Тыллыы

Андреева Мария

Тыллыы

Тарбачыс

Мин Мария Андреева айар үлэтин, хоһооннорун кини саха поэзиятын алааһыгар саҥа киириэҕиттэн кэтээн көрөбүн. Мария эдэрдэр хас да мунньахтарыгар, сэминээрдэригэр сырытта, ырытылынна, бэлиэтэннэ даҕаны, кыратык кириитикэлэннэҕэ да буолуо.

Литератураны олоҕун тутаах дьыалатынан ааҕар киһи суруйар, айар эйгэттэн арахсыбакка, олус инники күөҥҥэ да буолбатар, мэлдьи чугас истэ, көрө, иҥэринэ сылдьара кэлин олус улахан суолталанар. Бука, ити кэми нууччалыы «ученичество» дииллэрэ буолуо. Мария Андреева ити кэрдиис кэми дьоһуннаахтык ааста. Бэйэтэ киһи быһыытынан олус холку майгылаах, кыраттан ымыттыбат, өрүкүйбэт идэлээх. Ол холку көрүҥ ардыгар күүстээх иэйиилэри, имэҥнээх этиилэри, олоҕу мындырдык анаарыыны кистэнэрэ биллэр, көстөр.

Бастаан утаа кини хоһоонноро элегическэйдэр, туораттан көрөн олорордуу холкулар. Ол эрээри, итиннэ саха дьахтарын олоҕу көрүүтэ кистэнэр. Мария Андреева мындыр, наада буоллаҕына кытаанах, үөрүүнү да сатаан үллэстэр, чаҕылыйа кыыһар күүстээх саха кыыһын, дьахтарын уобараһын итэҕэтиилээхтик ситимнээн таһаарар. Кини дьоруойа «күн кутаата, ый суһума ыпсыһар ыырдарынан» сылдьар, «мэник уоланныын-ардахтыын» аргыстаһар, «сэбирдэҕинэн саптыбыт сөрүүн киэһэлэри» болҕойор, «сулумах сулустары» кытта сипсиһэр. Хас биирдии устуруокаҕа сонун, саҥа уобарас!

Мария Андреева поэзията тутул өттүттэн ураты, туспа. Кылгас хоһооннору суруйар олус уустук. Тэттик формаҕа санааны, иэйиини батарыахха, киллэриэххэ, тыынныахха наада. Ону Мария кыайа тутар. Бу атын омук поэзиятын үтүктүү буолбатах, бу аныгы саха дьахтара олох тэтимин бытаардан, үтүөтүн сомсор түгэннэрэ…

Кини биир кылгас хоһоонугар:

Бэҕэһээ хаар, бүгүн ардах,Бириэмэ көтөр олус үлүскэнник.Тарбачыһыах.

– диэбит. Ити тыллары мин бүгүн Мария Андрееваҕа бэйэтигэр аныахпын баҕарабын. Кытаат, үлэлээ, ай, тарбачыс!

Алгыһы кытта, саха норуодунай поэта Наталья Харлампьева

Хоһооммор эрэ мин көҥүлбүн…

Мин кэлбитим бу дойдуга…

Мин кэлбитим бу дойдугаДьоллоох олох олороору,Өрүс долгунун устунанЭрчимнээхтик дьулуһаары.Мин кэлбитим бу дойдугаКүн үтүөтүгэр тиксээри,Төрөөбүт төрүт алааһымКэрэтин булан көрөөрү.

«Үөлээннээхтэрим бүктүлэр…»

Үөлээннээхтэрим бүктүлэрОлох араас эргииригэр —Күнү барыы сатаанОлордохторо оһохторун иннигэр.Оҕо сааспыт өйдөбүлэСылын аайы өлбөөдүйэр:Күннээҕи түбүккэ баттатанСуураллыахтара көмүс күннэр…

«Олох устуо дьаалатынан…»

Олох устуо дьаалатынан,Күн-дьыл солбуйсан иһиэ.Кыра, бороҥ дэриэбинэмКэмэ кэлэн киэркэйиэ…Көлүөнэлэр уларыйан,Кэнчээри дьон кэлиэхтэрэ,Биһигини умнуохтара —Үһү диэн кэпсэтиэхтэрэ…

«Сииктээх сэбирдэхтэринэн симэнэн…»

Сииктээх сэбирдэхтэринэн симэнэн,Көрсүө миигин ахтылҕан хатыҥа.Инчэҕэй күн намыһахтык устуо,Көх-нэм буолуохтара чыычаахтар.Эгди буолуом, эрэллээхтик сананыам,Эмиэ да сонньуйуом бэйэм бэйэбиттэн…

Барыта баара

Сүүһүнэн сыллар,Ааттамматах ааттар,Тыйыс сыһыаннар,Халбархай кэмнэр…Саспыт санаалар,Муунтуйбут дууһалар,Таҥнарбыт илиилэр,Мүччү түһүүлэр…Тылы ыйыстыы,Кырдьыгы кыбыйыы,Түгэни туһаныы,Алҕаһы утарыы…Сэрэнэн сипсиһии,Сыыһалыын сөпсөһүү,Сыппах үйэСолко бүрүөһүнэ —Барыта баараУстар утумҥа…

«Сылайдым соҕотохсуйартан…»

Сылайдым соҕотохсуйартан —Сырдык иэйии киирбэтиттэн.Тумнаһынным салгынтан —Саҥа тыын илгийбэтиттэн.Сүрэҕим мөккүһэр түүнүгэрМин өрүү соҕотох буолабын.Саһарбыт сэбирдэх түһүүтэАрдаҕын кытары ытыыбын.Ким кэлэн илиитин уунанСоҕотохсуйуубун үрэйиэй?Тыгар күнүм болоорбутСардаҥатын кырааскалыай?

Дьиксинии

Хаһыс халлаан хаттыгыттан,Ханнык хайа тоҥ хаспаҕыттан,Хабараан тымныы илгийэрий,Хайаары харса суох дьүккүйэрий?Айылҕам аарыма аартыктара,Айыылар алтыһар ыллыктараХанна тиийэн араҕыстылар,Халҕаннара сабылыннылар?Айыым сирин дьонунАлгыстаах олоҕо,Айгыр-силик айылгытаАлыс да айгыраата…Ол онтон мин сүрэҕимЫарыылаахтык кэйиэлиир.Олус да дуона суох эбитЫллыыр ырыабыт дорҕооно.

Кырдьыма, букатын кэхтимэ

Кырдьыма, букатын кэхтимэ,Эдэр саас күргүөмнээх ырыата.Түөстэрбит төлөннөөх уотунан,Кытыаста, умайа туойдуннар.Эдэркээн эйэҕэс сүрэхпит,Тохтоло суох битийдин, битийдин!Сарсыҥҥы үүнэр күммүт үтүөтэСэттэ кустук өҥүнэн сууланнын!

«Бааллар олоххо араас дьоннор…»

Бааллар олоххо араас дьоннор:Сырдык, хара да санаалаахтар,Киэбирэ да туттубуттар,Көнө да майгылаахтар.Ким эрэ кими эрэ баттыы сатыыр,Онтон сүөм үрдээри,Ким эрэ кими эрэ арбыыр,Онтон үтүөмсүйэ көстөөрү,Ким эрэ кими эрэ таҥара оҥостон,Тапталым диэн ааттыаБиирэ онно сөбүлэммэккэ,Атын кытылы манаһыа.Ким эрэ кими эрэ хатыйан,Халлааҥҥа харбаһа сатыа,Биирэ онно бэриммэккэ,Бүтэһик күүһүн толук ууруо.Олордохпут ээ, бары даҕаны,Букатын кэлбиттии…Син биир бүтэр уһук,Ситэн кэлиэ дии, ыйыппакка.

«Хаһыс сылын ыллык суолбар…»

Хаһыс сылын ыллык суолбарХаарыан хатыҥым сайыһан,Хаарыс солко суһуоҕунТиэтэйбиттии ыһарый?Бүгүҥҥү олох мөккүөрүгэрСүрэҕим тэбиитэ сылайар,Күнүн аайы сулус түһэринСанаа ырата оҥосторуттан.

«Күн-дьыл…»

Күн-дьылТарбаҕым быыһынан тохтор,Кэм-кэрдииКэтэспэт эйигин да, миигин да.Кэннибэр тугу хаалларабын —Санаа үүйэ-хаайа тутар.Онтон мин биири эрэ баҕарабын:Киһилии киэппин сүтэрбэккэОлохпун моҥуохпун,Уонна миигин салҕааччыларҮтүө тылынан ахтыахтарын.

«Халыҥ хаары, өксүөнү…»

Халыҥ хаары, өксүөнү,Билиммэккэ, бэриммэккэ,Сылтан сылы сүгэннэр,Муҥур үйэлэр олороллор.Кинилэр дириҥ кистэллэрин,Кимиэхэ да кэпсээбэттэр,Аара ааһар устугаһы,Аймаһыйа сайыспаттар.

«Сылтан сыллар субуһуохтара…»

Сылтан сыллар субуһуохтара,Силис тардан сириэдиһиэхтэрэ,Күнтэн күннэр ааһыахтара,Көмүс утаҕы өрүөхтэрэ…Эдэр сааспыт элэс гынан,Айаас аты миинэн ааһыа…Эргиллэн кинини одуулуохпут,Ахтылҕан утаҕын уулуохпут…

«Кынаттаах ырабын…»

Кынаттаах ырабынАргыс оҥостон,Көппүтэ кыталыкСандаарар саҕахха…Мин онно сайыһа хаалбытым кинини,Көппөт аналым суоҕуттан абара…

Эйэлээх буолуохха

Аан дойду албаһа араас,Иннитин тымтыктаммыт суох,Ол эрэн бүргэс үрдүгэрСылдьар норуот күн анныгар.Кыраттан атааннаһар,Кыараҕас санаатыттанӨһүргэнэн чиҥ өйүн,Өһөрөргө салайар.Биир көдьүүстээх суол-сүбэ,Кыргыһа суох кыайыыга,Кынаттыырын умнумуох.Эйэлээх ил олоххо,Эйэргэһэр күндүтүн,Эн, мин билэн эрдэхпит…

«Сылаас киэһэ үүннэ…»

Сылаас киэһэ үүннэ —Сылаанньыйда сүрэҕим.Түөһүм муҥунан тыынабын,Сыһыыны кэриччи одуулуубун.Үчүгэйиэн олох олорор!

«Сарсыарда сатыылаан…»

Сарсыарда сатыылаанИлин бастан өҥөйдө,Сайын өссө биир күнүнСиэтэн, симээн илдьэ кэллэ.Маннык күҥҥэ баҕарыллар:Ырыа ыллыах, үҥкүүлүөх,Олох чахчы кэрэтигэр,Өссө төгүл итэҕэйиэх.

«Хоһуйуум ээ, хоһуйуум…»

Хоһуйуум ээ, хоһуйуум,Хоһоонум күөх хонуутугар,Бүгүҥҥү күннэр бутуурдарын,Кэлэр кэмнэр кэрдиистэрин.Хоһооммор эрэ мин хотуммун,Хоһооммор эрэ мин көҥүлбүн,Ол иһин хоһуйабын,Ол иһин суруйабын…

«Баҕарабын – хаһан да, ким да…»

Баҕарабын – хаһан да, ким даЭппэтэх эриэккэс тылларынБулан ылан кэпсиэхпин.Баҕарабын – сиэдэрэй сибэккиТыаһа суох тылларын көрүөхпүн,Уонна ону уратытык хоһуйуохпун.Баҕарабын – хаар бэргэһэлээх,Үрдүк хайалар хабараан күүстэринСөҕөммүн хоһооммор туойуохпун.Ааспыты уонна кэлэри,Таабырыны уонна чахчыны,Бэргэнник тылбар тиһиэхпин.

«Өссө биир кинигэ ааҕыллан…»

Өссө биир кинигэ ааҕыллан,

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.