Киһи соҕотох сүрэхтээх…

скачать книгу бесплатно

Искусственнай хаан эргиирин хайысхата сайдыытыгар уһулуччу өҥөнү Джон Гиббон киллэрбитэ. Эдэр быраас 1930 сыллаахха Массачусетс (Пенсильвания) кылаабынай госпиталын лабораторияларыгар оҥорбут чинчийиилэрин түмүгэр 1937 сыллаахха киһи этин-сиинин үлэтин искусственнай хааны эргитэр уонна тыыннарар аппарааттар көмөлөрүнэн хааччыйыахха сөбүн дакаастаабыта. Сэрии кэнниттэн электроннай-вычислительнай массыыналары (ЭBM) оҥорор корпорация инженердэрин көмөлөһүннэрэн чинчийиитин салҕаабыта. Хас да эпэрээссийэни ыттарга ситиһиилээхтик оҥорон баран, 1953 сыллаахха киһини эпэрээссийэлээбитэ. Ол эрээри хас да киһи өлөн, 1955 сыллаахха өлүү төрүөттэрэ биллиэр диэри эпэрээссийэттэн аккаастаммыта. 1970 сыллаахха элбэх учуонай сыралаах үлэтин түмүгэр ыарыһахха куттала суох аппараат айыллыбыта. Билиҥҥи кэмҥэ искусственнай хааны эргитэр аппараат хас да чаас устата ыарыһахха туһаныллара туох да куттала уонна хос дьайыыта суох.

Сүрэх тымырдарыгар эпэрээссийэ[28 - Коронарнай шунтирование]. Сүрэх быччыҥнарын тымырдарын эпэрээссийэлээһин эбэтэр коронарнай артериялары шунтируйдааһын кэнники кэмҥэ cүрэххэ элбэхтик оҥоһуллар буолла. 1890 сыллаахха Алексис Каррель тымырдары холбооһуҥҥа (анастомоз) холоммута. «Веналар уонна уорганнар трансплантациялара» диэн Карл Гатрины (Charle Guthrie) кытта бииргэ суруйбут үлэтигэр хас да хирургическай ньыманы сырдаппыта, ол иһигэр сүрэх гетеротопическай көһөрүллүүтүн методиката эмиэ киирбитэ. Бу чинчийиилэрин иһин 1912 сыллаахха Каррель медицина уонна физиология уобалаһыгар Нобелевскай бириэмийэни ылбыта. Кини тымыр хирургиятын уонна трансплантологияны (көһөрөн олордууну) төрүттээччинэн буолар. 1953 сыллаахтан сүрэх быччыҥар хаан эргиирин тупсарыы хайысхатыгар Кливленд клиникатыгар Ckaude Beck чинчийиилэри саҕалаабыта. 1946 сыллаахха Arthur Vineberg сүрэх быччыҥын (миокард) реваскуляризациятыгар түөс иһинээҕи артерияны туһаммыта. Бу ньыма 19501970 сылларга олус киэҥник тарҕаммыта. Ол да буоллар, 1967 сыллаахха эмиэ Кливлеҥҥэ аргентинец Rene Favaloro сүрэх тымырдарын ыарыыларын сиһилии үөрэтэн баран, шунтирование ньыматын олоххо киллэрбитэ күн бүгүнүгэр диэри туттуллар. Сүрэҕи аһатар уҥа тымыр[29 - Правая коронарная артерия] кыараабыт сирин тумнарга (шунтирование) атах тириитин иһинээҕи улахан венаны[30 - Большая подкожная вена ноги] ылан туһаммыта. Dudley Johnson маннык эпэрээссийэни сүрэҕи аһатар хаҥас тымырга[31 - Левая коронарная артерия] оҥорбута. Favaloro оҥорбут эпэрээссийэтин сүрүн тосхоллоро бүгүҥҥү күҥҥэ улаханнык уларыйбакка кэллэ, ол эрээри саҥа эпэрээссийэлиир ньымалар уонна саҥа технологиялар трансплантаннар туһаныллар болдьохторун уһаталлар, ыарыһах өлүүтүн аччаталлар, ону тэҥэ соторутааҥҥа диэри өлөр дэммит ыарыһахтар туруктара чөлүгэр түһэригэр кыах биэрдилэр.

Сүрэх кылаапаннарыгар эпэрээссийэлэр. Сүрэх кылаапаннарын эчэйиилэрин көннөрүү уонна уларытыы искусственнай хааны эргитэр аппарааттар үөдүйбүттэрин эрэ кэннэ оҥоһуллар кыахтаммыттара. Кылаапан сарбынньахтарын[32 - Створки клапана] эбэтэр кылаапаны бүттүүнүн уларытар маҥнайгы эпэрээссийэлэри Bahnson, Muller уонна McGoon, бэйэ-бэйэлэриттэн тутулуга суох, 1950-с сыллар бүтэһиктэригэр оҥорбуттара. Кылаапаны уларытар маҥнайгы эпэрээссийэни ситиһиилээхтик 1953 сыллаахха Hufnagel аллараа түһэр аортаҕа[33 - Нисходящая аорта], шаровой протеһы туттан, оҥорбута. Аатырбыт Америка кардиолога Пол Дадли Уайт «Сүрэх ыарыылара» диэн кинигэтигэр (50-тан тахса сыл анараа өттүгэр бэчээттэммитэ) маннык суруйбута: «митральнай, ону тэҥэ аорта кылаапанын эчэйиилэрин эмтиир анал ньымалар суохтар». Ол эрээри олох сайдан истэҕин ахсын клиническэй практикаҕа уустук механическай кылаапаннар уонна аутогеннай биологическай протезтар туттуллар буолбуттара, олору тэҥэ кылаапаннары араас ньымаларынан (комбинированнай) уларытыылар, сүрэх тымырдарыгар эпэрээссийэлэр, тириини нөҥүө (чрескожное) кылаапаннары көннөрүү (вальвулотомия) о.д.а. технологиялар көдьүүстээхтик туттуллар буоллулар.

Сүрэх тэтимин булкуллуута. XX үйэ ортото ааһыар диэри бу ыарыыттан өлүү-сүтүү олус элбэх этэ. Сүрэх тэтимин салайар аппараат элбэх сыллар усталарыгар сыралаах үлэ түмүгэр айыллыбыта. 1960-с сыллардаахха олору туһаныы саҕаламмыта. Маҥнайгы сүрэх тэтимин биэрэр аппарааттар (кардиостимулятордар) электродтарын түөһү хайытан, сүрэххэ сыһыары тигэн холбууллара, кэлин электродтары хомурҕан аннынааҕы венанан киирэн сүрэххэ тириэрдэр технология айыллыбыта.

Маҥнайгы кардиостимулятордар кээмэйдэрэ балайда улахан этэ уонна стимулу биир кэм тохтоло суох сүрэх куртахтарыгар биэрэллэрэ. Кэлин икки электродтаах стимулятордар (сүрэххэ киирэр уҥа камера кулгааҕар уонна куртахтарга) айыллыбыттара, кээмэйдэрэ лаппа кыччаабыта. Билиҥҥи кардиостимулятордар үлэлэрин тэтимэ сүрэх үлэтин тэтимин кытта дьүөрэлэһэн үлэлиир[34 - Частотно адаптивные]. Сүрэх үлэтин тэтимин сорох түгэҥҥэ уҕарытыан, наадалаах түгэҥҥэ эбэн биэриэн сөп.

Сүрэх тэбэр тэтимэ улаханнык кэһиллэн, ордук сүрэх куртахтарын быччыҥнарын үлэлиир тэтимэ булкулуннаҕына[35 - Фибрилляция желудочков], соһумардык өлүү түгэннэрэ элбэх этэ. 1980-с сылтан ону утары электрическэй разряд биэрэр кардиодефибриллятор аппараат ыарыһахха туруоруллар буолуоҕуттан ыла сүрэх үлэтин итинник кэһиллиититтэн соһумар өлүү биллэрдик аҕыйаата.