Parma monastırı

скачать книгу бесплатно

Fabrisio onunla yanaşı gedən gənc vaxmistrdən[19 - Vaxmistr – XX əsrin əvvəlinədək bir sıra Avropa ölkələri, o cümlədən Rusiya ordusunun süvari qoşunlarında kiçik zabit rütbəsi və vəzifəsi] soruşdu:

– Cənab, mən ilk dəfədir ki, döyüşdə iştirak edirəm. Bu, əsl döyüşdür?

– Onun kimi bir şeydir. Siz kimsiniz?

– Kapitanlardan birinin qaynıyam.

– Həmin kapitanın adı yoxdur?

Fabrisio həyəcanlandı, belə bir sualla qarşılaşacağı ağlına gəlməmişdi. Xoşbəxtlikdən marşal və mühafizə dəstəsi yenidən sürətlə çapmağa başladı və vaxmistr sualını təkrarlamağa imkan tapmadı. «Hansı fransız soyadını desəm yaxşıdır?» – Fabrisio düşündü. Birdən yadına Parisdə qaldığı mehmanxana sahibinin soyadı düşdü. Vaxmistrə yaxınlaşıb qışqırdı:

– Kapitan Menye!

Vaxmistr topların gurultusundan yaxşı eşidə bilmədi:

– Nə, kapitan Telye? Ah, qardaşım, onu öldürdülər.

«Əla! – Fabrisio öz-özünə dedi. – Yadından çıxarma: kapitan Telye», – o özünə kədərli görkəm verməli olduğunu anladı və məyus səslə dedi:

– Aman Allah!

Mühafizə dəstəsi düzəndən çəmənliyə çıxıb yenidən dördnala çapdı və növbəti dəfə güllə yağışına düşdü. Marşal süvari diviziyasına sarı çapmağa başladı. Ətraf meyit və yaralılarla dolu idi. Elə ki mühafizə dəstəsi dayandı, Fabrisio uzaqdan markitant qadının arabasını gördü və atını ona doğru çapdı. Amma, demə, bu o qadının arabası deyilmiş. Fabrisio üzündən zəhrimar yağan araba sahibəsindən on franka şərab alıb geri qayıtdı. O bu şərab sayəsində qusarların hörmətini qazanmaq fikrinə düşmüşdü. Vaxmistr onu görüb qışqırdı:

– Ooo! Bizə araq gətirmisən? Buna görə birdən götürüldün? Ver görək!

Şüşə əl-əl gəzdi, dibindəki son damcını içən əsgər onu yerə tulladı və dedi:

– Sağ ol, dostum!

İndi hamı Fabrisioya ehtiramla baxırdı.

Mühafizə dəstəsi yenidən hərəkətə gəldi və marşalın ardınca süvari diviziyasına sarı çapdı. Marşal diviziyada uzun müddət qaldı, axırda isə düşmənə hücuma keçmək əmri verdi.

Bir qurtum şərab Fabrisionu əməllicə sərxoş eləmişdi, odur ki indi ətrafda nə baş verdiyinin fərqində deyildi. Yuxusu gəlir və yəhərdə ağır-ağır yırğalanırdı. Qəfildən vaxmistr qusarlara tərəf çevrilib qışqırdı:

– Köpək uşaqları, görmürsünüz?.. İmperator!

Fabrisio dərhal özünə gəldi və irəli boylandı. Amma o, generallardan və mühafizə dəstəsindən savayı heç nə görmədi. «Mənə imperatoru görmək qismət olmadı. Hamısı da bu zəhrimara qalmış şərabın ucbatından».

Bundan sonra gənc tamamilə ayıldı. Bir qədər sonra mühafizə dəstəsi su basmış yola endi.

– Ötüb-keçən, həqiqətən, imperator idi? – Fabrisio yanındakı atlıdan soruşdu.

– Hə, o idi. Necə oldu ki, siz onu görmədiniz? – qusar mehribanlıqla cavab verdi.

Həmin an Fabrisio çapıb imperatorun mühafizə dəstəsinə yetişmək istədi. «Axı mən Fransaya məhz bunun üçün gəlmişəm». Amma dərhal da fikrindən daşındı. Səbəbi isə yeni dostlarının onunla mehriban davranması idi.

Kələ-kötür yol bitəndə oğlan marşal Neyin harasa yoxa çıxdığının fərqinə vardı. Öndə onun əvəzinə qorxunc baxışları olan başqa bir general gedirdi. Bu, general qraf d’A-nın özü idi. Həmin qraf d’A ki, 1796-cı ilin 15 mayında leytenant Rober idi.

Mühafizə dəstəsi hündür yamacların arasıyla təpəyə qalxdı və şumlanmış sahə ilə getməyə başladı. Fabrisio arxada boğuq səs eşitdi. Dönüb baxanda dörd qusarın atı ilə birlikdə yıxıldığını gördü. Generalın da atı çevrilib yıxılmışdı, amma özü ayağa qalxa bilmişdi. Vaxmistr Fabrisioya yaxınlaşıb dedi:

– Bax bu hələ çapa bilər.

Elə bu vaxt əsgərlərin ayaqlarından tutduqlarını hiss etdi. Əsgərlər onun qoltuğunun altından yapışıb yuxarı qaldırdılar. Fabrisio sürüşüb torpağın üstünə düşdü.

Adyutant[20 - Adyutant – hərbi hissə komandirinin tapşırığını icra edən, yaxud qərargah işlərini yerinə yetirən hərbi qulluqçu] atın cilovundan yapışdı, general vaxmistrin köməyi ilə Fabrisionun atının belinə qalxdı və sürətlə çapdı. Oğlan hirslə ayağa qalxdı və «Ladri! Ladri!» («Oğrular! Oğrular!») deyə qışqıraraq onların dalınca qaçdı. Tezliklə mühafizə dəstəsi və qraf d’A söyüd cərgələrinin arxasında gözdən itdi.

5

Qəzəbindən dəliyə dönmüş Fabrisio söyüdlüyə qədər yüyürdü. Nəhayət, dəstəyə yetişmək ümidini tamamilə itirdi. Dostlarının satqınlığı ona atını itirməsindən çox təsir etmişdi. Aclıqdan və yorğunluqdan ayaq üstə güclə dururdu. Bir xəndəyin yanında yerə yıxılıb qaldı. Sonra ayağa qalxıb səmti müəyyənləşdirməyə çalışdı. Bu vaxt xəndəyin digər tərəfində piyada alayı gördü. Əsgərlər çəmənliyə doğru gəlirdilər. «Yaxşı ki burada yatıb qalmamışam, yoxsa məni əsir götürərdilər», – düşündü. Amma tezliklə əsgərlərin mundirlərini görüb sakitləşdi. Bu, fransız alayı idi. Fabrisio əsgərlərə çatıb dedi:

– Mənə puluyla bir tikə çörək verə bilərsiniz?

– Bu bizi, deyəsən, çörəksatan hesab edir.

Əsgərlərdən birinin bu kinayəli cavabı və onun doğurduğu gülüş səsləri Fabrisionu tamam çaşdırdı. Otun üstünə oturdu, daha doğrusu, yıxıldı və rəngi ağardı. Onu ələ salan əsgər gəlib yanında dayandı və qabağına bir tikə çörək tulladı. Fabrisionun tikəni yerdən götürmədiyini görən əsgər bu dəfə çörəkdən bir parça qoparıb onun ağzına soxdu. Oğlan gözlərini açdı və ağzındakını səssizcə yedi. Bir kəlmə deməyə taqəti qalmamışdı.

Fransız alayı yoluna davam etdi. Fabrisio isə yatıb dincini almaq üçün xəlvət bir yer axtarmağa başladı. Bu vaxt ona tanış olan arabanı, atı və markitant qadını gördü. Qadın Fabrisionun yanına qaçdı, halını görüb qorxdu.

– Dostum, nə olub, yaralanmısan? Bəs sənin atın hanı?

Fabrisio başına gələnləri qadına nəql etdi. Qadın onun qoltuğuna girib arabaya minməsinə kömək etdi. Əldən düşmüş Fabrisio yumaq kimi bükülüb dərin yuxuya getdi. Bir də araba dayananda yuxudan oyandı. Gün çoxdan batmışdı.

Fabrisio havanın belə tez qaralmasına təəccübləndi. Əsgərlər dağınıq halda ora-bura qaçışırdılar. Bu nizamsızlıq onu təəccübləndirdi.

– Nə olub? – dönüb markitant qadından soruşdu.

– Boş şeydir. Prussiya polkunun əsgərləri bizimkiləri darmadağın ediblər. Qalx görüm, arabanın yan qayışlarını bərkitməyə kömək et.

On addım irəlidə güllə səsləri eşidildi. Dincini alıb özünə gələn Fabrisio düşündü: «Əslində, mən hələ döyüşməmişəm. Bütün gün ancaq mühafizə dəstəsi ilə generalların ardınca getmişəm».

– Mən döyüşməliyəm, – bunu isə uca səslə qadına dedi.

– Narahat olma! Ürəyin istəyən qədər döyüşəcəksən.

Sonra o, yanlarından sürətlə ötən onbaşını səslədi:

– Bu cavan qusarı özünlə götür, – qadın dedi. – Düzdür, burjuadır, amma cəsur oğlandır.

Onbaşı bir söz demədi, səssizcə keçib-getdi. Səkkiz – on əsgər də qaça-qaça onun dalınca düşdülər. Fabrisio da əsgərlərə qoşuldu. Onbaşı onları düz qocaman bir palıd ağacının yanına gətirib dedi:

– Məni diqqətlə dinləyin, uşaqlar! Əmr verilmədən atəş açmayın. Unutmayın ki, cəmi üç patronunuz var.

«Burada nə baş verir?» – Fabrisio öz-özünə düşündü. Ancaq bu sualına ağlabatan cavab tapa bilmədi. Nəhayət, onbaşı ilə təklikdə qalanda dedi:

– Silahım yoxdur.

– Əvvəla, sus! İkincisi, get prussiyalıların öldürdüyü bədbəxt əsgərlərdən birini tap. Onun silahını və patrondaşını aç götür. Yaralılara dəymə. O adamınkını götür ki, öldüyünə əminsən. Sonra cəld geri qayıt, yoxsa elə öz yoldaşlarının gülləsinə tuş gələrsən.

Fabrisio qaça-qaça getdi, çox keçmədən isə silah və patrondaşla geri döndü.

– Silahını doldur və bu ağacın arxasına keç. Amma unutma: əmr olmadan atəş aça bilməzsən. Bu qılıncı da tulla. Ayağına dolaşar, yıxılarsan. Lənətə gələsiniz! Bizə verdikləri əsgərə bax!

Bunu deyib o, Fabrisionun qılıncını açdı və fırladıb uzağa tulladı.

– Ay yazıq, sən heç ömründə silah görmüsən?

– Mən ovçuyam.

– Aman Allah! – onbaşı köks ötürdü. – Əmrim olmadan atəş açma!

Fabrisio sevinc içində idi. «Nəhayət ki, əsl döyüşdəyəm, çox keçməz, düşmən də öldürərəm», – deyə fikirləşdi.

O, diqqətlə ətrafa baxdı. Bu vaxt lap yaxınlığında güllə səsi eşitdi. Lakin atəş açmaq əmri almadığına görə əvvəlcə gözlədi. Sonra tüfəngin ağzını çevirib diqqətlə nişan aldı və tətiyi çəkdi. Çapar atı ilə birlikdə yıxıldı. Özünü sanki ovda hiss edən Fabrisio sevincək cəsədə yaxınlaşmışdı ki, iki nəfər Prussiya süvarisi çapıb özlərini yetirdi. O, meşəyə tərəf cumdu və qaçmaq daha rahat olsun deyə silahını da yerə atdı.

Oğlan özünü meşə boyunca uzanan palıdlığa yetirdi. Bu vaxt prussiyalılar onun üç addımlığında idilər. Az qalmışdı ki, Fabrisioya çatsınlar, ancaq xoşbəxtlikdən yeddi-səkkiz iri ağac yollarını kəsdi.

Oğlan daha sürətlə qaçmağa başladı. Elə o dəqiqə də beş-altı silahdan açılan yaylım atəşinin səsini eşitdi. Yana əyildi və başını qaldıranda qarşısında onbaşını gördü.

– Deyəsən, birini öldürə bilmisən, – o, Fabrisioya dedi.

– Hə, amma silahımı itirdim.

– Fikir eləmə, burada nə qədər istəsən silah var. İlk baxışda axmaq təəssüratı yaratsan da, dəliqanlı adammışsan. Nəysə, gedək, alay çox da uzaqda olmamalıdır, on dəqiqəyə taparıq.

Onbaşı bunu deyib dəstənin qabağında irəliləməyə başladı. Bir azdan adyutantla nökərin daşıdığı yaralı generalla rastlaşdılar. General güclə nəfəs ala-ala onbaşıya dedi:

– Dörd nəfər verin, məni hospitala çatdırsınlar. Ayağım parçalanıb.

– Get görüm burdan, – onbaşı qışqırdı. – Bu gün hamınız imperatoru satdınız.

– Nə? Siz mənim əmrimə tabe olmursunuz? Siz kiminlə danışdığınızı bilirsiniz? Mən qraf B., sizin diviziyanıza rəhbərlik edən generalam!

Onbaşı yaralının dediklərinə əhəmiyyət verməyərək oradan uzaqlaşdı. O, qəzəblə dedi:

– Təkcə sənin deyil, bütün generalların əl-qolunu qırmaq lazımdır. Onlar hamısı imperatora xəyanət ediblər.

Fabrisio bu ittihamları dəhşətlə dinləyirdi; o nə baş verdiyindən xəbərsiz idi.

Axşam saat 10 radələrində dəstə bir neçə küçədən ibarət kəndin girəcəyində alayla birləşdi. Onbaşının zabitlərdən yan gəzib heç birinə vəziyyətlə bağlı məruzə etməməsi Fabrisionun gözündən qaçmadı.

Kəndin küçələri piyadalar, süvarilər, güllə yeşikləri və furqonlarla dolu idi. Yerimək çətin məsələ idi.

– Burada da əsgərlərə xəyanətkar rəhbərlik edir! – onbaşı qışqırdı. – Düşmənin ağlına bu kəndi mühasirəyə almaq gəlsə, hamımız əsir düşəcəyik. Uşaqlar, dalımca!

Fabrisio boylanıb-baxdı, indi onbaşının ardınca cəmi altı əsgər gedirdi. Müəyyən müddət hara gəldi getdilər. Nəhayət, çəpəri aşıb çovdar əkilmiş sahəyə çıxdılar. Sonra yenidən böyük yola üz tutdular. Yol kənarındakı xəndəklərdə silahlar atılıb qalmışdı. Fabrisio özü üçün silah seçdi.

Yol enli olsa da, qaçqınlar və arabalarla elə tıxanmışdı ki, onbaşı ilə Fabrisio yarım saata zorla beş yüz addım irəliləyə bildilər. Bir azdan onbaşı dedi:

– Gəlin yenə çovdarlıqla gedək.

Dəstədəkilər yavaş-yavaş aradan çıxırdılar: indi vur-tut üç əsgər, onbaşı və Fabrisio qalmışdı. Geniş yoldan aralanmışdılar ki, əsgərlər zarıyıb şikayətlənməyə başladılar.

– Baho! Günümüz qara oldu ki! – onbaşı çığırdı. – Yaxşı, bu saat sizin kefinizi açaram.

O, sahənin ortasında bitən beş-altı ağaca göz gəzdirdi.

– Ağaclara tərəf! – əmr tonuyla qışqırdı.

Ağaclara yaxınlaşanda isə əlavə etdi:

– Yerə uzanın və səs salmayın. Amma yatmazdan əvvəl yemək lazımdır.

O, əsgərlərin birindən çörəyi alıb beş yerə böldü, ən balaca tikəni özünə götürdü.

– Dan yeri sökülməmiş düşmən alayı hücum edəcək. Onların bizi burada qılıncdan keçirmələrinə imkan verməməliyik. Beşimiz də əl-ələ versək, qurtula bilərik. Yanımdan ayrılmayın, gülləni yaxından atın. Sizə söz verirəm ki, sabah axşama hamınızı təhlükəsiz yerə çatdıracağam.

Onbaşı sübh tezdən dəstəni yuxudan oyatdı. Əmr etdi ki, silahlarını doldurub hazır saxlasınlar.

Dəstə geniş yolla irəliləyən qaçqın selindən əlli addım aralıda gedirdi. Bir azdan kəndarası yola çıxdılar. Fabrisio qırx franka qəşəng at aldı, ətrafa səpələnmiş qılıncların arasından isə ən uzununu seçdi.

Dəstə dayanmadan yoluna davam edir, əsgərlər öz aralarında oradan-buradan danışırdılar. Birdən onbaşı yola baxıb qışqırdı:

– Polkumuz gəlir!

O saat yola tərəf qaçdılar. Polkda iki yüzdən artıq adam olmazdı. Fabrisio onların arasında markitant qadını da gördü. Qadın piyada gedirdi, ağlamaqdan gözləri qızarmışdı.

– Soydular! Evimi yıxdılar! – qadın Fabrisionun sual dolu nəzərlərinə cavab olaraq zarıdı.

Gənc yavaşca atdan enib ona yaxınlaşdı və dedi: