Köhnə Bakı

скачать книгу бесплатно

– Arvad aldım.

– Bəs arvadı neylədin?

– Döydüm, öldü!

Kosanın bu cavabı üzərinə yenə xor halında aşağdakı sözlər oxunardı:

Başın sağ olsun, kosa,

Canın sağ olsun, kosa.

Arşın uzun, bez qısa,

Kəfənsiz ölməz kosa.

Sonra uşaqlar iki dəstəyə ayrılar, birinci dəstə aşağıdakı sözləri oxuduqca ikinci dəstə bu sözləri təkrar edərdi:

Bazarda üzüm,

Mələk salmanı.

Nimçəyə düzüm,

Mələk salmanı.

Bir ala gözüm,

Mələk salmanı.

Bazarda dibçək,

Mələk salmanı.

Al, suyun içək,

Mələk salmanı.

Sallama birçək,

Mələk salmanı.

Bazarda it var,

Mələk salmanı.

Quyruğunda bit var,

Mələk salmanı.

Təndirdə küt var,

Mələk salmanı.

Bu mahnılar bitdikdən sonra kosa papağını açıb ev yiyəsi və başqalarından pay yığar, aşağdakı mahnı ilə həyətdən çıxardı:

Bahar gəldi, bahar gəldi, xoş gəldi,

Xəstə könlü onu görcək dirçəldi.

Sizin bu təzə bayramınız mübarək!

Ayınız, gününüz, həftəniz mübarək!

Bayramda damları gəzib “nünnünü getmək” adəti də vardı. Bakıdakı əksər evlər alçaq, birmərtəbəli olduğundan küçədən onların damına çıxmaq asan idi. Nünnünü gedən adam ip ucuna kiçik torba bağlar, onu mətbəxin bacasından (əgər mətbəxdə adam olarsa) və ya sadəcə evin damından (bacasından) evə sallar, özünü tanıtmamaq üçün şəhadət barmağını burnuna vurmaqla “nün-nün-nün” səsi çıxarıb ev yeyəsini xəbərdar edərdi. Belə nünnünü gəzənlər qətiyyən boş qayıtmazdı. Onun torbasına bir şey salmaq lazım idi.

Bayram axşamları arvadlar əlvan xonçalarla qəbiristanlığa gedərdilər. Qəbiristanda hamı xonçasını ölüsünün qəbri üzərinə düzər, sonra oxşayıb ağlamağa başlardı.

Görərdin ki, bir qadın ucadan oxşayır:

“Əlinin gümüş qələminə, başının oymaq papağına, ağır gəlişinə anan qurban”.

Bir başqası onun ağzından alardı:

“Qıfıllı qapına, bəzənməyən süfrənə, yanmayan çırağına başıbəlalı xalan qurban”.

Arabir bayatı da deyərdilər:

Gəlmişəm, görəm səni,

Dərmişəm, hörəm səni.

Əlimdə açarım yox,

Bir açam, görəm səni.

Dalımı dağa verrəm,

Dağdan da dağa verrəm,

Bilsəm, haçan gələrsən,

Canımı sadağa verrəm.

Mən aşiq, adı qardaş,

Ağzımın dadı qardaş,

Çağırram, hay verməsən,

Tutaram yadı qardaş.

Qəbir üstündə qadınların ürək yandıran oxşama səsləri, mollaların Quran və Yasin oxumaları ölgün şüalar saçan günəşin dağlar arxasında gizlənməsinə qədər davam edərdi. Sonra hər kəs öz evinə qayıdardı.

Bayram axşamı gecəsi bütün ailə evə toplanardı. Qələmkar süfrə ortalığa döşənərdi. Evin yuxarı başında “uşaqların atası” üçün xüsusi döşəkçə salınardı. Süfrə üstə hazırlanmış xonçaya kimsənin əl uzatmağa ixtiyarı yoxdu. Kiçikyaşlı uşaqlardan biri ara-sıra xına ilə qızardılmış əlini yemiş almaq üçün qorxa-qorxa xonçaya uzatdıqda böyük bacısı onun əli üstə vurub yavaş səslə, “Çək əlini, ağa döyər” – deyib onu qorxudardı. Evin kişisi icazə verməyincə heç kəsin ixtiyarı yoxdu, əlini xonçaya uzatsın. Kişi isə hələ məşğuldu. O bir bucaqda salınmış qələmkar canamaz üstə qiraətlə namaz qılır. Onun qırxılmış başında paxlavaşəkilli ağ araxçın, əynində qara şaldan beli büzməli don, donun altında tirmə döşlük, belində ağanı qurşaq, ayağında gen lifəli, qara mahud şalvar və qırmızı-badamı puta corabı vardı. O heç tələsməz, namazını bitirdikdən sonra “Həvvil həlana ila əhsənül hal” duasını oxuyardı. Bu halda on səkkiz yaşlı böyük oğlu içəri daxil olub küçələrdə tüfəng atıldığını, beləliklə, ilin təhvil olunduğunu xəbər verirdi. Ata qoltuğundan güləbətin şəkilli saat qabını çıxarır, gümüş saatının qapağını açıb saata baxır, ilin təhvil olmasına bir neçə dəqiqə qaldığını bildirir, canamazı büküb yığışdırırdı. İrəli gəlib süfrə başında salınmış döşəkçə üstə oturaraq arxasına qoyulmuş nazbalışa söykənirdi. Hamı xonçanın başına toplandıqdan sonra bir qədər bayram yemişindən yeyir, anaları südlü plov qazanını yerə qoyurdu. Hər uşağın payını öz boşqablarına tökərək verirdi. Südlü plov yeyilib bitdikdə sonra süfrə yığılırdı.