lganida, Tom Bekki Techer yoniga chopqillab bordi-da, uning qulog‘iga shivirlab:

– Qalpog‘ingni kiyib, uyga ketayotgan kishi bo‘l, burchakka yetgandan keyin boshqalarga yo‘l ber-da, o‘zing tor ko‘chaga burilib bu yoqqa qaytib kel. Men ham boshqa ko‘cha bilan borib, tezdan shu yerga qaytib kelaman, – dedi.

Shunday qilib, Tom bir to‘da maktab bolalari bilan, Bekki ikkinchi bir to‘da bolalar bilan maktabdan chiqdilar. Birpasdan keyin ular bir ko‘kalamzor oldida uchrashib, ikkovlari birga maktabga qaytib kelganlarida, maktabda hech kim yo‘q edi. Ular qora taxtani oldilariga qo‘yib, yonma-yon o‘tirdilar. Tom, Bekkining qo‘liga bir tosh qalam tutqizdi-da, uning qo‘lini o‘z qo‘li bilan yurgizib, yana bitta g‘alati uy surati ishladi. Salda zerikib ular o‘zaro so‘zlasha boshladilar. Tom o‘zini cheksiz baxtiyor his qildi.

– Sen kalamushlarni yoqtirasanmi? – deb so‘radi u.

– Pufey-y… men ularni juda yomon ko‘raman!

– Ularning tiriklarini men ham yomon ko‘raman. Men o‘lgan kalamushlar to‘g‘risida so‘zlayotirman. Bo‘yinlaridan ip bog‘lab olib, ularni boshingdan oshirib aylantirib yursang bo‘ladi.

– Yo‘q, men kalamushlarni umuman yomon ko‘raman. Mening yaxshi ko‘rgan bir narsam bor, u ham bo‘lsa, rezinka chaynab yurish.

– Ha, chindan-a! Afsuski, menda hozir rezinka yo‘q.

– Chindanmi? Menda ozroq bor. Senga beray, biroz chaynab, keyin menga qaytib ber.

Bu ish ular uchun juda ko‘ngilli edi, ular ortiq darajada mamnuniyat bilan oyoqlarini o‘ynatib, navbat bilan uni chaynashib o‘tirdilar.

– Sen ot o‘yiniga borganmisan?

– Ha, borgan edim, agar men aqlli qiz bo‘lib yursam, otam yana olib bormoqchi bo‘ldi.

– Men ot o‘yinida uch-to‘rt marta bo‘ldim, ko‘p bo‘ldim! U yer cherkovdan ko‘ra ko‘ngilliroq: unda hammavaqt yangi narsalarni ko‘rsatib turadilar. Men katta bo‘lganimda, ot o‘yiniga kirib masxaraboz bo‘laman.

– Chindanmi? Juda yaxshi bo‘ladi-da! Ular hammasi juda yaxshi, rango-rang…

– Ha, ular o‘yinga juda ham usta, shuning uchun pulni ham juda ko‘p topadilar… Benning aytishicha, har kuni bir dollardan pul topar emishlar. Menga qara, Bekki, seni unashganlarmi?

– Bu nima deganing?

– Shuni ham bilmaysanmi, erga tegish uchun biror kishiga unashib qo‘yganlarmi demoqchiman.

– Yo‘q.

– Sen shuni xohlar edingmi?

– Bilmadim, qanday bo‘ladi bu o‘zi?

– Qanday bo‘lar edi! Sen bir bolani yaxshi ko‘rasan-da, men hech vaqt shu boladan boshqa kishiga tegmayman, deysan. Keyin uni o‘pasan. Vassalom. Buni har kim ham qila oladi-ku.

– O‘pasan deysanmi? O‘pishning nima keragi bor?

– Nima keragi bor, chunki… Chunki u yaxshi bo‘ladi… Hamma ham shunday qiladi.

– Hamma-a?

– Ha, bir-birlarini sevgan kishilarning hammasi ham shunday qiladilar. Mening taxtaga yozib senga ko‘rsatgan so‘zlarim esingdami?

– Ha, esimda…

– Xo‘sh, o‘sha nima edi?

– Aytmayman.

– Balki, men aytsam bo‘lar?

– Ha, sen aytsang bo‘ladi… Faqat hozir emas, boshqa vaqtda.

– Yo‘q, hozir aytaman.

– Yo‘q, hozir emas, yaxshisi ertaga.

– Yo‘q, yo‘q, Bekki, hozir. Sekingina qulog‘ingga aytaman.

Tom, Bekkining ikkilanib turganligini ko‘rib, uning indamay turishini rozilik alomatiga yo‘ydi, belidan quchoqladi va og‘zini uning qulog‘iga qo‘yib, o‘sha so‘zlarni takrorladi. Keyin qizga qarab:

– Endi sen ham menga shunday deb ayt, – dedi.

Qiz ancha vaqtgacha yo‘q, yo‘q, deb turdi-da, keyin Tomga qarab:

– Bo‘lmasa sen teskari qarab tur, Faqat sen buni hech kimga og‘zingdan chiqarmaysan-a, durustmi, Tom? Hech kim bilmasin. Hech kimga aytmaysanmi?

– Yo‘q, yo‘q, hech kimga aytmayman, xotirjam bo‘l. Qani, Bekki, aytasanmi endi?

Tom teskari qarab turdi, Bekki esa uyalib:

– Men… sizni… sevaman! – dedi.

Shundan keyin o‘rnidan irg‘ib turdi-da, Tomdan qochib, stol va kursilar atrofida yugura boshladi. Tom esa uning orqasidan quvlab yurdi. Oxiri, qiz burchakka borib qisilib, yuzini oq fartugi bilan bekitib oldi. Tom qizning yelkasidan ushlab, unga gap uqdira boshladi.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

1

Kampir Tavrotni muqaddas kitob deb biladi.

2

Amerikaliklar o‘zlarining kichik shaharchalarini poytaxtlarning ulug‘ nomlari bilan atashni yaxshi ko‘rardilar. Ularda bir necha Parij, uch to‘rtta Quddus, Stambul bor va hokazo. Bu kitobda tasvir etilgan shaharchani ular o‘sha vaqtdagi Rossiya imperiyasi poytaxtining nomi bilan ataganlar.

3

Yard – inglizcha so‘z bo‘lib, uzunlik o‘lchovi demakdir; u 0,91 metrga baravar.

4

Mulatlar – negrlar bilan oqlardan tug‘ilgan odamlar.

5

Sent – yigirma besh tiyin.

6

Lakritsa – eshak miya o‘tidan ishlangan chuchmal-shirin tamli dorivor.

7

Haqiqatan esa, Tavrot rivoyatiga ko‘ra, David podshoh, Goliaf – pahlavon ekan. Isoning dastlabki shogirdlarini Tavrot Pyotr va Andrey deb ataydi.

8

Amerika parlamenti.