скачать книгу бесплатно
?арт кiсiнi? ??пиясы
?ани Бейсен ?аламгер
Б?л кiтапта?ы о?и?а 1951 – 1954жылдары бол?ан. Латвия т?бiндегi со?ыс кезiндегi ?аза? солдатыны? басынан ?ткен о?и?а.
?ани ?аламгер
?арт кiсiнi? ??пиясы
?ани ?лихан
Бол?ан о?и?а желiсiмен
– ?мiр бойы ?кiнiп келемiн, – деп ??гiмесiн бастады ?ырман басында жат?ан ?арт кiсi. Сонау 1997жылы бидай басына бар?анда?ы бейтаныс ?арияны? ??гiмесi осылай басталды. Жас баламын, д?рет алу?а ??ман?а суын жылытып беремiн, тама? алдынан ?олына су ??ямын, барынша сыйлап "Сiз отыра берi?iз, мен ?зiм шы?ып ?арайлап келемiн" деп алдына т?се бердiм. Т?спей ?айтемiн, жасы жетпiске таяп ?ал?ан ?арт кiсi к?нi бойы т?нжырап ж?редi. ?з ?зiмен к?бiрлеп ??гiмелесiп ?ойып, ?аба?ы бiр ашылмайды. Алып денелi ата к?дiмгiдей салма?ты да зiлдi с?йлейдi. С?зi де ?ткiр, к?зi де ?ткiр. Бiр ?ара?анда с?сты к?рiнгенiмен т?с ?айта тез тiл табысып кеттiм. Ата ендi ашылып с?йлей бастады. Ананы – мынаны айтып ?алжы?дай бастады. К?н кешкiре ?лгi атаны? к?зiнен м?? кетiп, ж?зiне к?лкi ?йiрiле бастады.
Сонда ?ана ашы? ??гiмеге к?шiп:
– Балам маманды?ы? бар ма? – деп с?рады.
– Жо? ата- дедiм .
Онан ?рi мазаламады. Заманны? менi? т?сымда ?урап кеткенiн айтып налы?ан болды. Бiра? осы ал?ау – дал?ау заман кетiп, жа?сы ?мiр с?ретiнiмiздi айта келе:
– Сонда ?ай маманды? иесiн та?даушы едi?, егер м?мкiндiгi? болса? – деп с?рады. ?рине, мен журналист бол?ым келетiнiн, бiра? о?у?а т?се алма?анымды, ал мына кiтапты ?шiншi ?айтара о?ып жат?анымды айтып ?олымда ж?рген "Бес ?асыр жырлайды" деген кiтапты к?рсеттiм.
– Ала?дама балам, ?лi жассы?. Биыл болмаса келесi жыл т?серсi?, талабы? болса тау?а шы?асы?, жетiстiктерге жетесi?, – деп бiр ?айырды.
Мен болсам ендi ма?ан о?уды? керегi жо?ты?ын, себебi, ?йленiп ?ой?анымды айттым. "?йленiп ?ой?ам" деген с?зiме жалт б?рыл?ан ?арт кiсi:
– Бала? бар ма? – деп с?рады. Мен балам жо? екенiн, ?йленгенiме ?лi бiр ай да бола ?ойма?анын айттым.
??гiме осылай ?рбiдi. ?рбiгенде ?андай с?з. С?зге жал?асып атаны? с?зiн ?нсiз отырып ты?дай бердiм.
"Мен ?скерге кеткенде 1951 жылды? к?ктемi едi. Ол кезде ?скерде болу ?азiргiдей, белгiленген екi жыл емес, кемi ?ш жыл, тiптi бес жылдап ж?рiп ?айт?андар болды. Мен сол кеткеннен мол кетiп, т?рт жыл ж?рiп ?айттым. Балты? жа?алауында?ы жа?а ашыл?ан ?скери б?лiмшеде болдым. Б?л ?азiргi Латвия республикасы" деп барып бiр – а? то?тады. "?скерге келуiм сол екен, он ша?ты жiгiттi ?ш ай о?у?а жiбердi. ?ш ай бойы о?ытып машина ж?ргiзетiн шопырлар дайындады. Содан ?скери б?лiмшелерге б?лдi. Менi осы Балты? те?iзiнi? бойында?ы жа?а б?лiмшеге жiбердi. Келген к?ннен а? командирдi? машинасына отырып шопыр болып шы?а келдiм. Содан не керек, командирiм отыздан кеткен “хохол” жiгiтi болды.Тез тiл табысып кеттiм. ?атты ?ол командирiм болса да менiмен ?те ж?мса? с?йлесетiн. Ол кездерi командирлерге б?лiмшеден продукт берiлетiн. Соны апарып беруге, б?лiмшеге ?арама – ?арсы орналас?ан к?шенi? ар?ы жа?ында?ы екi ?абатты ?йдегi командирiмнi? ?йiне апарып беретiнмiн. Б?л осылай жал?аса бердi. К?нiне продукты апарамын. Бертiн келе тiптi бiр к?нде екi рет апаратын болдым. С?йтiп ж?рiп командирдi? келiншегiмен достасып та ?лгiрдiм. Б?лiмшеден шы?амын да ?йiне ?араймын. К?ретiнiм сол командирiмнi? келiншегi болатын. Ол да менi са?ына к?тiп т?р?андай к?рiнетiн. К?з?арасы да ?атты ?згергенi белгiлi, о баста "солдат" деп м?рнын ш?йiретiн сары бас сыл?ым келiншек, ендi ма?ан "солдатик дейтiн болды. К?лiп ?арсы алатынды шы?арды. Тiптi ?йге кiр дейтiндi шы?арды.
Бойымда ?аным тасып т?р?ан ?аншама жас болсам да, командирдi? боса?асын аттау?а батылым бармай ж?рдi" деп с?зiн жал?астырды ата.
"Сонымен не керек осы менi? к?нделiктi ж?мысыма айналып кеттi. Кейде картоп тушенька нанды т?ске дейiн апарсам, т?стен кейiн ?са?-т?йек н?рселердi алып ?айта баратынды шы?ардым. Б?лiмшедегi ж?мысым болса та?ерте? машинаны от алдырып ала?ды бiр айналып ж?рiп ?ту, сонан со? ?з командирiме машина ж?ргiзудi ?йрету. Бас?а iстейтiн ж?мысым жо?. К?ндер осылай сыр?ып екi ай к?здi ашып – ж?м?анша ?те шы?ты. Менi? бiр ойым ауылда ?ал?ан шешем мен екi бауырым да болса, а?ыл есiм "Татюша" дейтiн командирдi? ?йелiнде болды. Ойлап ?оямын “кет ?рi” емес сия?ты. Сары шашты сыл?ым с?лу ма?анда ?найтыны жасырын емес. ?зiнi? менен бес – алты жас?а ?лкендiгi болмаса, ?п – ?демi талдырмаш келген с?йкiмдi келiншек. Осылайша санам жан – жа??а ж?гiрiп, ??ша?тай салу?а ы??айланып барамын да, к?лiмдеп есiк аш?анын к?ргенде ая? ?олымнан жан кетiп ?атамын да ?аламын. ?атпай ?айтем, негiзi д?рыс емес екенiн мен де бiлем, ол да бiледi. Капитан шендi Летченко (Лещенко болуы да м?мкiн осы?ан ??сас) ?з командирiм ?ой. "Сезiп ?ойса, Сiбiр айдатса" деген ?рей та?ы бар. Ол заманда Сiбiр айдау, Итжеккен, Барса келмес деген с?здерден ?атты ?ор?ушы едiк. Себебi, б?л с?здер менi? шешемнi? туыс?андарын да айналып ?тпегенi бар. Ал командирдi? сыл?ымы болса, мен бар?ан сайын а? халатты? т?ймесiн шала iлдiрiп шы?ып тiптi “солдатик “деп басымнан сипайтынды шы?арды. Ол ол ма, келесi бiр бар?анымда ?олымнан ?стап ?йiне кiргiзiп алып:
– Жа?ында стрельба?а кетесi?дер. Сендерге “Калаш“ деген жа?а мылты? келе жатыр. Бiра? сен абайла, айнала?ны? б?рi со?ыс к?ргендер, ?ан к?ргендер, есi д?рыс еместер, ал сен ма?ан керексi?, – деп бетiмнен ш?п еткiзiп с?йiп алмасы бар ма? Т?ла бойым м?здап сала бердi. ?оры??аным сонша тезiрек кеткiм келiп есiкке ?арай ы??айландым да, дiрiлдеп, ?алшылдап кеттiм. Дiрiлдемей ?айтемiн, есiктi? о? жа?ында кеудесi орден – медаль?а толы командирiмнi? портретi т?р. "Со?ыс к?ргендер, ?ан к?ргендер а?ыл есi кемiстер" деген с?з есiме т?сiп, онан сайын ?ор?ып з?рем ?шып шы?ып ?аша ж?нелдiм. Б?лiмшеге жетiп ендi бармаймын деп шештiм. Ал командирiм болса “?алай, аман – сау апарып келдi? ба?” – деп бiр ауыз с?ра?аны болмаса л?м – мим деп жа?ын ашпай ??ша? – ??ша? ?а?аз к?терiп анда – м?нда ж?редi де ?ояды. Мен болсам сол к?нi – а? ы??айын тауып с?йлесiп ?з командирiме бар?ым келмейтiндiгiн жеткiздiм.
– Барасы? ! – деп кесiп тастады. Сен сол ?шiн де бас?а жатты?уларды? б?рiнен босатыл?ансы?. Екiншi рет б?л с?з тал?ы?а салынбайды, – дедi ?ат?ылдау дауыспен. Амалсыз басымды изедiм. Онан бас?а шарасыз да едiм.Бiр ?ызы?ы себебiн де с?ра?ан жо?. Не ?шiн? Неге бармайсы?? – деп те с?рамады.
Осылайша ертесiне бiр ?а?аздарды алып та?ы бардым. Татюша болса ?деттегiдей к?лiмдеп т?рып, ?йге кiр дегендей ишара бiлдiрдi. ?йге кiрдiм. Шашымнан сипай бастады. Желке т?сымды ?ысып – ?ысып жiбердi де, графиннен бiр стакан су ??йып “?ане, солдатым, тартып жiбер”деп ?зi ?сынды. К?зiмдi ж?мып тартып жiбердiм. Тартуын тарттым – ау, бiра? тыныс ала алмай ?луге айналдым. Ар?амды ?а?ып жат?ан келiншек “у?” деп тыныс ал?анымда барып, бiр – а? то?тады да ?стiмдегi а? ж?кетiмдi сыпырып тастады. Мойныма орал?ан бiлегiмен ??ла? т?сыма со?ыл?ан ысты? демi менi сол жерде – а? еденге жы?ты. Есiм кетiп талы?сып жатсам да, бойымды билеген ?рейден ойымды тез жинап алып, ?стiмде отыр?ан келiншектi итерiп тастадым. Ол ?айта ?мтылды. Мен болсам екi ?олын мы?тап ?стап алдым да тырп еткiзбей ?ойдым. Ол ендi жалына бастады “болмайды” деп кесiп айттым. Амалы бiткен келiншек ендi менi? ?олымды тiстей бастады. Жылау?а айналды. Кенет о? ?олымнан сытылып кеттi де, шапала?пен тартып жiбердi. Ес жиып ?лгiрем дегенше ?стiме ?айта отырып алды. Іс бiттi, мен жалма – жан киiнiп алдым да, ?аша ж?нелдiм .”Солдатик мой” деп ай?айлап ол ?алды. Сол к?нi б?лiмшеде ?й?ысыз та? атырдым. ?ара басым ?азандай болды. Ауылда ?ал?ан шешемдi ойладым. Екi бауыры "Халы? жауы" деп, та?ы екi бауыры со?ыс деп кетiп ?айта келмеген шешемнi? “бауырымдап“ е?iреп жылап ж?ргендерi к?з алдыма келдi. Бiра? менi? бас?а жолым болмады. Ертесiне де сол ?дет екi тушенькамен жарты ?ара нан апардым. Та?ы да сол болды. Б?л ретте мен ендi батыл ?имылдай бастадым. ?ара к?шке салып езiп жiбердiм. Ол болса жа?ы тынбай жа?сы с?здi? б?рiн айтып бал?ып жатты. Ж?мысым бiттi та?ы кеттiм. Т?стен кейiн та?ы жiбердi. Та?ы да осы болды. Ендi б?рын?ыдай емес ернiн с?лiкше сорып жабысып киiмiн шешiп тастадым. Ол менi шешiндiрдi. Сол к?йi iшке енiп т?секке кеп ??лады?. А? тер, к?к терiмiз шы?ып ж?мысымыз бiттi. Ендi б?л менi ма?тай бастады. Мен болсам сол бая?ы ?детiме басып киiне бастадым. ”Кетпейсi?” деп ашу ша?ырды. Сонымен шарасыз к?йде отырып та?ы бастадым. Б?л ендi ол ойла?андай болды. ?стiме шы?ып ?рi – берi секiрумен ая?талды. Осылайша екi – ай та?ы ?ттi. Ендi батылым жетiп ?зiм ??ша?тап, ?зiм к?терiп алатынды шы?ардым. Аймалап с?йiсуден бастайтын д?режеге жеттiк. Б?рын?ыдай ?ор?ыныш ?алмады. Емiн – еркiн ?имыл?а к?штiк. Барынша созу?а тырыс деушi едi созыл?анынша создым (уа?ытты). Айызы ?анып ?алады, ?зiм де сезiп ж?рдiм. Осылай ойнап ж?рiп та?ы да бiр – екi ай ?ттi. Бiр к?нi кешке ?арай к?ндегi ?детiмiзге басып махаббат майданына т?сiп жатты?. Жан алып, жан берiсiп ессiз к?йде от боп жатты?. ?ызы?ты? к?кесi сонда болды. Тарсылдатып бiреу кiрiп келдi. Шошып кеттiм де есiкке ?мтылдым. З?рем ?алмады. ?луге дайындалдым. Себебi, кителiн шешiп, iлгiшке iлiп жат?ан менi? командирiм едi....
