скачать книгу бесплатно
– ?уежай?а не ?шiн келдi?iз? – дедiм. – ?абылдау б?лмесiне ?алдырып кетсе?iз де болар едi ?ой.
– Сiз келмей ?ала ма деп ?оры?ты?.
– Орынбасарым т?т?ындалыпты. ?алай келмейiн?
Т?рт айдан кейiн ?айда ?шатынымды, елге оралма деген п?рмен алатынымды сол с?т бiлiппiн бе?
?уежайда менi ?ызметтiк к?лiк к?тiп алды. Ж?ргiзушiмнi? к??iл к?йi жо?.
– Агенттiк ?алай? – деп с?радым.
– Баятовты т?т?ындады, – дедi ж?ргiзушi б?се? дауыспен.
Оны? жауабына мен л?м-мим деп жауап ?атпадым – б?л мен ?шiн жа?алы? емес. Менi? ж?ргiзушiм – жасы келген ?те ?арапайым кiсi. Менi Агенттiктегi ж?мысым то?та?анша тасыды. Арты? с?зi жо?. Тек жаны ашып, к?рсiне беретiн.
Адвокат
Кеше ма?ан телефон ар?ылы бiр адвокатты ке?ес еттi. ?азiр сол кiсiге бара жатырмын. Адвокаттар мен клиенттер бiр-бiрiне д?п ?осылатыны та? ?алдырады. Аты – Ботаг?з. Орта жаста?ы, денесi шымыр келiншек. Ма?ан бiр к?ргеннен ?нады. Не н?рсенi де сараптап отыратыны, тез ойланатын ал?ырлы?ы, адам баласына деген ??рметi, ?зiл-?алжы?ы, тiптi спортты жа?сы к?ретiндiгi де жаныма жа?ты. Мен бiрде?е т?сiнбей, ол та? ?ал?анда: «Кешiрi?iз, мен ?мiрiмде бiрiншi рет адвокат к?рiп отырмын ?ой», – дейтiнмiн.
Тек бiр м?селеде пiкiрiмiз т?йiспедi. Сана? бланктерiн басу?а, типография?а ?а?аз iздеуге ?зiмнi? де атсалыс?аныма ?атысты шынды?ты айту.
Бiздi? елде мемлекеттiк органны? басшысы тауар жеткiзетiн, ?ызмет к?рсететiн компаниялармен тiкелей байланыста болмауы тиiс деген жазылма?ан за? бар. Бiра?, бiздi? жа?дайда алдан шы??ан т?йткiлдi ?зiм шешуге м?жб?р болдым. Б?л ?ылмыс боп саналатыны ?ш ?йы?тасам т?сiме кiрмептi. Т?йткiл шы??анда – ?зiм шештiм. Бас?а не iстеуiм керек едi? Сана?ты болдырмай тастау? Бiра?, т?йткiлдi шешуiм – ?ылмыс болып саналады екен.
?ызмет к?рсетушiлер ж?не басшы араласпауы тиiс деген ереже – жазылма?ан за?. Мен бизнеспен араласпадым. Мен к?ршi ел басшыларыны? ке?есшiлерiне ?а?аз бен типография с?рап, ?тiнiш жасадым. Типографиялармен байланыста болмадым. Оларды? кiм екенiн де бiлмеймiн. Алдыма ?ойыл?ан мiндеттi орындаймын деп за? б?збадым. Телефонмен с?йлескенде жасырынбадым. Н?мiр ауыстырмадым. ?ылмыс болып саналмайтын д?ниенi жасырып ?айтем? Алайда, тергеу мен сот т?жiрибесiне ?аны? адвокат Агенттiктi модернизациялау мотивтерiм мен т?йткiлдi шешуге атсалысуымды ?аржы полициясы ж?не соларды? т?жiрибесi т?р?ысынан – жеке басымды байыту ?шiн ?олдан?ан ?рекет деп санайтынын т?сiндiрдi.
Б?л адвокатты шынында да ?мiрiмде бiрiншi рет к?руiм. Егер та?дыр т?лкегiне т?спесем, бiлмей ?тер ме едiм? ?рине, адвокатты? б?рi ?з iсiне берiлген ?станымы мы?ты болып кездесе бермейдi. Ботаг?з ат?ар?ан iстi? к?птiгiне ?арасам, соны? б?рi адвокат?а тиесiлi ме екен деп ойланамын. Ол б?кiл ??жаттарды м??ият о?ыды. Жаз?анымны? б?рiн к?з майын тауысып зерттедi. Менi? кiн?сiздiгiме д?лел iздеп, кездесшi деген адамны? б?рiмен жолы?ты. Туыстарыма т?рмеде ?ажет болар деген заттар тiзiмiн жазсам, соны апарып беретiн. Ма?ан тама? таситын. Керек болады деген т?рмысты? заттарды ?кеп беретiн. Толып жат?ан iстерге бiлек сыбана кiрiсетiн.
?аржы полициясында?ы бiр тергеушi адвокатым туралы ма?ан ойын ашы? айтты: «Адвокаты?ыз ?те жа?сы. Бiра?, ?дiлеттi екен».
– Ма?ан сондай адам керек, – дедiм.
– Ол ымыра?а кеп, келiсе алмайды.
– Бiз ешкiммен ымыра?а келуге тиiс емеспiз. Мен – к?нiсiзбiн. Соны д?лелдеймiз.
Ол кезде шынды??а ?атты сенiп ем. Алдан мы? к?ндiк т??iлу к?тiп т?р?анын ?айдан бiлейiн?
Ал, б?гiн бiз жай ?ана танысты?. 10 минуттай с?йлестiк.
– Тергеуге са?ат ?аншада барасыз? – деп с?рады адвокат.
– 09.00. Со?ан дейiн Премьер-министрге кiрiп шы?сам деп ем.
?кiмет ??рылымы iшiндегi тiкелей басшым сол кiсi едi.
– Ендеше асы?у керек. Тергеуге кешiгуге болмайды.
?йге бара жатырмын. ?ызым ?лi ?йы?тап жатыр. Шабаданды ашып тастадым. Т?ра сала сыйлы?тарды к?рсiн дегенiм. ?кiмет ?йiне келе жатырмын. Та??ы 08.30. ?абылдау б?лмесiнде к?тiп отырмын. Адвокат ?о?ырау шалды. «?айдасыз?»
– ?абылдау б?лмесiнде отырмын.
– Жа?сы. Мен сiздi ?аржы полициясыны? жанында к?тем.
Премьер-министрмен кездесу
Премьер-министрге кiрдiм. Бiрнеше жыл ?ызметтес бол?алы ал?аш рет к?мек с?радым. Менi? тек 5 минутым бар екенiн ескерткен.
– Не боп ?алды?
– Менi? орынбасарымды т?т?ындапты.
Та? ?ал?ан кейiп жасады:
– Рас па?
К?п жылды? т?жiрибесi бар саясаткерлер ?з эмоциясын к?рсетпейдi. ?з басым орталы? мемлекеттiк органны? орынбасарын т?т?ындауды ?кiмет басшысына ескертпей ж?зеге асыру м?мкiн дегенге еш?ашан сенбеймiн.
– Ант етейiн, бiз еште?е ?рламады?. Баятов сана?ты бас?арды. Мен де, ол да, мердiгерлердi? ?аржыны ?олма-?ол а?ша?а ауыстыр?анын бiлмедiк.
– Жа?сы. Мен б?л м?селенi ескерейiн.
– Ал, орынбасар ше?
– Сен орынбасары? ?шiн де с?рап т?рмысы??
– ?лбетте. Ол еш жаманды? iстемедi. Оны? к?зiне ?алай ?арама?пын?
Тергеушi
Тергеушiлер ?рт?рлi болады. Оларды? т?сiнiк алуы т?сiлдерi де ?илы-?илы. ?аржы полициясы ?имаратына 09.15 келдiм. Кiргiзетiн ?а?азды р?сiмдеудi к?тiп отырмыз.
– Тергеушi кiм? – деп с?рады адвокат.
Ша?ырту ?а?азына ?арасам – ?мiров Марат деп т?р екен.
– Марат – салыстырмалы т?рде айтса?, жа?сы тергеушi, – дейдi адвокат.
Менi? т?рiм б?зылып кетсе керек. «Жа?сы тергеушi бола ма?»
– Рас-рас, ол бас?аларына ?ара?анда бо?тап с?йлемейдi, ?дептi ??гiмелеседi, – деп ?осып ?ойды адвокат.
Адвокат с?зiнi? расты?ына тергеу барысында к?зiм аны? жеттi. Бiздер ?уы?тай кабинетке кiрдiк. Компьютерде жап-жас, сымбатты жiгiт отыр.
Тергеу басталды. Мен ?ндемей ?алсам, адвокат мен ?шiн жауап бередi.
Тергеушi:
– Анар Ерт?леу?ызына с?з берi?iз.
Ол кезде ма?ан ?лi де ?кемнi? атын ?осып айтатын. Себебi, ?лi де ?кiметтi? м?шесiмiн ?ой.
Адвокат:
– Анар Ерт?леу?ызы басында с?л ?иналы??ырап отыр, – дедi.
Тек басында ?ана ?иналмадым. Адвокат ?ркез не айту ?ажетiн бiлдi. Тергеушi к?п с?ра? ?ойды. Тергеу бiткенше сансырап ?аласы?. Адвокат м?ндай iстерде ма?ан ?ара?анда т?жiрибесi мол адам.
Мен, ?йтеуiр, басшы болып жаным ?ал?ан секiлдi. ?ызметкерлер ж?мыс iстеу ?иын боп кеттi деп айтып ж?рдi. Себебi, ?аржы полициясы та?ерте?ге ша?ырады да, к?нi бойы сарылтып д?лiзде к?ттiртiп ?ояды. Тергеуге кешке таман бiр-а? кiргiзедi. Бiра?, менi? ?олымнан т?к келмедi. ???ы? ?ор?ау органдары бас?а органдардан бiр саты жо?ары т?рады. Егер олар елдi? к?зiнше бiреудi айыптаса, ары ?арай то?тамайды.
Тергеушi шын м?нiнде ?дептi екен. ?зiн ?те ?стамды ?стайды. Оны ма?ан арнайы та?айында?ан секiлдi. Тергеушiлердi? бей?деп ?ылы?ына арызданбасын деген ?ой.
Бiр жолы ?ана ашуыма ?атты тидi. Кезектi тергеуде жас тергеушi дауыс к?терiп, пафосты с?здер айтты:
– Сiзге Президент орталы? мемлекеттiк органды бас?аруды тапсырды…
Шыдамай кеттiм:
– Менi ба?алайтын адам сiз емес, – дегенде дауысым жары?ша?танып шы?ты. Алайда, адвокат ?андай жа?дай болса да дауыс к?терме?iз деп ескерткен.
Т?рт ай бойы сол тергеушiнi? тергеуiне барып ж?рдiм. Т?рт жылдан кейiн экстрадиция жасал?ан со? менi та?ы да соны? алдына ?келдi.
2009-жылы тергеу жаса?анда ол шынды?ты т?сiнуге, аны?тау?а тырыс?ан едi. Бiра?, барлы? ?атысушыларды? ?рекетiн ?аржы полициясыны? т?жiрибесiне с?йенiп ?ана ба?алады. Ол мемлекеттiк бас?арушыларды? арасында пара алмайтындары бар дегенге сенбедi.
Егер мемлекеттiк тендер ?аржысы жал?ан фирмалар ар?ылы ?олма-?ол а?ша?а айналса, онда оларды тек сол мемлекеттiк органны? басшысы алды дегенге сенедi ?аржы полициясы. Ешкiмнi? ала жiбiн аттамайтын, бизнестi? салы? т?лемеу ?шiн т?рлi схемалар жасайтынын бiлмейтiн адал мемлекеттiк ?ызметкер бар дегенге ?аржы полициясы сенбейдi.
Т?рт жылдан кейiн ол еште?енi аны?тау?а тырыс?ан жо?. Менi? орынбасарларыма ?атысты сот ?кiмi кесiлген. Менi? ?олыма «Статистер iсiнi?» 35 томын ?статты.
Команда
Тергеуден кейiн ж?мыс?а келдiм. Агенттiкте – ?лi тынышты?. Ел сыбырласып с?йлесуге к?шкен. Сол с?тте тынышты?ты? ?ор?ынышты болатынын сезiндiм.
Со??ы екi жылда Агенттiкте тынышты? деген м?лде болма?ан. Т?тас Агенттiк бiр команда болып ж?мыс iстедi. Команда – жа?сы с?з. Команда – б?рi бiр идея?а ж?мылып, бiр-бiрiн ?ас-?аба?тан, ыммен-а? т?сiнiсе ж?мыс iстеу.
Ж?мысты ?р ?ызметкер модернизация?а ?атысатындай етiп ?йымдастырды?. 200 статистикалы? форманы? б?рiн ?арап шы?ты?. Алдымен форманы бас маман о?тайландырды. Сосын б?лiм басшысы тексердi, сосын департамент директорыны? орынбасары, артынша департамент директоры ?арады. Форма А?паратты?-есептеу орталы?ына ?ттi. Сол жерден оны электронды т?рге айналдырады. ?орытынды ж?мысты бiрiншi орынбасарым ?арайтын. Содан кейiн б?кiл компания – ?р форманы жасау?а ?атыс?андар – б?рi бiрге ма?ан келетiн.
Менi? ?атал ба?алаушы екенiмдi бiлетiн. Форма?а статистер к?зiмен емес, ?арапайым ?олданушыны? к?зiмен ?арайтынмын. Сонды?тан ?ызметкерлер ?атты ала?дайтын. Бiра?, ол ала? – ?уанышты? ала?ы едi. ?рбiрi ?зiнi? орта? iске ?лес ?ос?анын сезiнетiн.
Статистика агенттiгiнi? А?паратты?-есептеу орталы?ы Алматыда ?ал?ан. Сонды?тан статистикалы? к?рсеткiштердi есептеудi ескi ?дiстермен жасайтын. ?р программистке бiрнеше форма бекiтiледi. Программист ауыс?ан кезде жа?а ба?дарлама жазылатын. Соны? кесiрiнен электронды а?паратты? базаны жаса?тау о?ай?а т?спедi. Агенттiктi? с?йкеспейтiн м?лiметтерiн ешкiм т?зегiсi келмедi. Сонды?тан Ресейде рейтинг бойынша ?шiншi боп т?р?ан IT-компанияны жалдады?. Олар РФ Орталы? банкiнi? м?лiметтер базасын жасап берген. ?рт?рлi саладан алты т?рлi статистикалы? формалар та?далды. М?скеулiк программистер, алматылы? А?паратты?-есептеу орталы?ы, сосын кейiннен олар?а со??ы екi жылда ??рыл?ан астаналы? А?паратты?-есептеу орталы?ы ?осылды. Б?рi бiрге ж?мыс iстедi. Жа?адан ал?аш?ы м?лiметтердi жинап, ??дейтiн IT-ба?дарламалар жазылды. А?ыр?ы ма?сатымыз барлы? форманы электронды формат?а ауыстырып, Агенттiк департаменттерiне ?арасты ?ызметкерлердi статистикалы? шы?ыс деректердi электронды есептеуге о?ыт?ымыз келген.
Параллельдi т?рде ??р?а? статистикалы? цифрларды жина?, буклет, Статистика агенттiгi мен ??iрлiк ке?селер сайттарына к?шiрiп басып, ел к?ретiндей жасады?. Б?ны ша?ыртыл?ан финн сарапшысымен ж?не Норвегияны? Орталы? статистика бюросымен бiрлесе отырып ж?зеге асырды?.
Лауазымына ?арамастан Агенттiктi? ?р ?ызметкерiне жа?а идеясы бола ?алса, ма?ан келуге р??сат болды. Т?рт жылдан кейiн сотыма келген Статистика агенттiгiнi? бiр департамент директоры с?з с?йлеп т?рып:
– Бiздi? идеяларымызды ж?зеге асыру?а жол ашты. Кiмнi? ?андай бастамасы болса-да?ы, б?рiне карт-бланш бердi. Менi?ше, сол кез Статистика агенттiгiнi? алтын кезе?i болды, – деп едi.
Шы?армашылы? еркiндiк болды. ?ызметкерлер ж?мыс?а ?уана келетiн. Мемлекеттiк органдарда м?ндай атмосфера жиi кездесе бермейтiн.
Бiрiншi орынбасар
М?ндай атмосфераны жасап, ?рдайым ?олдау бiлдiретiн – бiрiншi орынбасарым Бiржан едi. Оны? аты да ?зiнi? р?лiне сай едi. Бiржан десе, Бiржан едi. Бiз ?ызметкерлердi? тату бол?анын ?алады?, Агенттiктi? жаны бiр болсын дедiк.
2007-жылы Агенттiкке Президент ?кiмшiлiгiнен бiрге келгенiмiзде ж?мыс деген бастан асатын. М?селен, Агенттiктi Алматыдан Астана?а к?шiру керек, жа?а есептеу орталы?ын жаса?тау, статистиканы электронды формат?а к?шiру, жа?а маркетингтiк стратегияны жасау, ??рыл?ыларды жа?арту, ?ызметкерлер мен статистиканы ?олданушыларды о?ытатын орталы? ашу. Агенттiктi iшiнен толы?тай реформалау керек едi. Статистикалы? ?ызметтердi? жа?а имиджiн ?алыптастыру ?ажет болды. ?ызметкерлердi? те? жартысы жылы Алматыдан желi а?ырап т?ратын Астана?а к?шкiсi келмедi. Бiржан к?н сайын тiзiмдеп ал?ан мiндеттерiн на?тылап алу?а кiретiн.
Менi? м?скеулiк ау?ымды м?селелердi шешу т?жiрибемнен кейiн б?рi тез ?рi тиiмдi шешiлуi керек болатын. Жалпы екi к?нде бiтiруге болатын н?рсенi не ?шiн екi апта?а созатындарды м?лде т?сiнбеймiн. Ж?мысымызды? н?тижесi Б?? Еуропалы? Экономикалы? Комитеттi? Статистикалы? департаментiнi? Жа?анды? ба?алауында к?рсетiлген. ?аза?станны? Статистика агенттiгi ?зге елдер он жыл?а созатын реформаны неб?рi 2,5 жыл iшiнде жасады. «Ба?аланды», ?рине, сын да айтылды. Бiра?, мен сол ба?алауды ашы? т?рде ЕЭК ж?не бiздi? Агенттiктi? веб-сайттарында жариялап ?ою?а р??сат бердiм. Постке?естiк айма?та м?ндай есептi ашы? жарияла?ан бiрiншi ел болды?. Осы ашы?ты? кейiн ?зге елдердi? де осы тектес есептердi ашы? жариялауына т?рткi болды.
Мiндет тым ау?ымды болып кетсе, Бiржан орнынан т?рып: «Мен ?з-?зiмдi ату?а кеттiм», – деп шы?ып кететiн. Бiра?, бiр ?ызы?ы сол мiндеттердi мен к?рсеткен мерзiмде бiтiрiп ?лгеретiн.
Ол менi? барлы? тапсырмамды б?лжытпай орындайтын. ?зiнiкiн ойлап табатын. ??iрлерден перспективалы ?ызметкерлердi тауып алатын. Департаменттермен ?ызу ж?мыс iстейтiн. «Электронды» деп басталатын м?селенi? б?рiне жауапты болды. ?ызметкерлерге спортты? демалыстар ?йымдастыратын. Отбасыны? ?йыт?ысы едi. Келiншегi де ?те белсендi болатын. Екi кiшкентай ?лы болды. ?йелiнi? ?олы бос болмай ?алса, бала?а ?зi ?арайтын. Кейде ж?мыс?а ертiп ?келетiн. 2009-жылы мамырда д?ниеге ?ызы келдi. Б?кiл Агенттiк ?уанып, с?йiншi с?рас?ан.
Т?т?ындау
Маусымда Бiржанды ?амады.
Тергеу Бiржан менi? к??iлдесiм болды деген с?здi шы?арды. А?ыл?а ?онымсыз. ?олдарында – б?кiл ??гiмемiз ты?дал?ан, а?дыл?ан м?лiметтер бар. М?ндайды ?алай ойлап тап?аны т?сiнiксiз.
Егер ?ызметкерлер бiр команда болып ж?мыс iстеп, бiр-бiрiн ?ас-?аба?тан т?сiнсе, ?олдаса – ендеше мекеме тиiмдi ж?мыс iстейдi деген с?з. Бас?а т?к те емес.
Бiржанны? келiншегi оны т?т?ында?ан со? ?о?амды? ?ор?аушысы болып р?сiмделдi. Оны к?нде к?ру ?шiн, ?ор?ауды ?зi ?йымдастыру ?шiн солай еттi. Балаларына ?кесi о?у?а кеттi деп айтты. Балаларына айтпай, ?зi к?йеуiне т?рмеге ?ажетiн тасыды, лагерьге де барып т?рды.
Менi Агенттiкке та?айында?ан со? Бiржан екеумiз ?ызметкерлердi? денi ж?мыс iстеп жат?ан Алматы?а барды?. Агенттiк ?имараты с?п-с?р, суы? едi. ?ызметкерлерге жиналысты бiрiншi ?абатта?ы холлда жасау?а м?жб?р болды?. Статистиканы дамыту ?шiн ?андай стратегияны ж?ргiзетiнiмiздi айтты?. Сосын барлы? кабинеттi аралады?. Бiр б?лмеде ша? бас?ан с?реде дискiлер жатты.
– Б?л не?
– Статистика. К?п жылдан берi жинал?ан м?лiметтер.
– ?алай статистика? ?рт шы?са ше?
?нсiздiк.
?айтар жолда деректердi б?лай са?тау?а болмайды деп шештiк. Келесi жылы Агенттiкке IT-?ауiпсiз б?лмесiн сатып алды?. Оны жаса?та?ан со? т?ртiншi ?абат?а к?руге ша?ырды. ?абыр?алары, еденi, т?бесi бастан-ая? герметикалы? ?ор?аныш, вентиляциясы бар. Б?л б?лмеге ?рт те, жер сiлкiнiсi де ?ор?ынышты емес. Соны? iшiнде ?аз-?атар серверлер орналастырылды.
Бiр жылдан кейiн Сана??а байланысты са?тайтын деректер к?бейдi. ?ор?аныш б?лмеге ?осымша сервер кiргiзу ?иынды? ту?ызды. Агенттiк а?шасын ?немдеп, екiншi IT-?ауiпсiз б?лменi сатып алды. ??рыл?ылар уа?тылы келдi. Бiра?, сол ??рыл?ыны ??рып беруге тиiс испанды? инженерге ?аза?станны? Мадридтегi елшiлiгi виза бермей ?ойыпты.
Елшiге хабарластым.
– С?леметсiз бе?! Статистика агенттiгiнi? т?райымы – Мешiмбаева Анар.
– С?леметсiз бе?! ?те ?уаныштымын.
– ?азiр Халы? сана?ын ж?ргiзiп жат?анымыздан хабары?ыз бар ?ой?
– ?рине. ?те ма?ызды шара. Елшiлiкте де сана? уческесi болады.
– Сана? деректерiн са?тайтын сервер сатып алып едiк. Соны IT-?ауiпсiз б?лмеге орналастыру ?ажет. «Б?лме» келдi. Ал, соны ??ратын инженерге сiздер виза бермей ?ойыпсыздар.
– Неге ертерек хабарласпады?ыз?
– Сiздердi? виза бермей ?оятындары?ызды бiлмедiм ?ой.
