скачать книгу бесплатно
Озак елады. ?нисе кулыннан да т?шермич? с?гатьл?р буена юатырга маташып й?рде д?, ахыр чикт? баласын кочаклап ?зе д? еларга тотынды:«Бер д? болай т?гел иде? бит. Нил?р булды со? си?а, балакаем?! Нил?рг? шулкад?р ?рс?л?н?се??!»
Озакламый ак халатлы апа килеп ?итте. Иск?нд?рне? эчл?рен?, бил тир?л?рен? басып карады, ниндидер салкын тимер бел?н к?кр?л?рен?, аркаларына тиде. ??м и?н?рен ген? сикертеп нидер с?йл?де. Аннан со? Иск?нд?рне капландырып яткырдылар да арт саныны? сул ягын чеметтердел?р. Иск?нд?р отыры ныграк еларга тотынды. ??м бераздан б?тенл?й башка д?ньяга к?чте.
Т?шенд? ул ТЕГЕ ИРне к?рде. Ул ир машинада бара иде. Юк, ул Иск?нд?рне? елауларын ишетеп, аны? янына ашыга иде бугай. ?йе, ул ашыга иде. Нык ашыга иде. Кин?т н?рс?дер коточкыч тертл?п куйды. Б?тен д?нья ялкынга уралды. Иск?нд?р аны? кулларын к?рде, ниндидер к?газь кис?ген йомарлап тоткан кулларын… ??м уянып китте. Ул кабат бу д?ньяга кайтты.
??м ?зен ирк?л?г?н ирне к?тте.
Л?кин теге ир б?т?н ?йл?неп килм?де.
Озак к?тте аны Иск?нд?р. Бишеген? ниндидер ш??л? т?ш? бел?н йокыларын онытып торып утырды. Тир?-ягына ?релеп-?релеп, озак-озак каранып торды. Тапмады. Елады. Тагын к?тте.
Аны?, шул кешене кабат к?рер ?чен ген? бишегенн?н т?шеп, ?й буйлап й?рисе килде. Бишегенд? ч?б?л?н? торгач, бер м?л егылып т?ште. Еламады. Буяулы ид?н буйлап т?г?р?рг? тотынды. Тик ТЕГЕ ИР ?ст?л астында да, карават астында да, к?б?ртке арасында да юк иде. Ул ме? кабат егыла-егыла, карават аягына ябешеп торып басты. Тир?-якка ?релеп-?релеп озак карап торды. Тик УЛ к?ренм?де.
Йорт арасындагы эшл?рен т?г?лл?п керг?н ?нисе, карават аягына тотынып, акырын гына т?пи атлаган малаен к?рг?ч, башта куркып китте, аннан со? куанычыннан нишл?рг? белмич?, аны кочаклап алды, ирк?л?де, ?чтек-?чтек итеп к?кк? ч?йде. Малайга р?х?т иде. Р?х?т, чиксез зур л?зз?т иде бу. Л?кин бу теге ирне? ирк?л?ве кебек т?гел иде.
– ?тт?, ?тт?…– диде Иск?нд?р, ?зене? ни ?чен мондый авазлар чыгаруын бик ?к т?шенеп т? ?итм?ст?н, – ?тт?-т?!..
Аны мунча чапканда да, бишегенд? чакта ирк?л?г?нд? д? гел: «?т-т?т-т?т!..»– дип ирк?лил?р иде. ?ле аваз салуы, б?лки, шуны? бел?н б?йле булгандыр. Л?кин ?нисе бу с?зл?рне ишет? бел?н кычкырып елап ?иб?рде. Улын кысып кочаклый-кочаклый елады ул.
Озак елады.
Аннан со? улын сак кына к?т?реп, стенада эленеп торган фотография янына алып килде. Малай аны шундук таныды. Бу – теге ир иде.
– ?тт?, ?тт?…—дип кабатлады ул, б?тен хисл?рен ?ле ?зе белг?н берд?нбер с?зг? сыйдырып, – ?тт?, ?тт?…
«?тт?»не? тагын елмаюына, к?т?реп алуына ?мете зур иде Иск?нд?рне?. Ул м?лдер?м? тулы к?зл?рен д? алмыйча к?тте.
Тик р?семд?ге кеше елмаймады, башын аны? к?кр?ген? куеп ирк?л?м?де, ул бер х?р?к?тсез тора бирде.
– ?тт?! – дип тамак т?бе бел?н кычкырды малай, аны йокысыннан уятырга тел?г?нд?й, – Т?-т?!
??м а?а озак кына карап торды да кин?т сытылып елап ?иб?рде. ?нисе д? бар г??д?се бел?н сулкылдарга тотынды.
Бу х?лл?рне? чынлап та шулай булганына кайвакыт ул шикл?неп т? карый. ?ле бишект? ген? яткан малайны? барсын да шулай ?ентекл?п х?терли алуына акылы бел?н бик ышанып та ?итми, ?мма к??еле бел?н ышана, к??еле бел?н мо?а тамчы да шикл?нми, икел?нми.
К??ел алдый белми дил?р бит.
Шулайдыр.
Аннан со?, ул тагы бер н?рс?не ачык х?терли. Авыл читенд? ген? атлар абзары бар иде. К?ндезен атлар к?т?г? кит?, ? урам малайлары шунда ?ыйналып сугыш уйныйлар, аларны? кычкыруыннан б?тен тир?-як г?р килеп тора иде.
Иск?нд?рг? инде ?иде-сигез яшьл?р тир?се булгандыр. ?итезлеге д?, к?че д? ярыйсы ук, башы да ?йб?т эшли – шу?а к?р? ипт?ш малайлары аны бик ихтирам ит?, нинди х?лг? ген? юлыксалар да аны? башлык булуын берс?зсез таныйлар. Иск?нд?р, тыштан сер бирм?ск? тырышса да, к??еленн?н мо?а чиксез горурлана иде.
Алар шулай к?н озыны д?ньяларын онытып уйныйлар да, кич ?ит?г?, ?ти-?нил?ре эшт?н кайтып ?лгерг?нче, ?йл?рен? таралалар. ??м я?адан кабат чыгалар, кичке ашны ашап, я?а к?ч туплап, т?н уртасына кад?р уйнарга ?зерл?неп.
Ул к?нне никтер, уен бел?н артык мавыгыпмы, вакытны? ничек ?тк?нен д? сизм?дел?р. Бары тик к?пер башында ?тил?ре к?ренг?ч кен?, барсы да уеннарын ташлап, бер мизгелг? тынып калдылар ??м тизд?н,с?з берл?шеп куйгандай, барсы бер юлы, ?тил?ре каршысына й?гердел?р. К?пер башы малайларыны? б?тенесене? д? ?тисе тракторда эшли, ??м барсы да бер тир?д? эшт?н кайта иде. Иск?нд?р д? алар бел?н берг? й?герде. ?тил?ре аларны к?теп торды да, ??ркайсы шатланып ?з улын к?т?реп алды, ??м капка т?бен? ?итк?нче шул р?вешле алып кайтты. Бары тик Иск?нд?р ген? берьялгызы торып калды. Аны гына кочаклап, к?т?реп алучы булмады. А?а х?тта игътибар да итм?дел?р. ?йтерсе?, ул бу д?ньяда б?тенл?й юк иде.
Малай, челп?р?м? килг?н хисл?рене? кыйпылчыгын й?р?генн?н ч?пли-ч?пли, алар артыннан ялгызы атлады. Ул, мо?а кад?р башлык булып й?рг?н малай, ипт?шл?рен? д?, аларны? ?тил?рен? д?, гомум?н, беркемг? д? кир?кми иде. Ул беренче кат ?зене? ятимлеген тойды. Ул беренче кат ?зене? ?тисезлеген? р?н?еде.
??м елады.
Мин бит си?а китм?ск? кушкан идем. Ник китте? д? кабат ник кайтмыйсы??! Син кир?ксе? ми?а, бел?се?ме… Син шулкад?р ми?а кир?ксе? бит, син шулкад?р ми?а кадерлесе?… Кайт си? ми?а кабат… Сагындым бит… Синн?н башка яш?? шундый кыен…
* * *
Медицина-эшк?рт? ?з?гене? салкын бер б?лм?сенд?ге кушеткада язучыны? ?ушсыз г??д?се ята иде. Аны тикшерерг? ?ч милиция хезм?тк?ренн?н торган махсус комиссия ?ыелды.
– Юк, таблеткаларны тиешле к?л?мд? кулланмаган, – диде Клара. Аны? тавышында да, ?з-?зен тотышында да ниндидер с?ер т?г?ллек, хиссезлек сизел?, ирексезд?н:«Хатын-кыз бит… Хатын-кыз болай булырга тиеш т?гел бит…» – дип уйларга м??б?р булырлык иде. ??м болай уйлаган кеше хаклы да булыр, ч?нки бу ханым к?пт?н инде хатын-кыз т?гел, бу ханым к?пт?н инде милиция хезм?тк?ре иде. Милиция ??лладларына н?фр?т хисе р?хс?т ителс? д? хатынны? кыяф?тенд? ул-бу сизелм?де.
– Бу б?нд? инде к?пт?нн?н таблетка кулланмаган.
Комиссия башлыгы д?шм?де. Ул бу ханымны? ?з эшене? остасы ик?нен яхшы бел? иде. Ул ?т? д? салкын бер битарафлык бел?н кес?сенн?н акча пачкасы тартып чыгарды да аны язучыны? борын т?бен? сузды.
Язучы йокы аралаш тертл?п куйды.
Т?чкерде.
– Ул акча исен сиз?…– диде комиссия башлыгы ниндидер яшерен ?мет бел?н,– Ул сиз?…
Акчаны язучыны? борын т?бенд? бераз тотты да почмакка атып б?рде. Х?зер н?рс? булачагын ул чамалый иде.
Ул инде монда беренче ел гына эшл?ми, ул инде ?з ??н?ренд? бернич? пот тоз ашаган кеше, бер г?на?сыз, бер гаепсез кебек к?ренг?н алла б?нд?л?рене? д? акча исе алдында б?гелеп т?ш?ен, ул гына да т?гел, аларны? к?з алдында эреп югалуын, б?тенл?й башка кыяф?т алуын бел? иде.
Ул язучыга карап алды.
Т?чкер?.
Х?зер акырын гына башын к?т?р?ч?к. Торып утырачак. ??м б?лм?д?ге беркемне д? к?рмич? акча яткан почмакка омтылачак. Мен? шунда инде и? кызыклы мизгел! Комиссия башлыгы аны? чыраена тиб?ч?к, б?нд? кабат ?з урынына егылачак, л?кин аяк-кулларыны? богаулы ик?нен д? сизмич? кабат шунда омтылачак. Л?кин бу юлы комиссия р?исе а?а тырнагы бел?н д? чиртми, б?нд? ?з омтылышыннан ?зе абынып егыла ??м кара канга бата.
Кара канга…
??м кан катыш ма?касын йота-йота почмакка шуыша.
Кеше мескенлегене? и? г?з?л мизгеле!
? син ипл?п кен? килеп аны? ?илк?сен? басасы?.
? ул моны сизми.
Ул шуыша.
Акча ягына.
? син аны? канлы ма?ка эчеп, аяк-кулларын кысла кебек итеп бер урында тапанганын л?зз?тл?неп, бераз елмаеп карап торганнан со?, аз гына читк? кит?се? д? калын табанлы к?н итеге? бел?н эчен? тибеп чалкан ?йл?ндер?се?. ??м и? кызыгы башлана. Ул (куллары артка каерылган, аяклары тышауланган м?хлук) чалкан яткан килеш акча ягына шуыша.
Мен? кайда кеше асылы!
Трибуналардан акыллы с?зл?р с?йл?г?н ад?м баласыны? чын й?зе мен? кайда чагыла!
Акыллы китаплар язып, кешене ?д?пк?, т?ртипк?, уйланырга ?йд?г?н ш?хесне? асылы мен? кайда!
?ле ул гына да т?гел, шул х?ленд? ч?б?л?нг?н б?нд?не? чыраена ?кч?? бел?н басасы?. Ул тончыга. Л?кин тыелгысыз к?ч бел?н теге почмакка омтыла. ? син ?кч?? бел?н б?терелеп, аны? борынын ч?пр?кк? ?йл?ндер?се? д?, к?тен? тибеп аны кабат й?зт?б?н капландырасы?…
Х?зер ул кайда барырга да белм?с кебек.
Л?кин б?нд? ?аман шунда омтыла.
Акча исен ул борынсыз килеш т? сиз?.
Акча исен бер исн?г?н кеше аны м??ге-м??ге оныта алмый.
Ул почмакка кад?р барып ?ит?.
? син шунда теге акчаны кулы?а аласы? да б?нд?не? бугазына басасы?.
– Бир! – дип ?рел? ул.
– Юк! – дисе? син.
– Бир!
– Юк!
??м шунда син а?а ?з ихтыяры?ны тагасы?.
Ул риза булмый маташа.
– Гаил?? бар бит… – дисе? тыныч кына, – Балалары? бар…
??м ул бирел?.
– Акчаны бир! – ди ул.
– Юк! – дие? син.
– Бир!
– Юк!
– Зин?ар ?чен!
– Аягымны ?пс?? ген? бир?м…
??м ул, ?б? урынына, ?з канына баткан аягы?ны акылыннан шашып ялый башлый…
Тик язучы башын к?т?рм?де.
Т?чкерде д? тынды.
Комиссия башлыгы бераз к?теп торды да, почмактан алып килеп, акчаны а?а кабат исн?тте.
Язучы тагын т?чкерде.
Башын к?т?рде.
К?зл?рен ачты.
Комиссия башлыгына карады.
Елмайды.
Комиссия башлыгыны? арка ?з?ген салкын к?йдереп узды. Мондый да мескен хал?тенд? елмайган, елмая алган кешене аны? к?рг?не юк иде.
Ул почмакка т?б?лде. Башлыкларыны? н?рс? уйлаганын сизг?н т?ртип сакчысы акчаны алып килеп кабат язучыны? борын астына сузды.
Язучы тагын т?чкерде.
Т?ртип сакчысы акчаны почмакка ыргытты.
Язучы кырын ?йл?нде.
??м комиссия башлыгыны? к?зен? карап кычкырып к?леп ?иб?рде. Комиссия башлыгы ?зе д? сизм?ст?н артка чигенеп куйды. Бу к?л? а?а йодрыктан да авырырак иде.
Язучыга, ?лб?тт?, акча исе таныш иде. Ул бай яш?рг?, ?итеш тормышта гомер ит?рг?, балаларыны? да кил?ч?ген х?ст?рл?рг? тели иде.
Ул торып утырды.
Комиссия р?исе шундук аны? чыраена китереп типте. Тик язучы, никтер, егылмады. Авыз борыныннан кан китте. Л?кин ул елмая иде.
Моны к?р?д?н комиссия р?исе у? аягыны? очына карап куйды. Тиб?д?н аны? аягы авырткан т?сле тоелды. Тик ул бел? иде…
Л?кин язучы егылмады…
– Башым чатный… – диде ул, кан т?кереп, – Таблеткагыз юкмы?
Беркем д? а?а ?авап бирм?де. Барсы да к?ттел?р. Х?тсез вакыт ?тте. Л?кин язучы акча ягына борылып та карамады, ?йтерсе?, бу хакта ул б?тенл?й оныткан иде. Ул бел?гене? сырты бел?н битен с?ртеп алды. ?рн?ле ачыту сизс? д? й?зен? берн?рс? д? чыгармады.
Комиссия башлыгыны? ишар?се бел?н б?лм?не? уртасына бер ?ем таблеткалар китереп утырттылар. Язучы сораулы карашын башлыкка т?б?де. Тегесе мыскыллы елмаеп башын какты.
– Сыйлан р?х?тл?неп. ?з хазина?.
Язучы моны? шулай ик?нен с?зсез д? т?шенг?н иде инде. Дим?к, аны? эчмич? яшереп барган таблеткаларын, махсус капсулага т?релг?н даруларын, тапканнар… Дим?к, аны? тайнигын тапканнар… Дим?к… Язучы берн?рс? д? уйламаска тырышты. Бер ни д? уйламас ?чен эч?рг? кир?к иде. ??м ул таблеткага ?релде… Капсуланы ачып, эчеп ?иб?рде. Язучыны? к?зл?ренд?ге нур с?релеп, аны ниндидер томан каплады, х?тта ?з-?зен тотышында да баягы ???тлекне?, баягы киеренкелекне? ?с?ре д? калмады. Ул тыныч ??м б?хетле иде.
Шул ук вакытта ул ?зене? ярамаган эш эшл?г?нен д? яхшы т?шен? иде. К?нен? ?ч тапкыр м??б?ри эч?р ?чен махсус бирел? торган бу таблетканы? н?рс? ик?нен ул бик ?йб?т бел?, шу?а к?р? аны кулланырга тырышмый, кулланырга кир?к булганда да махсус капсула бел?н эч? иде. Бу ис? система алдында аны? и? зур ?инаяте иде.
Язучы б?тен ихтыярын, б?тен рухи к?чен бер йодрыкка туплап, таблетка т?эсирен? бирешм?ск? тырышты. Л?кин ??р мизгел саен рухы какшый баруын сизде. Дару ?зенекен ит?. ?мма бирешерг? ярамый. Ярамый. ?г?р бирешс?, ул х?зер акча ягына омтылачак, аны тукмап-сытып ташлаячаклар… ??м аннан да бигр?к, ул ?зене? ш?хеслеген югалтып, системаны? колына, бер н?рс? уйламый ??м уйлый да алмый торган м?хлукка ?йл?н?ч?к иде.
Ул ?зене? кешелегенн?н колак кагачак иде.
