Сааһа суох сүрэх ырыата

Каженкин Рустам Николаевич

Сааьа суох сурэх ырыата

АҔА ХАЛЛААН АЙХАЛЫНАН

Дэгиттэр

Ил Дархаҥҥа

Ханнык да сиргэ буоллун,Очуос эрэ ыраахтан көстөр,Сир хайа да муннугуттанҮрдүк оҥоһуутунан өҥнөр.Ол эрэн Аан дойду атаанынМаҥнай эмиэ очуос билэр,Сиргэ сатыылаабыт аргыарыҮрдүк аналынан күөйэр.Омук эмиэ очуос дэнэрДэгиттэр дьонунан биллэр.Аан дойдуга, бары омуккаОчуос – очуоһу эрэ билинэр.

Торҕон тулаайах сураҕа

Эр Киһи сур бөрө тылынанКэпсэтэр-өйдөһөр кэмигэр —Торҕон кыыл ыллыгын тутуһар,Үөрдүһүү үгэһин тумнар.Туолар ый өлбөөркөй уотугарАлаастар, сис тыалар, хочолорТорҕон кыыл күлүгүн кэтииллэр,Иһийии тыынынан туолаллар.Үүнэр күн ыксаабат уотугарТиһэх төгүл эрэл күөрэйэр,Ону билбит кырдьаҕас суорСаҥата суох көхсүн этитэр.Мин эмиэ ол түүн үүммүтүнКөхсүм хараҕынан билбитим,Үүнэр күнтэн куотар улуйууТулаайах тылын истибитим…

Төрөөбүт дьиэ туһунан

Николай Лугиновка

«Киһи төрөөбүт дьиэлээх буолуохтаах…»Убайбыт эппитэ холку, судургу.Мантан аартык, өй-санаа сатыылыыр,Аан дойду маҥнайгы саҕаҕа арыллар.Ханнык да солооһуннаах суоллартанОл дьиэҕэ булгуччу эргиллэн кэлиэхтээх.Оччоҕо олохтоох олох, толору буолууКэм-кэрдии кирбиитигэр мэлдьи көстүөхтээх.Мантан саҕыллан тахсыбыт өй-санааДэбигис халбаҥнаабат, бигэ кырыстаах.Бу мөккүөрдээх үйэлээх олоххо —Киһи төрөөбүт дьиэлээх буолуохтаах!

Кыайыы күнүгэр

Кыһыл уонна Күөх МаайДьокуускайга марштыыр,Ильич кырдьаҕас олбоҕоҮрүҥ тастаах тураахтыыр…Оттон Чочур Мыраан тэллэҕэрНьургуһун нуоҕайа үүнэр,Күөх Хонуу киэҥ-холку ньууругарТалах төбөтө тыллар.Кытара кыыспыт Кыһыл халлаанСаҥа Күөх окко иҥэр,Бу кэмҥэ мин күндү Эбэм«Өлбөт полк» кэккэтигэр…Кыһыл уонна Күөх маайДьокуускайга марштыыр,«Өлбөт полк» иннигэр —Ньургуһуннаах ыччат.

Өлбөт полк

Сэрии бүппүт улуу күнэ.Дьокуускайга дьон хаамсар.«Өлбөт полк» ытык сүүрүгэрМэтириэт тутуурдаах кыттыһар.Хаамсаллар саҥата суох,Олох сүүрүгүн салҕаары,Бүгүҥҥү күҥҥэ тиийбэтэхБэтэрээн санаатын ситээри.Кыра үрүйэ – өрүс буоларыныы,Хаамтах аайы полк хаҥыыр.Ыччат өбүгэтин кэриэстиир,Олох өрүһүн сүүрүктүүр.

Ийэ сүрэҕэ

Февронья Малгинаҕа

Айан суолун төрдүгэрСарсыардаттан ийэ турар,Ырааҕы одуулуур хараҕарБиэс оҕо мөссүөнэ көстөр.Кинилэр уот сэрии үөһүгэрЭргийбэт аартыкка хаамаллар,Кинилэр соҕотох ийэ сүрэҕэрӨрүүтүн тыыннаах сылдьаллар.Биэс оҕо сүрэҕэ хорсуннукАҕа дойдутун туһугар тэппитэ,Сэрии бүппүтүн да кэннэ,Ийэ саныыра: «Эргиллиэхтэрэ…»Күнү-дьылы күүтэргэ анаабытИйэ сүрэҕэр билигин да сэрии!Кыргыһыы үөһүгэр – Өлөксөйдөр,Бүөтүр, Баһылай, Испирдиэн……Ытык киһи таптыыр сүрэҕэ —Ийэттэн ийэҕэ, сүрэхтэн сүрэххэ:Ийэ сүрэҕэ өрүүтүн тэптин,Саллаат барыта эргилиннин!

Кыайыы сураҕа

«…ол олордохпуна, бэс ыйын диэки

Өлөөнтөн Ыстааннаахха кэлэн иһэр киһи "сэрии бүппүт, Германия кыайтарбыт" диэн үөрүүлээх сонуну кэпсээн ааспыта».

Эһэм, Чурапчы көһөрүүтүн кыттыылааҕа, үлэ, тыыл ветерана

Каженкин Е.В. ахтыытыттанХара уулаах, көмүс долгуннаахӨлүөнэ Эбэ холкутук устара.Дойду ахтылҕана, алаас ырыатаБу сири булбута ыраатта.Эһэм оҕонньор Кыайыы КүнүнБулуҥ тыатыгар көрсүбүтэ,Үрдээбит күнү, кэҥээбит халлааныЭйэлээх диэн өйдөөн хаалбыта.Киэҥ туундараҕа муна сыспытКыайыы туһунан улуу илдьитБэйэтин саллаатын булбута,«Сэрии бүттэ» диэн эппитэ.Бэл Көһөрүү кытаанах суолаОл сыл күөх отунан үүммүтэ,Харах уулаах, көҥүл долгуннаахӨлүөнэ Эбэ холкутук устара.

КҮҺҮҤҤҮ ХОҺООННОР

Кийиит күһүн

Көмүс дуйун кылдьыылананКийиит күһүн таҥнан-саптанСүктэр суолун оҥоһунна,Күөх отунан хааман киирдэ.Кини ааспыт аартыгынанИлгэ-быйаҥ тардыыланан —Оһуор-мандар үүнэр-ситэр,Санаа-толкуй сааһыланар.Оһох тула олоҥхоһутОҕо дьону түмэ тарта,Аҕыс ыйдаах Кэрэ айанКиэҥ аартыга саҕаланна.

Күһүҥҥү иэйии

Ытыспар саһарбыт сэбирдэхКэлии тыал көҥүлүн ордордо,Сүрэхпэр хатаммыт ахтылҕанКүүппэтэх кынатын анньынна.Сэбирдэх көтүттэ миигиттэнСүрэҕим сөбүлүүр тылларын.Көҥүлү амсайбыт иккиһинЭргийиэ биллибэт билигин.Мин син биир сайыһа хаалабынАаспыты, буолбуту… барытын.Эргийбэт ахтылҕан сылааһаМиигиттэн тэйдэр тэйэрин.Сэбирдэх бүрүйүө сайыҥҥыБыстах тылларбыт күннэрин,Эйигин ахтылҕантан арааранЭһиилгэ диэри күрэтиэ.

Күһүҥҥү түүн

Саас күнүс кэлэр буоллаҕына,Күһүн түүн үөмэр идэлээх.Барыны бары дьон көрбөтүгэрСилигин ситэрэр дьиэктээх.Эн күһүн тыынын санатаҕын,Тымныы көрүүгүнэн абылыыгын,Аттыбар хаһан да суоххун эрээри,Кэлэн ааспыккын өрүү билэбин.Эйигинниин сүрэҕим сорҕотоСэбирдэх ардаҕыныы тохторУонна эн курус тыалгар олорсонСулус куйаарыгар айанныыр.Саас күнүс кэлэр буоллаҕына,Күһүн түүн үөмэр идэлээх.Поэт сүрэҕин дьон көрбөтүгэрСэбирдэх оҥорон көтүтэр күүстээх.

Күһүн күөһэ

Үүнэр түүн күлүгэр сөрөнөКөй күһүн тоҥ күөһүн өрүнэр,Тула күөх отуорун хамсатаҮөр сулус кыымнарын күөдьүтэр.Эн эмиэ иччилээх түүллэриҥБу туому батыһа көстөллөр,Аан дойду ханнык да муннугарЧаҕылхай сулустуу күндүлэр.Күн тахсар туомугар умнулларКистэлэҥ күһүҥҥү күөстэнии,Аан дойду көмүстээх күөнүгэрБэриннэ түүҥҥү ыраланыы…

Күһүҥҥү ньургуһун

Тоҕо тылынныҥ, күһүҥҥү ньургуһун,Оспут сааскыбын «хастыы»,Түүҥҥү хаһыҥныын далла мэндэһэ,Олох дуоҕатын дьыбарга күөрэтэ?Күүппэтэҕим бу көрсүһүүттэнСанаа күүстээх долгуннарын,Сүрэҕи дүҥүр оҥостон кыырарКүһүҥҥү иэйии кутуруутун.Тоҕо тылынныҥ, соҕотох ньургуһун,Бүппүт сааскыны хос эргитэ,Дүҥүр сүрэхпин ытата-ыллата,Орто Дойду олоҕуттан аралдьыта?

Күһүҥҥү илдьит

Дьокуускай. Күһүҥҥү уулусса.Сэбирдэх долгуна ытыллар.Дьыбардаах. Тулаайах сарсыарда.Күн ньулуун уотунан ыллаһар.Ахтылҕан. Күһүҥҥү былыттар.Баар бары соҕуруу хайыһар.Кынат суох, сайыһа хаалабын,Доҕорбор илдьиппин ыытабын:Сулустаах халлааҥҥа ити мин —Эн түүлгүн абылыы сырдыыбын.Сарсыарда дьыбарга ити мин —Эн суолгун көрөөрү хатыыбын.

Маҥнайгы хаар кэлиитэ

Хас ойуур күөҕүнэн көрүлүү,Хас халлаан уутунан сайҕана —Күһүн ыҥырар маҥнайгы хаарын,Хара сиргэ үктэммэт хотунун.Кини сүүс эгэлгэ илдьитэ,Айанын аартыгын талыныыта —Үөр сулус ахсынан уларыйар,Бит-билгэ тылыгар кубулуйар.Кини хайдах киирэн кэлэриттэн,Санаабар, эн эмиэ долгуйаҕын,Сүрэҕиҥ этитэр чараас илдьитинКүһүннүүн кыттыһан хоту ыытаҕын.

Таҥнарыахсыт сулус

Күһүн, сулус үөрдүһэ сүүрэрКүлүмүрдэс үөһүттэнСулус суулларын көрөбүн,Ырабын саныы охсобун.Билбэт этим оччолоргоИти таҥнарыахсыт сулусХаллааны утарбытын иһинБу ыһыахтан кыйданарын.Ол таҥнарбыт аньыытыгар,Аналын алдьаппыт аатыгар —Тиһэх көтүүтэ дьоҥҥо көстөр,Сирдээҕи ыралары толорор.Кини тиһэх көтүүтэ чаҕылхай,Аньыылаах тэҥнэһиэ дуо…Арай дьон сулус буоллун —Хас киһи сулуска тэҥнэһиэй?

Хойутаабыт ньургуһун

Ханна эрэХойутаабытНьургуһунЫрыа ыллаарыҮрүҥ күҥҥэТардыһар.Хаһан эрэЫлламмытТаптал тылынХатылаарыСайынныынХаныылаһар…Тоҕо эрэКиниэхэСааскы кэмАаспытынКим даҕаныЭтиэн баҕарбат.Тоҕо эрэХойутаабытНьургуһун ырыатаҮрүҥ күҥҥэТалаһыытаОрдук күүстээх.

Күһүҥҥү үҥкүү

Суолдьут сулус, ыраах сулусКүһүҥҥү халлааны таптыыр.Күҥҥэ көстүбэт үҥкүүтүнэнКөмүс күлүмүн сиргэ тэлгиир.Үктэнэн киирэр бу олбоххоЧуумпуруу уонна улугуруу,Дойдубут отуорун булларарМаҥнайгы маҥан алгыс.Эн эмиэ сүрэҕиҥ тэбиитэХаар түһэр тылыгар кыттыһар,Ол аата олохпут салҕанар,Хаар түһэн, саҥа суол арыллар.

СИР-ХАЛЛААН СИИГИНЭН

Иэйии айан

Эмиэ ыраах, кый ыраахКынатым көтүтэн илдьэр,Харах уулаах былыттарыҮрдүлэринэн тумнар.Сэрэйэбин ыраах айанСудургута суоҕун,Билэбин кэннибин хайыһарБилигин оруна суоҕун.Куотуу диэҕэ ким эрэБу көстүбэт кэлии үүтүн,Ааһыа диэҕэ ким эрэ,Кэннибэр көрө хаалан.

Сир-халлаан сиигинэн

Эмиэ сир-халлаан сиигин буллум…Эмиэ сир сылааһыгар наадыйбат,Халлаан куйаарыгар аахайбат

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.