скачать книгу бесплатно
– Даа, кырасаабысса, ы?ырбытым. Эн манна к??т эрэ, билигин кэлиэм, – Даша дьиэтигэр киирэн корзинатын та?ааран кыысчаа??а уунна.
– Бу тугуй? Кимиэнэй? – Ирочка со?уччу киниэхэ тиксибит корзинатын хайа да ?тт?ттэн тутуон билбэккэ эргичи?нэттэ.
– Ирочка, эдьиий Даша? улахан ки?и буолла, оскуоланы б?тэрдэ. Сотору ыраах Дьокуускайга бара-бын. Бу эйиэхэ куукулалары, хампыат сууларын, от-крыткалары бэлэхтиибин.
– Миэхэ?! Куукулалар, открытка-а! – Ирочка ба-рахсан ??р??т?ттэн хайдах да буолуон билбэтэ, кыра?ыабай корзина толору симиллибит барыта киниэнэ буолбутун итэ?эйбэтэхтии тэпсэ?нии т??эн баран, хата ?й булан, «ба?ыыба» диэн тылын ы?ык-таат, дьиэтин диэки дьиэрэ?кэйдээн хаалла.
Даша аны ха?ан да эргиллибэт о?о саа?а Ирочка сибэкки ойуулаах сиидэс былаачыйата тэлээрэ турбутун кытта ыраах-ыраах барбытын са?ата суох сайыспыттыы к?р?н хаалла…
* * *
Лилия у?уктуон на?аа ба?арар да, утуйар барахсан мип-минньигэс абыла?а ба?ыйан кыайан турбакка ??р-?р сытта. Остуол ча?ыытын хара?ын кырыытынан к?рб?тэ, таайбыт курдук, бириэмэ ырааппыт. Дьиэ и?э-та?а толору ки?и бы?ыылаах, кэпсэтии-ипсэтии, к?лс??-салсыы ырааппыта и?иллэр. Оскуоланы б?тэ-рии банкета б?г?н дьиэлэригэр сал?анар. Ийэтин идеята. Халлаан куйаас, арда?а суох буолан быраа-?ынньык остуолун та?ырдьа тэлгэ?э?э тарда сылдьал-лар. Бурдук ас б??? буспут, собо ы?аарыламмыт бы-?ыылаах. Кини ийэтэ быраа?ынньыктары дьэ кыайа тутан о?орор. Тэрээ?инин кыайар диэххэ наада, дь??-гэлэрэ, к?нн?р? билсэр да дьахталлара былдьасы?а-былдьасы?а к?м?л???рг? дылылар. То?о олус улгумнук кэлэллэрин Лилия билээхтиир – ийэтэ олохтоох раб-коопка товароведынан ?лэлиир. Биирдэ эмэтэ табаар кэллэ?инэ универмаг у?уох тостор унньуктаах у?ун уочаратыгар, к????н бараан да турбуту? и?ин, туга да суох хаалыахха с?п. Лилия ийэтигэр Валентина Доро-феевна?а сатаан сы?ыанна?ааччылар с?п-с?п араас дефициккэ эрэйэ суох тиксэллэр.
Лилия у?угуннар-у?уктан дьэ сэргэхсийэн турарга сананна. Бэ?э?ээ киэ?э уоран дь??гэлэрин кытта шам-панскай испиттэрэ т?б?т? дэлби ыалдьыбыт эбит. Оскуола?а, саараан-саараан баран, арыгыта суох ос-туол тэрийбиттэрэ, онон Лилия, ийэтин ха?аа?ын билэр буолан, хас да шампанскайы «к?рэппитэ». Б?г?н билэн айманар буолуохтаах. Тугу та?нарын толкуйдаан эрдэ?инэ, ийэтэ киирэн кэллэ. Дьэ киэргэммит, баар суох к?м???н бары иилиммит, са?а ылбыт розовай к?ст??м?н кэппит.
– Чэ, Лилька, тур эрэ. Ыалдьыттар кэлбиттэрэ ыраатта. Остуолга олоруохха, – ийэтэ кыы?ын атты-гар кэлэн оро??о олордо.
– Маама, эмиэ на?аа элбэх ки?ини ы?ырбыккын бы?ыылаах. Ки?и дэлби сылайан сырытта?ына, – Лилия, атаахтыан санаан кэлэн, оронугар сытынан кэбистэ.
– Чэ, чэ, тулуй биир киэ?эни. Бары наадалаах дьон. Ханна ?лэлии бараргын ыйыталастахтарына «Кырдал» ферматыгар барабын диэн ис.
– Онтон биир ?т?? сарсыарда к?рээн хаалабын дуу? – Лилия ийэтигэр сы?ынна.
– К?рээминэ, со?отох кыыспын хото??о умса анньан биэриэ суохпун. Кимиэхэ да дакылааттаабакка куораттаан хааллы? да б?ттэ. Направление? райко-молга бэлэм сытарын билэ?ин буолбат дуо, – дии-дии Валентина Дорофеевна ойон туран сиэркилэ иннигэр эргичи?нээтэ.
– Тугу кэтэбиний? – Лилия б?г???? быраа?ын-ньыкка хайдах та?нарын бы?аарына сатыы олордо.
– Хаартыска?а т????хп?т, бальнай былааччыйа-?ын кэт.
– Эс, сыбаайбалаан эрэр ки?иэхэ дылы ма?ан та?а?ынан олоробун дуо.
– Олорумуна. Былааччыйа? барыларыттан кыра-?ыабай этэ. Бэ?э?ээ маама? киэн туттан б???. Уолат-тар бары эйигин одуула?аллар бы?ыылаа?а.
– Ол миэхэ наада диигин дуо? Ити сыы?тарын со?о сылдьар дьону этэ?ин дуо? Куораттан булуом, уол о?о талыытын, – Лилия былааччыйатын кэтэ-кэтэ к?лэн сатарытта.
– Чэ, аргыый, улаханнык са?арыма. Ыйаа?ы? би-лиэ, ким кэргэнэ буоларгын, – Валентина Дорофеев-на ???э тыынан ылла.
– Маама, эн ыалдьыттаргар бар. Мин сирэйбин-харахпын к?нн?р?нэ т??эн баран тахсыам, – Лилия туалетнай остуолугар олорон хаалла.
Сотору дьиэ и?игэр уу чуумпу буола т?стэ. Ийэтэ тахсан дьа?айда бы?ыылаах. Лилия тахсыбыта тэлгэ-?э?э тардыллыбыт остуолга бары орун-оннуларын булан олорбуттар. Биллэн турар, ки?и ??йбэтэх-ахты-батах дьоно бары бааллар. Олохтоох сэбиэт председа-телэ Тарас Данилович кэргэнинээн, совхоз парткома Дмитрий Егорович эмиэ кэргэнинээн, олохтоох врач Елена Викторовналыын и?ин… Кулууп директора Алла Афанасьевна биэчэри иилээн-са?алаан ыытта. Дьон бары тура-тура Валентина Дорофеевна маанылаан улаатыннарбыт, кэрэ сибэкки аатын биэрбит Лилията, кырдьык да хайдахтаах кыра?ыабай кыыс буола улааппытын, о?о эрдэ?иттэн олохтоох кулууп киэргэлэ буолбут ??к????т кыыс культура ?лэ?итин идэтин талара саамай с?пт????н ту?унан эттилэр. Ким да «оскуола-производство-?рд?к ??рэх» диэн девиз тыл-ларын ахтыбата. Бары таайан, билэн олордохторо эбээт, Валентина Дорофеевна туох и?ин кыы?ын ферма?а ыыппатын.
– К?нд? табаарыстар, мин а?ыйах тылы эмиэ этиэхпин ба?арабын. Алла Афанасьевна мин баарыа?-?ыттан илиибин ууна сатыырбын ончу к?рб?т курдук туттар, – дии-дии универмаг сэбиэдиссэйэ Христина Григорьевна, у?ун к??кэгэр моонньун ??р?йэх бэйэ-лээхтик хамсатан, туран кэллэ.
– Ба?аалыста, Христина Григорьевна. ??р??нэн истэбит, – тамада к???лл??р са?ата и?илиннэ.
– Би?иги универмаг дьо?ус коллектива о?обутугар кыра бэлэхтээхпит. Лилиябыт аны улахан ки?и буолла, кини кэрэтин, кыра?ыабайын бу кы?ыл к?м?с ытар?а уонна кулон тупсаран, ситэрэн-хоторон биэриэхтэрэ диэн эрэнэбит, – диэн баран Христина Григорьевна Лилия?а дьо?ус бархат хоруопканы туттаран кэбистэ.
Лилия омуннаахтык ??рэн-к?т?н хоруопканы а?а баттаабыта… рубин таастаах ытар?а, с?рэх бы?ыы-тынан о?о?уллубут кулон килэбэчи?э сыталлар!
– Ба?ыыбалары?, универмагтар, – Лилия атыы-?ыт дьахталлар олорор сирдэрин диэки ту?аайан илиитинэн далбаатаата. «К?м???м элбээтэ ээ. ?н?р ийэтэ эмиэ уруккуттан аныы сылдьыбыт хас да суол киэргэллэрин бэлэхтээбитэ. Кулгаа?ы ??ттэтэ охсуохха наада». Лилия улам-улам бу остуолга буола турар кэп-сэтииттэн хайдах эрэ сылайан наар атыны саныыр буолан барда. Барытын этэн-тыынан б?тт?лэр, ?р?с?-?э-?р?с??э ону-маны атыны кэпсэтэллэр. Сэбиэт, онноо?ор партком холуочуйа бы?ыытыйдылар. Лилия са?ата суох ойон туран дьиэ?э киирдэ. Кылаа?ын кыргыттара, дь??гэлэрэ тугу гыналлара буолла? Саатар а?ыйах кыы?ы ы?ыртаары гыммытын ийэтэ буолум-мата?а, «сэлиэнньэ?э тыл-?с тар?аныа» диэн бобон кэбиспитэ.
Саамай бодору?ар Зинатыгар эрийэргэ сананна. Туруупканы а?ата Павел Николаевич ылла.
– Павел Николаевич, Зинаны ы?ырыаххыт дуо?
– Лилька?ын дуо? Хайа эн то?о олоро?ун, кыы?ы? суола сойбута. Уолаттар кэлэн илдьэ барбыттара, походтуу барабыт диэбиттэрэ дии.
– Походтуу?! – Лилия со?уйан олоро т??э сыста.
– Эн бараргытын билбэтэ?и? дуо? Зина сарсыар-даттан алаадьылаан турбута дии.
– Ээ, билэбин-билэбин. Чэ, бакаа, – Лилия кы-?ыытыттан-абатыттан сирэйэ кубарыс гынна.
Даа, собус-соруйан хаалларан барбыттар. Б?г?н да буолбакка, сарсын походтуохха эмиэ с?б?. Староста Лида собус-соруйан, санаатыгар Владиктан к???н?н биллэрбэтэх. Зина дь??гэ да буолаахтаан, эппэккэ эрэ барсан хаалбыт. Телефоннуу сатаабыта буолуо да, дьоно «утуйа сытар» диэн биэрбэтэхтэрэ чуолкай. Бэ?э?ээ шампанскайга ?м??р??эллэрин са?ана албынна?ан дьикти этилэр. Чэ, с?п, куорат кыы?а буолан кэлэн кы?ын иэстэ?иэм! Сорох-сорохторгутун кытта дороо-боло?орум да саарбах. Хотон сытынан а?ылыйан к?рс??хх?т буолла?а! Лилия дьи?инэн ис-и?иттэн кы?ыйан-абаран, хара?ын уута халыс гыммытын ?йд??б?кк? да хаалла. Ол эрээри бэйэтин илиитигэр ылан, туох да буолбата?ын курдук туттан-хаптан, та?ырдьа ыалдьыттарыгар т?н?ннэ. Дьоно кинини эрэ умнубуттар бы?ыылаах, партком аан дойду полити-катыгар тугу эрэ куолулуурун истэ ахан олороллор. Сорохтор дьиэлээбиттэр, биллэрдик а?ыйаабыттар.
Лилия убайдарыгар Анто??а, Никита?а чуга?аата. Уолаттар тугу эрэ омуннаахтык кэпсэтэ олорон балтыларын диэки хайы?а т?ст?лэр.
– Хайа, Лилька, санаа? то?о т?стэ, – улахан убайа Антон балтын диэки тургутардыы к?р?н ылла.
– То?о инньэ дии санааты?, Антоша, на?аа ?ч?гэй настарыанньалаахпын, – Лилия убайа ?т? к?р? охсорун с??? саныы-саныы мэлдьэ?э сатаата.
– Ким билэр, мин к?рд?хп?нэ наар атыны саныы-гын, мантан ыраах бааргын. Би?иги эмиэ к?р??хп?т?н саныы олоробут. Бу ки?и «Кырдалга» кыыска бара сатыыр, – Антон быраатын Никита диэки т?б?т?нэн и?нэх гынна.
– Ээ, сымыйата, – Никита кэтэ?ин тарбанан ылла.
– Уолаттар, ханна эрэ барабыт дуо? Хатаа?ылыы. Никитка, мотоцикл о?о?уллубута дии? Танцылыы барыа?ы?, К?р??лээххэ! Кинилэргэ нэдиэлэ ортотугар буолар, мин билэбин! – Лилия бэйэтин былааныттан омуннурда, устудьуон убайдарыгар атаахтаан к?рд?-???т?н хайаан да толотторор санааны ылынна. Кылаа?ын о?олоро киниэхэ эппэккэ эрэ походка барбыттарын кэпсиэн ба?арбата.
– Маама? эйигин к???лл??р дуо, К?р??лээххэ буола-буола, – «Кырдал» ферма?а бараары олорор Ни-кита былаана тохтон эрэриттэн хомойдо бы?ыылаах.
– Ыйытыллыбат да?аны, истибэтигит дуо, балты-гыт аны улахан ки?и! Чэ, чэ, Антоша, Никитка, ба-рыа?ы-ы?, – Лилия убайдара киниэхэ аккаастаа-баттарын билэр.
– Чэ, баран та?ын. Т??н с?р??н, кумаардаах да буолуо, – Никита туран, сиэбиттэн гара?ын к?л????н хостоон барда.
– Ур-раа, на?аа да ?ч?гэй убайдардаахпын! – Лилия дьиэтин диэки с??рдэ. Хо?угар киирэн та?нан барда.
Кинилэр да илдьибэтэхтэрин и?ин, убайдарбын кытта биир сырыыны сылдьар инибин! Би?иги, Уна-ровтар, сибилигин К?р??лээх кулуубун ылан кэби?иэх-пит. Убайдара Никиталаах Антон мэлдьи да?аны «по-пулярнай» уолаттар. Армия?а сулууспалаан кэлэн баран хаамыталаан кэбиспиттэригэр кыргыттар таптаан му?-наммыттара ахан. Билигин устудьуоннар, Антон СГУ физико-математическай факультетын иккис курсун б?тэрдэ, Никита Свердловскайга юридическай факуль-текка ??рэнэр. Бастакы сылын б?тэрэн, иккис курска та?ыста. К?р, уонна итиччэ улахан куоракка ??рэнэ сылдьан, ферматтан быга илик ханнык эрэ ыанньыксыт кыыска бара сатыыр. Т?б?т?ттэн т?спэт, санаатыттан арахпат ма?найгы таптала ???.
Лилия та?нан-саптан тахсыбыта убайдара мото-циклларын тиэргэн тас ?тт?гэр та?ааран эрэллэр. Биллэн турар, ийэлэрэ билэ-к?р? охсубут. «Сэрэнэн сылдьаары? эрэ», – дии-дии уолаттарын тула к?т?р.
– Мин коляска?а олорбоппун, Антошка олор, – Лилия кинини мотоцикл коляскатыгар олордоору тэринэллэрин к?р?н аккаастана турда.
– Суол на?аа ку?а?ан ардах кэнниттэн. Сахсыллан иэдэйиэ?, – Никита балтын сэрэтэ сатаата.
– Чэ, чэ, олордун кэннигэр. Бэйэтэ кэ?эйиэ, – Антон коляска?а олорунан кэбистэ.
Уолаттар ?р гыныахтара баара дуо, отучча м?н??-тэнэн К?р??лээх кулуубун иннигэр баар буоллулар. ??к?? ?гэннээбит. Та?ырдьа тахсан с?р??к??, табах-тыы турааччылар эмиэ бааллар. Антоннаах Никита билэр уолаттарын к?рс?н уруйда?ыы-айхалла?ыы б??? буоллулар. Аан аттыгар тугу эрэ к?лсэ-к?лсэ кэпсэтэ турбут кыргыттар чуумпуран Сарда?а уолаттарын баты?ыннара к?р? турдулар. «Били, били Сарда?алар ??к????ттэрэ Лилия Унарова диэн кыыс дии», – диэн биир кыыс сибигинэйбитин Лилия кулуупка киирэн и?эн и?иттэ. Т?ргэн ??к?? буола турар эбит. Элбэх ыччат «эркини ?й??н» тураллар. Унаровтар киирбит-тэрин бары бэлиэтии к?рд?лэр. Уолаттар манна чугас табаарыстара элбэх буолан эрэллээхтик тутталлар. Лилия кыргыттартан кими да билэ охсубата, онон убайдарын кытта турда. Сотору, кыргыттар сайаапка-ларынан бы?ыылаах, «объявляется белый танец» диэн буолла. «Белый танец» ырыаны холбуу о?устулар. Ол икки ардыгар Лилия убайдарын кыргыттар эр-биир илдьэ баран хааллылар. Лилия онон «эрки??э сыс-тыбыттар» кэккэлэрин ха?атарга тиийдэ, уолаттары бэйэтэ ы?ыран бэрт. Кыргыттар ы?ырыыларынан ??к??л?? сылдьар хас да уол кинини бэркэ интэриэ-?иргээбиттии к?рб?ттэрин-истибиттэрин биллэ. ?гэ-?инэн т?б?т?н ?сс? кынтаччы тутунна, хойуу кыла-маннарынан сапсынан ???э-аллара к?рб?хт??н ылла. ??к?? сал?анна, биир да бытаан ??к??гэ турбатылар. Убайдара да сытыылара с?р, эгэ, Лилияны уолаттар таах туруоруохтара дуо.
– Дьиэбитигэр барыа?ы?, – Никиталара ча?ытын к?р?н да к?р?н буолла.
– Бу уол ончу тэ?ийбэт, «кырдал, кырдал кыы?а, кылбардыырым сыы?а» диир. Онтубут утуйда?а дии, сарсыардаа??ы ыам?а турара чуга?аата?а, – Антон быраатын дьээбэлиир.
– Айыкка, барыа?ы? да?аны. К?р??лээх уолаттара на?аа эрийсиик эбиттэр. Сылаттылар, – Лилия эмиэ т?нн?р санаалаа?ын биллэрдэ.
* * *
Лилия бииргэ ??рэммит кылаа?ын о?олоругар кыы?ырбыта ааспат. Кыргыттар телефоннаатахтарына «Лилия дьиэтигэр суох» дэтэр. Зина, буруйданан бы?ыылаах, кэлэ сылдьыбат. Сура?а, фермаларынан тар?а?ан эрэллэр ???. Сотору совхоз комсомольскай тэрилтэтин секретара Андрей Лилия?а да телефоннуур буолуохтаах. Онон т?ргэнник тэринэн куораттыы ох-суон наада. Бу к?ннэргэ направлениетын оройуон кииниттэн а?алыахтаахтар ???. Райкомол ?лэ?итэ кыыс кэлиэ?э, «путевка булбутун и?ин кырса са?алаах сон талан ылыахтаах» диэн ийэтэ эппиттээх.
Лилия б?г?н универмакка бара сылдьыахтаах. Та-баар кэлбит, уочаракка та?ааран атыылыы иликтэринэ икки-?с суол сайы??ы та?а?ы ылыныахтаах. От ?лэтэ са?аланан эрэр буолан, сэлиэнньэ?э ки?и а?ыйаан, уу чуумпу буолан эрэр. Лилия дьиэтигэр эмиэ тэ?ийбэт буолла. Убайа Антон Дьокуускайга барбыта. Тутар этэрээккэ ханнык эрэ оройуо??а ?лэлии барыахтаах. Никита сыл аайы с???? к?рд?р?р аймахтарыгар отто?о барбыта. Та?ас-сап бэлэмнэнэн, айа??а тэриммит ки?и диэн сырытта?ына, телефон ?р? тырылыы т?стэ.
– Лилька, быы?аа-абыраа. Ара?астаахха улахан к??лэй буолар. От охсуутугар хас да отделение киир-сэр. Агит-биригээдэтэ тэрийэн тахсан концертаа? диэн буолла. Ба?аалыста, барыс, ??к??б?т ончу суох, – кулууп директора Алла Афанасьевна ыксаабыт куола-?ынан кутан-симэн кэбистэ.
– Ха?ан бара?ытый? – Лилия, с?рэ?элдьии санаан аккаастыан ба?арталаата эрээри, эмиэ да баччаа??а диэри алты?ан кэлбит кулууптарын хомотуон ба?ар-бата. Ис-и?иттэн илгистэн, этин-сиинин хамсатан ??к??л??н ба?арбыта да ыраатта, хонууга киэ? сиргэ дэлэ ?ч?гэй буолуо дуо?!
– Сарсын уон чаастан ара?абыт. Концерпыт уон иккиттэн. Уой, ба?ыыба, Лилька! – Алла Афанасьевна бэркэ ??рб?т са?ата и?илиннэ.
Ити аата сарсын ??к??л??р к?ст??мнэрин ?т??к-т?? охсоро наада. Тугу ??к??л??ххэ? Хас да отделе-ниеттан мустар буоллахтарына элбэх уол кэлии?и, индийскэйдээн уонна узбекскайдаан биэриэххэ. Лилия к?п-к??х хонууга, эриэккэс музыка?а до?у?уоллатан, ??к??лээн элээрдэ сылдьарын хара?ар о?орон к?р?н, манньыйан ылла. Музыка холбоон хамсанан, эрчиллэн к?р?рг? сананан истэ?инэ, эмиэ телефон тыа?аата. Ийэтэ эбит.
– Лилька, сибилигин универмакка та?ыс. Эйиэхэ с?пт??х соччо туох да суох бы?ыылаах. Арай, «лапша» куопталар бааллар ???.
– «Лапша» куопта?а наадыйабын ахан, джинсыла-ры кытта кэтиэм дии. Маама, кулууптардыын сарсын агитбиригээдэ?э барсабын.
– Ол эмиэ ханна? Бу бараары сылдьан бэлэмнэммэккэ э?ин аны ??к??лээн тэйэ?ин дуо? О?олору? бары фермаларга к???н эрэллэр, эйиэхэ да кэлэллэрэ чуга?аабыттара буолуо. Эн Зиналыын, уопсайынан кылаас о?ото ?ксэ «Кырдал» ферматыгар суруллубут ???г?т.
– Алла Афанасьевна телефоннаата. Ара?астаахха улахан к??лэй буолар ???. Чэ, ничего, как говорится, прощальный тур! ??к??л??хп?н на?аа ба?ара сылдьа-бын, кульпросвекка туттарсарбар репетицияланар буолла?ым.
– Син биир истибэккин билэбин. Райкомол кыы?а сарсын кэлэр, араа?а, ол Ара?астаахха эмиэ аа?аллар бы?ыылаах. К?н-дьыл ыраатта, куораттыа? этэ. Убайы? тыа?а бара илик эбит. Эйигин к?рс?н, олоххун-дьа?аххын о?орон барыа этэ. Оччо?о мин холкутук сайылыам дии.
– Чэ, с?п, мамочка. Универмакка с??рд?м! Киэ?э кэпсэтиэхпит, – Лилия ма?а?ыы??а барардыы тэри-нэн барда. Билигин саамай муодунайынан аатырар, «лапса-мокоруон» куопталар хара?ар элэ?нэстилэр.
* * *
Лилия н??мэрин «э?иги иннигитигэр ??к??л??р Сарда?а сэлиэнньэтин талба талааннаах ??к????тэ Лилия Унарова!» диэн биллэрбиттэригэр к??х хонууга ла?ыччы олорон концерт к?р?н астына олорор дьон ытыстарын та?ынан ыллылар. Лилия, улахан балаакка кэннигэр ??к??лээри бэлэмнэнэ туран, ханан киирэн хайдах ??к??лээн тахсыахтаа?ын былааннанар. Оруо-буна о?орбут курдук ?с буолан куусту?а ??мм?т ха-ты?нар бааллар. Индийскэйин толороругар, били дьи?нээх киинэ?э курдук, хаты?нар быыстарынан быгыалыы-быгыалыы, солко саритынан сапсынна?ы-на «былаа?ы ыларын» билэн турар.
Ис-и?иттэн ?р? к?т???ллэн, илиитэ-ата?а босхо ба-ран, индийскэйин ??к??лээн кэбистэ. Хаты? быы?ы-нан ????н??б?т?гэр к?лсэн да ыллылар, «биис» ха?ыы б???т?н т??эрдилэр. Райкомол бэрэстэбиитэл-лэрэ, отделениелар салайааччылара с?хп?т-махтайбыт харахтарын араарбаттарын к?р?н, Лилия узбекскайын ?сс? ча?ылхайдык биэриэм диэн бэлэмнэннэ. Оннук да буолла, ??к??тэ эмиэ олус та?ыста.
?ч?гэй концеры к?р?н астыммыт дьон на?ыллары-гар т??эн чэйдиирдии тэриннилэр.
– Лилия, ыл индийскэйгин ?сс? ??к??лээ. Манна туран ??к??лэ?э сыспыт Шаши Капурдар бааллар, – райкомол бэрэстэбиитэлэ уол к?лэ-к?лэ хара?ынан имнэнэр.
– Чэйдии охсу?, к?н ?ч?гэйэ б?ттэ. Аны бары ин-дийскэйдии хаты? быы?ыгар т????хтэрэ, – к??лэйи салайан ыытааччы, К?р??лээх отделениетын управ-ляющайа Кирилл Максимович кырдьык-хордьук ык-саабыттыы эппиэттэ?эр.
Ити курдук к??лэй кыттыылаахтара бэйэ-бэйэлэ-рин хаадьыла?а-хаадьыла?а хааллылар. Кулууптар ав-тобустарыгар олорон Сарда?аларын диэки айаннаатылар.
* * *
Б?г?н от ыйын 10 к?нэ, Лилия т?р??б?т к?нэ. Урут бу к?н Валентина Дорофеевна эмиэ кыы?ын дь??-гэлэрин ы?ыртаан остуол тардар буолара. Сыл аайы ?гэс буолан хаалан кылаа?ын кыргыттара ы?ырта-рыыта да суох мустааччылар. Валентина б?г?н кыы-?ын ыксатан куоракка атаарда. «Са?а сиргэ, эдьиийи? аахха т?р??б?т к????н ылаар», – диэн буолла. Хата аккаастаммата, сып-сап хомунан барда ээ. Улахан дьиэтигэр суос-со?ото?ун хаалбыта хайдах эрэ эбит, араа?а, бастаан ба?ас чу?куйуу?у. Уолаттар тэлгэ?элэ-риттэн тэйбиттэригэр то?о эрэ олус долгуйбата?а, кыы?а барбыта соччото суох буолсу. Ол эрээри Ва-лентина Дорофеевна о?олорун ????ннэрин этэ??э улаатыннартаан, санаа хоту ??рэхтээн эрэриттэн ас-тына саныыр. О?олорун а?ата, кэргэнэ Захар, дьахтар-га аралдьыйан арахсан барбыта. Улахан уол бэ?искэ ??рэнэр этэ. Бэйэтин о?олорун тыыннаах тулаайа?а о?ортоон барбыт аньыытыгар буолуо, анараа дьахта-рыттан о?оломмото?о. Ханна эрэ хоту олорор сурах-тара и?иллэр. Уолаттара улаатан эрэллэрин сэрэйэн, биир кэм?э суруйар буола сылдьыбыттаах. Кырдьар саа?ыгар билсиэн, а?а буоларын биллэриэн ба?арбыта бы?ыылаа?а. ????н ?с???н хаалбыттар, аатын да аат-тыахтарын ба?арбаттар. Валентина бэйэтэ да хомой-бута, кэлэйбитэ ааспата, т??? да кэлэн ааттастын, аанын боруогун атыллатар санаата суох. Уолаттара, хата, этэ??э улаатан, элбэх эрэйэ суох ??рэх суолун тутуспуттарыттан сэмээр ??рэр. Кыыс атаахтаан хаал-ла, ??рэ?ин нэ?иилэ «ортонон» б?тэрдэ. Хата, айыл?а ??к??л??р талааны биэрбит, ??рэххэ киирдэр эрэ килиэбин булунар идэлэнэр ини. ?ч?гэй эрэ ки?иэхэ тахсан сынньала?нык олордор. Куоракка кыы?ын эдьиийин аахха олордор кэпсэтиилээх. Эдьиийэ Люд-мила саа?ыран баран, дьэ, кэргэн тахсан олорор. К?-т??т?н, эчи, к?р? да илик. Уолаттар кэпсииллэринэн, ку?а?ана суох ки?и бы?ыылаах. Огдообо ???.
Валентина Дорофеевна хайдах эрэ тэ?ийбэккэ-тулуйбакка дь??гэтигэр Татьяна?а тахса сылдьаары, ханна эрэ шампанскайдаа?ын санаан, ону-маны хасы-?ан эрдэ?инэ, к??лэ?э кыргыттар к?лсэр са?алара и?илиннэ, атах тыа?а топ-тобугурас буола т?стэ. Валентина кимнээ?ин билэ охсоору ааны а?а баттаа-быта Лилька дь??гэтэ Зина, эмиэ биир кылааска ??рэммит кыргыттарын Уляны, Ленаны кытта кэлэн тураллар эбит. Хонуу сибэккититтэн о?о?уллубут букеты туппуттар, туох эрэ суулаа?ы кыбыммыттар.
– Лилька? – Зина дорообото-дыраастыйа суох со?уйбуттуу к?р?н турда. Анараа кыргыттар, сыл аайы бу к?н саала?а тардыллар мааны остуолу булан ылбакка, бэйэ-бэйэлэрин к?рс? турдулар.
– Барбыта, ыраах, – Валентина Дорофеевна кыр-гыттар ыйытардыы к?рб?ттэриттэн хайдах эрэ ыксаан ылла.
– Пахай, эппэккэ барар эбит дуу. Дьэ эмиэ бодо-рууга дии. ?й??н «Кырдалга» к???б?т ээ, ?лэлии. Оччо?о кини Дьокуускайга барда дуо? – Зина чахчы хомойон с????рэн турда.
– Дьокуускайга… ??рэххэ киирбэтэ?инэ да?аны манна кэлбэт. Онно эдьиийигэр до?ор буолуо, ыарытыйар ээ, – диэн сымыйалаан барбытыттан Валентина Дорофеевна бэйэтэ да со?уйда.
Кыргыттар тугу да са?арбакка, тэпсэ?нэ?э т??эн баран, тахсан бардылар.
* * *
Дашалаах Оля малларын сы?ан-со?он т??ртээх ав-тобустарын дьэ буллулар. Эчи итиитин, ончу салгын хантан да илгийбэккэ дылы, автобуска ки?и элбэ?иин! «Автобуска уопсайынан элбэх ки?и ортотугар киир-дигит да сэрэнээри?, сээкэйгитин таах сойботон ылыахтара» диэн ийэтэ ыаллара Розалыын сэрэппит-тэрэ. Автобус саамай кэннигэр суумкаларын чохчо-лоон баран тура тэбинэн айаннаатылар. Куорат киинин диэки чуга?аатахтарын аайы дьон эбиллэн, ?сс? эбии «лыык» курдук симиллэр буоллулар. Даша улахан кылаастарга ??рэнэ сылдьан балыы?а?а к?рд?-р?нээри куоракка син ?р буолбуттаах, онон ханнык тохтобулга т????хтээхтэрин билэр. Дьокуускайга т??эр чугас ыала суох, онон туттарсар кэмиттэн са?алаан уопсайга миэстэ туруорсуохтаах. Сарсы??а диэри Олятын дьонугар барсан хонуохтаах. Куорат ыала хайдах к?рс?лл?р? биллибэт. Оля барахсан «долгуйума, биир хонор ки?ини туох да диэхтэрэ суо?а» диэхтиир да, бэйэтэ да дьиксинэ саныыр буолуохтаах.
– Оля, бэлэмнэниэххэ, Орджоникидзе болуосса-тыгар т??эр эбиппит. Петр Алексеевпыт уулуссатыгар хайдах эмэ сатыы киириэхпит.
– Абыт-ууй, бу ?л?гэри со?он ?сс? сатыылыыбыт дуо? – Оля ата?ынан тэбэн суумкаларын аан диэки сы?арыталыы турда.
– Хайыахпытый, дьол к?рд???, ??рэхтэнэ кэлбит дьон, – Даша икки суумкатын эр-биир илиитигэр ылаттаан, тахсар аан диэки дьулуруйда. Хата, элбэх ки?и т??эр буолан, кэм холкутук та?ырдьаны буллулар.
Кыргыттар итииргээбиттэрин, сылайбыттарын ?сс? к??скэ биллилэр. Т?ргэнник дьиэни була охсубут ки?и диэн санааланан аадырыстаах сирдэрин диэки хайыс-тылар. Даша дьиэлэрэ «автобус тохтобулун кэннигэр диэн ыйыылаа?ыттан» ??рэ санаата. Оля куоракка аан бастаан ?ктэммит ки?и сиэринэн т?б?т? эргичи?нээн олордо, сонур?аабыттыы к?р?р-истэр, барыттан бары со?уйда-?м?рдэ.
– Оля, бу дьиэ эбит. Квартирабыт да алтыс, иккис этээс диэти? этэ дии, – Даша аадырыстаах кумаа?ы-тын тэлимнэппитинэн биэс этээстээх таас дьиэ бастакы подъе?ын диэки сорунуулаахтык хаамта.
– Дьонум баар буолуохтаахтар, даачалаахтар эрээ-ри, – Оля хайдах эрэ сэрэнэ со?ус туттарыттан-хаптарыттан Даша ыксаан ылла. «Таах сибиэ, ыалга кыбылла сатаан. Уопсай диэки бара турбаккабын» диэн санаа кылам гынан ааста.
Иккис этээскэ тахсан, алтыс квартираларын буллу-лар. Оля звоноктаата.
Тыа?атааттарын кытта, кинилэри эрэ кэтэ?эн турбут курдук, чэпчэки атах тыа?а аан диэки кэллэ.
– Оо, Олечка! Дорообо, то?ойуом, – орто у?уох-таах, намчы к?р??нээх саас ортолоох дьахтар Оляны куу?а к?р?стэ. Онтон Дашаны со?уйбуттуу к?р?н-истэн ылла.
– Тетя Ида, бу саамай чугас дь??гэм Даша, сарсын уопсайга барыахтаах, – Оля ыксаабыттыы т?ргэн-т?ргэнник са?аран бы?аарыста.
– Чэ, аа?ы?-аа?ы?, о?олор. Сууну?-тарааны?, уоскуйу?, онтон чэйдиэхпит, – Ираида Никоновна, Даша билбэтэ бэрт буолан, хара?ар о?орон к?рб?-т?нээ?эр, эйэ?эс-сайа?ас, сэргэх буолан ??ртэ. Кыр-гыттар иккиэн да санныларыттан туох эрэ с?гэ?эри т??эриммит курдук ???э тыыннылар.
Ваннай хоско киирэн сирэйдэрин-харахтарын суу-нан сэргэхсийдилэр. Саала?а киирэн сымна?ас кириэ-?илэлэргэ олорунан кэбистилэр.
– Оля, эн Ираида Никоновнаны эдьиийим диэби-ти? этэ дуо? – Даша бу ыалга хоно кэлэн олоруор диэри чуолкай билбэтиттэн бэйэтэ бэйэтин сэмэлэнэ санаата.
– Эчи суох, эдьиийим буолбатах. Оннук эбитэ буоллар, ончу да куттаныам суо?а этэ. Маамам усту-дьуон сыллардаа?ы дь??гэтэ. Кэргэнин Вадим Елисее-вичтыын эмиэ бииргэ ??рэммиттэрэ. Хас да сыллаа-?ыта сайын кэлэ сылдьыбыттара дии.
– Аа-аа, ?йд??т?м. Уол о?олоохтор бы?ыылаа?а дии, – Даша биир сайын Олялаахха уонча хоммут куорат ыалын ?йд??н ылла.
– Кыргытта-ар, кэли? эрэ, чэйдиэ?и?, – Ираида Никоновна куукуна?а ы?ыртаата. Ха?аайкалара сайа-?ас буолан кыргыттар да сэргэхсийдилэр, дойдуларын оло?ун-дьа?а?ын, ханна туттарсар былааннаахтарын кэпсии-ипсии олордулар.
– Маама суолун баты?ар ки?и эбиккин дии, Олечка. Чэ, кытаат. Эн, ыал улахан о?ото, ??рэххин б?тэрэ охсон, маама?ар к?м?л????хх?н наада. Таах да у?ун ??рэх би?иэнэ, – Ираида Никоновна медицин-скэй факультекка ??рэнии ки?иттэн чахчы улахан ба-?аны, дьулууру эрэйэрин санатан кэпсээн-ипсээн ылла.
Кырдьык, Оля билигин ийэтигэр саамай кылаабы-най, к?м? ки?и. Хас да сыллаа?ыта а?алара массыына саахалланыытыгар т?бэ?эн к?н сириттэн к?рэниэ-?иттэн быр бааччы олорбут ыал кы?ал?алара элбээ-битэ. А?алара Борис Дмитрьевич математика учуута-лыттан са?алаан оскуола?а завучтаан испитэ. Оля ийэтэ Лариса Саввична ??рэ?ин б?тэриэ?иттэн дойду-тун балыы?атыгар педиатрдыыр. Даша доруобуйатын ту?угар кы?аллан да биэрээхтээтэ.
