Amerika. İtkin düşmüş

скачать книгу бесплатно


– Amma, – cənab Yakob təkrar etdi və bir qədər qətiyyətsiz addımlarla Karla doğru getdi, – belə isə mən sənin dayın Yakob, sən isə mənim əziz bacıoğlumsan. Mən həmişə bunu hiss edirdim! – o, baş verənləri səssiz-səmirsiz qəbul edən Karlı qucaqlayıb öpməzdən əvvəl kapitana dedi.

– Sizin adınız nədir? – cənabın onu ağuşundan buraxdığını hiss edən Karl kifayət qədər hörmətlə, lakin tamamilə soyuqqanlı və fikrində bu hadisənin ocaqçı üçün hansı nəticələrə gətirə biləcəyini əvvəldən tapmağa çalışaraq soruşdu. Bunun Şubala xeyri olmayacağı ilk baxışdan məlum idi.

– Cavan oğlan, nə qədər bəxtəvər olduğunuzu başa düşün! – Karlın sualında cəmiyyətə özünün cib dəsmalı ilə silməkdə olduğu həyəcanlanmış sifətini göstərmək istəmədiyi üçün pəncərə tərəfə getmiş cənab Yakobun heysiyyətinə toxunacaq bir şeylər hiss edən kapitan ucadan dedi. – Bu, cənab senator Edvard Yakobdur və o, sizin dayınızdır. Bundan sonra sizi parlaq gələcək gözləyir, siz güman ki, bunu heç cür gözləmirdiniz. Bunu mümkün qədər anlamağa çalışın və özünüzü ələ alın!

– Əlbəttə, mənim Amerikada Yakob dayım, anamın qardaşı var, onun da adı Yakobdur, lakin soyadı, təbii ki, mənim anamın qızlıq soyadı ilə eyni – Bendelmayerdir.

– Cənablar! – pəncərənin yanındakı sığınacağından cəld geri qayıdan senator, Karlın sözlərini nəzərdə tutaraq az qala qışqırdı.

Liman məmurlarından başqa hamı – bir hissəsi sanki təsirlənərək, digərləri isə donuq sifətlə – ucadan güldü.

«Mənim dediyim o qədər də məzəli deyildi», – Karl fikrindən keçirdi.

– Cənablar, – senator təkrar etdi, – mənim və sizin istəyinizə zidd olaraq, siz kiçik ailə səhnəsinin iştirakçısı oldunuz, ona görə də mən sizə izahat verməyə bilmərəm, çünki, gümanıma görə ancaq cənab kapitan, – bu yerdə onlar bir-birinə yüngül təzim etdilər, – məsələdən tam halıdır.

«İndi mən doğrudan da hər sözə diqqətlə qulaq asmalıyam» – Karl fikirləşdi və kənara baxaraq, sevinclə ocaqçının yavaş-yavaş həyata qayıtdığını gördü.

– Amerikada olduğum uzun illər ərzində – əlbəttə «olmaq» sözü Amerika vətəndaşına, mən isə sümüklərimin iliyinə qədər Amerika vətəndaşıyam, uyğun gələn söz deyil, – özümün avropalı qohumlarımla heç bir əlaqəm olmayıb; birincisi bunun səbəblərinin buradakılara bir aidiyyəti yoxdur, ikincisi isə bu barədə danışmaq mənim üçün çox ağırdır. Mən onları sevimli bacıoğluma açacağım andan qorxuram da, hərçənd, çox ehtimal ki, onun valideynləri və yaxınları haqqında açıq danışmaqdan qaçmaq da mümkün olmayacaq.

«Onun mənim dayım olmasına heç bir şübhə yoxdur; yəqin sadəcə soyadını dəyişib», – Karl öz-özünə dedi və qulaq asmağa davam etdi.

– Hal-hazırda valideynləri – gəlin hər şeyi öz adıyla çağıraq – zəhlətökən pişiyi evdən bayıra çıxartdıqları kimi, mənim əziz bacıoğlumu da evdən bayıra atıblar. Bacıoğlumun tutduğu və buna görə də cəzalandırıldığı işləri təmizə çıxarmaq istəmirəm, lakin bu, adının özündə kifayət qədər üzr olan işlərdəndir.

«Pis səslənmir», – Karl fikirləşdi, – amma, yenə də onun hər şeyi danışmasını istəməzdim. Hərçənd o hər şeyi bilə də bilməz. Haradan bilsin ki?»

– Beləliklə, – dayı bambukdan olan əl ağacını qarşısına qoyub, bir qədər əyilərək ona söykəndi və bununla da vəziyyəti çulğaması qaçılmaz görünən lazımsız ciddiyyəti aradan qaldıra bildi, – beləliklə İohanna Brummer adlı, otuz beş yaşlı qulluqçu qadın onu başdan çıxartmışdır. «Başdan çıxartmışdır» deməklə bacıoğlumun xətrinə dəymək istəmirəm, lakin bu qədər yerinə düşən başqa bir söz tapmaq çətindir.

Dayısına artıq kifayət qədər yaxınlaşmış Karl, dayısının dediklərinin otaqdakılara necə təsir etdiyini onların üzündən oxumaq üçün başını qaldırdı. Heç kim gülmürdü, hamı ciddi və səbrlə qulaq asırdı. Həm də senatorun bacısı oğluna ilk imkan düşən kimi gülmürlər. Təkcə ocaqçının Karla yüngülcə gülümsədiyini qeyd etmək olardı, amma bu, birincisi həyata qayıtmağın yeni əlaməti, ikincisi isə tamamilə bağışlanılan idi, çünki Karl kayutda indi ictimaiyyətə məlum olmuş faktı gizlətmişdi

– Və bu Brummer, – dayı davam etdi, – mənim bacıoğlumdan, xaç suyuna çəkmə zamanı, şübhəsiz ki, bacıoğlumun sözarası yada salmış olduğu, lakin xoşbəxtlikdən qızda güclü təəssürat buraxmış sadə şəxsimin şərəfinə Yakob adı verilmiş möhkəm bir oğlan uşağı doğub. Niyə xoşbəxtlikdən? Çünki valideynlər uşağı saxlama xərclərindən və ümumiyyətlə onlara toxuna biləcək hər cür qalmaqaldan qaçmaq üçün, – nə oranın qanunlarını, nə də onun valideynlərinin vəziyyətini bilmədiyimi bir daha vurğulamaq istəyirəm, – beləliklə, uşağı saxlamaq üçün vəsait verməmək və başqa qalmaqallardan qaçmaqdan ötrü öz oğlanlarını, mənim əziz bacıoğlumu məsuliyyətsiz olaraq kiçik maliyyə vəsaiti ilə təchiz edərək Amerikaya yollamışlar; yalnız Amerikada hələ də baş verməkdə davam edən möcüzələr olmasaydı özbaşına qalmış yeniyetmə, ehtimal ki, həmin saat Nyü-Yorkun dalanlarından birində itib-batacaqdı, amma xoşbəxtlikdən həmin xidmətçi qadın mənə məktub yazmış – bu məktub uzun səyahətdən sonra srağagün mənim əlimə çatıb – və baş verənlər və bacıoğlumun zahiri görkəmini təsvir etməklə yanaşı, orada, tədbirlə, gəminin adını da qeyd edib.

– Cənablar, əgər mən sizi əyləndirmək fikrində olsaydım, sizə məktubdan ayrı-ayrı hissələri oxuyardım. – O, cibindən iki böyük xırda hərflərlə sıx yazılmış poçt kağızı çıxartdı və onları yellədi. – Məktub, əlbəttə ki, güclü təəssürat yaradardı, çünki müəyyən sadəlövh, lakin daim xeyirxah bir biclik və uşağın atasına böyük sevgi ilə yazılmışdır. Lakin mən nə sizi izahatımla lazım olandan artıq əyləndirmək, nə də bacıoğlumun – istəsə, ibrət almaq üçün, məktubu artıq onu gözləyən otağın sakitliyində oxuya bilər – ola bilsin ki, hələ də yaşayan hisslərini təhqir etmək istəmirəm.

Lakin Karl bu qıza heç bir hiss bəsləmirdi. Qız, keçmişin getdikcə uzaqlaşan hadisələrində, qapağına dirsəkləndiyi mətbəx masasının yanında otururdu. Karl atası üçün bir stəkan su götürmək və ya anasının hansısa tapşırığını yerinə yetirmək üçün mətbəxə girəndə qız ona baxırdı. Bəzən İohanna bufetin yanında narahat pozada durub, Karlın simasından ilham alaraq məktub yazırdı. Bəzən əlləri ilə gözünü örtür və ətrafdakı heç nəyi eşitmirdi. Vaxtaşırı özünün mətbəxlə yanaşı olan darısqal hücrəsində dizi üstünə çöküb, ağacdan yonulmuş çarmıx qarşısında dua edirdi; həmin anlarda Karl oradan ötərkən aralı qalmış qapının yarığından ürkəkcəsinə qıza baxırdı. Hərdən mətbəxdə var-gəl edir və Karlla rastlaşanda ucadan, əcinnə kimi qəhqəhə çəkərək geri sıçrayırdı.

Ya da Karl içəri girəndə mətbəx qapısını bağlayır və oğlan onu buraxmağını xahiş edənə qədər dəstəyindən tutub dururdu. Bəzən qız lazım olmayan əşyaları götürür və dinmədən onun ovcuna soxurdu. Lakin bir dəfə qız ona «Karl» dedi, həsrətlə içini çəkə-çəkə, əzilib-büzülərək, gözlənilməz müraciətdən özünü itirmiş oğlanı öz otağına çəkdi və qapını içəridən bağladı. Oğlanı az qala boğulana qədər qucaqlayıb, onu soyundurmasını xahiş etdi, əslində isə özü oğlanı soyundurub, sanki bundan sonra ona şəriksiz sahib olmaq, ömrünün sonuna qədər əzizləmək və qulluq etmək istəyirmiş kimi öz yatağına uzatdı. Qız gözləri ilə öz əsirini yeyərək, ehtirasla «Karl! Mənim Karlım!» qışqırır, o isə heç nə görmürdü və qızın, deyəsən, xüsusi olaraq onun üçün üst-üstə yığdığı isti tük döşəkçələrin üstündə özünü narahat hiss edirdi.

Sonra qız onun yanına uzandı və ondan hansısa sirlərini almağa çalışdı, lakin oğlanın danışmalı bir sözü olmadığından, yarızarafat-yarıgerçək hirsləndi, onu dartışdırmağa başladı, qulağını onun sinəsinə söykəyib ürəyinin necə döyündüyünə qulaq asdı, özünün ürəyinin səsinə qulaq asmağı təklif etdi, lakin Karl buna qəti etiraz etdi; lüt qarnı ilə onun bədəninə sürtüdü, əli ilə bədəninin aşağısına elə iyrənc və ayıbcasına toxundu ki, Karl başını və boğazını balışların altından çıxartmalı oldu; sonra qız qarnı ilə onu, sanki bədəninin bir hissəsinə çevrilmiş kimi, bir neçə dəfə itələdi və güman ki, elə buna görə oğlan özünü dəhşətli dərəcədə aciz hiss etdi. Nəhayət uzun çəkən xudahafizləşmədən sonra oğlan gözüyaşlı öz yatağına qayıtdı. Olanlar bu idi, amma dayısı bundan böyük bir əhvalat düzəltməyi bacarmışdı. Deməli mətbəx xidmətçisi nəinki onu yaddan çıxartmamışdı, hələ onun gələcəyi barəsində dayısına xəbər də vermişdi. Qadın bunu yaxşı fikirləşmişdi və yəqin ki, nəvaxtsa oğlan ona təşəkkürünü bildirəcəkdi.

– İndi isə, – senator ucadan soruşdu, – məni öz dayın hesab edirsən, ya yox.

– Sən mənim dayımsan, – Karl dedi və onun əlini öpdü, o isə oğlanın alnından öpdü. – Mən səninlə rastlaşdığıma çox şadam, amma valideynlərimin sənin haqqında həmişə yaman söyləmələri fikrin yanlışdır. Hələ onu demirəm ki, sənin dediklərində müəyyən səhvlər var, əslində hadisələrin bir qədər fərqli baş verdiyini nəzərdə tuturam. Hərçənd sən burada dayanıb oradakı bütün hadisələr barəsində düzgün mülahizə yürüdə də bilməzsən, həm də fikrimcə burada olanların onlar üçün xüsusi maraq kəsb etməyən məsələ haqqında məlumatlarının səhih olmaması qorxulu da deyil.

– Əla deyilib, – senator Karlı, rəğbət bəslədiyi açıq-aşkar hiss edilən kapitana tərəf apardı və soruşdu: – Bacıoğlum əladır, elə deyil?

– Mən şadam, – kapitan hərbi təhsilini nəzərə çarpdıran təzimlə dedi, – cənab senator, sizin bacıoğlunuzla ilə tanış olmağıma çox şadam. Belə bir görüşün mənim gəmimdə baş verməsi xüsusi şərəfdir. Düzdür, dördüncü siniflə səyahət etmək güman ki, bir qədər yorucudur, amma kimi apardığını haradan biləsən. Əlbəttə, biz başqa Amerika şirkətləri ilə müqayisədə dördüncü siniflə üzənlərin səyahətini mümkün qədər rahat etməyə daha artıq çalışırıq, lakin təəssüf ki, belə reysi hələ tam ləzzətə çevirə bilməmişik.

– Bu mənə bir ziyan vurmayıb, – Karl dedi.

– Bu ona bir ziyan vurmayıb! – Senator təkrar edib, ucadan güldü.

– Sadəcə qorxuram ki, çamadanımı itirmiş olum… – Bu yerdə Karl baş vermişlərin və edilməli olanların hamısını xatırlayıb ətrafına baxdı: təəccüb və ehtiramdan karıxmış iştirakçılar baxışlarını ona dikərək, donub qaldılar. Təkcə liman məmurlarının üzündə – ümumiyyətlə onların sərt özündənrazılıq maskalarının altına baxmaq olurdusa – təəssüf oxunurdu: yəni, buraya belə bivaxt gəlmək gərək bizim bəxtimizə düşəydi! Deyəsən masanın üstündə qarşılarına qoyduqları cib saatları onlar üçün dəftərxanada baş verən və baş verə biləcəklərin hamısından daha vacib idi.

Təəccüblü də olsa, kapitandan sonra öz sevincini birinci ocaqçı bildirdi.

– Sizi ürəkdən təbrik edirəm, – dedi və Karlın əlini sıxdı. Bu hərəkətində minnətdarlığa bənzər bir şey sezildi. O, oxşar nitqlə senatora müraciət etmək istəyəndə, senator geri çəkildi və bu hərəkəti ilə ocaqçıya anlatdı ki, o, icazə verilənin həddini aşır; ocaqçı o dəqiqə öz məramından imtina etdi.

Qalanları nə etmək lazım gəldiyini axır ki, anladılar və Karlla senatorun ətrafında mərəkə başladı. Belə alındı ki, Karl hətta Şubalın da təbriklərini minnətdarlıqla qəbul etdi. Yenidən bərpa olunmuş sakitliyin içində sonuncu yaxınlaşan liman məmurları ingilis dilində bir-iki söz dedilər ki, bu da məzəli təəssürat yaratdı.

Senator sevinci tam dadmaq fikrində idi, ona görə də kiçik təfsilatları belə özünün və otaqda olanların hafizəsində möhkəmlətməyə çalışırdı, onlar da buna nəinki səbirlə, həm də maraqla yanaşırdılar. O bildirdi ki, hər ehtimala qarşı Karlın mətbəx xidmətçisinin məktubunda göstərilən xüsusi əlamətlərini öz qeyd dəftərçəsinə yazıbmış. Ocaqçının mənasız naqqallığı zamanı, bir qədər fikrini dağıtmaq və əylənmək xətrinə qeyd dəftərçəsini çıxarıb, Karlın zahiri görünüşünü, xidmətçinin əlbəttə ki, detektiv dəqiqliyindən uzaq olan təsviri ilə müqayisə etməyə çalışıb.

– Bacıoğluları bax belə tapırlar! – Senator bu sözləri elə bəyan etdi ki, sanki təbrikləri yenidən eşitməyə ümid edirmiş.

– Bəs ocaqçının işi necə olacaq? – Karl dayısının sonuncu sözlərini qulaqardına vurub soruşdu. O hesab edirdi ki, yeni vəziyyətində istədiyini söyləyə bilər.

– Ocaqçı layiq olduğunu və cənab kapitanın lazım bildiyini alacaq, – senator dedi. – Hesab edirəm ki, ocaqçı ilə boğaza qədər toxuq; bu məsələdə buradakıların hamısının mənimlə razılaşacağına şübhəm yoxdur.

– Amma məsələ bunda deyil, söhbət ədalətdən gedir, – Karl etirazını bildirdi. O, dayısı ilə kapitanın arasında dayanmışdı və buna görə də fərz edirdi ki, məsələnin həll onların əlindədir.

Ocaqçı isə deyəsən daha heç nəyə ümid etmirdi. O, barmaqlarını kəskin hərəkətlərindən güllü köynəyinin altından çıxdığı şalvarının qayışına keçirmişdi. Bu, onu heç narahat etmirdi; o, bütün bədbəxtliklərini ağlayıb qurtarmışdı – qoy sonda onun cır-cındırına da baxsınlar – onsuz da qapıdan bayıra çıxaracaqlar. Fikirləşdi ki, bu son «hörməti» ona rütbələri ən aşağı olan stüard və Şubal göstərəcəklər. Onda Şubal sakitləşəcək və bir də ümidsizliyə qapılmayacaq. Kapitan büsbütün rumınlardan ibarət komanda yığacaq, hər yerdə rumınca danışılacaq və onda, ola bilsin ki, hər şey doğrudan da qaydasına düşəcək. Ocaqçılar daha mühasibatlıqda naqqallıq etməyəcəklər; minnətdar yaddaşlarda ancaq onun bugünkü boşboğazlığı qalacaq, çünki cənab senatorun indicə bəyan etdiyi kimi, dolayısı ilə, bacıoğlusu ilə görüşməyə səbəb olub.

Yeri gəlmişkən, bu bacıoğlu bu gün bir neçə dəfə ona faydalı olmağa cəhd göstərib, ona görə də hesab etmək olar ki, göstərilmiş təsadüfi xidmətə – dayısıyla tanışlığa görə ona minnətdarlığını kifayət qədər bildirib; Karldan daha nəsə tələb etmək ocaqçının heç ağlına da gəlmirdi. Hərçənd o da, hələ ki, kapitan ola bilməyib, senatorun bacısı oğlu olmaq istərdi, lakin sonda yəqin elə kapitanın ağzından acıqlı sözlər eşidəcəkdi. Ocaqçı, öz məramına uyğun olaraq, Karla baxmamağa çalışırdı, lakin təəssüf ki, bu otaqda onun gözlərini sevindirəcək başqa bir şey qalmamışdı.

– Vəziyyəti səhv başa düşmə, – senator Karla dedi, – əlbəttə söhbət ədalətdən, amma eyni zamanda da intizamdan gedir. Hər ikisi, xüsusən də axırıncısı, cənab kapitanın sərəncamındadır.

– Elədir ki, var, – ocaqçı donquldandı. Buna diqqət verib onun sözlərini eşidənlər təəccüblə gülümsədilər.

– Yaxşı, biz onsuz da cənab kapitanın Nyu-Yorkda olmadığı müddətdə yığılıb qalaqlanmış işlərinə mane olduq və artıq gəmini tərk etməliyik, yoxsa allah eləməmiş kimi, bizim üzümüzdən, bu iki maşinistin mənasız mübahisəsi böyük qalmaqala çevrilə bilər. Hərçənd ki, əziz bacıoğlum, mən az-çox sənin niyyətini anlayıram və məhz bu mənə səni buradan tez aparmaq hüququ verir.

– Mən bu dəqiqə sizin üçün qayıq endirmələrini əmr edərəm, – kapitan dedi və Karl dayısının, öz şəxsiyyətini kiçiltmək kimi qəbul edilə biləcək bəyanatına kapitanın bir sözlə də olsa etiraz etmədiyinə təəccübləndi.

Baş kassir cəld masaya tərəf atıldı və telefonla kapitanın əmrini bosmana çatdırdı.

«Vaxt gözləmir, – Karl düşündü, – lakin mən heç kimin xətrinə dəymədən bir şey edə bilmirəm. Məni bu qədər çətinliklə tapmış dayımı tərk edə də bilmərəm. Düzdür, kapitan nəzakətlidir, lakin intizama gələndə bu xasiyyəti bitir və dayım, şübhəsiz ki, onun gizli fikirlərini dilinə gətirmişdi. Şuballa isə heç danışmaq da istəmirəm və ona əl verdiyimə də təəssüf edirəm. Burdakıların qalanı isə sadəcə tör-töküntüdür.

Bu fikirlərlə o, asta-asta ocaqçıya yaxınlaşdı, onun sağ əlini kəmərin altından çıxartdı və yüngülcə sıxdı.

– Sən niyə heç nə demirsən? – soruşdu. – Niyə bütün bunlara dözürsən?

Ocaqçı uyğun sözləri seçirmiş kimi sadəcə alnını qırışdırdı. O, gözünü çəkmədən Karla və onun əlinə baxırdı.

– Sənə haqsızlıq edilib, gəmidə heç kimə edilmədiyi qədər, mən bunu dəqiq bilirəm. – Karl barmağı ilə ocaqçının əlini tərpətdi, o isə işıq saçan nəzərləri ilə ətrafa baxdı, sanki üzərinə, heç kimin ondan ala bilməyəcəyi xoşbəxtlik enmişdi.

– Sən özünün uğrunda mübarizə etməlisən, razılaşmalı ya da inkar etməlisən, yoxsa bu adamlar həqiqəti bilməyəcəklər. Sən mənə söz verməlisən ki, məsləhətimə qulaq asacaqsan, çünki sənə bir daha kömək edə bilməyəcəyimdən qorxmağa ciddi səbəblərim var. – Bu yerdə Karl ocaqçının ovcunu öpərək ağladı; o, kələ-kötür, indi taqətsiz olan bu əli götürüb, vidalaşmalı olduğu xəzinə kimi öz yanağına sıxdı. Lakin bu zaman senator dayısı yanında peyda oldu və onu, yumşaq, lakin təkidlə kənara çəkdi.

– Bu ocaqçı sanki səni ovsunlayıb, – dayısı dedi və Karlın başının üstündən səmimiyyətlə kapitana baxdı. – Sən ona rast gələndə özünü tənha hiss edirdin, indi isə ona minnətdarsan ki, bu da təqdirə layiqdir. Lakin, heç olmasa mənim xətrimə, çox dərinə getmə və özünün indiki mövqeni nəzərə al.

Qapının arxasından səs-küy eşidildi, belə təəssürat yarandı ki, kimisə kobud şəkildə qapının üstünə itələdilər. Qadın önlüyü bağlamış, əməlli başlı çaş-baş qalmış matros içəri daxil oldu.