скачать книгу бесплатно
Китап (роман)
Марат К?биров
Китап с?ючел?р ?чен кызыклы б?л?к – «Китап» романы. Антиутопия жанрына караган бу ?с?рд? автор китаплар ??м китап укучылар юкка чыкканнан со?гы тормышны к?заллый. Белемн?н, т?рбияд?н ??м м?д?ниятт?н ваз кичк?н кешелек, ?лб?тт?, коточкыч сынауларга дучар була. Роман к?телм?г?н ма?аралар бел?н мавыктырып кына калмас, б?генге вакыйгаларга башкачарак карарга м??б?р ит?р.
Пролог
Син бу китапны ?ле укымассы?. Син бит эш кешесе. Анда чабасы?, монда чабасы?… К?не буе шулай пыр тузып й?рисе? д? арып кайтып егыласы?. Китап укырга сине? вакыты? юк.
Син бу китапны олыгайгачрак, бераз акыл кереп, минем шикелле к?злек киеп й?ри башлагач, кулы?а алырсы?… ?йд?ге иске?москыларны чыгарып т?г?рг? дип ч?п капчыгына тутырганда, тузанланып бетк?н шушы китап кулы?а эл?гер д?, син аны капчыктан кире алып актарып карарсы?. Юк, укырга тел?п т?гел. Озак еллар буена ш?рлеге?д? тузан ?ыеп яткан шушы н?рс?не элегр?к чыгарып атмавы?а га??пл?неп, аны? чынлап та сукыр бер тиенг? тормавына тагы бер кат ышанырга тел?п актарып карарсы? да бер?ике ??мл?сен укып ?лгерерсе?…
??м…
…?ле ген? нинди эш бел?н маташуы?ны т?мам онытып, бирелеп укырга керешерсе?.
…со?гы битен? кад?р укып бетермич? туктала алмассы?.
…б?тенл?й башка д?ньяда, б?тенл?й б?т?н кеше булып уянып кит?рсе?.
??м ?зе?не? бу китапны ник элегр?к, яшьр?к чагы?да укымавы? ?чен ?кенерсе?. ?леге хис сине? б?тен булмышы?ны бил?п алыр. Тормышы?ны? и? кадерле бер ?лешен, м??гег? д? кире кайтарып булмый торган м??им бер н?рс?сен югалткандай булып, озак й?рерсе?. «Эх, ниг? элегр?к укымадым ик?н бу китапны?.. Элегр?к укысам, барысы да башкача була алыр иде бит…» – дип ?рнерсе?. Л?кин берн?рс? д? ?зг?рт? алмассы?. ??м ?кенече? ?аны?да тырмашып яш?р.
Юк…
Син бу китапны ?ле укымассы?…
Сине? а?а ?ле вакыты? юк…
Сине? эшл?ре? к?п…
Шундый х?лл?р.
1. Куркыныч кеше
Знаете ли вы, почему так важны такие книги, как эта? Потому что они обладают качеством. У этой книги есть поры, она дышит. У нее есть лицо. Ее можно изучать под микроскопом. И вы найдёте в ней жизнь, живую жизнь, протекающую перед вами в неисчерпаемом своём разнообразии.
Хорошие писатели тесно соприкасаются с жизнью.
Рей Брэдбери
1
– Юк! Юк… – Ирне? ишек артыннан ишетелг?н тавышы тынлыкта ирк?л?неп утырган ?йне селкетеп куйгандай тоелды. – Юк, моны? булуы м?мкин т?гел…
Хатын ?з б?лм?сенн?н башын тыгып бераз карап торды да ишек янына атлады. Сары ч?чл?рен арттан кысып куйган, ялтырабрак торган алсу т?ст?ге кыска халат киг?н зифа г??д?ле бу ханым утыз биш яшьл?р тир?сенд? иде. Ул г??д?сен туры тотып атлый, шунлыктанмы тулы тыгыз т?шл?ре, адым саен ымсындыргыч бер к?ч бел?н уйнап алган очалары тагы да матуррак, назлырак булып тоела.
– Юк… – Ишек артындагы тавыш инде елауга охшый башлаган иде. – Юк… Булуы м?мкин т?гел…
Хатын, адымнарын тизл?теп, б?лм? алдына килеп басты да ишекне этеп карады. Ул бикле иде. Хатын тагы бер омтылды да стена буенда торган кы?гырау т?йм?сен? басты. Эчт? ягымлы мо?лы тавыш я?гырады. Тик шундук ирне? ы?гырашуы ишетелде.
– Юк… Юк… Юк…
Хатын бер м?лг? тынып торды. Ул ишек артында нил?р булганлыгын к?з алдына китерерг? тырыша сыман иде. Л?кин анда бернинди шау?шу да ишетелм?де, бары тик ир ген? шы?шыды.
– ?аным! – дип, ишек артында энд?ште хатын. – Ач ?ле…
Шы?шу тавышы бер мизгелг? тынып торды.
– Ишекне ач, кадерлем. Мин бу…
?авап ишетелм?де.
Хатынны? кайгыртучанлык бел?н м?лдер?м? тулы з??г?р к?зл?ренд? х?веф ?стенлек ала башлады. Тавышы да калтырангандай тоелды:
– Сине? х?ле? ничек анда? ?аным?!
Ишек артыннан беркем д? ?авап бирм?де.
Бер гомерг? ти? мизгел ?тте.
Хатынны? б?тен кыяф?тенд? нидер ?зг?рде, аны? якты хисл?р бел?н тулышкан г??д?се ничектер бушабрак, б?решебр?к калгандай тоелды. Тулы иренн?ренд?ге алсулык югала т?шк?нд?й булды, к?зл?ренд?ге нурны з??г?рсу томан алыштырды. Ул, х?лсез куллары бел?н ишек я?агына таянып, ишетелер?ишетелм?с пышылдады:
– Н?рс? булды си?а… ?аным… – ??м кин?т ниндидер ярсу бел?н ишекне т?ярг? тотынды, ?зе б?тен ?йне я?гыратып кычкырды: – Ник д?шмисе??! Н?рс? булды си?а?! Н?рс? булды!
Кин?т ишек артында ниндидер кыштырдау ишетеп тынып калды. Ире, к?р?се?, креслога утырып тынып калган ?иренн?н торып басты. ??м, аягыннан да т?шерми торган к?н башмагын с?йр?п, бер?ике адым атлады. Хатын моны ишек аркылы ?з к?зл?ре бел?н к?рг?н сыман булды. Бераздан ирне? бугазыннан ниндидер яман гырылдау сыгылып чыкты.
– Ю?у?уггк…
– ?аным! – Хатынны? тавышында шатлыклы ?мет ишетелде: – Ач ?ле ишекне…
?мма аны? с?зл?ре кин?т ?зелеп калды. Ишек артында ирне? акылдан шашып кычкырганы барысын да к?меп китте:
– Юк! Моны? булуы м?мкин т?гел! М?мкин т?гел…
??м ишекк? н?рс?дер килеп б?релде. Бу ?ст?л ?стенд? утырган б?лл?р ваза булды шикелле. Челп?р?м? килеп ватылды… ?мма аны? артыннан ук тагы н?рс?дер очты. Ишекне? теге ягындагы ?йберл?р, ?ле я?гыравыклы, ?ле тонык са?гырау авазлар чыгарып, бер?бер артлы ишекк?, стеналарга килеп б?рел? торды. Ахыр чикт? ир кулына эл?кк?н б?тен н?рс?не кырып ?имерерг? тотынды. Урындыклар ауды, аны? артыннан ?ст?л… Хатын инде ирне? эш б?лм?сенд?ге коточкыч т?ртипсезлекне к?з алдына китер? ала иде бугай. Тик ул моны? ?чен артык борчылмады. Т?ртип урнаштыру кыен булмас. Бары тик ире ген? ис?н?сау булсын. Бер?бер ?ирен? з?гыйфьлек кен? килм?сен. Со?гы арада ?з??зен аямыйча, т?н йокыларын онытып эшл?рг? тотынды. Ул элек т? тик ята торган ад?м т?гел иде. ?мма ул чакларда д?нья ?иткер?, тормышны к?йл?? ?чен тырышты. ? х?зер… Х?зер д?ньялары ?итк?н иде инде, бераз ял итеп алса да буласы. ?мма ир элеккед?н д? ???тр?к бер д?рт бел?н эшк? тотынды. Ул галим иде. ?з эшл?ре турында бик ?ентекл?п с?йл?рг? яратмаса да, хатын аны? ниндидер борынгы бер табылдык бел?н м?ш кил?ен бел? иде. «Бу минем тормышымда и? зур ачыш булачак, – диг?н иде ире бер м?лне. – ?леге табылдыкны? серл?рен ачсам, без тормышны б?тенл?й башка ?лч?мд? к?р? башлаячакбыз!»
??м мен?…
?леге ачыш кешелек ?чен нинди ген? зур казаныш булмасын, хатын ирене? акылдан шашуын тел?ми иде. Ул бер м?лг? к?телм?г?н х?лл?рд?н югалып калды. Аннан со?, тынычлана т?шк?ч, ишекне д?берд?терг? тотынды. ?мма моны? бер файдасы да тим?яч?ген а?лап, кы?гырауга басты. Ягымлы тавыш ишетелде. ?мма ишекне? аръягындагы ??н?ал туктамады. Аны? ире бу тавышны ишетми иде, ахры. Ишекне ачып кермич?, ирне тынычландырып булачак т?гел иде. Хатын кичекм?с ярд?м хезм?тен чакырырга уйлап куйды. ??м шундук колагында ышанычлы тыныч тавыш я?гырады.
– Мин сезне ты?лыйм…
«Юк… Мин болай гына…» Кичекм?с ярд?м хезм?тен чакырырга ярамый иде. Ире ?з эшене? яшерен булуы турында бернич? кат иск?ртк?не бар. Ишек артында нинди х?лл?р булуы билгесез. Шу?а да «кичекм?с ярд?м» диг?не? м??гелек зыянга ?йл?нерг? д? м?мкин. Аны чакырырга ярамый иде. Нишл?рг? со??
Ишекне ватарга кир?к. Хатын ашыгып баскычка юн?лде. Ишекл?р бел?н идар? ит? пульты подвалда иде. Баскычтан бернич? адым атлау бел?н баягы ишекне? кел?се шалтыраган тавыш ишетелде. Хатын туктап калды. Ишек тоткасы кыбырдап куйды. ??м хатын ?и?ел сулап кире борылды. Ул баскычтан менеп ?ит?г?, ишек ачылып китте. Бернинди тавышсыз гына ачылса да, ул ничектер шомлы булып тоелды. Хатын ниндидер куркыныч к?теп туктап калды. Ишек шар ачылды, б?лм? ид?ненд? кырылып яткан н?рс?л?р ш?йл?нде. ?мма беркем д? чыкмады.
– ?аным… – Хатынны? тавышында ?мет т?, наз да, курку да бар иде: – Кадерлем…
Бераздан башмаклар шуышканы ишетелде. ??м ишект? ч?ч?башы тузып, к?лм?кл?ре ертылып бетк?н йолкыш ир к?ренде. Кырык яшьл?р тир?сенд? ген? булса да, х?лсезл?неп б?кр?еп калганлыктан ??м ?пк? чирле кеше шикелле еш?еш сулаганлыктан, ул бабайга охшап тора иде. Тартышып, ?ыерчыкланып бетк?н й?зе ул бабайны ?т? д? карт итеп к?рс?т?. ?мма хатынны и? борчуга салганы – ирне? к?зл?ре иде. Ул к?зл?рд?ге якты нур юкка чыккан, анда бары тик ?метсезлек, салкынлык ??м ?з х?лен ?и?ел?йт? алмауга ?кен? ачысы гына. Т?нене? бер ген? ?иренд? кан ?с?ре к?ренм?с? д?, бу яралы ерткыч иде. Хатын куркудан артка чигенеп куйды. Л?кин шундук ?зен кулга алып, елмайгандай итте.
– Н?рс? булды си?а, кадерлем…
Хатынны? тавышында ?мет ??м кайгыртучанлык иде. Аны? тавышындагы бу тойгылар м??гелек ту?лыкны да эретер сыман иде. Л?кин ир илтифат итм?де. Ул ту? карашы бел?н тир??якны к?зд?н ?тк?рде. ??м ?з к?зл?рен? ?зе ышанырга тел?м?г?нд?й башын чайкап куйды.
– Юк… – дип пышылдады ул, – юк…
– Н?рс? булды, ?аным?..
Ир шунда гына хатынга игътибар итте. ??м дертл?п китте. Б?тен й?зен тартыштырып, газап дулкыны ?тте. К?зл?ре сагыш бел?н тулды.
– Якын килм? ми?а! – дип ?икерде ул кин?т кулларын алга сузып. – Якын кил?се булма!
Ирен? таба бер адым атлаган хатын кин?т туктап калды.
Тынлык урнашты.
– ?аным…
– Д?шм?! – дип б?лдерде аны битараф тавыш. – Син чынбарлык т?гел.
– Кадерлем…
– Д?шм?!
Хатын нидер ?йтерг? ?ыенган ?иренн?н тынып калды, с?зл?рене? ?нсез д?вамы булып керфекл?ренн?н ике тамчы яшь агып т?ште. Моны ир к?реп калды.
– Сине? к?з яшьл?ре? д? чын т?гел… – диде ул чиркангыч бер н?фр?т бел?н, – барысы да – иллюзия. Барысы да…
Хатын ?зе д? сизм?ст?н артка чигенде. Ирне? кыяф?те юньлелек в?гъд? итми иде.
– Син минн?н куркасы?. – Ир кире каккысыз аф?т сыман акрын гына хатынны? ?стен? кил? башлады. – Куркуы? да – чынбарлык т?гел…
– Юк… – Хатын ирне? кулында ялтлап китк?н н?рс?не? пычак ик?нен а?лап, еламсырауга к?чте. – Юк, ?аным…
– Сине? гомере? – чынбарлык т?гел, – дип елмайды ир, – бары тик иллюзия ген?.
– Юк, кадерлем… Кир?кми… – Хатын куркудан торып й?герм?кче иде, ?мма кин?т аркасы бел?н стенага б?релеп тынып калды. – Зин?ар… Акылы?а кил…
– Мин акылымда… – Ир чынлап та акыллы кешег? охшап китте. – ??м мин тормышны? асылын бел?м. ? син белмисе?…
Ир хатынын стенага кысрыклады да пычагын аны? бугазына китерде.
– Бу пычак та – чынбарлык т?гел. Мин мен? сине? муены?а сызам… – Ир пычакны хатынны? муенына ?и?елч? ген? ышкып алды, хатын дертл?п куйды, сыгылып кына каны чыкты. Ир канны, бармагы бел?н с?ртеп, хатынны? иренен? тидерде. – Т?мл?п кара ?ле… Чынлап та кан шикелле ул… ?мма ул кан т?гел… Бу бары тик безне? к?зебезг? ген? к?рен?…
– ?аным… Кир?кми… – Хатын аны? кулларын читк? эт?рерг? тырышты. – Кир?кми…
– Д?шм?! – Ир аны нык итеп стенага кысты да пычакны муенына аркылы тер?де. Аз гына селкенс? д?, хатын суелачак иде. – Л?кин мин х?зер сине ?тер?м ик?н, син чынлап та ?л?ч?ксе?. Бу д?ньяда ?лем ген? чын. ?лемн?н башкасы – иллюзия.
Ир хатынны? к?зен? тек?лде:
– Син мине а?лыйсы?мы?
Хатыны берни дип т? ?авап бир? алмады. Ул акайган к?зл?ре бел?н билгесезлекк? т?б?леп катып торуында булды. Ир аны? муеныннан пычакны алды да сул кулы бел?н я?аклап ?иб?рде. Хатынны? башы у? якка янтаеп китте. Й?зенд? газапка охшаш н?рс? чагылып узды. ?мма шундук ул ?ушына килде, битен? кан й?герде, к?зл?рен? нур кайтты.
– ?йд? минем бел?н, – дип кабатлады ир, ?зе, аны? ?авабын да к?тм?ст?н арты бел?н борылып, эш б?лм?сен? атлады. Хатын а?а иярде. Ире аны? котын алган иде. Бу ад?м инде ?зг?рг?н иде. Аны? тагын н?рс? эшл?рг? м?мкин ик?нен берничек т? алдан ?йтеп булмый. ??м аны? зыян салмасына, х?тта ?тереп ташламасына да ышанырлык т?гел. Хатын ирне? арт ч?мечен? карап шулай уйлады. К??еленд? калкып чыккан ниндидер хис уйдан эшк? к?ч?рг? кир?клеген иск?ртеп ашыктырды. Л?кин пычаклы ирг? ташлану ?и?ел н?рс? т?гел. Х?тта аны? артында торса? да. Х?тта… Алда подвалга т?ш? торган баскыч… Мен? шул урында т?в?кк?лл?рг? м?мкин. Баскычтан к?ч бел?н этеп ?иб?рс??, ул ярыйсы ук эшт?н чыгачак. ?мма баскыч янына ?итк?ч т?, хатын ирен? ташланырга ашыкмады. Бу аны? ?з ире иде. ?ле бернинди д? зыян салмады ич. Пычак тотса ни со??.. ?терм?де бит… ? ?тер? алган булыр иде… Ир кин?т борылды да хатыныны? к?зл?рен? карады. Аны? к?зл?ре ад?мнекен? охшый башлаган иде инде. ??м елмайгандай итеп куйды. Д?шм?де.
Б?лм?г? керг?ч, ул тагын хатынына карап елмайгандай итте. Бу аны? гафу ?тен?е булды шикелле. Кыйратылган б?лм?д? ис?н?имин килеш калган берд?нбер шкаф ш?рлегенн?н ак пакет алып, хатынына к?рс?тте.
– Мен?…
Егермег? унбиш сантиметр чамасындагы бу пакетта тел?с? н?рс? булырга м?мкин иде. Хатын берни д? а?ламады.
– Н?рс?…
Ир с?зне нид?н башларга белми аптырап торды. Хатыны аны гафу итм?г?н иде, ?лб?тт?. ?мма ир ?зене? ачышы турында кем бел?ндер уртаклашырга тели иде. Шунсыз булмый. Шунсыз ул акылдан шашачак.
– Мен? шушы ?йбер… борынгыдан калган мирас бу… ??м… Монда безне? д?ньяны? астын ?ск? китерерлек к?ч тупланган…
Кин?т сирена тавышы ишетелде. Ир сораулы карашын хатынына т?б?де:
– Син?
– Юк… – Хатын с?зене? ышанычлы чыкмавын к?реп, ?ст?п куйды: – Юк, мин чакырмадым. Ант итеп ?йт?м, мин т?гел…
– ??й… – Ир тир?н к?рсенде д? кулындагы пакетны, ашыгып, шкафны? бер тартмасына тыкты ??м аны? ишегенд?ге т?йм?л?рг? баскалады. Эшен бетерг?ч, елмаеп куйды.
– Минн?н китте, – диде ул ?з вазифасын башкарып чыккан п?йгамб?р тынычлыгы бел?н. – Мин сине ярата идем, ?аным. Барысы ?чен д? р?хм?т си?а…
– Н?рс??! – Хатын ?з колакларына ?зе ышанырга тел?м?де. – Н?рс? дисе??..
– Баш… – Ир баш бармагын ма?гаена куйды. – Башымны? бер ис?н урыны да калмасын… Син а?лады?мы?
Хатын а?ламады. Сирена тавышы х?зер колак т?бенд? ген? ишетел? башлады. Бераздан ишек кы?гыравы шылтырады.
– Аларны мин чакырмадым, – диде хатын, акланырга тел?п. – Мин чакырмадым…
– Бел?м… – Ир елмайды. – Алар ?зл?ре минем эзг? т?шк?н… Без туктаусыз к?з?т? астында… Шу?а к?р? баш турында онытма… Х?ер… Бар, ишекне ач…
Инде ишекне нык итеп д?берд?т?л?р иде.
– Бар, – дип кабатлады ир, – керсенн?р.
Хатын коридорга атлады. Тик шундук ниндидер шартлау ишетелде. Ишекне ?имереп керг?н т?ртип сакчылары инде коридор буйлап й?гереш? иде.
– Бар, – дип ашыктырды ир, – каршы ал…
Аны? тавышында кырыс тал?пч?нлек бар иде, хатын т?ртип сакчыларына каршы атлады. Л?кин шундук артында шартлау тавышы я?гырады. Ул кин?т борылды ??м ?з к?зл?рен? ?зе ышана алмыйча катып калды. Ирене? башы торган урында куе т?тен ген? иде. Бераздан т?тен таралды ??м… Ирне? муенында, ике якка караган кушуч сыман, я?ак с?якл?ре ген? сер?еп тора иде. Башы тулысы бел?н диярлек юкка чыккан. Куе кан, баш мие ??м тагын ?лл? н?рс?л?р, берг? укмашып, т?р?з? п?рд?л?рен?, шкаф ишеген?, ид?нд? аунап яткан ч?п?чар ?сл?рен? ч?чр?г?н. Ирне? г??д?се беркад?р аягында баскан килеш торды да акрын гына чалкан ава башлады. Хатын, ?леге коточкыч к?ренешт?н качарга тел?п, к?зл?рен йомды. ?мма шундук тамагына т?ер килеп тыгылды, ??м ул укшып ид?нг? б?гелеп т?ште.
Тавышка й?герешеп килеп ?итк?н т?ртип сакчылары коралларын ирне? ?ле г??д?сен? ??м хатынга т?б?п тынып калдылар. Бераздан калын г??д?ле озын ир алгарак чыкты да хатынга иелде. ??м, кабат к?т?релеп, ипт?шл?рен? ымлады. Ике егет, хатынны к?т?реп алып, б?лм?д?н чыгып киттел?р.
– Н?рс? эзл?рг? кир?ген бел?сез, – диде баягы ир калганнарга, – ул шушы б?лм?д? булырга тиеш. Тапмыйча туктамагыз.
