Zindan xatirələri

скачать книгу бесплатно

Orada isə məcburi olaraq təəssüflü təbəssümlə vidalaşdıq.

Mən bilirdim ki, o, necə olursa-olsun, tutulmaq xəbərimi bizim evə çatdıracaqdır. Buna görə də sakit ürəklə Təminat İdarəsi binasının pillələri ilə yuxarı qalxdım. Orada polis məni kiçik bir otağa apardı.Üç böyük miz və bir sadə qəfəsə ilə bəzədilmiş bu otaqda polis məni gənc bir kişiyə tapşıraraq çıxıb getdi. Sonralar həmin gəncin adının Rüfət Ehtişami olduğunu bildim. Məni gətirən polisi isə bu günədək ikinci dəfə görməmişəm.

İLK İSTİNTAQ

Gün batanadək heç kəs mənimlə danışmadı. Otağın xəlvət olmasını gözləyirdilər. Ehtişami başını aşağı salaraq qarşısına qoyulmuş kağız və qovluqları vərəqləyirdi. O, avtomatik maşın kimi daim hərəkətdə idi. Gedir-gəlir, oturur-qalxır və tez-tez diqqətlə mənə baxırdı. Ehtişami çimçəşdirici gülüşü ilə mənə istehza edirdi. Mən isə fikrə dalmışdım. Bu intizar iki-üç saat çəkdi. Mən büsbütün yorulmuşdum. Gecənin başlaması ilə əlaqədar beynimdə qara düşüncə və xəyallar qüvvətlənirdi. Nəhayət, saat 6 radələrində alçaq boylu və sarıbəniz olan arıq bir kişi özünü şən göstərmək üçün süni təbəssümlə qapıdan içəri girdi. Rüfət işarə ilə məni ona tanıtdırdı. O, salam verdikdən və bir çox səmimi təriflər etdikdən sonra mizin arxasında əyləşərək, mənə də öz qarşısında əyləşməyə icazə verdi. Bizim danışıqlarımıza heç kəs qulaq asmırdı. Həmin şəxs dərhal qiyafəsini ciddiləşdirib, mizin siyirtməsindən bir neçə vərəq rəsmi kağız çıxardaraq adımı, soyadımı, nə işlə məşğul olduğumu soruşdu. Sonra o, artist kimi başını qaldırıb, gözlərini üzümə zillədi. Öz fikrincə istəyirdi ki, gözlərimin içini oxusun. Mən çox çətinliklə gülməyimin qarşısını aldım. Çünki o, sadə bir məsələni sirli bir şəklə salmaq istəyirdi.

İlk vaxtlarda soyuqqanlılıq göstərdim. Lakin sonra yavaş-yavaş əsəbiləşməyə başladım. Öz-özümə deyirdim ki, daha istintaq üçün məzhəkəbazlıq lazım deyildir. Yəqin bu gənc də polis və cinayət işlərindən bəhs edən bəzi romanların təsiri altına düşmüşdür. O, hər şeyə şübhə ilə yanaşır, bütün bu məsələləri öz xəyal və təsəvvürləri ilə həll etmək istəyirdi. Sonralar həmin fikrimin də yalnış olduğunu başa düşdüm. Mənə məlum oldu ki, soy adı Füruzeş olan bu ağa, hətta polis əməllərindən bəhs edən adi yazıları belə oxumamışdır. Onun hərəkətləri düşdüyü alçaq mühitin məhsulu idi. Buna baxmayaraq, o, özünü ədib kimi göstərməyə çalışırdı. Sözarası deyirdi: “Bir şey yazmaq üçün vaxt tapa bilmirəm”.

O, Xuzistandan təzə gəlmişdi. Zahirdə hazırlıqlı adam kimi görünürdü. Lakin hamı onu fırıldaqçı, şarlatan kimi tanıyırdı.

İstintaq mənimlə Əli Şərqinin arasındakı tanışlıq arasındakı tanışlıq üstündə gedirdi. Füruzeş istəyirdi ki, onu adam öldürən, terrorçu, məni isə onu təhrik edən bir adam kimi göstərib, bu yol ilə hər ikimizin edam olunmamız üçün əsas hazırlasın. Şərqini məndən bir həftə qabaq tutmuşdular. Füeuzeş onun günahlarını boynuna aldığını iddia edirdi. Mən dedim ki, bizi üzləşdirin, o, nə desə mən qəbul edərəm.

Bu üzləşdirmə çox gülünc bir vəziyyətdə həyata keçirildi. Məlum oldu ki, hər ikimizi sadə bir anlaşılmazlıq üzündən həbs etmişlər. Buna baxmayaraq, qeyd etdiyimiz ağa öz təsəvvürlərini həqiqi bir hadisə şəklinə salıb böyük məqamda raport vermişdi.

Daha gülünc məsələ bundan ibarət idi ki, cavablarımı oxumadan altına qol çəkməyimi tələb edirdi. O deyirdi: “Adam “Molla Nəqti” kimi nöqtələr üzərində israr etməməlidir. Mən ki, sizə papış tikmək istəmirəm. Burada iki kəlmənin artıq və ya əskik olmasının nə əhəmiyyəti vardır?”

Mən isə bilirdim ki, iş yoxlanılan zaman təqsiri bir kəlmə ilə də sübut etmək olar. Məsələn, “xeyr” əvəzinə “bəli” sözünün yazılmasını götürək. Lakin mənim bütün bu xəyallarım tamamilə yersizdir. Çünki məhkəmədə, hətta Ədliyyədə belə işlər yoxlanılmadı. Yalnız Füruzeşin raportu əsasında hökm çıxarıldı.

Tədqiqat sona çatdıqdan sonra o, ciblərimi axtararaq qoltuğumdan qələmi və kağız parçalarınının hamısını götürdü. Bu, həbsə alınmaq əlaməti idi. Birlikdə otaqdan çıxdıq. Yolda mənə dedi: “Ağa, hamama gedin, tərləməmiş kir çıxmaz”. Mən onun məqsədini başa düşmədim. Müstəntiqin pul umacağını xəyalıma belə gətirə bilmirdim. Lakin o, həmin məsələ üzərində israr edirdi. Ona görə də daha bir addım irəli ataraq aydın şəkildə dedi: “Ağa siz bizə kömək etməlisiniz”. Təəccüblə dedim: “Sizə nə kimi kömək göstərə bilərəm? Mən də sizin kimi azacıq maaş alıram və bununla öz əhli-əyalımı idarə etməliyəm. Mənim pulum haradadı?”

Fikir edirdim ki, bəlkə də o, məni sınamaq istəyir. Yaxud da istəyir ki, həmin vasitə ilə müəyyən sübut əldə etsin. O, təcrübəli və məharətli idi. Mənim mənfi cavabımı eşitdikdə gülüb dedi: “Siz mənim məqsədimi yaxşı başa düşmədiniz. Mən istəyirdim ki, məsələnin üstünün açılmasında bizə yardım edəsiniz”. Bu zaman biz müvəqqəti həbsxananın qapısına çatmışdıq.

İKİ NÖMRƏLİ MÜVƏQQƏTİ HƏBSXANA – BEŞİNCİ OTAQ

Nəzmiyyənin (polis idarəsi) məhşur dalanı altında yerləşən bu qapının dəhşətli bir görünüşü var idi. O, alçaq, qaranlıq və sehrli görünürdü. Füruzeş qapının zəngini çaldı. Kök və enlikürək bir pasban (polis) ilk olaraq qapının ortasındakı kiçik deşikdən başını çıxararaq Füruzeş ilə salamlaşdı, sonra qapını açaraq məni təhvil aldı. Qapı bağlandı.

Polis yaşlı bir adam idi. Sonralar onun soyadının Dəbir olduğunu bildim. Savadı yox idi. Deyirdi ki, düz 25 ildir ki, həbsxanada qulluq edir. O, qorxmaz, inzibatçı və tam dindar bir adam idi. Özündən dörd qat kiçik olan arvadını həddindən artıq sevir və ona az qala sitayiş edirdi. Uşağı yox idi. Söz düşəndə deyirdi ki, arvad mənim həm atam, həm uşağım, həm dostum, həm tanışım, bir sözlə hər şeyimdir.

Məhbuslar onu incitmək istəyəndə arvadına nifrin edirdilər. Dəbir hər sözünün əvvəlində “əstəğfürullah, la ilahə illəllah” deyirdi.

Müvəqqəti saxlama dəhlizində o, ilk dəfə ciddi bir baxışla başdan-ayağa məni süzdü və bu yol ilə məni başa saldı ki, daha azadlığa, müstəqilliyə göz yummalıyam. Bura zindandır, buraya gələn hər bir adam öz təklifini anlamalıdır, iradəsini, meylini və ixtiyarını bir kənara tullamalıdır. Sən də mənim əlimə tapşırılmısan. Başa düşməlisən ki, səninlə könlüm istədiyi kimi rəftar edəcəyəm. Bundan əlavə, mən özüm də başqalarının göstəriş və poladdan möhkəm qayda-qanunlarına tabe edilmişəm. Mən onların göstərişlərini iradəsiz, bir maşın kimi həyata keçirirəm. Əgər ürəyim, hissiyyatım, vicdanım və kişiliyim varsa da, onların hamısını zindandan xaricdə qoymuşam. Məndən kişilik gözləməməlisən.

Beşinci otağın qapısına çatdıq. Çox dar və qaranlıq dalana açılan bu qapının dəmir məhəccərləri və dəhşətli görünən böyük bir qıfılı var idi. Dəmir qapını açdıqdan sonra onun üzbəüzündə qoyulmuş dəmir çarpayını göstərərək dedi: “Bu sənin çarpayındır, yerindən tərpənməməlisən. Elə oturmalısan ki, mən qapının deşiyindən baxanda səni görə bilim. Tualet isə arxada yerləşir. Su istəyəndə qapını döyərsən gətirərlər”.

Bu sözdən sonra o, fanosu (əl çırağı) götürüb dəmir məhəccərli qapını bağladı. Qıfılı vurub, çıxıb getdi. Qaranlıq və pis qoxu gələn bu sayuq otaqda tək qaldım. Otağa girən zaman fürsətdən istifadə edərək öz təzə “mənzilimi” və oradakı əşyaları diqqətlə nəzərdən keçirmişdim. Nə çarpayıdan, nə də onun üzərindəki yorğan-döşəkdən istifadə etmək olmazdı. Çirkli yorğan-döşəyin iyindən adamın ürəyi qalxırdı. Adam, hətta onun üstündə əyləşməyə belə çimçəşirdi. Əlacsız qalaraq otaqda gəzişməyə başladım. Otağın uzunluğu beş addım, eni isə təqribən üç addım idi. Bu isə dolanmağım üçün kifayət edirdi.

Çarpayı haqqında iki kəlmə də olsa yazmaq lazımdır. O, elə düzəldilmişdi ki, istirahət əvəzinə insana əziyyət verirdi. Yoğun dəmirləri adamın bədənini əzirdi. Lakin hər halda çarpayı idi. Üstündə də qeyd etdiyim yorğan-döşək var idi. Bunlar isveçrəli müşavirlərdən yadigar qalmışdı. Mövcud üsuli-idarənin cəlladları hələ də onlardan istifadə edirdilər. Lakin son vaxtlarda, yəni mənim tutulduğumdan on il sonra, biz mərkəzi zindanın zahirdə çox yaxşı görünən binasının otaqlarında çürümüş kilimlərdən başqa bir şey görmədim. Məhbuslara hətta kuzə və su qabı da vermirdilər. On nəfər məhbus bir çürümüş adyalın altında yatırdı.

Buradakı ağcaqanadlar daha ağır vəziyyət yaradırdı. Onlar lap qışın çiləsində belə adamı rahat qoymurdular. Pıspısalar, siçanlar da rahat oturmayaraq lazımi “xidmət” göstərirdilər. Ağcaqanadlar yeksənək və yorucu səsləri ilə sanki qarışıq bir “orkestr” təşkil edirdilər. Pıspısalar və siçanlar isə atılıb-düşüb oynayırdılar. Bu haqda mənim fikirləşməyə kiçik imkanım belə yox idi.

Dəbirin çıxıb getməsi ilə başıma min cür xəyal və dəhşətli fikirlər hücüm etməyə başladı. Daima gəzişir və öz düşüncələrimi müəyyən nöqtədə toplamağa çalışırdım. Bu tərsə quyuda nə vaxtadək qalacağım barədə düşünürdüm. Fikirləşirdim ki, ailəm nə vəziyyətdədir? Görəsən, Ənzabi evimizə xəbər çatdırdımı? Mənimlə dostluq onun üçün gələcəkdə çətinlik törədəcəkmi? İndi bir çox məsələ onun üçün aydın deyildir. Bəlkə də çoxlu yeni şeylər kəşf edibdir. Axı o, çox məğrur idi. Məndən başqa heç kəsin sözünü qəbul etməzdi. Yazıq yəqin ki, indi qüssə edəcəkdir. Bəlkə də korlanıb aradan gedəcək. Bu qış fəslində o, haradan kömür və azuqə tapacaqdır. Beləliklə, fikirlər məni get-gedə bədbinliyə doğru yönəldirdi. Hər an daha qorxulu hadisələr gözümün qarşısında canlanırdı. Çünki Hecazini öldürmüşdülər. Mahmud Qatilin əvəzinə Əkbər Sallaxa işgəncə vermişdilər.

Məni nə üçün altı aydır zindandan buraxmırlar? Axı məndən nə istəyirlər? Yazıq Əli Şərqini nə üçün toqif (həbs) etmişlər? Deyirlər ki, hamı casus olmuşdur. Adamlar, hətta öz arvad-uşaqlarına da etibar etmirlər. Bəlkə bəzi adamların yanında ağzımdan müxtəlif söz qaçırmışam? – deyə düşünürdüm.