скачать книгу бесплатно
Ruh adam
Piter Kouter
Türkiyə türkcəsindən təcümə olunmuş bu roman tanınmış yazıçı və ideoloq Hüseyin Nihal Atsızın ən sevilən və Türk dünyasında ən çox maraq doğuran əsərlərindəndir. Azərbaycanda çapı ilk dəfə gerçəkləşdirilən “Ruh adam” əsəri fəlsəfi-psixoloji roman olmaqla yanaşı, böyük bir ideoloji yükə də sahibdir. İstefada olan evli bir zabitin yasaq eşq üzündən yaşadığı mənəvi işgəncələr onu qarabaqara izləyir və tarixi məhkəmə qarşısına çıxarır.
Nihal Atsız
RUH ADAM
roman
I FƏSİL
Kamlançu ölkəsinə bahar gəlmişdi. Quşlar ötməyə, ağaclarda və yerlərdə çiçəklər açmağa başlayınca yüzbaşı Burkay yenə o böyük şam ağacının yanına gəldi. Parlaq baxışlı, ay üzlü qızı orda gördü, ürəyinə od düşdü. Yer üzü gözlərində qaranlığa döndü. Ona yaxınlaşıb belə dedi:
“Üzün aya bənzəyir.
Qaşın yaya bənzəyir.
Gözlərin ala-yaşıl.
Saçların aslan yalı…
Yerişin durna kimi,
Duruşun sona kimi.
Hansı yerdən, qaynaqdansan?
Hansı boydan, oymaqdansan?”
Parlaq baxışlı, ay üzlü qız bir söz söyləmədi. Yalnız gözlərini qaldıraraq Burkaya baxdı. Bu baxış Burkayın qanını qaynatdı. Ürəyini oynatdı, içinə od düşdü. Yer üzü gözündə qaranlığa döndü.
“Baxışların işıqmı? Saçların sarmaşıqmı?
Ulduzsan, yoxsa Günəş? Alovsan, yoxsa atəş?
Niyə səssiz baxırsan? Niyə yandırıb-yaxırsan?
Çiçəkdəndir hər yanın… Söylə nədir ad-sanın?”
Parlaq baxışlı, ay üzlü qız yenə dinmədi. Gülümsünərək Burkaya baxdı. Bu baxış onun ağlını başından aldı. Ürəyini dər-də saldı. İçinə od düşdü. Yer üzü gözlərində qaranlığa döndü. Qıza belə dedi:
“Məni niyə üzürsən?
Gözlərini süzürsən?
Kipriklərin paralar.
Baxışların yaralar.
Rəngin sanki çiçəkdəndir.
Bilmirəm, hansı çiçəkdəndir?
İstər hirslən, istərsən küs.
Bircə adını de, qız! ”
Parlaq baxışlı, ay üzlü qız gözlərini Burkayın gözlərinə dikdi. Qayalardan süzülən suların, çəmənlərdə əsən mehin, me-şələrdə oxuyan quşların səsindən daha gözəl səsi ilə belə dedi:
“Beşbalıkda doğulsam da, Qarluk qızıyam,
Neçə igidin ürəyində gizli sızıyam.
Ürəyinə od düşdüsə, zorlayıb söndür.
Bilən bilir, adım-sanım Açığma-Kündür.
Yaxınlaşma, ölmək istəmirsənsə əgər.
Bəlam çoxdur, görünmədən sənə də dəyər”.
Burkayın ürəyinə düşən oddan Yer üzü gözlərində zülmətə döndü. Gözəl qəlbli bir insan idi. Tanrıya və insanlara qarşı günah eləməmişdi. Məbədə getdi və Tanrıya yalvardı. “Tanrım, ürəyimdəki odu söndür”,– dedi.
Qırx gün böyük şam ağacının yanına getdi. Hər gedəndə Açığma-Künü orda gördü. Hər gedişində içindəki atəş daha çox alovlandı. Hər qayıdışında məbəddə Tanrıya yalvardı. Hər yalvarışdan sonra bir daha şam ağacının yanına getməməyə qərar verdi. Amma günəş hər dəfə yenidən doğanda qızın həsrətinə dözmədi. Aldığı qərarı unudub şam ağacının yanına getdi. Qızın alaca yaşıl gözlərinin sehrinə düşüb, özünü unutdu. Qırx birinci gün şam ağacının yanına gəlincə qızı görmədi. Gözləri bulandı, ürəyi yandı, içi sıxıntıyla doldu. Gün batana qədər gözlədi. Açığma-Kün gəlməyincə, onu şam ağacından soruşdu. Ağac ah çəkib ağladı. “Onu mən də gözləyirəm. Artıq gəlib mənə söykənməyəcək”, –dedi. Yarpaqları tökülüb qurudu. Uçan bir kəpənək ah çəkib ağladı: “Onu mən də gözləyirəm. Artıq gəlib məni qoluna almayacaq”, –dedi. Qanadlarını çırpmaz oldu, otlara düşüb öldü. Yaşıl otlardan soruşdu. Otlar ah çəkib ağladılar. “Onu biz də gözləyirik. Artıq gəlib bizi ayaqlamayacaq”,– dedilər. Yanıb duman oldular.
Burkay ruhdan düşüb yerinə-yurduna döndü. Açığma-Kündən başqa bir şey düşünə bilmədi. Məbədə gedib yalvardı, olmadı. Turş qımız içdi, kömək etmədi. Şirin şərab içib, özünü unutdu, faydası olmadı. Xaqan müharibəyə başlayınca, o da iş-tirak etdi. Ölmək üçün atına zirehsiz mindi. Oxlar sağından, solundan uçdu: biri də dəymədi. Qalxansız, dəbilqəsiz vuruşdu. Qılınclar sağından, solundan keçdi. Biri də ona toxunmadı. Yenə yurduna döndü. Açığma-Kündən başqa bir şey düşünə bilmədi. Çöhrəsi saraldı. Xəstə olub yatağa düşdü. Burkayın gözəl qəlbli bir qadını vardı. Kişisi yaxşılaşsın deyə baxıcılar, sehrbazlar, falçılar, şamanlar gətizdirdi. Heç bir dərman, dua, sehr fayda vermədi. Gündən-günə əridi, soldu, bitdi. Ölümcül hala düşdü. Bir gecə Açığma-Künün adını sayıqlayınca qadın işin nə yerdə olduğunu anladı. Bütün Kamlançuya adamlar göndərdi. 40 gün axtardılar, gəzdilər. Açığma-Kün tapılmadı. Bir gün yaşlı və çirkin sehrbaz qadın gəldi:
–Bunun dərdinə ancaq Kilimbi çarə tapar. O, şeytanların ən ağıllısıdır.– dedi.
Şeytanların başçısı Madarın yanına gələn Burkay ondan çarə istədi. Madar rədd edincə Burkayı şeytan Kilimbinin yanına apardı, Burkay ona ürəyini açdı. Sevdiyi qızdan danışdı.
–Mənə onu versən, ordunda əsgər olaram, –dedi.
Kilimbi başını buladı:
–Ürəyin böyük dərdə qərq olub, xilas olmağın çətindir. Bunun çarəsini tapa bilsə, bircə şeytanların başçısı Madar ta-par”.
Burkayın içi yandı. Gözü dumanlandı.
–Heç çarə yoxdurmu?– deyə soruşdu.
Madar başını yellədi, əllərini açdı:
–Var, –dedi,– Əgər arvadını götürüb Əjdahalar Xaqanı Narantaya qurban eləsən, Açığma-Künü itirdiyin yerdə yenidən taparsan.
Burkay düşünmədən razılaşdı. Gözünü sevda bürü-müşdü, qanı coşmuşdu. Arvadını Naranataya qurban verdi. Naranta onu öldürüb yedi. Qadın ölərkən əllərini göyə qaldırıb qarğış elədi:
–Burkay! Xeyirxahlığa dönük çıxdın. Tanrı səni bədbəxt eləsin! Qiyamətə qədər dünyaya hər gəlişində ruhun iztirab içində çalxalansın!
Tanrı bu duanı qəbul elədi.
Burkay şeytan Madarın dediklərinə əməl etdikdən sonra şam ağacının olduğu yerə getdi. Qız yoxa çıxandan sonra yar-paqları tökülüb quruyan şam ağacı yenə yaşıllaşmışdı.
Açığma-Kün onun gövdəsinə söykənərək dayanmışdı. Burkay yaxınlaşıb belə dedi:
“Harda qaldın, ay baxışlı?
Niyə getdin, inci dişli?
Sənin üçün xəstə düşdüm,
Ellər gəzib, dağlar aşdım.
Artıq mənə gələrsənmi?
Dərdimə son verərsənmi?
Gəl mənim ol, çiçək üzlüm!
İpək saçlım, işıq gözlüm!”
Açığma-Kün bir söz demədi. Sehrli gözləri ilə Burkaya baxaraq gülümsədi. Burkayın ağlı başından çıxdı. Az qala qı-mız kimi ərıyib axacaqdı. Qıza yaxınlaşaraq möhkəm-möhkəm tutdu. Çiçək ətirli üzündən öpdü. Onu evinə gətirib xanımı elə-di. Amma bununla dərdi bitmədi. Açığma-Künü hər gün bir az daha çox sevdi. Öpməkdən doymadı. Sevməkdən usanmadı. Uçan quşa qısqandı. Əsən mehdən qorudu.
–Sən insan deyilsən. Pəri Xan Xatunsan! –dedi.
Sevgisi azalmadı. Arzusu qırılmadı. Öpməkdən rahat olmadı. Sevgisi sakitləşmədi.
–Sən Pəri Xan Xatun deyilsən. Tanrı Xatunumsan, –dedi.
Bir gün yaşlı, çirkin sehrbaz qadın yenə gəldi. “Bunun dərdinə ancaq Madar çarə tapar”– dedi. Birlikdə Madarın ya-nına getdilər. Madar güldü:
–Sən Nizvani cəhənnəminə düşmüsən. Əgər o da bir də-fə “səni sevirəm” desə, bu bəladan xilas olarsan.
Burkay yurduna qayıtdı. Açığma-Kündən “məni sevirsənmi?” –deyə soruşdu. Qadın onu saçlarının arasında sardı, o da nə soruşduğunu yaddan çıxardı. Bir ay keçdi. Burkay “məni sevirsənmi?” –deyə yenə soruşdu. Qadın onu öpərək nə soruşacağını unutdurdu. Beləcə aylar keçdi. Burkay sevgidən dəliyə döndü. Gündən-günə iztirabının üstünə iztirab, kədərinin üstünə kədər gəldi. Həkimlər gəldi, dərman tapa bilmədi, şamanlar gəldi, çarə olmadı.
–Səni ancaq ölüm qurtarar. Açığma-Kün Tanrıdan gələn cəzadır, –dedilər.
Burkay böyük əzablar içində öldü. Öləndə də yenə “məni sevirsənmi?”– deyə soruşdu. Qadın onu saçlarına bürüdü, qolları ilə sıxdı, öpdü. Amma heç nə demədi. Burkayın öldüyünü görüncə gözləri yaşardı. İnci kimi yaşlar axıtdı.
–Əzab çəkirəm, –deyə inildədi.
Amma yenə də “səni sevirəm” demədi.
Burkay ölməklə iztirabdan xilas ola bilmədi. Hər il bahar gələndə çiçəklər açdığı zaman Açığma-Künü görüb sevdiyi şam ağacının yanında ruhu dolaşır. “Əzab içindəyəm, məni sevirsənmi?”– deyə inildəyir. O zamandan bu günə min illər keçməsinə baxmayaraq Burkay hər bahar orda ağlayır. Yanında duran Açığma-Kün “sus, sus, mən də iztirab içindəyəm” –deyə yanıb-yaxılır. Amma “mən də səni sevirəm” –demir və beləcə illər axıb gedir.
***
Yazı stolunun arxasında oturaraq bu nağılı oxuyan qa-dın gözlərini qaldırdı. Böyük otaqda səssiz addımlarla gəzərək Uyğur nağılını dinləyən kişidən soruşdu:
–Necədir? Bəyəndin?
Geniş, işıqlı otaqdkı bütün divarlar kitab rəfləriylə dolu idi. Kiçik masanın üzərindəki saatın əqrəbləri gecə yarısına ya-xınlaşdığını göstərirdi, saatın yanında tünd içki ilə dolu billur kuzə və qədəh vardı. Kişi doldurduğu badəni içərək, rişxənd- edici bir ifadə ilə dedi:
–Nağıldır da…
İncikliyini büruzə verməməyə çalışan qadın bir də soruşdu:
–Bəli, nağıldır… Doqquzuncu əsrdə, ən geci onuncu əsrin əvvəllərində yazılmış bir nağıl.. Ancaq sən bunda ədəbi bir tərəf, bədii heç nə görmürsən?
Adam bu dəfə rişxəndi istehzaya çevirdi:
–Mənim ədəbi tərəfdən, bədii ünsürlərdən başım çıx-maz. Bir dəyəri varsa, söylə biz də bilək.
–O zaman tərcümə haqqında fikrini de....
Adam yeridiyi yerdə qəfil dayandı:
–Tərcümə? Bunun Uyğur nağılı olduğunu demişdin. Uyğur dili türk dili deyil ki?
Qadın zorla səbrini basaraq cavab verdi:
–Təbii ki, uyğur dili türk dilidir. Amma bu gün danışdığımız türkcəyə oxşamır. Sənə oxudum nağıl uyğurca mətnin müasir türk dilimizə tərcüməsidir. Tərcüməni uğurlu edib-etmədiyimi öyrənmək istəmişdim sadəcə…
Adam bir qədəh də içdikdən sonra ciddi, yoxsa lağ ol-duğunu müəyyənləşdirməyin mümkün olmadığı bir əda ilə:
–Pis deyil, –dedi,–Amma heç bir tərcümə əslində olan gözəlliyi qoruya bilməz. Əgər əslində gözəllik varsa, təbii…
Və qadını qabaqlayaraq əlavə etdi:
–Mənim belə məsələlərə münasibət bildirməyim, şüb-həsiz, həddimi bilməmək olar. Çünki romanların hansı halda dəyərli hesab edilməsi ilə bağlı ən kiçik informasiyam belə yoxdur.
Qadın ağır və ciddi bir tərzdə onun sözünü kəsdi:
–Roman yox, nağıl…
Həmsöhbəti qadına acı gülüşlə cavab verdi:
–Eləmi? Romanla nağılı eyni şey hesab elədiyimə görə üzr istəyirəm. Deməli, aralarında mühüm fərqlər var…
Qadının üzünə diqqətlə baxıb bir qədəh də içəndən sonra:
–Amma neyləmək olar? Mən qaysı ilə şaftalını da bir-biri ilə qarışdıra bilərəm. Mənim bu böyük səhvim ucbatından insanlığa ziyan dəymədikdən sonra…
Qadın bir az daha ciddiləşdi:
–Sənin üçün qiyməti olmayan bu nağılların mütəxəssislərinin yanında əhəmiyyəti böyükdür. Sən qaysı ilə şaftalını da bir-biri ilə qarışdıra bilərsən, amma meyvə satan heç vaxt qarışdırmaz.
–Deməli, həmin o meyvə satan şəxs məndən daha üstün bir şəxsiyyətdir…
