скачать книгу бесплатно
Gecikmis m?ktub
Xaliq Temur M?mm?dov
Q?m-k?d?rl? m?saiy?t olunan hadis?l?r ?t?n ?srin 80-ci ill?rind? bas verir. M??llif, ail? h?yati il? bagli k?hn? qaydalarin bu g?n? q?d?r g?lib ?atan ?n m?h?m m?qamlarindan birini, g?st?risl? ail? qurmaq ?n?n?l?rini v? bel? hadis?l?rin n? il? n?tic?l?ndiyini inc?likl? t?svir edir. M??llif bu hekay?sind? sanki, haray ??k?r?k g?nc q?hr?manlarin d?sd?kl?ri acinacaqli v?ziyy?ti, iki g?ncin yasadiqlari ?zabi, agrini oxuculara oldugu t?k ?atdirir.
Xaliq M?mm?dov
Gecikmis m?ktub
1-CI HISS?
Azad:
Veril?n suallar h?l? d? qulaqlarinda s?sl?nirdi: " Incim?, qardas, yoldasin kimdir, haradandir?"
--1—
Yen? x?yallar getdi arxaya, ?l ?atmaz, uzaq aciya, sirin?…
S?h?r qaranliginda ?atdiq Baki vagzalina. Qatar fit verdi, dartilaraq dayandi. D?sd?m perrona. Vagzal san ki, d?niz idi, insan d?nizi, qaynayirdi. Reproduktorun s?si qatarlarin h?r?k?t vaxtini elan edir, xalqi ehtiyatli olmaga ?agirirdi. Perronlarda adam ?lind?n bos yer tapmaq m?mk?n deyildi. Burada h?r sey h?r?k?td?, firlanmaqda idi. ?g?r g?yd? dayanib, yuxaridan asagi bura baxmaq olsaydi, vagzal y?qin ki, qarisqa yuvasini xatirladardi. Bu qaynayan izdihamin i?ind? y?k dasiyan araba?ilarin s?sl?ri az qala repreduktorlarin s?sin? ?atirdi:
–Yol verin! Qa?in! Ehtiyatli olun!
Bu b?y?k d?mir arabalar he? kimi tapdamadan, qi?larin, ayaqlarin yanindan ke?ir, m?st?rini birinci tutmaq ???n g?ll? t?k h?r?k?t edirdil?r.
Nam?lum hissl?r b?r?m?sd? m?ni. H?m sevinirdim, h?m k?d?rl?nirdim. Qarsimda duran G?l?c?k, dumanli, "daha s?n s?rb?sts?n, ?z?n? g?v?n!" -dey?n G?l?c?k m?ni bir az qorxudurdu. N? olacaq, nec? olacaq- firlanirdi beynimd?. Ilk vaxtlar qalacagam qohumlarin evind?, sonra is?, kiray? etm?k fikrim vardi. H?mis? sevmis?m asili olmamagi…
X
M?n bu k???d? az yasasam da, bu k???ni “bizim k???” adlndiracam. Cavanligimin ?n g?z?l caglari, ?n sirin d?vr? bagli oldu bu k??? il?, bu k???nin sakinl?ri il?. Iki c?rg? siralanan , ?sas?n, bir m?rt?b?li olan evl?rin arasi il? uzanan bu k??? h?mis? s?sli k?ylu olardi. Bakinin b?t?n k?ndl?rind? oldugu kimi, burada da qonsular o d?r?c?d? sirin yasayirdilar ki, h?s?d aparmaq olardi. Haminin evi bir-birinin ?z?n? a?iq idi. Bir d? g?r?rdin, hansisa ana ?agirardi usagini:
–Ay usaq, ay bala (filank?s) g?l bir qism?t ye, sonra get oyna!
Cavab g?l?rdi basqa anadan, k???nin hansisa bir t?r?find?n:
–Ay filank?s baci, narahat olma, yedirtmis?m hamisini!
K???d? h?r evin qabaginda oturacaqlar vardi. H?mis? d? qizli- oglanli, qadinli-kisili. Haradasa domino, haradasa n?rd oynayardilar, haradasa ?ay i??rdil?r ki?ik stollarin ?st?nd?. Gec?nin ortasinad?k. Ruhi sakitlik, ?min-amanliq, xos ?hval-ruhiyy? h?km s?r?rdi bu k???d?.
Solmazi ilk d?f? iri tut agacina s?yk?n?n bu oturacaqlarin birind?, kitab oxuyan v?ziyy?td? g?rm?sd?m. Iki il qabaq. G?lmisdim texnikuma q?bul olmaga.
M?n 8-ci sinfi qurtarmisdim. Ist?mirdim 9 v? 10-cu sinifl?ri oxuyum. Arzulayirdim texnikuma q?bul olum, sonralar, isl?y?-isl?y? instituta gir?r?m oxumaga.
?ox yalvar-yaxardan sonra atam raziliq verdi m?nim texnikuma isimi verm?y?. Bir ay Bakida oldum o vaxt. H?d?r yer? g?ldik. El? ilk g?nd?c? qohumlar atami d?nd?rdil?r fikrind?n:
–N? var, n? tapmisiniz bu texnikumda? Yarim?iq t?hsil, yarim?iq s?n?t n?y? lazimdir.
Ist?dim etiraz ed?m:
–Niy? yarim?iq olur? Texnikum da t?hsil ocagidir.
–N?d?n oturub evinizd? rahat orta m?kt?bi bitirm?y?s?n?
– Iki il – doqquz v? onuncu sinifl?rd? oxumaga vaxt itir?n?c?n, texnikumda bir s?n?t alaram. Sonra da, gir?r?m instituta.
Atami basa saldilar:
–Hayif etm? usagi. Yaxsi oxuyur, qoy qurtarsin m?kt?bi tam orta t?hsill?, girsin insituta.
Etiraz ets?m d?, n? des?m d? xeyri olmadi. Isimi he? yer? ver? bilm?yib qayitdim dala.
H?min o vaxtlari Solmazla tanis olmusdum. Bacisi gil? qonaq g?lmisdi. Solmaz, ariq, utancaq, ??limsiz bir usaq idi (el?, m?n d? usaq idim onda!). Axsamlar yigisardiq k???d?ki b?y?k meydan?aya, n? is? danisib qaqqildasardiq, g?l?rdik. Solmaz ?ox vaxt sakit dayanardi, g?ls?, g?l?rdi ?ox astadan. H?rd?n, h?y?tl?rind? bir yerd? oturardiq. Gah da ?ixardiq qiraga, buruqlarin firlanan ?arxlarina tamasa ed?rdik. Olduqca sakit xasiyy?tli, m?bahis? sevm?y?n bir qiz usagiydi. Sonra biz getdik…
--2—
Bir-iki g?n ke?di, qohumlar m?nim yasamagim ???n bir kiray? ev tapdilar. Daha dogrusu, bir qoca qadinin t?k yasadigi 3 otaqli m?nzild? bir otagi kiray? g?t?rd?m.
–Qazdir, isiqdir, istifad? edirs?n, ayda 15 manat ver?c?ks?n, – ev sahib?si bildirdi.
– Basa d?sd?m sizi, – cavab verdim.
– Iki ayini qabaqcadan ver?c?ks?n.
– Ona da m?n raziyam.– m?nzil isim h?ll olundu.
Bir balaca ?l g?zdirib otagi saldim qaydaya. G?nortadan sonra s?n?dl?rimi vurub qoltuguma ?z tutdum s?h?r?. M?n se?diyim yolun d?zl?y?n?, m?qs?dim? ?atacagima inanirdim. M?qs?dims?, tarix?i olmaq idi.
Budur son iki ild? fikrimi basimdan alan, arzularimi ?z?nd? c?ml?y?n m?ht?s?m, d?rdm?rt?b?li ?z?m?tli bir bina! N???ng qartal qanadlari t?k yanlara a?ilmis bir-birin? oxsar korpuslar! Minl?rl? cavanlarin arzu – dil?yi! Universitet! S?n?dl?rimi verdim. Amma, bir bel? g?ncl?r, oglan-qiz ?oxlugunu g?rd?m, qorxu canimi aldi. Yol?st? kitab magazasindan bir kitab alib qayitdim ev?.
Evl? ?zb?-?z bit?n tut agacina s?yk?nmis oturacaqda bir qiz oturmusdu, ?lind? kitab. Indini bilmir?m, amma, o vaxtlar k?ndl?rd?, q?s?b?l?rd? hami bir-biri il? salamlasardilar. Tanis oldu, ya, ?zg?, f?rqi yox idi. M?n d?, h?min ad?t? uygun olaraq Instinkt s?viyy?sind?, oturacagin qarsisindan ke??nd? salam verdim astadan. Basini qaldirdi, salamimi aldi, v? g?l?ms?di ?z?m?. Ilahi! N? g?z?l ?z, n? g?z?l t?b?ss?m! Karixib qaldim. G?z?llik, cazib?li baxislar m?n? unutdurdu h?r seyi. G?z?l qalxdi ayaga. M?lah?tli s?sl?:
– Azad, tanimadin y?ni? -dedi.
G?zl?rind?n tanidim!
–Solmaz? Ay Allah, nec? d?yismis?n, Solmaz!
– Y?ni, o q?d?r? – M?nim onu taniya bilm?m?yim Solmazin ?z? ???n dey?s?n g?zl?nilm?z idi.
– Inan ki, adimi ??km?s?ydin, ??tin olacaqdi m?n?! Iki il qabaqki Solmazdan oxsarliq he? n? qalmayib!
– S?n d? ?ox d?yismis?n, Azad! – m?lah?tli s?sl? dedi.– Xeyir ola, Bakiya g?lm?kd? n? is? m?qs?din var, oxumaq, isl?m?k?
– B?li!
– B?li, n??
Bihus olmusdum. Suallarina ?as-bas cavab verirdim. Qapidan ??l? ?ixan bacisi m?ni xilas etdi:
–Nec?s?n, Azad? H?, yaxsi oldu. Ke?, z?hm?t olmasa, k?m?k et. Xal?ani asmaliyam yerin?. Ay qiz, Solmaz, g?l s?n d? k?m?k et .
Bir t?h?r k?m?k etdim. ?z?m? iyn? ?st? oturmus insan t?k hiss edirdim. Qulaqlarimda bu g?z?lin "Azad, tanimadin y?ni?” s?zl?ri s?sl?nirdi. O ??limsiz, ariq qiz qaldmisdi o ill?rd?. Indi m?niml? xal?a asan d?nya g?z?li Solmaz idi! Bir ??tinlikl? k?m?k etdim, asdiq xal?ani. M?n? el? g?ldi ki, h?rar?tim qaynama n?qt?sin? ?atdi. "Otur, ?ay i?!"-des?l?r d?, ?ixdim ??l?, girdim yasadigim h?y?t?, t?l?sik yuyundum. Qa?dim ??l?.
Solmaz ayaq ?st? dayanmisdi. Olduqca g?z?l, m?tan?sib b?d?nli, g?z?l ?zl? bu qiz ilk baxisdan, ilk d?qiq?d?n m?ni ovsunlamisdi. Kim deyir, ILK BAXISDAN yoxdu sevgi?
Yaxinlasdim. Artiq sakitl?smisdim. S?hb?t? basladiq.
–Iki-?? g?nd?r buradayam. S?ni g?rm?dim bu g?nl?rd?, y?qin, bu g?n g?lmis?n, Solmaz? Amma, ?ox sadam s?ni g?rd?y?m?!
– H?, el? bir az var, g?lmis?m. M?n? Almaz demisdi s?nin burada oldugunu. M?n d? ?ox sevindim.
– ?oxmu olasisan burada, Solmaz?
– Y?qinki, ?ox, bir ne?? il! S?n?dl?rimi ver?c?m texnikuma.
Sevincimi gizl?d? bilm?dim:
–Nec? d? g?z?l olacaq! Ugur dil?yir?m s?n?!
– B?s s?n nec?, Azad?
– M?n d? oxumaq arzusu il? g?lmis?m Bakiya. S?n?dl?rimi d? el? bu g?n vermis?m.
M?nim d? s?n?d verdiyimi esid?nd? ?ox sevindi.
–N? yaxsi, Azad! ?ox sadam esitdikl?rim?!
O g?nd?n h?yatim d?yisdi. H?r g?n axsam ?st? oturardiq bir yerd?, oxumaqdan, g?l?c?kd?n, kitablardan danisardiq. 2-3 saat ke?irdi bir d?qiq? kimi. Ilahi, niy? saat tez ke?ir! H?yatimin ?n g?z?l, ?n qaynar d?qiq?l?ri! Arada bir sahil? ?ixir, saatlarla durub mavi dalgalarin haray s?sin? qatardiq s?simizi. Xosb?xt idim! B?t?n varligim Solmazin g?z?lliyinin ?siri olmusdu. X?lv?t bir gus?d? onunla ?z-?z? oturub n?yis? m?zakir? etm?k, pi?ildasmaq h?yatimin ?v?zolunmaz anlari idi.
--3—
M?n ikinci imtahandan k?sildim. Bir az dilxor olsam da, Solmazin varligi b?t?n d?rdimi unutdururdu m?n?. Baharda a?ilan q?n?? , qaygisiz, k?d?rsiz n?vr?st? bir xosb?xt xilq?t idi Solmaz v? onun varligi ?r?yimd? k?d?r? yer qoymurdu. H?rd?n, Colmaz m?nim k?d?rl?nm?yimi g?r?nd? usaq sad?liyi il? zarafat etm?y? ?alisardi:
–H?l? bizim n? yasimiz var? D?nya Azad adli alimini g?r?c?k!”– dey?rdi.
Solmaz q?bul oldu texnikuma. Olduqca sevinirdi. M?n q?bul ola bilm?diyimd?n dilxor?uluq olsa da, Solmazin q?bul olmagi m?ni ?ox sevindirdi. D?rs olmayan g?nl?rd? ?ox vaxt Solmazla bir yerd? olardiq. S?h?r? yaxsi b?l?d olmasaq da, d?rs olmayan vaxtlari ged?rdik s?h?r?. Solmaz he? vaxt he? yer? ged? bilm?diyi ???n ona h?r sey maraqli idi.
Baki g?z?l s?h?rdi. G?zm?li, baxmali yerl?r ?oxdur. Bir g?n getdik Qiz Qalasina baxmaga. Colmaz ?ox sevinirdi. ?ixdiq yuxarisina.
Qiz Qalasi qala olsa da, m?dafi? ???n tikilm?yib. Tikinti formasi m?dafi?nin t?l?bl?rin? cavab vermir. G?z?l bir r?vay?t var bu qala bar?d?. K?hn? ?yyamlarda bir sah olur, sahinsa bir g?z?l qizi. Bu g?z?l kasib bir igidi sevirmis. Bir g?n bu g?z?l? bir varli el?i g?nd?rir. Sah qizini o varliya verm?k ist?y?nd?, g?z?l bilmir nec? atasini yayindirsin bu isd?n. Ona g?r? d? vaxti uzatmaq ???n qiz atasindan xahis edir ki, m?n? d?nizd? bir qala tik, et m?n? h?diyy?. Sonra ver ?r? kim? ist?s?n! G?z?l ?mid edir ki, qala tikil?n? xeyli vaxt ke??r, atasi fikrini d?yis?r v? sevm?diyin? getm?z. O vaxtlari X?z?rin s?viyy?si h?nd?r olub. Indiki qalanin yeri d?niz olub.
Sah qalani tikir, qurtarir. Fikrini is? d?yismir. Sahzad? ?ox yalvarir atasina. Ist?yir ki, verm?sin onu ?r?. Sah razi olmur. Sah qizi ?ixir qalanin lap yuxarisina, atir ?z?n? d?niz?.
M?n bu r?vay?ti danidim Solmaza Qalanln ?n yuxari hiss?sind?, ?ox diqq?tl? qulaq asdi. Bir az s?kut etdi. Sonra sorusdu:
– G?r?s?n, sah bilirdimi qizi basqasini sevdiyini?
– Y?qin ki. Amma, sahzad? sevdiyi sad? xalqin oglu idi. Sahsa varli il? qohum olmaq ist?di.
Colmaz yen? fikr? getdi. Sonra pi?ilti il? dedi:
– Sah pis insan imis. M?g?r ?z qizi il? bel? r?ftar olarmi!
Bu vaxt yuxari meydan?aya 10-12 xarici turist qalxdi. Biz s?hb?ti dayandirdiq.
Biz d?sd?k asagi. M?n artiq unutmusdum Qaladaki s?hb?ti. Dem?, Solmaz h?l? unutmayibmis!
– O sah oldugu ???n qizi il? bel? r?ftar edib. Sad? ata olsaydi, bel? etm?zdi. Sah qizi olmaq pisdir, ?ox pis!
Solmaz onda bil? bilm?zdi g?l?c?yi, taleyin biz? n? hazirladigini. Solmaz bilm?zdi ?vv?ld?n, onun sah olmayan ?z atasi nec? h?r?k?t ed?c?k Solmaza qarsi! Biz he? n? g?r? bilm?zdik ?vv?lc?d?n. Yasayirdiq, sevinirdik, f?xr edirdik. Sabahimiz sevinc, axsamimiz sevinc idi.
Arada ?e? bir ??d-peyman olmasa da, g?ncliyin ?osgun duygulari ?z isini g?rm?kd? idi. T?miz, saf sevgi il? qidalanan, yolunda he? bir s?dd tanimayan cavanliq k?l?yi h?yata t?z?-t?z? basqa g?zl? baxmagi ?yr?n?n ?r?yimiz? yeni hissl?r g?tirm?kd? idi.
Bel?c? vaxt bir g?z qirpiminda ke?di. G?ldi payiz. ?sg?r getm? d?vr?m ?atdi. Noyabr ayinda k?ndd?ydim. 10-unda Bil?c?rid? olmaliydim. B?y?k s?nlik oldu. Xeyli adam vardi. Bizl?rd? ad?tdir ?sg?r ged?ni d?m-d?sgahla yola salmaq. K?ndimizin xan?nd?si, g?z?l s?si il? hamini valeh ed?n Elmanin mahnilari yayildi k?nd?. ?ox arzular s?yl?ndi, xos niyy?tl?r deyildi ?nvanima. K?ndimizn asigi, h?m d? m?nim sevimli m??lliml?rimd?n biri zarafatla dedi:
–Bax, get xidm?t?, amma, ilism? sari sa?lara!
Bacariqli usta olan, h?mis? m?z?li zarafati, duzlu atmacalari il? se?il?n bir ?mi is? dedi:
–Bilirs?n d?z?n? m?n dey?c?m, ?m?l et: n? var burada, qal orada, ?z?n? bir g?n agla. Oxumaq demirs?n? Qal orada, oxu!
?n dogru v? yerind? deyil?n s?z yeddi- s?kkiz yasli qonsunun usaginin s?zl?ri oldu:
–Azad ?mi, bax , furajkan m?nimdi. Bir d?, ?oxlu nisanlar g?tir m?n?!
Ayin 7-si evimizl?, k?ndimizl? vidalasib g?ldik Bakiya. Ki?ik dayim m?ni Bakidan yola salmaq m?qs?di il? m?niml? birg? yola d?sd?. Onu da ?lav? edim ki, bizim bu sad? v? mehriban dayimla m?nasib?timiz t?k dayii-bacioglu m?nasib?ti deyil, h?m d?, ?sl dost m?nasib?ti idi. Olduqca sevirdim v? m?n? xos idi onunla yoldas olmaq, s?hb?tl?sm?k. Xatirimi ?ox ist?yirdi, sirl?rimin ?oxuna da b?l?d idi. Aramizda da yas f?rqi ?ox deyildi. M?nim ki?ik yaslarimdan rus dilini ?rg?nm?yimin ?sas s?b?bi dayim idi. H?m t?miz bilirdi, h?m d? m?ni ?yr?tm?y? vaxt tapa bilirdi.
Fikrim vardi ki, m?nasib vaxt tapim, dayima Solmaz bar?d? danisim. Amma, ne?? d?f? c?hd etdim, g?c?m? toplayib danismaq ist?dim, bacarib danisa bilm?dim, utandim.
Solmaz bilirdi ayin 10-u ged?c?yimi. Ayin 8-i b?t?n axsami gec? saat bir?d?k bir yerd? olduq. Ilk d?f? Solmazla kinoya getdik. Yerimiz orta c?rg?d? idi. Ilk d?f? idi bel? yaxin, s?yk?nib oturmusduq. Sol t?r?fim od tutub yanirdi. M?nd? d?li bir arzu-ist?k oyanmisdi, onu qucaqlamaq, bagrima basmaq, ?pm?k ist?dim, amma c?sar?tim ?atmadi.
Kino hind kinosu idi. O vaxtlar hamimiz hind kinolarinin vurgunu idik. Qorxulu x?st?lik yayilir s?h?r?. Hami qa?ir, birc? k?m?ksiz x?st? qadin qalir bir evd? t?nha. H?min ev? ogru (Saka) g?lir. Amma, x?st? qadini g?r?b, fikrini d?yisir. ?ox ?ziyy?tl?rd?n sonra qadin sagalir. M?h?bb?t, alic?nabliq, t?miz, t?m?nnasiz sevgi, faci?, sevinc ?st?nd? qurulmus film. N? is?, bird?n hiss etdim ki, Solmaz k?vr?lib. Qadinlar fizioloji qurulusa g?r? g?z yasi t?km?y? mahirdirl?r. Buna g?r? d?, d?s?nd?m ki, Solmaz x?st? qadin Santinin halina aciyir. Amma, kinodan sonra, yol ged?nd? basa d?sd?m ki, Solmazin bel? k?d?rli olmagina t?k filmin t?siri deyil, m?nim sabahki ?sk?rlik m?s?l?min d? t?siri olub. Isiq yandi. Film qurtardi Kinodan ?ixib piyada d?sd?k yola. P?risan oldugunu gizl?d? bilmirdi Solmaz.
–T?ki olmayaydi bu ?sg?rlik!
–Kisil?rin borcudur sizi qorumaq!– ?z?m? agilli, ciddi g?st?rm?k ist?dim.
–Olaydi bir ay, iki ay!
Sirin s?hb?tl?r, Solmazin m?lah?tli s?si vaxtin nec? ke?diyini m?n? unutdurdu.
–Sabah m?n axsamacan evd? olmaliyam. Yaxin qohumlarimiz g?l?c?kl?r k?ndd?n.
– Gec d? olsa g?r?s?k , Solmaz! He? olmasa, bir ne?? d?qiq?liyin?!
– ?lb?td? g?r?s?c?yik. Bir azca gec ?ixacam. Qohumlar qatarla getm?lidirl?r. Onlar evd?n ?ixan t?k qa?acam yanina.
Danisdiq, s?rtl?sdik ki, sabah axsam m?n g?zl?y?c?m, birc? saat da olsa, g?r?s?k, olaq bir yerd?.
B?t?n axsami bir g?z?m onlarin qapisinda oldu. Qaranliq d?s?nd?n sonra axir ki, qohumlari k???y? ?ixdilar. Ev sahibl?ri onlari yola salanda, saat s?kkizi ke?misdi.
