скачать книгу бесплатно
Sonra yatağıma girdim. Rinaldi isə kitab oxumağa davam etdi.
6
İki gün boyunca postlara baş çəkdim. Hər dəfə də evə qayıdanda artıq çox gec olurdu. Odur ki miss Barkli ilə ancaq üç gün sonra, axşam görüşə bildim. Bağda olmadığı üçün onu hospitalın dəftərxanasında gözləməli oldum.
Gördüm ki, Ketrin Barkli vestibülə girdi. Mən ayağa durdum.
– Axşamınız xeyir, mister Henri, – dedi.
– Axşamınız xeyir, – dedim.
Biz xiyabandan dönüb ağacların altındakı cığırla getdik. Mən onun əlindən tutdum. Sonra dayanıb onu öpdüm. Bir qədər getdik və yenə ağacın altında dayandıq. Onu özümə tərəf çevirdim. Gördüm ki, gözləri qapanıb. Mən onun yumulmuş gözlərindən öpdüm. Ağlımdan keçdi ki, görünür, azca ağlı çatmır. Bilirdim ki, Ketrin Barklini sevmirəm, heç sevmək fikrində də deyiləm.
O, aşağı, otlara baxırdı.
– Sizinlə pis bir oyuna başlamışıq.
– Nə oyun?
– Özünüzü bilməməzliyə vurmayın.
– Siz başqa adamların fikrini həmişə duya bilirsiz?
– Həmişə yox. Lakin sizinkini duya bilirəm. Özünüzü elə göstərirsiz ki, guya məni sevirsiz. Buna ehtiyac yoxdur.
– Axı, həqiqətən, mən sizi sevirəm.
– Bəli, siz mehribansız. Deməli, bundan sonra da mənim yanıma gələcəksiz?
– Əlbəttə.
Mən onu öpmək istədim. O etiraz etdi.
Ertəsi gün birinci dağ postuna getdim. Geri qayıdanda maşını köçürülmə məntəqəsinin yanında saxladım. Burda yaralı və xəstə əsgərlər qeydiyyatdan keçir, onların hansı hospitala göndərildiyi qeyd olunurdu. Maşını özüm sürürdüm. Sükanın arxasında oturub gözləyirdim, sürücü sənədləri qeydiyyatdan keçirməyə aparmışdı.
Alay artıq çoxdan keçib-getmişdi. Lakin öz manqaları ilə addımlamağa taqəti olmayıb geri qalanlar hələ də yanımdan ötüb-keçməkdə idilər. Onlar əldən düşmüşdülər, hamısı tər və toz içindəydi. Bəziləri xəstəyə bənzəyirdi. Birdən yolda bir əsgər göründü. O dayanıb yolun kənarında oturdu. Yanaşıb soruşdum:
– Sizə nə olub?
– Mənim qarnımda şiş var.
– Bəs niyə piyada gedirsiz, niyə hospitalda deyilsiz?
– Buraxmırlar. Leytenant deyir ki, guya mən özümü yalandan xəstəliyə vurmuşam.
– Əgər biz cəbhəyə yaxın olsaydıq, mən sizi birinci tibb məntəqəsinə təhvil verərdim. Lakin burda – arxada sənədsiz olmaz.
– Əgər qayıtsam, məni əməliyyat eləyəcək, sağalan kimi isə ön xəttə basacaqlar. Siz istəyərsiniz həmişə ön xətdə olasız?
– Yox, – dedim.
– Ah, lənətə gəlsin bu müharibəni…
– Bura bax, – dedim, – səni burda salacağıq. Başını yerə elə vur ki, alnında şiş əmələ gəlsin. Geri qayıdanda bunu bəhanə eləyib səni hospitala apararam.
Maşını saxlayıb həmin əsgəri düşürtdük.
– Leytenant, məni elə burda tapacaqsız, – o dedi.
– Hələlik, – dedim.
Yolumuza davam etdik. Bir az keçəndən sonra yaralıları təhvil verəcəyimiz hospitallara çatdıq.
Geri qayıdarkən sükan arxasında özüm oturmuşdum. Boş maşını sürətlə əsgərin gözlədiyi yerə qovurdum. Yolun ortasında sanitar arabası göründü. İki sanitar həmin əsgəri qaldırırdı. Burnu sıyrılmış, qanlı yarasının üstü toza bulaşmışdı.
– Leytenant, görün necə şişib?! – deyə qışqırdı. –Amma çarə yoxdur. Onlar ardımca gəliblər.
Mən villaya qayıdanda saat 5 idi. Çoxdandı ki, Birləşmiş Ştatlara məktub yazmırdım. Yazmağa elə bir şey də yox idi. Sadə bir poçt kartoçkası yollamağı qərara aldım. Yazdığım mətn də sadəydi: «Mən sağ və salamatam». Belə kartoçkaları Amerikada çox xoşlayırdılar.
Hücum birisi günə təyin olunmuşdu. Mən maşınlarımla Plavaya getməli idim.
Sağ sahildəki orduda Hersoq Aosta vardı. O, kralın əmisi idi və üçüncü orduya komandanlıq edirdi. Biz ikinci ordudaydıq. Üçüncü orduda bir neçə ingilis batareyası vardı. İngilis ordusunda qulluq etsəydim, daha yaxşı olardı. Hər şey asan başa gələrdi. Ancaq bu hər an ölüm təhlükəsi ilə üzləşməyə bərabər idi. Sanitar dəstəsində isə belə təhlükə çox azdır.
Düzdür, bəzən ingilis sanitar maşınlarının sürücüləri də həlak olurdular. Lakin mən bilirdim ki, ölməyəcəm. İllah da bu müharibədə… Bu müharibənin mənə heç bir dəxli yoxdu. Ürəkdən arzu edirdim ki, müharibə qurtarsın. Bəlkə, bu yay qurtardı. Bəlkə, avstriyalıları əzdilər. Avstriyaya getmək istərdim, amma müharibənin olmadığı Avstriyaya. Şvarsvaldda, Qarsda olmaq istərdim. Doğrudan, bu Qars hardadır? Döyüşlər indi Karpat dağlarında gedirdi. Ora getməyi çox arzulayırdım.
Bu fikirlər içində zabitlər yeməkxanasına yollandım. Keşiş yenə oradaydı. Yenə onunla məzələnirdilər. Şam edib villanın qəbul otağına gəldim. Ketrini gözləyirdim. Kimsə vestibülə girdi. Elə bildim Ketrindi, ayağa durdum. Ancaq bu, miss Ferqyuson idi.
– Salam, – o dedi. – Ketrin məndən xahiş elədi deyim ki, bu gün sizinlə görüşə bilməyəcək.
– Xahiş edirəm, ona deyəsiz ki, mən çox məyus oldum.
– Deyərəm.
– Bəlkə, mən sabah gəlim?
– Gəlin.
– Təşəkkür edirəm, – mən dedim. – Gecəniz xeyrə qalsın.
Qəbul otağından çıxdım. Birdən-birə darıxmağa başladım.
7
Növbəti gün öyrəndik ki, çayın yuxarı sahillərində hücum əməliyyatı başlamalıdır. Biz də dörd maşınla ora getməliydik. Mən birinci maşında oturmuşdum. İngilis hospitalının yanından keçəndə maşını saxlatdırıb düşdüm. Tələsik addımlarla xiyabanı keçdim. Qəbul otağına daxil olub miss Barklini çağırmağı xahiş etdim.
Onun arxasınca sanitar göndərdilər. Çox keçmədən sanitar Ketrinlə birlikdə qayıtdı. Mən ona dedim:
– Gəldim ki, sizdən hali olum. Dedilər növbədəsiz. Xahiş elədim ki, çağırsınlar.
– Mən lap yaxşıyam, – o dedi.
– Mən getməliyəm.
– Bir dəqiqəliyə sizinlə çıxaram.
– Mən elə indi yola düşürəm.
– Bəs nə vaxt qayıdacaqsız?
– Sabah.
O nəyi isə boynundan açıb ovcuma qoydu.
– Bu, müqəddəs Antoni medalyonudur, – dedi.– Sabah axşam gəlirsiz.
– Məgər siz katoliksiz?
– Xeyr. Ancaq deyirlər ki, bu, çox kömək eləyir. Ağıllı olun. Özünüzü qoruyun.
Ayrıldıq. Geri döndüm. Gördüm pilləkənlərin üstündə dayanıb. Mənə əl elədi, mən də ona öpüş göndərdim. Maşına mindim, yola düşdük. Əlimdəki medalyonu silkələdim. Sürücü onu görüb dedi:
– Məndə də var, – sonra köynəyinin altından öz medalyonunu çıxarıb göstərdi.
Sürücünün təkidiylə mən də miss Berklinin bağışladığı medalyonu sinəmdən asdım.
Nəhayət, gəlib çayın yuxarısına çatdıq. Buradakı təpənin üstündən baxanda digər sahildəki dağların yamacında avstriyalıların müşahidə qurğularını gördüm.
Maşınları kərpic zavodunun xarabalıqları içində saxlamışdıq. Baş həkim balacaboy adam idi, bığlarını yuxarı eşmişdi. Mayor rütbəsindəydi. O dedi ki, hər şey yaxşı qurtarsa, məni mükafata təqdim edəcək.
Hücumun nə vaxt başlayacağını xəbər aldım. Cavab verdilər: gecə yarısı. Sürücülərin yanına qayıtdım. Onlar blindajda oturub söhbət edirdilər. Mən içəri girən kimi susdular. Onların dördü də mexanik idi və müharibəyə nifrət edirdilər. Blindajın yeri isti və quru idi. Kürəyimi divara söykəyərək oturdum.
Passi ehtiramla dilləndi:
– Müharibədən pis heç nə yoxdur.
– Hamı müharibəyə nifrət edir, – digəri onun sözlərinə qüvvət verdi.
– Ölkəni axmaq adamlar idarə eləyir. Bax biz də onların axmaqlığı sayəsində müharibəyə ürcah olmuşuq.
– Bu adamlar müharibədən varlanırlar da.
– Bəziləri heç varlanmır da, – Passi adlı mexanik dedi. – Onlar müharibəyə axmaqlıqdan bais oldular.
– Ta bəsdir, – Manyera adlı başqa bir mexanik dedi. – Çox uzunçuluq elədik.
– Bizə yemək verəcəklərmi, leytenant? – Qavutssi adlı mexanik soruşdu.
– İndicə öyrənərəm, – dedim.
Mexaniklərdən biri – Qordini mənimlə bərabər çıxdı.
Artıq zil qaranlıq idi. Projektorların uzun işıqları dağların üzərində dolaşırdı. Biz zavodun həyətindən keçdik və baş sarğı məntəqəsinin yanında dayandıq. Bayırda qapının üstündə talvar vardı. Gecə küləyi qaranlıqda qurumuş yarpaqları xışıldadırdı. İçəridə işıq yanırdı. Baş həkim yeşiyin üstündə oturub telefonla danışırdı. Həkimlərdən biri mənə dedi ki, hücum bir saat təxirə salınıb. Baş həkim telefondan aralandı.
– İndi başlayacaq, – o dilləndi. – Qərara aldılar ki, təxirə salmasınlar.
Bir dəqiqədən sonra isə arxamızdakı topların hamısı atəş açdı.
– Bəs yemək hanı? – mən baş həkimdən soruşdum. O, deyəsən, eşitmədi. Bir də soruşdum.
– Hələ gətirməyiblər.
Bu vaxt böyük bir mərmi zavodun həyətinə düşüb partladı. Ardınca digəri… Partlayışın gurultusu içində kərpic qırıntılarının səsi eşidilirdi.
– Yeməyə bir şey tapılar?
– Bir az makaron yeməyi var, – baş həkim cavab verdi.
– Nə var, verin.
Baş həkim sanitara nəsə dedi. O, binanın digər başına gedib qazançanın içində soyuq makaron gətirdi. Mən onu Qordiniyə verdim.
Zavodun həyətinə çıxıb qaçmağa üz qoyduq. Sahildə mərmi partladı. Daha bir mərmi də yaxınlığımıza düşdü. Hər ikimiz üzüqoylu yerə uzandıq. Gurultu səsi kəsən kimi Qordini ayağa durub blindaja qaçdı. Mən də onun ardınca yüyürdüm. Üç sürücü əvvəlki kimi blindajda divarın dibində oturmuşdu.
– Buyurun, – deyib qazançanı Qordinidən alaraq onlara uzatdım. Sürücülər irəli gəldilər. Çəngəl yoxdu. Dördü də çənəsini lap qazançanın içinə salıb yeyirdilər.
Bayırda gurultu səngimir, yer aramsız titrəyirdi. Biz isə yeməyə davam edirdik. Birdən növbəti partlayış eşidildi və əcaib səslər gəlməyə başladı. Qəfildən ətraf ağ, sonra isə qırmızı rəngə boyandı. Bu qırmızı burulğan məni göyə fırlatdı. Öncə elə bildim ölmüşəm. Lap yanımda kiminsə: «Ana! Ay ana!» – deyə inildədiyini duydum. Birtəhər yana çevrildim. Bu, Passi idi. Mən ona toxunanda çığırdı. Ayaqları mənə tərəf uzanmışdı. Ani bir işıq düşdü. Gördüm ki, onun hər iki ayağı dizdən yuxarı parça-parça olub. Bir ayağı tamam yerindən qopub ayrılmışdı. O biri isə əzələlərdən və parçalanmış şalvarından asılı qalmışdı. Kəsilib qopmuş ayaq öz-özünə səyriyirdi. Passi əlini dişləyə-dişləyə zarıyırdı: «Ay ana, ana! İlahi, mənə ölüm ver! Dözə bilmirəm, dözə bilmirəm…» Sonra əlini dişləyərək sakitləşdi. Qopmuş ayağı isə hələ də səyriməkdəydi.
– Xərək, xərək! – deyə qışqırdım. Passinin ayağını sarımaq üçün ona doğru sürünmək istədim, ancaq yerimdən tərpənə bilmədim. Yenidən cəhd elədim. Birtəhər dirsəklərimin üstündə sürünərək Passiyə yaxınlaşdım. Səsi gəlmirdi. İstədim köynəyimin ətəyindən cırıb ayağını sarıyam. Ancaq parça möhkəm idi. Çox keçməmiş məlum oldu ki, sarğı bağlamağa ehtiyac qalmayıb. Artıq Passi ölmüşdü. Qalan üç nəfərin başına nə gəldiyini müəyyənləşdirmək lazım idi. Birtəhər belimi düzəldib oturdum. Yalnız bu vaxt fərqinə vardım ki, yaralanmışam. Qəfil düşən işıqda ayaqlarımın qan içində olduğunu gördüm.
Kimsə qoltuğumdan yapışdı, başqa birisi də ayaqlarımdan qaldırdı.
– Mənəm, Manyeradır, – qoltuğumdan yapışan şəxs dedi və mən onu yalnız indi tanıdım. – Biz xərək dalınca getmişdik, ancaq tapa bilmədik. Necəsiz, cənab leytenant?
– Qordiniylə Qavutssi hanı bəs?
– Qordini məntəqədədir, yarasını sarıyırlar. Qavutssi isə hazırda ayağınızdan tutub. Siz ağır yaralanmısız?
– Bilmirəm… Qordiniyə nə olub?
– Şükür, yaxşı qurtarıb.
Sarğı məntəqəsinin qarşısında çoxlu yaralı uzanmışdı. Ölüləri bir kənara yığmışdılar. Həkimlər qollarını çiyinlərinə qədər çırmayıb işləyirdilər; qəssab kimi qana bulaşmışdılar. Yaralılardan bəziləri zarıyırdılar, ancaq əksəriyyəti sakitcə uzanmışdı. Hava soyuyurdu. Biz məntəqəyə çatan kimi Manyera feldşer gətirib gəldi, hər iki ayağıma sarğı qoydular. Feldşer dedi ki, yaraya palçıq dolduğuna görə qan itkisi azdır. Əməliyyat olunacağımı bildirdi. Manyera dedi ki, Qordini maşını sürə bilməyəcək: çiyni sınıb, başından isə yaralanıb. Manyera və Qavutssi yaralıları öz maşınlarına yığıb getdilər. Hərəsində iki sanitar olan üç ingilis maşını gəldi. İngilis sürücülərdən biri mənə yanaşdı.
– Yaranız ağırdır? – soruşdu. O, ucaboy adam idi, polad sağanaqlı gözlük taxmışdı.
– Ayaqlarımın ikisi də qan içindədir.
– Mən sizi şəhərdə görmüşəm. Dedilər, siz amerikalısız.
