скачать книгу бесплатно
Тыллыы
Мария Р. Андреева
Эдэр ааптар дьоҕус хоһоонноругар олоҕу дириҥник анаарыыта, таайыллыбат таабырыны – тапталы хоһуйуута, аар айылҕа көстүүлэрин тыыннааҕымсытан дьүһүйүүтэ, олох бүппэт мөккүөрүгэр хоруйдары көрдөөһүнэ хомоҕой тылынан сонуннук ойууланар.
В коротких стихотворениях молодого автора явственно прослеживается глубокая духовная связь с природой. Это отражается и в чрезвычайно тонких, одухотворенных описаниях природных явлений, и в гармоничном сопоставлении состоянии души поэта с ними.
Андреева Мария
Тыллыы
Тарбачыс
Мин Мария Андреева айар үлэтин, хоһооннорун кини саха поэзиятын алааһыгар саҥа киириэҕиттэн кэтээн көрөбүн. Мария эдэрдэр хас да мунньахтарыгар, сэминээрдэригэр сырытта, ырытылынна, бэлиэтэннэ даҕаны, кыратык кириитикэлэннэҕэ да буолуо.
Литератураны олоҕун тутаах дьыалатынан ааҕар киһи суруйар, айар эйгэттэн арахсыбакка, олус инники күөҥҥэ да буолбатар, мэлдьи чугас истэ, көрө, иҥэринэ сылдьара кэлин олус улахан суолталанар. Бука, ити кэми нууччалыы «ученичество» дииллэрэ буолуо. Мария Андреева ити кэрдиис кэми дьоһуннаахтык ааста. Бэйэтэ киһи быһыытынан олус холку майгылаах, кыраттан ымыттыбат, өрүкүйбэт идэлээх. Ол холку көрүҥ ардыгар күүстээх иэйиилэри, имэҥнээх этиилэри, олоҕу мындырдык анаарыыны кистэнэрэ биллэр, көстөр.
Бастаан утаа кини хоһоонноро элегическэйдэр, туораттан көрөн олорордуу холкулар. Ол эрээри, итиннэ саха дьахтарын олоҕу көрүүтэ кистэнэр. Мария Андреева мындыр, наада буоллаҕына кытаанах, үөрүүнү да сатаан үллэстэр, чаҕылыйа кыыһар күүстээх саха кыыһын, дьахтарын уобараһын итэҕэтиилээхтик ситимнээн таһаарар. Кини дьоруойа «күн кутаата, ый суһума ыпсыһар ыырдарынан» сылдьар, «мэник уоланныын-ардахтыын» аргыстаһар, «сэбирдэҕинэн саптыбыт сөрүүн киэһэлэри» болҕойор, «сулумах сулустары» кытта сипсиһэр. Хас биирдии устуруокаҕа сонун, саҥа уобарас!
Мария Андреева поэзията тутул өттүттэн ураты, туспа. Кылгас хоһооннору суруйар олус уустук. Тэттик формаҕа санааны, иэйиини батарыахха, киллэриэххэ, тыынныахха наада. Ону Мария кыайа тутар. Бу атын омук поэзиятын үтүктүү буолбатах, бу аныгы саха дьахтара олох тэтимин бытаардан, үтүөтүн сомсор түгэннэрэ…
Кини биир кылгас хоһоонугар:
Бэҕэһээ хаар, бүгүн ардах,
Бириэмэ көтөр олус үлүскэнник.
Тарбачыһыах.
– диэбит. Ити тыллары мин бүгүн Мария Андрееваҕа бэйэтигэр аныахпын баҕарабын. Кытаат, үлэлээ, ай, тарбачыс!
Алгыһы кытта, саха норуодунай поэта Наталья Харлампьева
Хоһооммор эрэ мин көҥүлбүн…
Мин кэлбитим бу дойдуга…
Мин кэлбитим бу дойдуга
Дьоллоох олох олороору,
Өрүс долгунун устунан
Эрчимнээхтик дьулуһаары.
Мин кэлбитим бу дойдуга
Күн үтүөтүгэр тиксээри,
Төрөөбүт төрүт алааһым
Кэрэтин булан көрөөрү.
«Үөлээннээхтэрим бүктүлэр…»
Үөлээннээхтэрим бүктүлэр
Олох араас эргииригэр —
Күнү барыы сатаан
Олордохторо оһохторун иннигэр.
Оҕо сааспыт өйдөбүлэ
Сылын аайы өлбөөдүйэр:
Күннээҕи түбүккэ баттатан
Суураллыахтара көмүс күннэр…
«Олох устуо дьаалатынан…»
Олох устуо дьаалатынан,
Күн-дьыл солбуйсан иһиэ.
Кыра, бороҥ дэриэбинэм
Кэмэ кэлэн киэркэйиэ…
Көлүөнэлэр уларыйан,
Кэнчээри дьон кэлиэхтэрэ,
Биһигини умнуохтара —
Үһү диэн кэпсэтиэхтэрэ…
«Сииктээх сэбирдэхтэринэн симэнэн…»
Сииктээх сэбирдэхтэринэн симэнэн,
Көрсүө миигин ахтылҕан хатыҥа.
Инчэҕэй күн намыһахтык устуо,
Көх-нэм буолуохтара чыычаахтар.
Эгди буолуом, эрэллээхтик сананыам,
Эмиэ да сонньуйуом бэйэм бэйэбиттэн…
Барыта баара
Сүүһүнэн сыллар,
Ааттамматах ааттар,
Тыйыс сыһыаннар,
Халбархай кэмнэр…
Саспыт санаалар,
Муунтуйбут дууһалар,
Таҥнарбыт илиилэр,
Мүччү түһүүлэр…
Тылы ыйыстыы,
Кырдьыгы кыбыйыы,
Түгэни туһаныы,
Алҕаһы утарыы…
Сэрэнэн сипсиһии,
Сыыһалыын сөпсөһүү,
Сыппах үйэ
Солко бүрүөһүнэ —
Барыта баара
Устар утумҥа…
«Сылайдым соҕотохсуйартан…»
Сылайдым соҕотохсуйартан —
Сырдык иэйии киирбэтиттэн.
Тумнаһынным салгынтан —
Саҥа тыын илгийбэтиттэн.
Сүрэҕим мөккүһэр түүнүгэр
Мин өрүү соҕотох буолабын.
Саһарбыт сэбирдэх түһүүтэ
Ардаҕын кытары ытыыбын.
Ким кэлэн илиитин уунан
Соҕотохсуйуубун үрэйиэй?
Тыгар күнүм болоорбут
Сардаҥатын кырааскалыай?
Дьиксинии
Хаһыс халлаан хаттыгыттан,
Ханнык хайа тоҥ хаспаҕыттан,
Хабараан тымныы илгийэрий,
Хайаары харса суох дьүккүйэрий?
Айылҕам аарыма аартыктара,
Айыылар алтыһар ыллыктара
Ханна тиийэн араҕыстылар,
Халҕаннара сабылыннылар?
Айыым сирин дьонун
Алгыстаах олоҕо,
Айгыр-силик айылгыта
Алыс да айгыраата…
Ол онтон мин сүрэҕим
Ыарыылаахтык кэйиэлиир.
Олус да дуона суох эбит
Ыллыыр ырыабыт дорҕооно.
Кырдьыма, букатын кэхтимэ
Кырдьыма, букатын кэхтимэ,
Эдэр саас күргүөмнээх ырыата.
Түөстэрбит төлөннөөх уотунан,
Кытыаста, умайа туойдуннар.
Эдэркээн эйэҕэс сүрэхпит,
Тохтоло суох битийдин, битийдин!
Сарсыҥҥы үүнэр күммүт үтүөтэ
Сэттэ кустук өҥүнэн сууланнын!
«Бааллар олоххо араас дьоннор…»
Бааллар олоххо араас дьоннор:
Сырдык, хара да санаалаахтар,
Киэбирэ да туттубуттар,
Көнө да майгылаахтар.
Ким эрэ кими эрэ баттыы сатыыр,
Онтон сүөм үрдээри,
Ким эрэ кими эрэ арбыыр,
Онтон үтүөмсүйэ көстөөрү,
Ким эрэ кими эрэ таҥара оҥостон,
Тапталым диэн ааттыа
Биирэ онно сөбүлэммэккэ,
Атын кытылы манаһыа.
Ким эрэ кими эрэ хатыйан,
Халлааҥҥа харбаһа сатыа,
Биирэ онно бэриммэккэ,
Бүтэһик күүһүн толук ууруо.
Олордохпут ээ, бары даҕаны,
Букатын кэлбиттии…
Син биир бүтэр уһук,
Ситэн кэлиэ дии, ыйыппакка.
«Хаһыс сылын ыллык суолбар…»
Хаһыс сылын ыллык суолбар
Хаарыан хатыҥым сайыһан,
Хаарыс солко суһуоҕун
Тиэтэйбиттии ыһарый?
Бүгүҥҥү олох мөккүөрүгэр
Сүрэҕим тэбиитэ сылайар,
Күнүн аайы сулус түһэрин
Санаа ырата оҥосторуттан.
«Күн-дьыл…»
Күн-дьыл
Тарбаҕым быыһынан тохтор,
Кэм-кэрдии
Кэтэспэт эйигин да, миигин да.
Кэннибэр тугу хаалларабын —
Санаа үүйэ-хаайа тутар.
Онтон мин биири эрэ баҕарабын:
Киһилии киэппин сүтэрбэккэ
Олохпун моҥуохпун,
Уонна миигин салҕааччылар
Үтүө тылынан ахтыахтарын.
«Халыҥ хаары, өксүөнү…»
Халыҥ хаары, өксүөнү,
Билиммэккэ, бэриммэккэ,
