скачать книгу бесплатно
КУНДАЛИК ДАФТАРДАН САҲИФАЛАР
Mualliflar jamoasi
Аҳмад Аъзамнинг тамсилий тафаккур маҳсули бўлмиш новелла ва ҳикоялари кўп йиллардан буён китобхоннинг эътиборини тортиб, ўзбек адабиётини бойитиб келади. Мазкур китобда унинг бир қиссаси ва кичик жанрда яратган сара асарларидан тартиб бердик.
КУНДАЛИК ДАФТАРДАН САҲИФАЛАР
КУНДАЛИК ДАФТАРДАН САҲИФАЛАР
Акам Рашид ОМОНОВ хотирасига
…Эшикпи очаман, ҳамишагидек очиқ чеҳра, самимийлик ва хотиржамлик акс эттан чеҳрангиз ила уйимга кириб келасиз. Хонадонимга гўё нур ёғнлгандек бўлади. Болаларим югуриб чпқишадн. «Тогам, тоғажоним келдилар». Бирини қўйиб, бирини суясиз, қўлчаларига конфетлар тутқазиб, уларни бир дунё севинтирасиз, энг кичигим Давлатжонимни тиззангизга ўтқизиб эркалайсиз. Газетага ўралган анча яиги оқ қоғозларни авайлабгина қўлимга тутқазасиз. «Булар сенга, кеча бозордан олдим, оппоқ, чиройли экан, яхши кўринди кўзимга, қоғозларинг етиб турувдими?
“Ҳа бор, буларга эса бутун бошли қисса ёзса бўларкан”, дейман астойдил қувониб.
Сўнг, сўнг… Бу дунёнинг барча ташвишларидан холи, беғубор суҳбатлашиб ўтирамиз. Янги ҳикоябоп воқеалардаи гапириб берасиз. Кейин дейсиз: «Ёзувчи учун энг муҳими чиройли, ишонарли ёзиш, қачон чиқиши шарт эмас, бир куни албатта ўқувчисини топади. Ҳар жойга кўтариб юрма ёзганларингни, худога шукр, оз қолди, ҳадемай тузалиб қолсам, ўзим ёрдам қиламан”, дейсиз. Рангингиз оқариб, чуқур нафас оласиз. Шошиб «Нима бўлди?» дейман безовта.
“Ҳозир, ҳозир… – тасалли. берасиз менга, – ўтиб кетади, мана ўттиз саккиз ёшга кириб қўйибман, кечагина бола эдик, ҳадемай қирқ, ҳает қизиқ эканда…”
…Кўзимни очсам, булар туш, бари хотира. Энди сиз ҳеч қачон эшигимдан кириб келмайсиз, қўлларимга дафтар ва қаламлар тутқазиб, «Менинг сингилжоним, насиб этса у энг яхши ёзувчи бўлади», деб айтолмайсиз, ўзингиз мўлжаллаган қирқ ёшингизниям кўролмайсиз.
Ҳаёт маънисиз туюлиб, қўлёзмаларимни ҳар жойларга тиқаман. Тушларимга безовта кириб чиқасиз. Мана, сиз келтирган дафтарлар ҳам тўлиб кетди. Юрагим тўлиб сиз юрган йўллар бўйлаб телбамисол шаҳар айландим. Сиз бу жойлардан нималар излаб, ннмага эришдингиз. Нималарни топиб-топмадингиз. Ва… умримда илк бора қўлёзмаларим учун дафтарлар сотиб олдим. Сотувчи кўзнмдан оққан ёшларга ажабланпб, уларни ўраб берди…
Қабристонга чопаман. Мадад истаб совуқ қабрингиз қучаман. Бу ерда тириклигингизда ўзингизга айтилмаган, айолмай қолган сўзларимни баралла айтиб йиғлаймаи:
«Менииг устоз акам. Суянчпм акам. Сирдошим акам, меҳрибоним акам, сирдоппш акам…» Мснинг энди мудом талпинувчи бокира меҳробим, саждагоҳим шу қабр дея тиз чўкаман. Суянч – қабр вужудимни кутилмаганда ойдин ва иурли бир шуурга йўғиради, ҳолсизланган руҳимга гўё куч ато этади. Сизнинг ўта қисқа, мураккаб, баъзи саҳифалари ёлғиз менгагина аён сирли ва беғубор ҳаётингизга бағишланган қиссамни давом эттиришга фатво беради.
Чиройда ҳеч кимдан колишмас акам,
Ақл ва билимда эмас эди кам.
Фақат умри қисқа, умри экан кам,
Менинг фозил акам, фидойи акам.
Ихлосу меҳр-ла муйиб юрганинг,
Қўллаб-кувватласии паноҳ – Оллоҳим.
Қабринг нурга тўлсин, ёғдуга тўлсин,
Менинг саждагоҳим, зиёратгоҳим.
АЁЛ
Ўлим – ҳаёт тўфонининг умидсизлик майдонида иложсиз қотган ва ундан мағлуб бўлган ожиз, иродасиз кишилар талпинадиган адолатсиз истакдир. Яшаш ва бахтга интилиш, энг оғир дамларда ҳам ҳаёт лаззатини ҳис эта олиш эса олий неъмат. Бу каби гўзал туйғуларни юрагида жо қила олган инсон энг, энг бахтлидир.
Жамила қишлоқ поликлиникасида бош врач бўлиб ишларди. У ишдан ҳар галгидек шошилмасдан қайтаркан, канал ёқалаб тик тушган, камқатнов йўлда рўпарасидан чиққан йигит-қизни кўрдию, қотиб қолди. Хаёл биланми, бугунги ўтган воқеалар таъсиридами улар шу қадар яқинлашгунча пайқамабди-я.
«Қарилик ёки паришонхотирлигим қурсин». Қотмадан келган, қорачароқ, узун бўйли йигит қизнинг қўлини қўйиб юборди-ю, яхши юрибсизми, тинчмисизлар, деганча секин, жуда секин тўхтаб унга яқинлашган каби бўлди-ю, лекин юриб кетди. Йигит иккиланган қадамлари-ла анча узоқлашгач хиёл бурилиб ортига қаради-ю, қизга алланималарни тушунтирган бўлди. Севишганлар йўлнинг чап томонига бурилдилар ва кўздан ғойиб бўлдилар. Аёл эса ҳушини йиғиштиргач, қўлидаги унча огир бўлмаган чиройли сумкачасини бир дам ерга қўйиб, дастрўмолини олди-да, юз-кўзини қоплаган терларни артди. Сўнг йўл-йўлакай лаҳзада юз берган кутилмаган бу учрашувни таҳлил қилишга киришди.
«Ўғлим, менинг бегона ўғлим. Эҳ, худо. Бу сўзни ҳатто ўз-ўзимга айтишга ҳам бунчалар қўрқамаи. Қани у ўн беш йил олдинги журъат, дадиллик. Ёш эди, кучи бор эди, имкони ҳам. Нега ёлғиз ўғли учун талашиб-тортишмади, олишмади. Ахир ўшандан буён неча туну кун, ою йилларни шу ёлғизи, ўғли учун бедор, адоқсиз соғинч, дард билан ўтказаяпти-ку».
Аллақандай алдамчи ҳислар уни ўз гирдобига тортгани энди билинмоқда.
Шундай бўлса ҳам, начора, қўл етмас даражада узоқлашаёттан дийдорга яна негадир ўзини ишонтиргиси келарди. “Салом берди, –ҳамон изтироб билан ўйларкан, қиз билан йигитнинг шу пайтдаги туришлари, кўз қарашлари маъноси энди унга аниқроқ кўрина бошлади. – Ленин сўришишга журъат қилмади, негаки қиз ҳам шу маҳалладаи, улар тарихи билан яхши таниш, шу сабабдан болагинам мен билан илиқ-иссиқ сўрашишдан истиҳола қилди, қиз олдида ғурури йўл қўймади”.
Ўғлини оқлай бошлади хаёллари. “Эҳ, худо. Болам нега энди шу пайтгача меҳридан йироқ бўлган аёлга, гўё одамлар назарида оқибат кўрсатолмаган, оналик учун курашолмаган бу аёлга бош эгиши, қуюқ сўрашиши керак. Ўғлим ор-номусли. – Кутилмаганда қувониб ҳам кетди. – Ажабо, у кимларга тортдийкан, отаси ундай эмас эди. Айниқса, фотиҳали, эрта-индин тўй қилнб уйланадиган кизи олдида…
Тўғри қилди. Бўлажак умр йўлдошига нақадар ғурури кучли эканлигини кўрсатди. Ҳали бу ҳаётда, турмушида хотини билан муносабатларида жуда асқотади. Қиз-чи? Саломга зўрға очилган лаблари… лекин кўзлари ачиниш билан қаради шекилли.
Майлига, худо хоҳласа, ҳаммасини уларга ётиги билан тушунтирадиган дийдор кунлари яқинлашиб келаяпти”.
Шу ўйлар билан аёл уйига қандай етиб келганини ҳам сезмай қолди. Ҳар галгидек катта-кичик жиянчалари қаршисига югуриб, сумкачасини тортқилай бошлашди. Аёл эса ҳозирги ўтган воқеалардан чалғиб уларни эркалашга тушди:
– Дўмбоқчаларим, болажонларим менинг…
– Амма, ойим мени урдилар, – шикоят қилди олти ёшли Дилшод.
– Ўзи менинг велосипедимга чиқаверади, судрайверади, – чучук тили билан тушунтирган бўлди кичкина Ёрқиной.
– Ҳозир, ҳозир, – аёлнинг юзнга табассум югурди. Улар билан ади-бади айтишиш унга жуда ёқарди, – ҳозир, мен кийинволай, ёмонлик қилганларнинг ҳаммасига укол қиламан. Мана бу сенларга, – у болалар тортқилаётган сумкачасини очиб сақичлар олдида, бир-бир тарқатди.
Болаларнинг шу топдаги бахтиёр чеҳрасига, завқли кўзларига қараб беихтиёр йиғлагиси келди.
“Ўғилчасига, – аёл боласининг беш-олти ёшли пайтларини эслади, ундан бошқа хотиралар ҳам йўқ эди, – бундай шодликлар ато этиш унга насиб қилмади. Нега? Нима учун?”
Шовқин солиб югургилаб кетаётган болалар ортидан ғамгин тикиларкан, кафтлари билан юзларини тўсганча йиғлаб юборди. Яхшиям ҳеч ким йўқ. Укалари қанчалар ўйловли, ёлғиз опалари рўзғоридан тинчимай ажрашгач, унинг кайфиятини, касбини эътиборга олишиб кенг боғнинг энг яхши, энг қулай бурчидан уй солиб беришган, кўчага чиқадиган алоҳида эшиги ҳам бор, иккита катта уй, олди шинам айвон. Чиройли шакл берилиб, буталанган қалин дарахтлар у билан бир ҳовлида яшайдиган кенжа укасининг уйини ажратиб туради. Жамилани қўли енгил дўхтир дейишади. Шунга яраша ҳамма жойда обрўси баланд, маҳалла-кўй, таниш-билйшларнинг кадами, балки ноиложликдандир, унинг уйидан узилмайди.
Ўзининг эса уйда танҳо, ёлғиз қолар пайтлари жуда оз эди. Фақат қоронғу тун. Тун эса нима бўпти?
Бундай нозик касб билан андармон аёлга тун ўтиши нақадар осон. Кун бўйи одамлар билан мулоқотдан, ҳар хил ташвиш, асабийликлардан чарчаб юмилган киприклар то тонггача унинг бир жуфт шаҳло кўзларини астойдил беркитар, уни маъюс, гамгин хотиралардан авайлаб-асрашга қодир эди. Худди шу шароитгина аёлга ўғли учун талашмаганини энди билдирмоқда, энди алам қилмоқда. Начора, вақт кафгири айлана-айлана ундан йироқлашаркан, дийдор, у ҳамиша интилган, орзиқиб кутган энг ажойиб, хаёлан ўзи учун кашф этган дийдор ҳам у билан кетаверган. Баъзан у ўйларди: “Агар у бошқа касб соҳиби булганда бўш вақтлари кўп бўлар, бу вақтлар эса ўғлини соғинишга имкон яратар, ҳозир ҳар ёққа тарқаган хаёлларини бир жойга тўплаб, балки бахтли қила олган бўлар эди”.
Ҳа, укаси Сарвар нақадар ҳақ экан, жияни учун озмунча талашдими?
“Тавба, ўзи ҳам қарши бўпти-я, – навбатдаги оғриққа нишон бўла бошлади у. Ажралишганларидан сўнг тўрт ойлар чамаси ўтгач, Сарвар жияни Жасурни ўғирлаб келиб икки кун уйларида сақлаган эди. Бола эса ҳадеб момом, дадам, деб йиғлайвергач Жамила қувониб ҳам кетганди. Улар ахир боламни шунчалар яхши кўришмаса, шунчалар меҳрини беришмаса, болам “момо, дадам” дермиди. Йўқса, уларга тармашарди-да.
– Қўявер, – деганди укасига, – болага ота керак, – кўряпсан-ку ҳеч қолгиси йўқ, майли улар билан яшайверсин. Мен эса унинг соғ-саломат ўсишини Аллоҳдан тилаб, уни кузатиб яшайвераман. Меи унга содиқман, бегуноҳлигимни шундай исботлайман. Ўғлим ота деган бахтдан маҳрум бўлмаслиги керак.
Ҳатто қайнонасининг, эрининг ўғли учун қилган жанжаллари юрагига нақадар ёқимли туюлганди ҳам. Севади ўғлимни, Жасурсиз яшолмайдилар, унга боғланиб қолишган, – ўйлаганди у, – ўғлим эса ҳар лаҳза уларга мени эслатиб туради”.
Ўзига кашф этган бу қийноқлардан эри нақадар азоб тортиши, бир вақтлар умрбод, гўзал муҳаббат туюлган ширин хотиралар уни муттасил эзишини хаёлан тасаввур қилиб қувонганди.
“Эҳ, ношуд аёл, бунчалар ҳам содда бўлмасанг. Майли, бўлар иш бўлди”. У уй кийимларини кийгач, беихтиёр катта тошойнага яқинлашди. Қирқдан ошибди. Лекин нимагадир ўзини ёшга ўхшатди. Рўпарасида чиройли, ҳали бахтга чанқоқ, ардоқ ва меҳрга, севгига ташна бир аёл маъюсгина кулимсираб турарди. Ўнг қоши устида изи қолгаи кичкина чизиқ эса истамаган ҳолда ўта ғамгин хотирани эсига тушириб қўйди…
Ҳамид акаси билан севишиб турмуш қуришган эди. Ушанда Жамила медицина институтининг охирги курсида ўқир, Ҳамид эса технология институтини тугаллаб саноат соҳаларидан бирида ишларди. Асли иккисининг турмуш қуришларига қайнонаси жон-жаҳди билан қаршилик кўрсатди. У беваликда ўстирган ўғлига бошқа бир қизни кўз остига олиб юрарди. Лекин тақдир экан, тўйдан сўнг ҳам қайнона кели-нига илимади. Ҳамид акасига муҳаббати кучли бўлган Жамила буларни эътиборга олмас, бахтли турмушининг бахтли онларидан мает эди гўё. Қайнона ишдан кеч қайтган келинига касби-корини писанда қилар, ҳар хил пичинг гаплар билан узиб-узиб оларди. Бу орада ўғилчаси Жасур туғилиб, келишмовчиликлар бироз босилгандек бўлди. Боласи олтига кирди. Ундан кейин туғилган икки гўдаги чақалоқ чоғида нобуд бўлди. Булардан ҳар хил уйдирма, гумон тўқиган қайнона энди Ҳамидгаям таъсир қила бошлаган эди. У ичиш, чекишни одат қилди. Жамиланинг бошқа фарзанд кўрмаслигини эшитгач (охирги боласини операция билан туққанди) қайнона бутунлай бошқа йўлга ўтди.
Жасур жуда нимжон ўсар, ёлғиз ўғлини биттагина нимжон бола билан, суймаган келини билан умр ўтказишига қайнона ҳеч тоби-тоқат килолмасди. Болага кўзи оч қайнонаси ниҳоят муродига етди. Улар ажралишиб кетдилар. Кўп ўтмай қайнопа ўғлига худди ўзи кўзлаган қизни олиб берди.
Бир кун кўчада ўғилчасини кўриб қолганди. Янги ажралишган, ўғлини соғиниб азобли дардлар оғушида юрган пайти эди. Жасурнинг кийимлари расво, кир, чангга беланган, кўзлари эса мунғайиб тургандек туюлди унга. Онасини кўриши биланоқ қочиб қолганди.
“Болагинам, – ўйлади Жамила унинг кетидан юм-юм кўз ёш тўкаркан, – минг қилсаям ўгай ўгайда, қарармиди боламга”.
У шу куни магазиндан жемпер, кўйлакчалар сотиб олди, кечаси билан ухламай ички кййимлар тикди. Эртаси ишдан қайтгач тугунчасини олиб йўлга тушди.
Ҳар доим ўғли ўртоқлари билан ўйнаб ўтирадиган кўча четидаги дарахт тагини эслаб юраги орзиқиб кетди. “Жасур мени кўриб қочиб кетса-я, илоҳим, ўша алвасти кампир кўрмасин-да учрашганимизни”.
У қайнонасини эслаб ваҳимага тушар, ёлғиз ўғлининг бирозгина дийдорига тўйишига ҳеч ним халақит бермаслигини истарди.
Кўча муюлишига етганда ўша жойда турган ўғлини кўриб онанинг кўзлари шодликдан порлаб кетди. Ўғли ёлғиз эди. Ҳеч ким йўқ. Ҳозир боради-да, боласини маҳкам бағрига босиб эркалайди. Қанчадан буён кўрмаган унинг қадрдон чеҳрасини. Юзларидан ўпади-да, “Ўғлим, менда айб йўқ, – дейди, – ҳаммасини ўша бувинг қилган. Агар у яхши бўлганида мен, сен, даданг бу кўйларга тушмаган бўлардик. Мен ҳеч қачон сени ташлаб кетмаганман, бувинг зўрдан олиб қолган, сен менинг жонимсан-ку, болажоним. Ҳали катта бўласан, ҳаммасини тушунтираман. Бегуноҳлигимни ўтаётган ёлғиз умрим билан исботлайман. Бор имкониятимни сени бу дунёда энг бахтли қилишга еарфлайман, набираларимни боқсам армоним йўқ…”. Яна куп гапларни айтади. Тўғри, ҳозирча боласи бу гапларни тушунмайди, лекин у ишонади, маҳзун, хаста, шикаста онасининг кўксида ўчмас бир яра бор у туфайли. Ўғли унинг ёнига келиб қўлларидан тутган кун, “Онажон, сизда айб йўқ, мен ишондим, бу қисматнинг хатоси, сизларнинг тақдирларингиз”, деган кун тузалади бу яра. У ўшандагина енгил нафас олади. Умрим бекор ўтмабди дейди.
“Келади, – ўзини қаттиқ ишонтирди аёл, – барибир келади ўша кун”.
Дилида бир олам эркалашлар билан аёл ўғлига яқинлашди. Мана беш-олти қадам масофа бор жигаргўшаси орасида. Жасур тошлардан қўрғонми, аллақандай шакл ясаб ўтирарди.
Масофалар яқинлашарди. Шу пайт дарвоза ёнидан “Жасур, қоч, болам, бу ёққа, ур уни. Сени опкетгани келаяпти, ур тош билан, ур”, деган чинқириқ эшитилди. Жамила тўсатдан бўлган бу ҳужумдан эти увишганча тахта бўлиб қолди, ранги оқариб, нафаси бўғзига тиқилди. Юраги уришдан тўхтагандек, вужудидан жон чиққандек сезди ўзини, карахт бошини кўтарди-ю тепасида қўзлари чақчайган, афти буришган қайнонасини кўрди. Сўнг боласи, бегона боласи ялт этиб онасига тикилди. Нигоҳлар тўкнашди. Қайноқ меҳр билан нафрат. Бола бувисининг важоҳатидан шошиб қолди, онаси ҳақида эшитган бувисининг даҳшатли эртаклари чинга айланди гўё. Рўпарасида турган чин «эртак»ка, бола ўзи ҳам билмасдан, жон ҳолатда ёнида турган катта тошни олди-ю улоқтирди.
“Вой, кўзим!”. Жамила ўнг кўзини қўллари билан чангаллаганча нима бўлаётганига ақли ҳам етмай ортига югурди. Қайнонасининг нафратли қарғишларини гўё ўзи билан олиб кетаётгандек боши хам эди.
Қисмат уни яна бир ноҳақ зарба билан сийлаган эди. Келиб ойнага тикилди. Ўнг кўзи билан қоши ўртаси узун чизиқ бўйлаб кўкариб кетган эди. Севимли, ёлғиз ўғлининг дийдорини бир кўришга интиқ бўлиб борган онага боласининг “совғаси” эди бу. Нотўғри тарбиянинг натижаси, ўз туқ-қан онасига нафрат билан ўстирилган етти ёш гўдакнинг ҳаётидаги энг оғир гуноҳи эди бу.
– Кеддингизми, опа, мунча кеч? – дея келини кириб келди, ҳозиргина Жамила ечиб стул суянчигига ташлаб қўйган ажабтовур ялтироқ кўйлакни кўриб қизиқсиниб қўлига олди. “Вой, шу кўйлагингизни кийдингизми бугун?”
Келини бола мисол ҳавас билан кўйлакни ёруққа тутиб кўра бошлади. Жамиланинг юзига ҳам нимҳолгина табассум югурди.
Ҳа, ҳамма материалини қаердан олдингиз, ким тикди, деб ҳоли-жонимга қўйишмайди, тавба, одамлар ҳам қизиқ.
– Шу кўйлагингиз сизга жуда ярашади, вой опа, сиз бу кўйлакда ҳаммани куйдириб ўлдирасиз, – тиззаларига шаппатилаб беўхшов қийқириб юборди келини.
Унинг беғараз, содда гаплари Жамилага жуда ёқарди. Ҳар сафаргидек кўнгли ёришиб, кароватга ўтирди. Ёстиғи тагидан шапалоқдек ойна олиб ўзини кўзгуга солди. Табассум унга жуда ярашарди. Ойнага қараб кўнгли тўлди.
– Куйдирадиган ҳолимиз қолдими? Худо хоҳласа, яқинда буви бўламан ахир.
Келиннинг эсига нимадир тушиб ҳушёр тортаркан, шошиб деди:
– Ҳа, айтганча келаси ҳафтада Жасурнинг тўйига айтиб кетишди.
–Ким? – хавотирланиб қолди аёл.
– Иккита сингилчаси.
– Ундай бўлса… – тутилиб қолди Жамила. Неча йиллардан буён ёлғиз ўғлининг тўйини қанчалар интиқ кутган аёл фақат ўзигагина маълум бўлган алланималардан таҳликага тушмоқда эди.
Ҳознр бу ўйларнинг мавриди эмаслиги, юрагида кечаётган нохуш фикрларни келинига билдириб қўймаслик учун гапни бошқа ёққа буришга ҳаракат қилди.
– Ҳалиги Муса найнов дердик, синфдошим, танийсиз-а, – беихтиёр ошиқлари тарихини варақлай бошлади аёл.
– Ҳа, Хоразмдан уйланганми, ҳозир автобазада ишлайди, шекилли?
– Тунов куни автобазада кўрувдим. Шундай қараб қолса бўладими, бечора, раҳмим келиб кетди.
Қандай ёлғон тўқиганини ўзи ҳам билмай қолди. Аслида эса Муса унга ҳеч бир маъно акс этмаган кўзлари билан қисқагина сўрашиб ўтиб кетганди холос.
Лекин Жамила шу топ унда нимадир ўзи учун излагандек бўлди. Гўзал аёлларнинг кўпчилиги ҳамиша шундай кайфиятда бўладилар. Олдинги ошиқларини эслаш, уларнинг ҳозир ҳам уни унутолмай минг азобда зўрма-зўраки турмуш қилиб юрганларини кўриш улар учун роҳат.
Соҳибжамоллар ҳар доим ана шундай адолатсиз ҳисларга ўзлари ҳам билмай ошно бўлиб қоладилар. Турмушда орзуларига амалий куч бағишлай олмаган, ғойибдан бахт ва тўкинлик, илоҳий севги ва бойлик кутиб яшаётган бу каби жувонлар учун эри бечора бекаму кўст ҳаёт яратолмайдигандек туюлаверади.
Ўзгалардан хаёлий бахт кутиш юракларини тарк этмайди. Худди шу сингарн Жамила ҳам шу топ хушторларини кўз олдига келтираркан, уларнинг нотавон юзларида, кўзларида ўзнга ҳамон илҳақлик аксини кўришга эҳтиёж сезмоқда эди. Гўё шугина уни баъзан умидсизликлардан олиб қочар, яшашга куч, қандайдир илинж уйғотарди.
– Вой ўлай, уч-тўрт болали кап-катта эркак ҳалиям бошқа аёлга кўз сузиб юрса-я, – келини негадир бу сафар гўзал қайинопасининг ҳалиям ўзгалар эътиборида эканлигидан кувонмади, – хотини узоқ жойдан, ўзи яхши кўриб, севиб олган дейишади, – ўзининг ҳам мусофирлиги эсига тушиб келини эзилиб қолди.
Жамила тушунди. Қаршисида анчадан буён қариндошларини соғиниб, боришга илож тополмай юрган бошқа туманлик бу соддагина келини хоразмлик аёл ўрнига ўзини қўйиб кўрмоқда эди.
Оғзидан чиққан гапга Жамила пушаймон бўлди. Билади. Муса анчагача унинг ортидан юриб рад жавобини олгач, Тошкентга ўқишга кетиб, у ерда ўша қиз билан танишган, севиб уйланган. Болалари бор, ўз бахтидан ўзи сархуш. Лекин, лекин аёл кўнгли нега бунча очилмас сир? Нега бунча бемаъни ўйлар келаверади. Балки ўзини овутиш учунми ё кўролмаслик, ҳасадми? Муса эса уни аллақачон унутган, унутганига юришлари, кўзларида чақнаган ҳаётидан мамнунлик ўти далил эмасми?
У аллақачон бахтиёр. Жамила эса…
– Искандар ака-чи? Ҳалиям кеп-кетиб юрибдими? – келини уни қийноқ ўйлардан қутқариб қолди.
– Шунинг учун айтаманда бу дунёда совги йўқ деб. Раҳматли хотини билан лайли-мажнун эди. Маҳалла-кўй билади улар тарихини. Хотини касал бўлиб ўлганда ҳозир еттига кирган қизчаси бир яшар эди. Ўшани ўзи боқиб катта қилди. Ўғли тўққизга кирди. Шунча оғир кунларни ўтказгаи одамга энди хотин керак бўлиб қолибди.
– Ҳалиги… уйларига хотинининг суратларини осиб ташлаган дейишади.
– Ўзим кўрганман, ўғли шамоллаганда борувдим. Уй жиҳозлариям хотини қандай қўйган бўлса шундай турибди.
– Узил-кесил уздингизми энди?
– Ҳм, аллақачон жавобини берганман. Шундаям ўзи келиб-кетиб юрибди, – беихтиёр яна ёлғон тўқиб юборди. – Нима, хотинини бир умр эслаб йиғлаб юришига шерик қилмоқчими мени. Мен фақатгина ўғлимга керакман…
Узоқдан боласининг йиғлаганн эшитилиб, келини сапчнб туриб эшикка отилди.
– Майли, опа, мен бора қолай…
Холи қолгач, сандиқни очиб ўғли, келинига қилган сепларни бир-бир кўздан кечирди. Атаб олган тилла буюмларни хаёлан келинига, ўғлига тақдим этишини ҳис этаркан, ўшанда ўғли хотинининг олдида қанчалар қувонишини кўз олдига келтирди. Шу каби ҳамманинг ҳам қурби етавермайдиган қимматбаҳо совғалар олиб беришга қодир одами борлигидаи қайлиғи олдида қанчалар мағрурланарди. Бу ўйлардан ўзини енгил ҳис қилиб, боққа йўл олди.
Шу зайл уч кун ўтди. Бугун эса ўғлининг тўйи. Аёл ишга ҳам оёғи тортмади. Кун бўйи уйдан чиқмади. Укаси эса бугунги кун улар учун оғир бўлишини сездими ёки севимли опасининг юзларидаги изтиробларга тоқат қилолмасданми, ё тараддуди шу кунга тўғри келдими, хотини, икки боласини олиб қайнотасиникига жўнаб кетди.
Ҳайҳотдек ҳовлида аёл ёлғиз қолди. Сўнгсиз дардли ўйлари билан “Наҳотки келмаса ўғлим, икки сингилчасининг айтиб кетгани ҳисобга ўтиб кетаверадими? Наҳотки, ўғли шунчалар тошбағир, беоқибат. Бунчалар бепарволик, туққан онасига нисбатан нафратни у қаердан олди?! Ахир уни кўчаю мактабида, ҳатто узоққа ўқишга кетиб, бир келиб-кетар найтлариям йўл пойлаганлари, бўйига термулиб интилганларини наҳотки сезмаса?
Наҳотки, шунча ҳаракатлари билан ҳам оналик меҳр-муҳаббати, содиқлиги, интизорлигини билдиролмаган бўлса? Ўғли эса ҳамон қочади, ҳамон бепарво.
Қуёш ботиш арафасига келди. Аёлга гўё ҳозир ҳам ўғли уйига кириб келадигандай, уни тўйига бошлаб кетадигандек туюларди. Тўй дараги чиққандан буён аёл ҳамон шунга ишонар, ҳамон шуни кутарди.
Ўғли келади-да:
– Онажон, юринг, менинг энг бахтли куним, сиз учун ҳам бахтли кун. Тўйимга олиб кетгани келдим, —дейди.
– Йўғ-е, – жавоб қилади у, ичида севинч гулхани ловиллаётган бўлса ҳам сир бой бермай, – мен қандоқ бораркинман. Бувинг, даданг, ўгай онанг мени сиғдиришармикин, жоним болам?
– Қўйсангиз-чи,—дейди ўғли унинг бағрига бош қўйиб гуноҳкорона, – сизсиз менинг тўйим ўтармиди. Биламан, ҳаммасини биламан, сиз мени яхши кўрасиз, сизда айб йўқ. Улар ҳеч қачон менга снздек қадрдон, сиздек азиз бўлолмайди. Кечиринг мени, ёш эдим, олдин тушунмаганманда…
Жамила ўшандан кейин “ҳозир, ҳозир” дея ўғлининг пешонасидан ўпади, сўнг тайёргарлик кўради. Улар учун атаб олган қимматбаҳо сарполарни, тақинчоқларни олиб ўғли билан бирга кетади. Боришгач келинига, ўғлига атаганларини ҳамманинг олдида тақдим этади. Сўнг ўғлининг чан ёнига ўтиради.
Бирозгина, бирозгина.
Ўша дақиқалар учун у умрини қурбон қилишға ҳам тайёр. Энг лаззатли, энг ажойиб дамлари бўлиб қолади ўша дакиқалар.
