скачать книгу бесплатно
Arkeoloji ve yeni bilginin olusumu
Андрей Тихомиров
Modern arkeoloji, t?m modern organik d?nyanin, bitkilerin, hayvanlarin ve dolayisiyla insanin milyonlarca yil s?ren bir gelisim s?recinin sonucu oldugunu ikna edici bir sekilde kanitliyor. Bu sonucun dogrulugu, bilim adamlarinin genel anlamda insanin k?keni tarihini yeniden canlandirmasina olanak taniyan bulgularla dogrulandi.
Андрей Тихомиров
Arkeoloji ve yeni bilginin olusumu
Arkeolojinin ?nemi
Charles Darwin (1809-1882), isminden Darwinizm adini alan teorisini iddia ettiginde hakliydi. Baslica ?alismalarinda, Dogal Seleksiyon Yoluyla T?rlerin K?keni (1859), kendi g?zlemlerinin sonu?larini (Beagle'da y?zme, 1831-1836) ve modern biyoloji ve ?reme pratiginin basarilarini ?zetleyerek, organik d?nyanin evriminin ana fakt?rlerini ortaya ?ikardi. «Evcil Hayvanlarin ve Ekili Bitkilerin Degistirilmesi" ?alismasinda (cilt 1-2, 1868), ana emege ek ger?ek materyalleri ?zetlemistir. «Insanin K?keni ve Cinsel Se?im" kitabinda (1871), maymun benzeri bir atadan insanin k?keninin hipotezini dogruladi.
Darwin'e g?re evrimin itici g??leri kalitsal degiskenlik ve dogal se?ilimdir. Degiskenlik, organizmalarin yapisinda ve islevlerinde yeni ?zelliklerin olusumunun temelini olusturur ve kalitim bu isaretleri pekistirir. Varolus m?cadelesinin bir sonucu olarak, en uygun bireylerin ?remesine, yani yeni t?rlerin ortaya ?ikmasiyla sonu?lanan dogal seleksiyona avantajli bir hayatta kalma ve katilim vardir. Ayni zamanda organizmalarin ?evreye uyumunun g?receli olmasi da ?nemlidir. Darwin'den bagimsiz olarak A. Wallace yakin sonu?lara ulasti. Darwinizm propagandasina ve gelisimine T. Heksley (1860'da «Darwinizm» terimini ?nerdi), F. M?ller ve E. G?kkel, A.O. ve V.O. Kovalevskiy, N. A. ve A. N. Severtsovy, I. I. Mechnikov, K.A, Timiryazev, I. I. Schmalhausen ve digerleri tarafindan 20-30'lu yillarda ?nemli katkilar yapildi. B?t?nsel bir materyalist doktrin olarak, Darwinizm aslinda biyolojide bir darbe yapmis, yaratilis?ilik ve vitalizmin konumlarini zayiflatmis, 19. y?zyilin 2. yarisinda dogal bilimler ve sosyal bilimler ?zerinde, genel olarak k?lt?r ?zerinde b?y?k bir etkiye sahip olmustur. Bununla birlikte, Darwin'in yasami boyunca bile, teorisinin genis ?apta kabul edilmesiyle birlikte, biyolojide, evrimdeki dogal seleksiyonun rol?n? inkar eden veya keskin bir sekilde sinirlayan ve t?rlesmeye yol a?an ana g??ler olarak ?ne s?r?len ?esitli antidarvinizm akimlari ortaya ?ikmistir. diger fakt?rler. Darwin'in evrimsel ?gretisinin temel sorunlari hakkindaki tartismalar, modern bilimde de devam etmektedir, ancak Darwin'in teorisi daha fazla kanitlansa da. ?rnegin, arkeolojide, bilimde, toplumun tarihini, yasamin maddi kalintilari ve insanlarin faaliyetleri ?zerine inceleyen – ger?ek anitlar. Arkeoloji, arkeolojik kazilar tarafindan kesfedilen bazi antik nesneleri (aletler, gemiler, silahlar, m?cevherler) ve t?m kompleksleri (yerlesimler, hazineler, mezarlar) arastirir; bu sayede tarih?iler, yazili kaynaklar tarafindan ?ok az ya da hi? aydinlatilmamis olan d?nemlerin tarihini yeniden insa ederler. antik insanin olusum asamalari da dahil olmak ?zere.
Arkeolojik bulgulara dayanan eski hominidlerin arastirilmasinin bazi asamalari
Agustos 1891. Java Adasi (o zamanlar Hollanda Hindistan, simdi Endonezya). Gen? bir Hollandali doktor olan Eugene Dubois, dag nehrinin kiyisindaki volkanik tabakalarda, sempanzenin disine benzeyen bir k?k disi ve biraz sonra garip bir kafatasi kapagi buldu: alin ?ok egimli, olduk?a b?y?k bir beyin kutusu hacmi, b?y?k bir g?z alti silindiri. Ertesi yil, Dubois bir kisinin kal?asina benzeyen bir kal?a buldu ve dis ilkiyle ayni, sadece ?ignenebilir bir dis buldu. Modern zamanlarda, Dubois'in o zaman buldugu femur kemiginin ve che-salgam kutusunun ayni yaratiga ait oldugu zaten kanitlanmisti. Dahasi, ilkel kafatasinin ve kemiklerin nispeten ilerici gelisiminin birlesimi, fosil insanlarinin karakteristik bir ?zelligidir. Dubois tarafindan yapilan bulgular, evrimsel teorinin destek?ilerine g?r?slerinin adaleti i?in g??l? kanitlar saglamistir. Bilim adamlarinin ?n?nde 600 ila 700 bin yil ?nce yasayan maymunlarin kalintilari vardi. Doga, «sirlarindan» birini yayinladi ve evrimsel ?gretinin destek?ilerinin teorik g?r?slerinin dogrulugunu dogruladi.
Sonra baska bulgular da takip etti. ?in'de, Ejderha Daglari'nin genis bir tepesinde, 1929 yilinin Aralik ayinda s?zde sinantropun ilk ?rnegi bulundu. G?r?n?s?yle kafatasi, Dubois'in buldugu pitekantropun kafatasina benziyordu, ancak biraz daha «medeni» g?r?nse de. Bilim adamlari ve sinantroplarin ?alisma ara?larini kesfettiler: en eskilerden bazilari kaba islenmis, genis, oval bir bi?aga sahip, kumtasi, kuvars, kuvarsitten yapilmis; ve ?ok sayida yarik ve kemikte kesici aletler olarak kullanildilar. En basindan beri, ?ogu arastirmaci, sinantroplarin pitekantroplara benzedigine inaniyordu, her hal?karda, onlara yakin bir yerde bir yerdeydiler. Simdi taniniyor: ikisi de pitekantroplardir. Java'da bulunanlar Javanese, ?in'de Pekinliler.
Almanya'daki Heidelberg kasabasinin disinda, arkeologlar ilkel bir insanin ?enesini buldular. Ve Heidelberg insaninin disleri, bir sinantroptan ve bir pitekantroptan daha ?ok insana benzese de, onu pitekantroplara ayirmak en dogru olanidir.
Pitekantroplarin kalintilari Avrasya, Afrika'da bulunur. Onlar hala ?ok ilkellerdi, bu insanlar. Ve modern insana yaklasmak i?in bir?ok degisiklige ugramalari bekleniyordu. Fakat onlar zaten maymunlardan, hatta en gelismis olanlardan bile farkliydi; Elleri bostu ve yerde dogru y?r?d?ler. Modern insanlar kadar dogrudan olmasa da, maymunlar kadar d?rt ayak ?zerinde olmadan.
Ge?en y?zyilin 20'li yillarina gelindiginde, bilim insanlarindan hi? kimse, doganin bu ?arpici yaratigi – insani yaratmasi i?in uzun zaman aldigindan s?phe etmemisti. Belli bir zamana kadar olusumunda, tamamen biyolojik fakt?rler belirleyici bir rol oynamistir. Fakat bu, aletlerin bilin?li ve yasam i?in gerekli olan uygulamasindan, aletlerin ?retilmesinden, hatta en ilkel olanlardan bile, maymun-iyi atamizi modern k?lt?r?n zirvelerine g?t?ren temelde yeni bir yolun baslangiciydi.
Bilim, en eski pitekantroplara ek olarak, d?nyaya daha yakin zamanlarda s?zde Neandertallerin yasadigi zamanlari bulmustur. 1856 yilina kadar Almanya'da, Neandertal vadisi'nde, masif bir supra-g?z silindiri ve d?s?k bir kranyal tonoz ve femurun ?st kismi olan bir kranyal kapak bulunmustur. Bu bulgunun etrafinda hemen tartismalar patlak verdi. Ve bu kemiklerin bazi eski insan irklarina ait oldugu g?r?s? ?ok dogru g?r?nm?yordu. Ama sonra bilim adamlari bundan emin oldular.
Avrasya ve Afrika'da Neandertallerin kalintilari bulundu.
Tiknaz, sarkik, ?ok g??l? elleri ve kisa bacaklari olan s?zde »klasik" Neandertal ates kullandi, aletlerin ve silahlarin fiyatini biliyordu, onlari m?kemmellestirdi.
Yaklasik 40-50 bin yil ?nce, d?nya, modern tipteki insanlar olan Cro-Magnonlar ve Grimaldyalilar tarafindan iskan edildi. Maymun ?zellikleri ortadan kayboldu. Hayvan d?nyasindaki en karmasik ve en ince sinir sisteminin yaratilmasi sona erdi. Serebral korteksin ?esitli b?lgeleri tek bir fonksiyonel sistemde birlesti. Cro-Magnonlar ve Grimaldyalilarin insan d?s?ncesi t?r? ve buna g?re insan konusmasi vardi. Bu ilk modern insanlarin d?z bacaklari, olduk?a dik bir omurgasi, modern insanin y?z? vardi. Modernden ve beyinden neredeyse hi? farksizdi.
1924'te G?ney Afrika'da bulunan Australopithecuslar, yaklasik 5 milyon yil ?nce evrimlerindeki ana kilometre tasini ?oktan ge?tiler: ayaklarinda az ya da ?ok serbest?e hareket ettiler. Dogru, Australopithecuslar dogrudan atalarimiz degildi. Simdi, en ilerici olanin, bir bu?uk milyon yil ?nce modern Tanzanya'da (Dogu Afrika) yasayan s?zde zinjanthrope oldugu birka? Australopithecus t?r? bilinmektedir. Ve orada 1960'da, zinjanthrop'tan 250-300 bin yil ?nce yasamis ve bu nedenle presinganthropus olarak adlandirilan yaratigin ilk kafatasi bulundu. Bu yaratik, ?ogu bilim insanina g?re, zaten bir insandi!
Oldovai Gorge Kuzey Tanzanya'da yer almaktadir. Volkanik k?l ve tuffs tabakalari olan g??l? tortu kalinligi, ?ikmak i?in alisilmadik derecede uygundur. Kirk yildan fazla bir s?re ?nce buraya ilkel bir adamin izini bulmak i?in gen? bir bilim adami olan Louis Leekey geldi. O ve karisi Mary, t?m kesif gezisidir. Leekie, bir zamanlar mevcut Oldovay Bogazi'nin yerini isgal eden g?l?n hayvanlari ve dolayisiyla onlari avlayan insanlari ?ekmesi gerektiginden emindi. Nitekim, yakinda hayvanlarin ve Australopithecuslarin kemiklerinin bulundugu avlanma yerlerinin kalintilarini bulmaya basladi.
Ancak en ilgin? kesif, ge?idin alt katmanlarinda bir bilim insanini bekliyordu. Bu 1960'in kesfi, presinganthrope. 122-140 santimetre boyunda, pitekantroptan en az otuz santimetre daha az olan ve beyin hacminde bir bu?uk kat daha k???k olan k???k, iki ayakli bir yaratik, ancak yapisi i?inde insana, hem Cava hem de Pekin'deki pitekantroplardan daha yakin bir eli olan k???k bir yaratiktir. Bilim insani, bu yaratigin ardindaki d?nyayi hemen insan olarak adlandirilma hakkini tanimadi.
Alet yaratma yetenegi, en ilkel insan grubunu bile maymun s?r?s?nden ayirir. Presinganthrop'un silahlara sahip oldugunu kanitlamak, Leeky'nin anladigini kanitlamak, inkar edilemez bir sekilde kanitlamak anlamina gelir: presinganthrope bir insandir. Ve Leekie onlari buldu. Y?zlerce tas alet, ?akil yiginlarina benzeyen yiginlara yigilmis. Kenar boyunca hafif?e islenmis deniz ?akillarina benzeyen taslar, evrensel kazima ve kesme aletlerine d?n?st?r?lm?st?r. Bilim adamlari, giderek daha yeni «?akil yiginlari» bulduklarinda, bu taslarin her birine yapilan darbelerin planli oldugundan emin oldular. Yani sonu?ta onlari insan yaratti, doga degil!
Kesifler Tanzanya'nin kuzeyinde – Kenya ve Etiyopya'da – arama yapmak i?in harekete ge?ti. G?neybati Etiyopya'da antik ?aglardan 1.9 milyon ila 2.2 milyon yil ?ncesine ait eski tas aletler kesfedildi ve Kenya'da 1970 yilinda ayni eski tas aletler ve insanlarin yaklasik 2.6 milyon yillik hayvan kemiklerini kirdigi kesfedildi. Iki yil sonra Kenya'nin kuzeyinde, Luis Leeki'nin oglu Richard, o zamanlar bilinen en eski antik insanlarin kafatasini ve uyluk kemiklerini buldu. Kafatasi modern bir insanin kafatasina benziyordu. Epilateral merdaneleri ?ok belirgin degildi ve ?enesi pitekantropunkinden daha az agir ve masifti. Bu adam 5-5,5 milyon yil ?nce yasiyordu.
