Дьол кыымнара

Кобяков Иосиф Григорьевич

Дьол кыымнара

ДЬОЛ КЫЫМНАРА

В начале было Слово…

Евангелие от Иоанна

«Аан маҥнай баар этэ – Тыл…»

Аан маҥнай баар этэ – Тыл.Ол Тылтан чугуруйбута хараҥа муора —уу анныттан тахсыбыта сырдык кытылутуйа сыппыт Айылҕаны туруора.Угуттаммыт ньүөл сири тилэри ыспытаолоххо тардыһыы сибэккитэ,умнас умнастыын хатыспыта,силис силистиин силбэспитэ.Аан дойду тыалын, тымныытынаҥаардас, тулаайах тулуйбатынэтинэн-хаанынан илэ билэн,ол Тыл дьикти күүһүгэр бэринэнтыынар тыыннаах ханыыласпыта,сүрэх сүрэххэ таласпыта…Аан маҥнай баар этэ аптаах Тыл —ол Тыл аата Таптал.

«Мин эйиэхэ этиэхпин баҕарбытым…»

Мин эйиэхэ этиэхпин баҕарбытымким да истэ илик кэрэ тылларын.Мин хаспытым халыҥ тылдьыттары,көрдөөбүтүм көмүс тыллары,күүппүтүм күндү ыалдьыттарыкүүтэр курдук нарын ырыалары.Баҕарбытым ол ырыаларымытарҕа буолан эн кулгаахтаргарэйигин куруук долгута, абылыыэйэҥэлии ыллыахтарын.Көрдөөн-көрдөөн мин булбатымоннук тыллары букатын.Ол эрээри мин билигинэйиэхэ тугу этэрбин билэбин:аан дойду аптаах тыллаахтара,киһи аймах үрдүк өйдөрөайбыт бары кэрэ ырыалара —үс мэҥэ тыл үлтүркэйдэрэ.МИН ЭЙИГИН ТАПТЫЫБЫН.

«Үрүҥ хаар үллүктүүрэ…»

Үрүҥ хаар үллүктүүрэ —үтүөнү, кэрэни түстүүрэ.Ол күн мин сэрэйбэт этимолоххо күүтэр сэрэбэйбитин.Мин саныырым бу хаар курдук,бу хаардааҕар да ордуктапталбыт ыраас буолуон,ол ыра санаам туолуон.Ууллубут, устан барбыточчотооҕу маҥан хаар.Ол күнтэн ордон хаалбытмин сүрэхпэр маннык баар:үрүҥ хаар үллүктүүрэ;үөрбүт-көппүт, эдэр, кэрэ,эн бу күҥҥэ махтана,сыа хаарынан ыһыахтанамэниктиигин, күлэҕин,миигиттэн күрэнэҕин;санньыйа, ытамньыйа төннөҕүнсанныбар уура төбөҕүн…

«Мин көрбүтүм сулустар күлэллэрин…»

(День Святого Валентина)Мин көрбүтүм сулустар күлэллэрин…Өйдүүгүн, эйигин атааран иһэн,хараҥаҕа хаар хайыҥтан иҥнэн,мин эниэ устун төкүнүйбүтүм,чигдигэ тиэрэ сытан өр күлбүтүм.Үрдүбэр Хомуос сулус иҥнэри түспүтэ,онтон бэйэтэ да бэркиһээн, күлбүтэ.Халлааҥҥа хойдубуттарасулустар тырымнара,хаарга ыһыллыбыттараэн күлүүҥ кыымнара.Мин күүппүтүм эн уоскуйаргын,оргууй уураабытым обуйук уостаргын.Олунньу халлаанын үөрбүт сулустараөр күлэ, мичээрдии турбуттара.…Сиртэн барар тиһэх чааспарсанаан кэлиэм эдэр сааспаркөрбүппүн дьоро киэһэлэринүөрбүт сулустар күлэллэрин.Ону өйдөөн мин эмиэ сырдыы күлүөм,үөрэ-көтө үрдүк сулустарга көтүөм.

«Аҕал миэхэ илиигин…»

Аҕал миэхэ илиигин,нарын, намчы тарбахтаргын —мин суохтаатым эйигин,эн хара харахтаргын.Тоҕо диэтэр, аан дойдуну,олоҕу, дьолу-соргунутутан турар сырдык, кэрэсоҕотох Таптал эрэ.Кини баар буолан күн көрөр,от-мас тыллар, көҕөрөр,тыынар тыыннаах, сир ийэсилигилии чэлгийэр.Таптал өһөр күнүгэр,Таптал өлөр түүнүгэртуох барыта үрэллиэ,буруо буолан бураллыа.Онон үтүмэн үйэлэргэ,кэнэҕэс кэлэр кэмнэргэТаптал арылы кустук курдукаан дойдуну иилии, курдуутутан турдун олоҕу, дьолусир ийэни, бар дьону,миигин уонна эйигин.Аҕал миэхэ илиигин…

«Кылыһахтаах кырыымпа кыла…»

Кылыһахтаах кырыымпа кылакыҥкыныы кыланнаҕына,хомуһуннаах хомус тылахоҥкунуу айманнаҕынамин өйдөөн кэлэбин бу сиргэхонор хоноһо буоларбын,таптыыр киһибин кытта бииргэтатым кэм эрэ сылдьарбын.Оччоҕо олоххо тардыһарымуон оччонон уоҕурар,күндү киһибин таптыырымкүүскэ сүрэхпэр суоһурар.Оннук ээ, бу күн сиригэрбарыта ааһар аналлаах —уос номоҕор этиллэр:«Киһи күннээх, балык ыамнаах».Онон биһиги бу кэрэ сиргэбаар эрдэхпитинэ бииргэолох дьолун айхаллыы,таптал эрэ туһунан ыллыыкылыһахтаах кырыымпа кылакыҥкыныы дьириһийдин,хомуһуннаах хомус тылахоҥкунуу дьүрүһүйдүн!

«Эн сылаас ытыһыҥ…»

Эн сылаас ытыһыҥтапталы ытыһан,ытыһан ырыаны,ып-ыраас ыраныыһыахтыыр тулабар,ыһыахтыыр дууһабар.Ол иһин күн сирэ —өрүүтүн дьол эрээргийэр эйгэтэ,төлкөлөөх түөлбэтэ.

СУРУК

Хос иһин оргууй сабардыыхойдон барда борук-сорук.Арай остуолга тунаара сырдыырарыллыбыт сурук.…Күөх туманы, от сиигинкүн уота көтүтэн эрэрэ.Уоскуттан уураабытым эйигин,төннүөм диэн эрэннэрэ.Тарбаҕыттан туттараатынтөлө көтөн күрэнэрдьол күлүгүн күрэҕэркүммүн-дьылбын бараатым.Ааҥҥар тиэрдэр уһун суолгамиигин күүтэргин ууратыаҥ.Ыас хараҥа түүнатын уолгаытамньыйа эн ууратыаҥ.Суох!Эйигинниин эрэ сэргэдьол суолун сонордуоҕум.Мин өйдөөтүм бу сиргэтапталтан үрдүк дьол суоҕун.Ыраахха, ырааска суол ыйарыллыкчаан, ыллык курдукый уотугар туналыйарытыспар сытар сурук…

СҮТЭРСИБИТ СҮРЭХТЭР

Курас тыал алааска ыстаарахсыы араҕас өҥүн.Атырдьах салаатыныы араҕыстаикки сүрэх бүгүн.Сир үрдүгэр дьиримнииӨрүү тыгыах курдугасүрэхтэри ситимнииртаптал сырдык кустуга.Симэлийдэ курус кустук…Сир киэҥ киэлитин устунсиллиэ ыһар сэбирдэхтэри.Сүтэрсибит сүрэхтэри…

«Ааспыты анаара саныыбын…»

Ааспыты анаара саныыбын,тугу эрэ өйдүү сатыыбын.Тугу эрэ – истиҥтэн истиҥи —эт кулгаахпынан истибиппин:кыталык ыллаабыта дуу,кыыс ытаабыта дуу…«Сырдык дьолтон матарыма,соҕотох хаалларан барыма!» —мин кыталыкка сипсийтим дуу,кыыс кэннибэр кыламмыта дуу…Арай ардах чугаһаатаҕына,ахтылҕан уота суоһаатаҕынауйаҕас дууһабын уйадыта,ыалдьар сүрэхпин ытатадьикти дорҕоон кулгаахпар кутуллар,ой дуораана буолан охсуллар —кыталык кыҥкыныы ыллыыра дуу,кыыс барахсан ытыыра дуу…

КҮҺҮҤҤҮ САНАА

Кыһыл көмүс.Үрүҥ көмүс.Күлүмүрдэсдьол кыымнара!..Үөрбүт сири үллүктүүикки көмүс үҥкүүлүүр —көтөҕө араҕас ардаҕа,кыраһа маҥан кыырпаҕа.Ханна эрэсырдык, кэрэдьол кустугар куустараманнык көрсөн эрдэхтэрэтапталлаахтар куттара.…Баҕарабынырыаларым —мин сырдык ыраларымтүлэй түүн,күннээх күнүсдьон сүрэҕэр саҕыахтарынкыһыл көмүс,үрүҥ көмүстырымнастаптал кыымнарын!

«Эн көрсүөҕүҥ хаһан эрэ…»

Эн көрсүөҕүҥ хаһан эрэсиргэ бэйэҥ аналгын —өр көрдөөбүт дьикти, кэрэбаар-суох дьиҥнээх тапталгын.Төбөҕүн сылаас сирдиикини түһэҕэ өйүөҕэ,мөссүөнэ күннүү сырдыыүрдүгэр төҥкөйүөҕэ.Сааскы дохсун халаанныыдууһаҥ дьолунан туолуоҕа.Күнүҥ, сириҥ, халлааныҥ —кини эрэ буолуоҕа.

ЭН ЭРЭ…

Күн сиригэр эн эрэ…Эн тыыныҥ илгийэрэ,эн сүрэҕиҥ тэбэрэиһиллэр миэхэ кэрэ,истиҥ иэйиинэн туолан,дьикти музыка буолан.Арыт олох суолугардьол уһун соноругар,дьол күннээҕи күрэҕэрсэниэ сэллиир, күүс эстэр.Оччоҕо миэхэ эдэрэрчим биэрэр, күүс эбэрэн тыыныҥ илгийэрэ,эн сүрэҕиҥ тэбэрэ.Эн эрэ…

«Быралыйар быраман үйэттэн…»

Быралыйар быраман үйэттэнбиһиги бииргэ курдукпут.Оттон Сирбит ол кэмтэнКүнү биирдээргийдэ.Биһиги билэбит:сүрэхтэрбитСирдээх Ыйдыы сиэттиһэнөрүү бииргэ сылдьыахтара,өрүү үөрэ сырдыахтараТаптал уоттаах куйааһыгар.Таптал улуу куйаарыгар.

«Сырдаата тулам бүттүүн…»

Сырдаата тулам бүттүүн —сылаас, нуурал үрүҥ түүн…кыраһа хаарбыт кыыдамныыр…кыталык кыната кылбаҥныыр…Ити – алааспар көччүйэр эбиткэрэ көстүүлэри санатаэн сүрэҕиҥ сүктэн кэлбиттапталбыт маҥан ата.

«Киһи дууһата өлбөт дииллэр…»

А душу твою люблю…

Ф. ДостоевскийКиһи дууһата өлбөт дииллэр —киһиттэн киһиэхэ бэриллэр.Кини арай таҥас курдуктас дьүһүнүн уларытаруонна суох онтон ордукуруккутуттан уратыта.Хайдах да таҥаһы таҥыннарыҥсырдык, ыраас эн дууһаҕар —таҥас бүтэйталба – нарындууһаҥ сырдыы сандаарар.Үйэттэн үйэҕэмуннара миигинараас таҥаһы таҥныаҕыҥ.Хаһыс да төрөөһүнүм буоллун —эйигинхайаан да буламмын таптыаҕым!

«Көрөбүн көмүс күрүлгэни…»

Көрөбүн көмүс күрүлгэни,истэбин дьикти дьүрүһүлгэни:ити – итии таптал иэйэр,олох тыгыалас тымыра кэйэр.Кэйэр кыыс оҕо иминии,иэйэр дьолу ыралыы,дьэргэлгэн курдук дьиримнии,кымыс курдук кырылыы.Бу күрүс күрүлгэнтэн,бу күдьүс дьүрүһүлгэнтэнсүргэбит көтөҕүллэр,сүрэхпит үөрэ күлэр.Көмүһүөм, көрүүй, эчи,күн сирэ күндүтүн, кэрэтин!Көтөҕүөх үөһэ күөрэччидьолунан туолбут сүрэхпитин.Истиҥ иэйиигэ куустаран,ис-испиттэн долгуйан туранэтэбин мин эйиэхэ —эйэҕэс, сэмэй киһиэхэ:«Күлүмүрдүү тыгар күн анныгар,күндү киһим, эн эрэ аттыгаристэбин дьикти дьүрүһүлгэни,көрөбүн көмүс күрүлгэни».

«Дьэдьэн сыта…»

Дьэдьэн сыта.Мүөт амтана.Иэйиэхсит эдьиийбит Эдьэнмичээрдиирэ тумулга.Уоспар дьырылаабытабуспут дьэдьэн —эн түөһүҥ тыҥаабыт тумуга.Тобуктаан турарымтаптал хонуутугартөбөбүн эн түөскэр хоҥкутан.Тулалыы эргийэрэйэҕэс эйгэбэрчыычаах ыллыыра,сиккиэр тыал оонньуура.Көмүс күн сырдык сардаҥатакүлэрэ дьолунан ыһыахтана,муннубар илгийэрэ дьэдьэн сыта,тылбар минньийэрэ мүөт амтана…Эйигин ахтар,суохтуур кэммэрсып-сылаас үөрүүнэн тамнанасүрэхпэр эмиэ дыргыйан кэлэрдьэдьэн сыта.Мүөт амтана.

«Хаар анныгар хаалбыт отоннор…»

Хаар анныгар хаалбыт отоннор…Кэлиин-кэлин биир көмүс күһүнкинини эмискэ көрүстүм.Күрэҥсийбит хара баттаҕа(күн-дьыл хаара баттаатаҕа),арылхай, курус харахтар —арай кинилэр уларыйбатахтар……Кырылас хаары туора хаһыйабын,кып-кыһыл отоннору ытыспар ылабын.Уоспар отоннор хатана сысталлар,уотунан, мууһунан хаарыйаллар.Тылбар сыыйа ууллаллартымныы, курас отоннор…Тоҕо өйдөөн кэллим мин ону —хаар анныгар хаалбыт отоннору?..

БИЭ ЭМИИЙЭ

Утуйар уубун уйгуурдаллар,унаар күөх куйаарга угуйаллар —уотунан хаарыйар суостар —биэ эмиийэ тэтэркэй уостар.Арыт чинэйэ тэйэллэр,чирэһэллэр, куоталлар,миигин тэһитэ кэйэллэрбиэ эмиийэ хатыылаах тыллар.Илиим иминэн силэйэбининнэлэрдээх умнастары,имэҥирэ ууруубун-эмэбинбиэ эмиийэ минньигэс уостары.Оччоҕо хаардыы ууллаллар —уохтара-кылыннара уостар.Оргууй миигин ууруулларбиэ эмиийэ сымнаҕас уостар…

АПТААХ ТЫЛ

Эн сипсийэр аптаах тылыҥтаарыйар мин сүрэҕим кылын.Оччоҕо дууһам дьолунан туолан,кылыһахтаах кырыымпа буоландьириһитэр дьикти дорҕооннору —хомуһуннаах хоһооннору.Ону кытта айылҕа уһуктар,курулаччы ардах кутар,үөл үнүгэс үллэ тыыллар,хамсыы-хамсыы от-мас тыллар,тулам чэчирии чэлгийэр,самаан сайын эргийэр —санаам миэнэ өрө күүрэр,санныбар кынат үүнэр…Мин көтүөхпүн күҥҥэ дылыэтиий миэхэ аптаах тылы.

«Дьоннор – сулустар…»

Дьоннор – сулустар.Эн – күҥҥүн.Дууһабар хараҥа түүн халыйдаҕына,сүрэҕим таастыы тымныйдаҕынаыраах умайар сырдык сулустар

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.