скачать книгу бесплатно
Dit?haba t?a Afrika
Андрей Тихомиров
Baagi ba kontinente ya Afrika ba fapafapane kudu ka bobedi ka maleme le moruong wa leago le set?o. Dipuo tsa baahi ba Afrika di ka arolwa ka dihlopha tse kgolo tse latelang: 1) Semitic-Hamitic; 2) palo ya dihlopha t?a maleme t?eo di dulago strip go tloga ka bodikela bja Sahara go ya hlogong ya meetse a Nile gomme peleng di be di arot?we bjalo ka sehlopha sa "Sudanese"; dingwalwa t?a moragorago t?a ditsebi t?a maleme di hlomile gore maleme a ga a bont?he go ba kgauswi kudu, gomme t?e dingwe t?a t?ona di kgauswi le maleme a Bantu; 3) Bantu ka borwa bja kontinente; 4) sehlopha se senyenyane sa Khoi-san Afrika Borwa; 5) baagi ba sehlakahlakeng sa Madagascar, bao polelo ya bona e lego ya sehlopha sa Semalayo-Polynesia; 6) Bakoloniale ba Yuropa le ditlogolo t?a bona.
Андрей Тихомиров
Dit?haba t?a Afrika
Ho ea ka phetolelo e 'ngoe, lentsoe "Afrika" le tsoa lebitsong la morabe oa Berber Afrigia, o neng a lula ka leboea la kontinente ea Afrika, ho ne ho boetse ho na le provense ea Roma ea Afrika. Profense ya Roma ya Afrika e hlomilwe ke Roma ka 146 BC. e. lefelong la mmu?o wa Carthage, e be e dula karolong ya ka leboa-bodikela ya Tunisia ya mehleng yeno. Nakong ya Mmuso, Afrika e ne e le ya diprofense tsa senatorial mme e ne e busoa ke proconsul. Mehla ya Mmu?o e hlaolwa ka go atlega ga tshepedi?o ya ditoropong. Metse e ile ya amogela ditokelo t?a dikoloni le mebasepala. Llaga e bu?ago metseng e be e le bakoloniale ba Roma le maemo a godimo ao a fetot?wego Roma a baagi ba lefelong leo. Ka set?o, nakong ya Mmu?o, profense ya Afrika e kgathile tema ye kgolo. Lega go le bjalo, baagi ba setlogo ba dinagamagaeng ba ile ba dula e le ba?ele lelemeng la Selatine le set?ong sa Roma. Lekgolong la bo-4-5 la lilemo. e ile ya ba tikologo ya meferefere e megolo ya makgoba le dikokwane, yeo e ilego ya fokodi?a Mmu?o wa Roma kudu gomme ya tlalelet?a go wa ga wona. Ka 5th c. Vandals ba ile ba dula Afrika. Ka 6th c. mmu?i?i wa Byzantium Justinian o ile a kgona go bu?et?a lefelo la lebopong, eup?a matla a Byzantium a be a fokola. Lekgolong la bo-7 la lilemo Profense ya Afrika e ile ya thop?a ke Maarabia.
Afrika Leboa, morago ka ngwagakete wa 1 BC. e. go be go e-na le dinaga t?e mmalwa t?e di ikemet?ego: Carthage, yeo e hlomilwego ke bafaladi ba t?wago Fenisia, bao ba bego ba bolela leleme la Sesemite kgaufsi le Sehebere, Mauritania le Numidia, leo le hlot?wego ke ma-Libya. Ka morago ga go thop?a ga Carthage ke Baroma ka 146 BC. e. mebu?o ye, ka morago ga ntwa ya manganga, e ile ya fetoga dithoto t?a Roma. Nywaga-kgolo e sego kae pele ga mehla e mefsa, tlhabollo ya set?haba sa maemo e thomile t?hemong ya Ethiopia ya mehleng yeno. E nngwe ya dinaga t?eo di hlabologilego mo – Aksum – e fihlile tlhoreng ya yona ngwagakgolong wa bo 4 BC. n. e., ge dithoto t?a gagwe ka bodikela di fihla nageng ya Meroe ka Moeding wa Nile, gomme ka bohlabela – "Happy Arabia" (Yemen ya sebjalebjale). Ka II ngwagakete le. e. dinaga t?e maatla di hlabologile ka Bodikela bja Sudan (Ghana, Mali, Songhai le Bornu); ka morago, dinaga di ile t?a hlongwa lebopong la Guinea (Ashanti, Dahomey, Congo, bjalobjalo), ka bodikela bja Letsha la Chad (mebu?o ya batho ba Hausa) le mafelong a mangwe a mant?i a naga-kgolo ya Afrika.
Maleme a batho ba Afrika ya Tropical, bao ba dulago ka borwa bja lapa la Semitic-Hamitic, ga bjale gant?i a kopant?we go ba malapa a mabedi: Niger (Congo)-Kordofan le Nilo-Saharan. Sehlopha sa Niger-Kordofanian se akaret?a sehlopha sa Niger-Congo – dihlopha t?e nt?i kudu le t?e di kopanyago: West Atlantic, Mande, Volts, Kwa, Benue-Congo le Adamawa-Eastern. Batho ba Atlantic Bophirima ba akaret?a batho ba bagolo ba Fulbe bao ba dulago ka dihlopha t?e di aroganego mo e nyakilego go ba dinageng ka moka t?a Bodikela le Bogare bja Sudan, Wolof le Serep (Senegal), le ba bangwe. ), batho ba Volta (moy, loby, bobo, Senufo, joalo-joalo) – Burkina Faso, Ghana le linaheng tse ling. Dit?haba t?a Kwa di akaret?a batho ba bagolo ba lebopong la Guinea go swana le ma-Yoruba le ma-Ibo (Nigeria), ma-Akan (Ghana) le ma-Ewe (Benin le Togo); kgauswi le Baewe ke ditlogo, t?eo di dulago ka borwa gomme ka dinako t?e dingwe di bit?wa ma-Dahhome; boemo bjo bo lego lekatana ka tsela e it?ego bo t?ewa ke batho bao ba bolelago maleme (goba dipolelo-semmotwana) t?a ma-Kru. T?e ke Bakwe, Grebo, Krahn le batho ba bangwe bao ba dulago Liberia le Ivory Coast (Ivory Coast). Sehlopha se senyenyane sa Benue-Congo se bopilwe ke batho ba bant?i, bao pele ba bego ba akaret?a lapa le le kgethegilego la Bantu le sehlopha sa Bantu sa Bohlabela. Dit?haba t?a Bantu, t?eo di swanago kudu ka polelo le set?o, di dula dinageng t?a Bogare le karolo ya Bohlabela le Borwa bja Afrika (Repabliki ya Temokrasi ya Congo (yeo pele e bego e le Zaire), Angola, Tanzania, Mozambique, Zimbabwe, Afrika Borwa, bjalobjalo). Bantu di arot?we ke ditsebi t?a maleme ka dihlopha t?e 15: 1st – duala, lupdu, fang, bjalobjalo; 2nd -teke, mpongwe, kele; 3rd – bang, pgala, mongo, tetelya; 4th – Rwanda, rundi, e lego rundi; 5th – ganda, luhya, kikuyu, kamba; 6th-nyamwezi, nyatura; 7th – Seswahili, togo, hehe; 8th – Kongo, ambundu, e lego ambundu; 9th-chokwe, luena, le ba bangwe; 10th-luba ya bo-10; 11th-bemba, fipa, tonga; 12th – Malawi 13th – Yao, Makonde, Makua; 14th – ovimbundu, ambo, mohero; 15th – Shona, Suto, Sezulu, Mathe, Swazi, bj.bj.
Maleme a Bantu a bolelwa gape ke dihlopha t?a ma-Pygmy a Congo Basin (Efe, Basu A, Bambuti, bjalobjalo), gant?i a hlaolwa bjalo ka batho ba aroganego. Gare ga ma-Bantus a ka bohlabela le bogareng, leleme la Seswahili, leo le bilego le tutuet?o e lemogegago ya Searabia, le atile nywageng-someng ya morago bjale, palo ya bao ba le bolelago ke dimilione t?e 60 (batho ba Seswahili ba dimilione t?e 1,9). Adamaua, sehlopha se senyenyane sa ka bohlabela, se akaret?a ma-Azande, Cham-Ba, Banda le ba bangwe bao ba dulago Bogare le Bohlabela bja Sudan.
Sehlopha sa Kordofan, se senyenyane ka palo le t?imo, se akaret?a batho ba Koalib, Tumtum, Tegali, Talodi le Katla (Repabliki ya Sudan).
Lapa la Nilo-Saharan le emet?we ke dihlopha: Songhai, Sahara, Shari-Nile, gammogo le batho ba babedi bao ba aroganego ka maleme Maba le For (Fur). Ba-Songhai ba akaret?a ma-Songhai ka mo go swanet?ego, gotee le ma-Djerma le ma-Dandy, ao a dulago mabopong a mafelo a magareng a Niger; go sehlopha sa Sahara – kanuri, tuba (tibbu) le zagava, ba dula go bapa le mabopong a Letsha la Chad le ka Central Sahara. Sehlopha sa bohlokwa kudu sa Shari-Nil ka lapeng le se akaret?a batho ba Bohlabela bja Sudan (Dinka, Puer, Luo, Bari, Lotuko, Masai, Nuba, goba Nubia, bjalobjalo), bao pele ba bego ba akaret?wa ka lapeng le le ikemet?ego la Nilotic; Batho ba Bogare bja Sudan (Bagirmi, Morumadi), batho ba Berta le Kunama. Dit?haba t?a sehlopha se di dula ka leboa la Zaire le ka borwa bja Sudan. Maleme a Morumadi a bolelwa ke meloko ya Pygmy (Efe, Basua, bjalobjalo).
