скачать книгу бесплатно
– Сиз нима учун бундай деяётганингизни мен тушунаман, – деди Жанет.
– Сизни менинг бахтимга ва ёшлигимга рашкингиз келяпти. Сиз мени бир бебахт уй бекасига айлантиришни хоҳлайсиз. Ойи, сиз мени ўзингизга ўхшашимни истайсиз.
Элла қорни остида ғалати оғриқ турганини ҳис этди. Наҳотки у бахтсиз уй бекаси бўлса? Никоҳ қопқонига тушиб қолган ўрта ёшли бир онахонманми?
Наҳотки фарзандлари уни шундай қабул қилаётирлар?
Эри ҳамми? Дўстлар, қўни-қўшнилар-чи? У туйқусдан ҳамма унга яширинча ачинаётганини ҳис этди ва бу
ҳиссиёт шунчалар кескин эдики, Элланинг ҳатто нафаси қайтиб кетаёзди.
– Сен ойингдан кечирим сўрашинг керак, – деди
Дэвид хўмрайганча қизи томонга ўгирилиб қараб.
– Майли. Кечирим сўрашнинг кераги йўқ, – деди
Элла ғамгинлик билан.
Жанет онасига зимдан масхараомуз нигоҳ ташлади, стулини ортга сурди, салфеткани столга отди ва ошхонадан чиқиб кетди. Орли ва Ави ҳам, балки уни қўллаганлари учунми ёки катталарнинг гапларидан зерикиб кетганлари учунми, шу заҳоти опалари кетидан эргашишди. Эстер хола эса охирги таблеткасини чайнаркан, ноаниқ алланималарни валдирарди.
Дэвид билан Элла орага чўккан хатарли тарангликни ҳис этганча стол атрофида ўтирардилар. Элла ўзини беҳузур ҳис этарди: у бу таранглик энди Жанет билан боғлиқ эмаслигини сезиб турарди.
Дэвид яқинда столга ташлаган санчқисини қўлига олиб, уни зўраки диққат билан томоша қила бошлади.
– Сен севган одамингга турмушга чиқмаган экансан, деб хулоса чиқаришим керакми мен энди?
– О, илтимос, қўй, мен мутлақо буни назарда тутмадим.
– Унда нимани назарда тутдинг? – кўзини санчқидан узмаганча сўради Дэвид.
– Менга турмушга чиқишингни сўраганимда, мени севганинг учун розилик берганингни ҳис этгандай бўлган эдим.
– Сени севардим… ўшанда, – деб юборда Элла вақтида ўзини тўхтата олмай қолиб.
– Ва қачондан бошлаб мени севмай қўйдинг? – совуққонлик билан сўрашда давом этди Дэвид.
Элла худди биринчи марта кўраётгандай эрига ҳайрон бўлиб қаради. Мен уни қачондан бошлаб севмай қолдим? У ҳеч қачон ўзига-ўзи бундай саволни бермаганди. У жавоб беришни истарди, лекин керакли сўзларни топа олмас эди. Элла ўзи ва эри болалар ҳақида эмас, кўпроқ ўзаро муносабатлари ҳақида ташвиш чекишлари кераклигини юрагининг туб-тубида англаб турарди, бунинг ўрнига улар ҳамиша ўзлари учун осон бўлган ишни қилиб келишган – ўз ҳаётларини ўз ҳолига ташлаб қўйишган эди. Мутаассиб ҳаёт ўз гирдобига тортиб олган эди.
Элла ўз табиатининг бир қисмига айланиб бўлган, ўзининг одатдаги ҳолатига айланган ҳасратни тийиб тура олмай, йиғлаб юборди. Дэвид аламдийда кўриниш олиб юзини ўгирди. Иккаласи ҳам бундай йиғидан нафратланишарди. Дэвид Элланинг йиғисига қандай нафрат билан қараса, Элла ҳам унинг олдида йиғлашдан шундай нафратланарди. Бахтларига телефон қўнғироғи жиринглаб қолиб, иккисини ҳам кейинги савол-жавоблардан тўхтатиб қолди.
Трубкани Дэвид олди:
– Салом… Ҳа, у ёнимда. Ҳозир, шошмай туринг.
Элла ўзини тутиб олишга ҳаракат қилиб трубкани олди ва худди кайфияти зўр одам каби гаплаша бошлади:
– Ҳа. Бу менман.
– Салом. Мен Мишелман. Дам олиш куни безовта қилаётганим учун иккингиздан ҳам узр сўрайман, – сайраб кетди ёшгина аёл овози.
– Лекин кеча Стив мендан сиз билан боғланишимни илтимос қилган эди, менинг эсимдан чиқиб кетган экан. Сиз қўлёзма устида ишлашни бошладингизми?
– Э… – нафасини ростлади Элла, ўз хизмат бурчи
борлиги унинг эсига эндигина тушган эди.
Адабиёт агентлиги томонидан унга берилган биринчи топшириқ бир европалик номаълум ёзувчининг асарини ўқиб чиқиш, ундан кейин жуда муфассал ҳисобот ёзишдан иборат эди.
– Унга айтинг, хотиржам бўлсин. Мен ўқишни бошладим, – деди ёлғон гапириб Элла. У биринчи вазифадаёқ Мишелнинг ҳафсаласини пир қилишни сира истамас эди.
– Жуда соз. Сизга ёқяптими?
– Элла фикрларини йиғиб олишга ҳаракат қилиб, бироз жим қолди. У ҳали қўлёзмани қўлига ҳам олмаган, унинг марказида «Ислом дунёсининг Шекспири»
ҳисобланувчи машҳур мистик-шоир Румий образи турган тарихий роман эканини биларди, холос. (Бунда гап «Девон» лирик фалсафий трактатининг, сўфизм таълимоти асосий ғояларини қамраб олинган «Маънавий маснавий» поэмаларининг муаллифи бўлган таниқли сўфий-шоир Жалолиддин Румий (1207–1273) ҳақида кетмоқда).
– У… жуда мистик кўриняпти, – деди мавзуни тезроқ ёпиш учун овозига ҳазиломуз оҳанг бериб.
– Тўғри, – деди у шашти тушган овозда. – Менга қаранг. Балки ҳисобот ёзишингиз учун сизга биз ўйлаганимиздан кўпроқ вақт керакмикин…
Шу пайт Мишелнинг овози ғойиб бўлиб, бошқа ноаниқ овозлар эшитила бошлади.
Элла Мишелнинг бир вақтнинг ўзида бир қанча иш қилаётганини – электрон почтани текшираётганини, ўз ҳаммуаллифларидан бирининг ҳисоботини ўқиётганини, сэндвич еяётганини, тирноқларини силлиқлаётганини ва шуларни қилатуриб, телефонда ҳам гаплашаётганини – кўз олдига келтирди.
– Эшитаяпсизми? – сўради Мишел бир дақиқадан кейин.
– Ҳа, ҳа.
– Яхши. Билсангиз эди, менинг уйим нақд жиннихонанинг ўзи. Мен чиқиб кетаяпман. Шунчаки эсингизда турсин, сизни уч ҳафта вақтингиз бор.
– Эсимда, – шартта кесди Элла, ўзига ишонган одамдай кўрсатишни истар эди у.
– Улгураман.
Аслида эса Элланинг ўзида қўлёзмани баҳолашга хоҳиши бор ёки йўқлигига унчалик ишонч йўқ эди.
Бошида у шошилган ва ўзига ишонган эди. Номаълум муаллифнинг нашр этилмаган романини биринчи бўлиб ўқиш, гарчи муаллиф тақдирида унча катта
бўлмаса ҳам, ҳар ҳолда муайян роль ўйнаши мумкинлиги ҳақидаги фикр уни ҳаяжонлантирган эди. Энди эса диққатини ўз ҳаётидан шунчалик узоқ бўлган сўфизмга ва узоқ ўн учинчи асрга бура олишига шубҳаланарди.
Мишел унинг шубҳасини сезгандай эди.
– Сизни нимадир безовта қилаяптими? – сўради у.
– Жавоб бўлмагач, қатъиятлироқ сўради.
– Сиз менга очиғини айтишингиз мумкин.
Бироз жим турганидан кейин, Элла Мишелга тўғрисини айтишга қарор қилди:
– Шунчаки мен тарихий романга диққатимни тўплай олишимга унчалик ишона олмаяпман. Румий ва шунга оид нарсалар мен учун қизиқарли, лекин улар менга буткул нотаниш. Балки менга бошқа бирон нарсани – оддийроқ романни берарсиз.
– Ишга ғалати ёндошиш, – тўнғиллади Мишел.
– Сиз тасаввур эта оладиган муҳитга оид китоблар билан ишлаш осонроқ, деб ўйлайсизми? Бўлмаган гап!
Шу штатда яшаётганингиз учун фақат Массачусетсга оид қўлёзмаларни ўқишингиз керак экан-да.
– Мен буни назарда тутмагандим… – деди Элла ва шу заҳоти бугун бу иборани жуда кўп ишлатганини англади. У эрим бунга эътибор бермадимикин, дея эрига ўгирилди, лекин Дэвиднинг юзидан ҳеч нимани англаб бўлмади.
– Биз одатда ўз ҳаётимизга сира алоқаси бўлмаган китобларни ўқиймиз. Ишимиз шундай. Бу ҳафта менга аввал Теҳронда ишратхона эгаси бўлган ва мамлакатдан қочишга мажбур бўлган эронлик аёлнинг китобини ўқишимга тўғри келди. Унга ёзган китобингни Эрон агентлигига юбор, дейишим керакмиди?
– Йўқ, албатта, – ғўлдиради Элла ўзини аҳмоқона ва шунинг билан бирга айбдор ҳис этаркан.
– Ҳақиқий адабиётнинг кучи одамларни ва континентларни бирлаштира олишида эмасми?
– Ҳа, тўғри айтдингиз. Менинг гапларимни хаёлингиздан чиқариб ташланг. Менинг ҳисоботим келишилган муддатда столингиз устида бўлади, – деди Элла, ўзига аҳмоқ бир таъвиядай қараган Мишелдан ҳам, бунга йўл қўйиб берган ўзидан ҳам нафратланаркан.
– Жуда соз, шундай бўлсин, – чўзиб деди Мишел.
– Мени тўғри тушунинг, лекин ўрнингизни эгаллашни хоҳлайдиган ўнлаб оламлар ҳам борлигини унутма сангиз яхшироқ бўларди. Айтмоқчи, улардан кўплари сиздан икки баробар ёш ҳам. Уларнинг афзаллиги бор, деб ўйлайман.
Элла телефон трубкасини жойига қўйиб қараганида Дэвид уни диққат билан кузатаётганини кўрди.
Афтидан у ўзаро муносабатларини аниқлашни келган жойидан давом этишини кутаётган эди.
Кейин, кечга яқин, Элла уйга кираверишдаги айвонда ўзи яхши кўрган тебранувчи ўриндиқда ўтирар ва Нортгемптон осмонида тўқ сарғиш-қизғиш нурланиб ботаётган қуёшни кузатарди. Осмон қўл чўзиб, тегса бўладиган даражада яқин кўринарди. Элланинг фикру хаёли яна одатдаги йўналишга тушди: Орли тузук овқатланмаяпти. Авининг баҳолари унча яхши эмас.
Спирит қувватсизланиб бораяпти. Жанетнинг никоҳ ҳақидаги режаси, Дэвиднинг яширин ишқий юришлари, севги туйғусининг йўқлиги… Элла кундалик ҳаётидаги мана шу кўнгилсизликларнинг барчасини фикран кўздан кечириб, миясидаги тегишли ғаладонларга жойлади ва кейинроқ очиш учун яхшилаб беркитди.
Шундан кейин конвертдан қўлёзмани олди ва худди вазнини ўлчаётгандай кафтларида бироз ушлаб турди. Муаллиф роман номини конверт устига кўк рангли сиёҳда «Ширин шаккоклик» деб ёзган эди.
Агентликдагилар Эллага муаллиф ҳақида ҳеч ким ҳеч нима билмаслигини – бу Голландияда яшовчи қандайдир А.3. Захара эканини айтишган эди. Қўлёзма агентликка Амстердамдан жўнатилган, конверт ичида яна устки томони турли – пушти, сариқ, қизил рангли лолаларнинг суврати туширилган почта карточкаси ҳам бор эди. Карточканинг орқа томонига эса чиройли дастхат билан қуйидаги сатрлар ёзилган эди:
Қадрли сэр /мадам!
Сизга Амстердамдан салом йўллайман. Мен Сизга юбораётган тарихий воқеа Кичик Осиёдаги Конья шаҳрида содир бўлган. Лекин шахсан мен унинг ҳозир
учун ҳам, барча мамлакатлар, маданиятлар ва асрлар учун ҳам долзарб эканига ишонаман.
Умид қиламанки, ўз даврининг жуда буюк шоири ва ислом руҳиятининг йўлбошчиси сифатида ҳурматга сазовор бўлган Румийни бутун ҳаёти турли жанжаллар ва можаролар билан тўла табризлик дарвиш Шамс билан боғлаган ҳайратланарли ришталар ҳақидаги бу тарихий ва мистик роман, «Ширин шаккоклик» ни ўқиб чиқишга вақтингиз топилади.
Ҳамиша муҳаббат Сизга ёр бўлсин ва Сизни ҳамиша муҳаббат қуршаб турсин.
А.3. Захара
Элла айнан мана шу сатрлар адабиёт агентлигини қизиқтириб қўйганини англади. Лекин ҳаваскор-ёзувчининг қўлёзмасини ўқишга Стивнинг вақти йўқ эди, шунинг учун уни ўз ўринбосари Мишелга берган, Мишел эса ўз навбатида уни янги ассистент (Элла)га берган эди. «Ширин шаккоклик» шу зайлда Элланинг қўлига келиб тушган эди.
Элла у вақтда бу китоб унинг нафақат биринчи иши бўлишини, балки ўзининг бутун ҳаётини ағдар-тўнтар қилиб юборишини хаёлига ҳам келтирмаган эди. Захаранинг қўлёзмаси унинг тақдирини ўзгартириб юборишини тасаввур этмаган эди.
Элла биринчи бетни очди. Муаллиф ҳақидаги маълумотномани ўқиди:
«А.3. Захара олам бўйлаб саёҳатга чиқмаган вақтларида Амстердамда ўз китоблари, мушуклари ва тошбақалари қуршовида яшайди». «Ширин шаккоклик»
– Захаранинг биринчи романи ва бу охиргиси бўлиши ҳам мумкин. Зотан унинг ёзувчи касбини эгаллаш нияти йўқ ва бу китоб унинг буюк файласуф, мутасаввиф ва шоир Румий ва унинг қуёши (Бунда «Шамс» исмининг луғавий маъноси «қуёш» эканига ҳам, Шамс Табризийнинг Румий ҳаётида ўйнаган ролига ҳам ишора жо бўлган) Шамс Табризийга бўлган фавқулоддаги мафтунлиги ва муҳаббати ҳосиласидир.
Элланинг кўзи қуйироқда турган, унга ҳайратомуз даражада жуда таниш туюлган қуйидаги сатрларга тушди: «Баъзиларнинг фикрлари акси ўлароқ, севги (ишқ) фақат кутилмаганда келадиган ва тез кетадиган ширин туйғугина эмас».
Ўқиган нарсаси шу бугун эрталаб нонушта вақтида ўзининг катта қизига айтган гапига шунчалар зид эдики, Элланинг ҳайратдан оғзи очилиб қолди. У бир
зум қотиб қолди, кейин ғалати мистик туйғудан сесканиб кетди: қандайдир бир куч ёки ўзи боғланиб қолган бу муаллиф, у ким бўлса ҳамки, назарида уни кузатаётгандай эди. Балки китобни у биринчи бўлиб ким ўқишини олдиндан билиб ёзгандай эди. Романни ёзганида уни кўзда тутгандай эди. Аллақандай тушунарсиз сабабга кўра Эллани безовталик ва ҳаяжон қамраб олди.
«Жуда кўп кўрсаткичларга кўра, йигирма биринчи аср ўн учинчи асрдан унча катта фарқ қилмайди. Ҳар иккисининг ҳам тарихига динлараро мисли кўрилмаган нифоқлар, маданиятлараро тушунмовчиликлар, ҳимояланмаганлик ва нариги дунёдан қўрқув ҳислари бирдай хосдир. Бундай вақтларда ишқ туйғуси одамларга ҳар қачонгидан кўпроқ керак».
Бирдан салқин ва кучли шамол туриб, эшик олдига дарахтларнинг тўкилган япроқларини сочди. Қуёш горизонт ортига ўтган ва теварак-атроф зерикарли ва ғамнок бўлиб қолди.
«Ишқ ҳаётнинг моҳияти ва мақсадидир. Румий бизга эслатганидай, у ҳаммани, ҳатто ундан ўзини сақловчиларни ҳам, «романтик» сўзига салбий маъно берувчиларни ҳам забт этади».
Элла бу сатрларни ўқир экан: «Эртами ёки кечми ишқ ҳаммани, ҳатто Нортгемптондаги Элла Рубинштейн номли ўрта яшар уй бекасини ҳам забт этади» дея ўқигандай бўлди.
Унинг ички туйғуси қўлёзмани ўқишдан тўхташга, Мишелга қўнғироқ қилиб, бу роман ҳақида ёзмаслигини айтишга ундар эди. Бунинг ўрнига Элла оғир хўрсиниб қўйди, кейинги саҳифани очди ва ўқий бошлади.
А.З. Захара
«ШИРИН ШАККОКЛИК»
Роман
Сўфийлар Қуръоннинг биринчи – «Ал Фотиҳа» сурасига ва унинг биринчи «Бисми Аллаҳи Ар-Раҳмони
Ар-Раҳим» (Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ номи билан бошлайман) оятига жо бўлган сир ҳақида гапирадилар.
Ва Бисмиллоҳнинг моҳияти «ба» ҳарфидир.
Ва «ба» ҳарфи остида нуқта бордир.
Бутун коинот мана шу «ба» ҳарфи остидаги нуқтададир.
«Маснавийлар «Б» ҳарфидан бошланади.
Романнинг ҳар бир боби ҳам шундай бошланган…
СЎЗБОШИ
Диний зиддиятлар, сиёсий баҳслар ва ҳокимият учун олиб борилган тинимсиз курашлар туфайли ўн учинчи асрда Анатолияда аҳвол жуда суронли эди.
Ғарбда салибчилар Иерусалимга кетаётиб, Константинополни (Римнинг шарқий империяси – Византиянинг пойтахти бўлган ҳозирги Истанбулни) босиб олган ва талон-торож қилган эдилар, бу эса Византия империясининг инқирозга юз тутишига олиб келган эди. Шарқдан эса ҳарбий даҳо Чингизхон бошчилигидаги қўшин жадал олға силжиб келаётган эди. Марказда эса, Византия ўзининг йўқотган куч-қудратини қайта тиклашга уринаётган чоғида, турк қабилалари ўзаро жанг қилишарди. Бу христианлар христианлар билан, христианлар мусулмонлар билан, мусулмонлар мусулмонлар билан жанг олиб бораётган бемисл хаос (бошбошдоқлик, тартибсизлик) даври эди. Қаёққа қараманг, ҳаммаёқдан нафрат ва азобу уқубат, боз устига келажак ваҳимаси ҳам уфуриб турарди.
