скачать книгу бесплатно
Terrasın sonunda məndən dostumu axtarıb-axtarmadığımı soruşan lama Lobsanqla qarşılaşdım.
Başımı tərpətdim.
“Təəssüf ki, o, artıq burada deyil. O, Zanskar vadisinə getdi”.
Və o, əlini zirvələri ağ buludlar silsiləsində gizlənmiş mavi-boz dağlara tərəf uzatdı.
V
ZANSKARA SƏFƏR
“Yaxşı, – dedi içimdəki təhqir olunmuş balaca oğlan. – Cəhənnəm ol. Başının üstündə dur, səhərdən-axşama kimi bu dağlarda dolan, amma başqasını zəlil et. Əgər sən özünü həqiqətən o qədər müdrik zənn edirsənsə, lakin bir az səbir edə bilmirsənsə, mən sənin müdrikliyinə bir qəpik də vermirəm. Yalnız bir şarlatan sağollaşmadan yoxa çıxa bilərdi”.
Avtobus Lehdən Şrinaqara gedən sərnişinlərin gecələməli olduğu Kargilə çatanda artıq ayrıldığım üçün sevinirdim. Sivil həyatın üstünlüklərini səbirsizliklə gözləməyə başlamışdım: dadlı yeməklər, yaxşı şərab, müntəzəm duşlar, kitablar, ağıllı söhbətlər, Motsart. Və seks.
Lakin ertəsi gün səhər qəribə bir qüvvə məni sübh tezdən oyanmağa və fasilə edən avtobusun yanından yolun kənarındakı kiçik çadır dəstəsinə doğru getməyə məcbur etdi. Fransanın şimalındakı Lilldən kiçik alpinist qrupu orada düşərgə salmışdı; onlardan biri ötən gecə mənə demişdi ki, Zanskara gedirlər. Əvvəlcə istəksiz olsalar da, sonra, nəhayət, dedilər ki, onların ciplərindən birində daha bir nəfər üçün yer var. Lakin yalnız Rinqdoma qədər aparacaqlarını dedilər; orada yol pisləşir və onlar ponilərin belində davam etməli olacaqdılar.
Çantamı götürmək üçün yenidən avtobusa qaçdım.
Yarım saatdan sonra dörd haldan düşmüş cip cənub-şərqə aparan dar yolda taqqıldayır və cızıldıyırdı. Çox keçmədi ki, Suru çayı vadisinə çatdıq. Ora tənha və yaşayış olmayan yer idi; yuxarıdakı buzlaqlara qədər yüksələn sıldırım yamaclarda qayaların arasından bir budaq da görünmürdü. Vadinin çox az sayda kəndində yaşıllıq var idi. Yol çay boyu uzanıb gedir və iki sıra ağ dağ zirvəsi fəxri qarovul dəstəsi kimi bizi saatlarla müşayiət edirdi.
Planlarımdakı dəyişiklikləri düşünməməyə çalışırdım. Amma sonda qərarım üçün bir səbəb tapmalı idim, ona görə də öz-özümə dedim: “Yaxşı, hazır burdayamsa, niyə bir az səyahət edib bu qəribə yerləri görməyim? Hindistan hökuməti bu yerləri cəmi bir neçə il əvvəl əcnəbilərin üzünə açmayıb? Yoqanandanın da Zanskara getməsi sadəcə bir təsadüfdür; bu o demək deyil ki, mən onu axtarıram. Onu üç yüz kilometr uzunluqda bir vadidə harada tapa bilərəm?”
Fransız qrupun üzvü Jül deyirdi: “Biz qərblilər çox axmağıq. – Buddist qompalarda gördüklərimiz monastırlardır. Amma əslində onlar gənc rahiblərin şagird olduğu, köhnələrin qədim hikməti öyrətdiyi məktəblərdir".
"Biz dua bayraqlarını, dua təkərlərini və mandalaları görəndə gülümsəyirik, – dedi. – Onların simvol olduğunu başa düşə bilmirik. Fransa bayrağı kimi. Simvolların dəyərini dərk edə bilməyən biri üçün hətta Fransa bayrağı da bir hissə parçadan başqa bir şey ola bilməz”.
"Elə problem də budur. – O, təslim olmaq əlaməti göstərmədi. – Biz buddist simvollarının arxasında yatan reallığı dərk edə bilmirik. Bütün günü dua çarxını fırladan bir ladaxı görsək, buna xurafat deyirik. Amma kimsə bizə bu gündəlik ritualın nevrotik xəstəliyi müalicə edə biləcəyini sübut etsəydi, bunun psixologiya olduğunu deyərdik!”
Axşama yaxın Rinqdom vadisində dayandıq və fransızlar bir az qəhvə dəmlədilər. Batan günəş yuxarıdakı buzlaqlara qızılı rəng verirdi. Soyuq kölgələr dərə boyu uzanırdı. Jül xəritəni açıb şərqə baxdı.
"Orada, – o, yuxarıdakı parlaq, az qala səmada üzən iki qarlı dağ zirvəsini göstərdi. – Nun və Kun, Zanskar silsiləsində ən yüksək dağlar. Onların arasında ağ mis dərəsinə aparan keçid var”.
Qısa söhbətdən sonra yola davam etmək əvəzinə çadır qurub çay kənarında gecələmək qərarına gəldilər. Müdrik qərar olduğu məlum oldu. Hər şey hazır olanda Nun və Kun artıq axşamın dərin kölgələrində gözdən itmiş, vadinin dibi isə şəffaf qaranlığa bürünmüşdü. Səmada çoxlu parlaq ulduzlar peyda oldu. Uzun yoldan o qədər yorulmuşduq ki, düşərgə tezliklə sükuta qərq oldu. Yalnız orda-burda pıçıltılar, səngimiş gülüşlər, arabir öskürək. Sonra xoruldama. Və çox da uzaqda olmayan çayın pıçıltılı axışı.
Və peşmançılıq gətirən gecə. Və qəzəb. Və cəmi bir gün əvvəl çiyinlərini çəkərək bu dağlarla sağollaşa biləcəyinə inanan şagirdin məyusluğu. Kim bilərdi ki, o, özünü aldadır, buna baxmayaraq, öz daxilində etiraf etməyə cəsarəti yoxdur. Yataq kisəmin istisində özümü söyməyə başladım.
Bəs özünü söyən adam kim idi? Başımı çıxarıb səmaya baxdım.
Və birdən sanki mesaj mənə çatdı, elə bil bütün dağlar üstümə çökdü. Kimi axtardığım bəlli deyil? İçimdəki usta. İçimdə o qədər mübahisəli “Mən”lər, kiçik Flisarlar fırlanır ki. Heç bir səbəb olmadan başını yellədən, xırda bir şeyi heç vaxt bağışlamayacağına and içən, kiçik qabığını heç vaxt tərk etməməyə qərar verən iflic olmuş melanxolik və nazik buzun üstündə addımlayan və rəqs etməyə başlayan düşüncəsiz optimist; bir ideyaya aşiq olub dünyanı onun formasına salmağa çalışan; həm də zamana təslim olmağı bacaran və özünü xoşbəxt hiss edən.
Bütün bu “Mən”lərin ustası kimdir?
Onları nəzarətdə saxlayan, həddi aşanda sakitləşdirən, çox uzağa gedəndə geri çəkən kimdir? Ustanın və ustanın anarxiya qaydalarının olmadığı yerdə nizam yoxdur.
Ağ mis ölkəsinin astanasında hökmdarsız bir ərazi olaraq qalıram; hakimiyyətin bir qəsbkardan digərinə keçdiyi ərazi. Mənim “Mən”imə lazım olan şey ustadır.
Səhər çölə çıxanda çadırların nazik buz təbəqəsi ilə örtül-düyünü gördük. Fransız alpinistləri güclü səhər məşqlərinə başladılar. Nəzakət xatirinə mən də onlarla bir neçə təkan hərəkətləri etdim, lakin ciyərlərim xırıldamağa başlayan kimi çox da uzaqda olmayan tənha stupaya tərəf getdim. Mən hələ də yüksəkliyə öyrəşməmişdim; aşağı təzyiq başımı gicəlləndirir və yorurdu. Şərqə baxanda artıq səhər günəşinin şüaları altında işaran Nun və Kun zirvələrini görürdüm. Dəniz səviyyəsindən 4 500 metr hündürlükdə yerləşən Zanskar vadisinə aparan yeganə keçid – Pensi-la onların arasında hələ də qaranlıqda idi. Jül mənə dedi ki, Zanskar dünyanın ən sirli yerlərin-dən biri, hakimiyyəti iki padşahın öz razılıqları ilə paylaşdığı köhnə buddist krallığı, kəndlər vadisi, sıldırım qayalı dağlara oyulmuş monastırlar və məbədlər vadisi, dərin kanyonlar və sürətlə axan çaylar vadisi, köhnə asma körpüləri olan; qədim rituallar vadisi, ən zəngin təxəyyülün belə reallıqla rəqabət apara bilmədiyi nağıl dünyası idi.
Birdən dağ silsiləsi boyunca günəş öz şüalarını ötürməyə başladı və vadinin kölgəli qaranlığını sanki bir sehrlə dağıtdı. Dağların ətəyində yuvarlaq bir təpədə yerləşən Rinqdom lama monastırının qırmızımtıl kurqanı aydın görünürdü. Uzun tünd-qırmızı paltolu bir qrup naxırçının müşayiəti ilə ağır yüklü yak və ponilərdən ibarət uzun bir karvanın yavaş-yavaş kurqana doğru irəlilədiyini görürdüm.
Himalay silsiləsinin şimal hissəsində işıq qeyri-adi formada kəskindir. Hava çox quru və təmiz olduğu üçün yüz mil uzaqlıqdakı dağlar olduğundan daha yaxın görünür. Dünyanın daha da yaxınlaşdığını, üzərinə doğru irəlilədiyini və dağların zirvəsindəki qara toxunmaq üçün təkcə əlini uzatmaq lazım olduğunu hiss edirsən.
Təhrif olunmuş anlayışlar məni təbiətin strukturuna, maddə və enerji rəqsinin bir hissəsinə birləşmiş kimi hiss etdirirdi. Mən ölə bilmərəm, çünki hər zaman eyni formada olmasa da, həmişə mövcud olmuşam və bundan sonra da olacağam. Heç olmasa, bir müddətlik ayrılmaz hissəsi olduğum dünya ilə əlaqə yaratmaq üçün “Mən”lərimin anarxik torundan ayrılmağı bacardım.
“İndi! – düşündüm. – İndi Yoqananda məni anlaya bilərdi. İndi, o, təkcə boş havada anlaya bilməzdi!”
Mən fransızlarla sağollaşdım və Rinqdom lama monastırına doğru yola düşdüm. Təsadüfə bax ki, tez bir zamanda karvana çatdım. Kişilərdən heç biri ingilis dilini başa düşmürdü, amma məni geniş təbəssümlə və nəzakətlə qarşıladılar. Çantamı çıxarıb ən güclü ponilərdən birinin kürəyinə bağladılar.
Karvanın dişsiz başçısı “Zanskar, Zanskar” deyərək Nun və Kunu göstərirdi.
“Zanskar, Zanskar” mənim də tez-tez təkrarladığım və gedib çatmaq istədiyim yer idi.
Yol çox uzun idi. Ən çox yadımda qalan xatirələr gözlənilməz hadisələrlə monotonluğun pozulduğu anlar oldu. Ponilərdən biri dişlərini sol ombama necə yapışdırdısa, günəşdən yanmış tibet sifətlər rəğbət dolu təbəssümlərə büründü. Kobud yəhər arxamı necə ağrıdırdısa, atdan düşüb piyada davam etməli oldum. Bir az sonra məni dişləyən poni dizimdən bir qarış yuxarıya düzgün hədəfli təpik vurub yarama duz basdı. Sonqten adlı bir kişinin topuğu qayalıq yolda necə burxuldusa, onu yəhərə qaldırmalı oldular, lakin ağrıya baxmayaraq, o, gülümsəməyə davam etdi.
Və aşırımın yaxınlığındakı yamaclarda yuvalarının girişinə yaxın quyruqlarının üstündə oturaraq heyrətli maraqla bizi izləyən tülküyə bənzər tüklü heyvanlar gördük. Onlar qəfildən “fiuuu, fiuuu, fiuuuu” fit çalaraq dəli kimi ora-bura qaçmağa başladılar və sonra gözdən itdilər. Kişilər dedilər ki, heyvanlara “fiuuuu” deyirlər, amma, məncə, onlar marmota bənzəyirdi.
Günortaya yaxın dayandıq. Kişilər at peyininin quru lopaları ilə od yandırdılar, bir qazan su qaynatdılar, içinə çay yarpağı atdılar və sonda dörd ovuc arpa unu əlavə etdilər. "Tsampa" dedilər. Dünyanın bu hissəsində əsas yemək olan tsampanı sevmədim, ona görə də bir qutu mal əti konservi açdım. Nəzakətli olduğum üçün, imtina edəcəklərinə inanaraq, konservi kişilərdən birinə uzatdım. "Bir az dadına baxın" dedim. Bütün üzlər sanki onlara qızıl təklif etmişəmmiş kimi işıqlandı. Onlar qaşıqları ilə konservi bir dəqiqədən az vaxtda boşaltdılar. Sonra səmimi minnətdarlıqla mənə tsampalarının yarısını təklif etdilər!
Günorta günəşində dərin yuxuya getdiyimi xatırlayıram – yaxınlıqdakı yamaclarda mavi və sarı çiçəklər, qarlı zirvələrin dalğalı dənizi, karvanın yoluna davam etdiyi qayalı dağ yolunun səssiz tənhalığı, qayaların arasında sürətlə keçdiyi görünən buynuzları burulmuş çöl qoyunları və keçiləri.
Aşırımın zirvəsinə çatdığımız və çoxlu sarı, ağ və mavi dua bayraqları ilə bəzədilmiş böyük bir qaya təpəsinin yanında dayandığımız anı xatırlayıram. Zanqla padşahının tacir elçilərinin öz bayraqlarını ora necə qoyduqları yadımdadır, şübhəsiz ki, minnətdar idilər, təhlükəli yol onlara qiymətli heyvanlarını itirmək bahasına başa gəlməmişdi.
Ancaq görünür, bir bayraq kifayət etmədi, çünki axşama yaxın karvan qayalı yamacdan oyulmuş xüsusilə dar cığırla dolanmağa başlayanda ponilərdən biri səhv addım atdı və kənardakı böyük bir daşı tərpətdi, uçurumun altındakı dərinliklərə yüksək səslə yıxıldı. Bu səs yana tullanan ponini qorxutdu və uçuruma daha çox daş töküldü, sonda ayağını qoymağa yer tapmadı, üstündəki yüklə birlikdə dərin dərəyə yuvarlandı.
Aşırımın ətəyində otlu yamac tapıb gecələmək üçün çadır qurduq. Beş minikçidən ikisi yazıq poninin arxasına bağlanmış çuvalları götürmək üçün getdi. Qalan üç nəfər heyvanların üzərindəki yükləri açdı və çuvallar, yəhərlər və taxta qutulardan bizi zəif küləkdən qoruya biləcək divar tikmək üçün istifadə etdilər.
Yadıma gəlir ki, ertəsi gün səhər biz hündürlükdəki buzlaqdan axan nəriltili dağ çayını keçdik və kimsəsiz yamaclarla aşağıda düzənliyə doğru yol aldıq. Artıq Zanskar krallığının qərb əyalətində, ağ mis ölkəsində idik.
Tezliklə ilk kəndlərə çatdıq. Onlar Ladaxdakılardan çox da fərqlənmirdi: kiçik pəncərələri olan düzbucaqlı düz damlı evlər, nadir yaşıllıq oazislərində, bəziləri yüksək yamacların ətəyində, digərləri isə perpendikulyar qayaların kənarlarında tikilmişdi. Yenə də gecəni açıq havada keçirdik.
Ertəsi gün səhər səmanın tamamilə yağış buludları ilə dolu olduğunu gördük. Hava daha da istiləşdi və nəzərəçarpacaq dərəcədə rütubətli oldu. Zanqla padşahının tacir elçilərinin üzündə rahatlıq və təravət oxuya bilirdim; Himalay yağışının şimalda yağması Allahın mərhəmətinin əlamətidir.
Bəs qar yağacağını fərz edə bilərik?
Bu fikir mənə ləzzət eləmədi. Qar Zanskarı dünyanın qalan hissəsindən səkkiz aylığına ayırır. Keçdiyimiz kəndlərin adlarını özümdə qeyd etdim: Arşo, Abranq, Kusul, Bahars, Remala, Pe, Trokta, Atinq, Drokanq, Ramtaşa. Çobanı ilə birlikdə kədərli baxışlarla bizi izləyən yak, bizə hürən kəndlərin yaxınlığında mırıldayan cılız it sürülərini, yolun yaxınlığındakı çəmənlikləri və məbədləri, dağların yamaclarında-kı lama monastırlarını xatırlayıram.
Əksər kəndlər yaxın vaxtlarda biçilmiş arpanın saralmış tarlaları ilə əhatə olunmuşdu. Gördüyüm qədər bir ağac belə yox idi. Dəniz səviyyəsindən dörd min yarım metr yüksəklikdə olan bu kəndlər dünyanın ən hündür kəndləridir. Ağacsız olmayan bir kəndə çatanda günortadan keçmişdi. Yuxarıdakı buzlaqlardan suyu yamacların ətəyindəki terraslı çöllərə aparan dar arxlar boyunca qovaq və söyüd cərgələri bitmişdi.
Yağış yağmağa başladı. Karvan yoluna davam etdi. Axşama yaxın yağış qatılaşıb üzümüzə şillə vurmağa başlayanda karvanbaşı bizi qaranlığa qərq olmuş kiçik bir kəndə doğru apardı. Ponilərə yerli lama monastırının divarları arxasında sığınacaq verilirdi. Xeyirxah kəndlilər qalmağa yer təklif etdilər.
Qalın yun paltolu hündürboy bir kişi məni kəndin kənarındakı kifayət qədər böyük evə apardı. Yanıb-sönən fənərlə yola işıq tutaraq, məni kiçik arxa otağa apardı və küncdəki toz basmış döşəyi göstərdi. Mən tərəddüd etmədən yataq kisəmi açmağa başladım.
“Sağ ol, – donquldandım, – çox sağ ol”. Bir dəqiqədən az müddətdə yuxuya getdim.
Gözümü açanda artıq səhər idi; dar pəncərədən günəş parlayırdı. Yataq kisəsindən çıxmaq üçün çevrildim. Elə dönmüşdüm ki, otaqda başqa adam olduğunu dərhal başa düşdüm. Qarşıdakı divara söykənən kişi.
"İndi necədir? – Qalın bir atayana səs eşitdim. –Yenə sən məni axtarırsan, mən də səni tapıram".
Dərhal gözlərim yaşla doldu.
Ey müqəddəs boz saqqallı sima! Sən anlayansan! Müəllimim! Kaş biləydin ki, sənin üçün nə qədər darıxmışam!
VI
TƏHLÜKƏLI DOSTUM
Ertəsi gün səhər biz Zanskar krallığının mərkəzi düzənliyindən keçdik. Gecə bir az yağış yağdığı üçün yer yumşaq, tər və yaşıl idi. Biz düzənliyin şimal tərəfindəki yamaca tərəf getdik və nəhayət, yamacın silsilələrini dolanan dar bir cığırla qalxdıq. Bir saatlıq yoldan sonra döngəni dönəndə birdən hiss etdim ki, sanki bizi zaman tunelindən uzaq keçmişə itələdilər. Uzaqda dörd dağ kəndi zərif dairəvi yamacda yerləşmiş, sanki daşlı zəmindən torpağın təbii hissəsi kimi böyüyürdü. Kəndlərdən hündürdəki buzlaqdan kəndlərin arası ilə üç dar çay yavaş-yavaş dağın ətəyindəki çaya tökülürdü.
"Orada. – Yoqananda təkbaşına dayanmış və səhər günəşində ağlıqdan parıldayan uzaq bir evə işarə etdi. – Orada bir günlük dayanacağıq. Bəlkə iki. Bəlkə üç?”
Günorta Qarşanın məşhur lama monastırını gördük. Bu, başqa dünyadan bir görüntü kimi idi. Üzüm kimi bir-birinə bərkidilmiş yüzə yaxın ağ bina, çoxlu kiçik kvadrat pəncərələri olan nəhəng düzbucaqlı göbələklər kimi batmaqda olan günəş altında yuyulurdu. Yoqananda mənə lama monastırının başçısı on dördüncü Dalay Lama olan İslah edilmiş Sarıpapaqlıların Tibet Buddist təriqətinə aid olduğunu söylədi. Lama monastırları elm və təhsil məkanlarıdır. Rahiblər bacardıqları yolla sağ qalmalıdırlar. Bəziləri valideynləri tərəfindən dəstəklənir, bəziləri isə lama monastırlarında aşpaz, təmizlikçi, tarlada fəhlə kimi çalışır. Lama monastırı kifayət qədər zəngindirsə, daha kasıb rahiblərə illik yardımlar verir. Gənc rahiblər imtahanlardan keçməlidirlər. Onlar dərəcə ala bilərlər. İstənilən rahib ömür boyu lama monastırında qala bilər, lakin bəziləri ailələrinin yanına qayıdır, evlənir və normal həyatlarına davam edirlər. Rahiblər dəfn mərasimlərini yerinə yetirir, evlərə və tarlalara xeyir-dua verir, cinləri qovurlar. Onlar həkim, şəfaçı, herbalist, hətta psixiatrdırlar.
"Sizin dünyanızdan fərqli deyil, – dedi Yoqananda. – Sadəcə daha sadədir". "Mənə elə gəlir ki, bu, daha mürəkkəbdir", – deyə cavab verdim.
"Sənə çox şey elə gəlir, – dedi. – “Mənə elə gəlir”, “mənə elə gəlir ki,”… səndən daima bu cümlələri eşidirəm. Özünlə hadisələr və dünya arasında təhlükəsiz məsafə saxlamaq üçün yaxşı yoldur. Yalnız sənə elə gəldiyi müddətcə səhv qərarlarla bağlı məsuliyyəti hisslərinin dumanlarına ötürə bilərsən. Rahat, lakin qorxaq. Ancaq deyə bilsən ki, yox, bu, sadəcə mənə belə gəlmir, ancaq o zaman qabığının arxasından açıq döyüş meydanına addım atmış ola bilərsən. Burada hər şey baş verə bilər. Burada başını itirə bilərsən. Sən təkcə öz təxəyyülündə döyüşən qəhrəmansan. Hətta orada da çox vaxt məğlub olursan".
“Bu, tam olaraq belə deyil, – mən etiraz etdim. – Bir şeyin sadəcə mənə elə gəldiyini deyəndə mən dürüst oluram. İçimdəki davakar şəxslərin qeyri-sabitliyinin fərqindəyəm. Əgər onlara mərkəzi güc altında təzyiq edə bilsəydim, hisslərim mənim biliyimə, əminliyimə çevrilərdi. Və sonra idarə edənin hissi idarə olunanın hərəkətinə çevriləcək. Mənim problemim mərkəzi idarəetmənin olmamasıdır. İçimdəki usta üçün darıxıram. Beynim yüzlərlə əyalətdən ibarət ölkə kimidir. Onları birləşdirib hamısını mərkəzi idarə altına salmaq istərdim”.
"Niyə etmirsən? – dedi. – Bu əyalət hakimlərindən birini padşah et".
Dedim ki, həmişə ya biri, ya başqası taxtı qəsb edir. Bəzən o, idarə etmək üçün başqaları tərəfindən seçilir. Bəzən başqaları onu idarə etməyə məcbur edirlər. Usta seçilər-seçilməz əmr verəndə problem yaranır. Sonra beynimdəki parlament bunu həyata keçirmək əvəzinə müzakirəyə, tənqid etməyə, rədd etməyə başlayır.
Bu parlament müzakirələri ara vermədən gecə-gündüz beynimdə qızışır. Bəzən nümayəndələrdən biri başqalarının yekdilliklə qəbul etdiyi bir şeyi təklif edir və nəticədə hərəkət baş verir. Başqa vaxt beş-on nəfər birdən ayağa qalxır, hər biri öz təklifinin qəbul olunmasını tələb edir, sonra mən münaqişələrin, beynimdə nevrotik çəkişmələrin şahidi oluram və nəticədə iflic halı baş verir. Elə olur ki, nümayəndələrdən biri izsiz yoxa çıxır və ya digərlərinin birlikdə qərarı ilə oradan çıxarılır.
Elə olur ki, yeniləri çıxır. Yaxud da içəri girib artıq içəridə olan kütləyə qoşulmağa icazə verilənə qədər əvvəlcə yumşaq, sonra təkidlə qapını döyməyə başlayırlar. Bəziləri zəifləməyə başlayır və nəhayət, o qədər zəifləyirlər ki, daha eşidilmir. Bu arada digərlərindən bəziləri daha da yüksəlir, daha azğınlaşır, hətta zorakılıq edir və diktatorlara çevrilirlər. Ancaq qısa müddətə, digərləri, demək olar ki, həmişə birləşir və onları sıxışdırır.
Yoqananda mənə hərarətlə baxdı. “Bu nümayəndələrin kimlər olduğunu və kimin maraqlarına xidmət etdiyini başa düşürsən?”
Bir az fikirləşəndən sonra dedim ki, bu davakar varlıqlar mənim istəklərimdir, uşaq vaxtı ağlıma yerləşdirdiyim ideyalar, həyata keçməkdə israrlı arzularım, həmyaşıdlarımın mənə yeritdiyi metafizik fərziyyələrdir; mənim irsi, fizioloji meyillərim; xoş hesab etdiyim və təkrar etmək istədiyim vərdişlər, xatirələr və təcrübələr; və mənim yaratdığım və gücləndirmək istədiyim obrazlar – bütün bunlar mənim içimdə öz hüquq və imtiyazlarım uğrunda mübarizə aparır. Onların əbədi mübahisə və mübarizələrini nəticələr və xəyal qırıqlıqlarının zənciri təşkil edir ki, bu da mənim dünyada varlığımın tarixidir. Və bu tarix mənim həyatımdır.
"Cəmiyyət sənə düşündüyünüz kimi olduğun illüziyasını verib", – dedi.
“Amma başqa reallıq yoxdur, – etiraz etdim. – Mən boş fəzada yaşamıram; mənim şəxsiyyətim və həyatımın mənası başqaları ilə qarşılıqlı münasibətimdən yaranır; Mən özümü məhv etmədən, mən olduğum şeyin əsasını təşkil edən ölçünü silə bilmərəm.
Mənim şüurumun formasını müəyyən edən cəmiyyətdir. Və bu şüur, reallığın bu quruluşu mənim kənar stimullara birbaşa reaksiya vermək imkanımı inkar edir. Mənim şüurum təhlükəsizlik filtridir. Həqiqətən deyə bilərəm ki, mən dünyanı hiss edirəm və yaşayıram, lakin bu təcrübə yalnız qisməndir, filtrdən keçən fraqmentlərdən ibarətdir. Bu süzgəc öz işini o qədər yaxşı bacarır ki, mən daha dərin, daha doğru reallığın ancaq qeyri-müəyyən həsrət şəklində olduğunu bilirəm. Hətta “Mən”imdən qaçmağa və ya ondan sakitcə uzaqlaşmağa çalışsam da, bunu edə bilmirəm. Ağlım nə istədiyimi bilir; hər yerdə casusları var. Deməli, çıxış yolu yoxdur. Düşüncə tərzim beynimin əsiridir. Və beyinsiz “Mən” də yoxdur”.
"Sən çarxın içində fırlanırsan, – dedi Yoqananda. – Buddistlər bu həbs vəziyyətini samsara adlandırırlar. Dəfələrlə olduğun yerə qayıtmağa davam edirsən. Etməli olduğun şey samsaradan, illüziyalar vəziyyətindən nirvana vəziyyətinə, oyanıqlığa keçməkdir. O zaman anlayacaqsan ki, sən nə düşündüyün deyilsən, ama düşündüyün o, sənsən".
Lama monastırının aşağısında evlərin yanından axan çaya yaxınlaşıb ayaqqabılarını çıxardı. Fikirləşdim ki, ayaqlarını yumağa gedir. Amma dayaz suya girmək əvəzinə o, çantasından bir qalay stəkanı çıxardı və mənə yaxınlaşmaq üçün işarə etdi.
"Buna su doldur, – dedi, – və bura gətir". Çantamı boşaltdım və onun istədiyini etdim.
"Mən başımın üstündə dayanacağam, – dedi. – Mən bunu edəndə istəyirəm ki, suyu damla-damla ayağımdan tökəsən. Çox yavaş-yavaş, dəqiqədə bir damla”.
Mən bunu bilmədən o, yanımda başının üstündə dayanmışdı. Ayaqları bir az yelləndi, amma növbəti anda donmuş kimi tamamilə hərəkətsiz qaldı. Dabanının dərisi qeyri-adi dərəcədə gənc, yumşaq və hamar idi. Ehtiyatla stəkanı əydim və sol dabanına bir damcı su tökdüm. Ayağı bir az gərildi. Sonra onun sağ ayağının dabanına bir damla tökdüm; o da bir az qıvrıldı.
Bir dəqiqə gözlədim. İkinci damcı onun sol dabanına düşəndə ayaq hərəkətsiz qaldı. Qoca kimi. Topuğundan aşağı su axmağa və şalvarına sızmağa başlayanda, dizlərinin ətrafına qat-qat yığılanda da o, ətdən və qandan olduğunu göstərmirdi. Nəfəsi yavaş və ölçülü idi, gözləri bağlanmışdı.
Yarım saatdan sonra stəkanı sol əlimə keçirməli oldum; sağ əlim, demək olar ki, sərtləşmişdi. İçimdə səbirsizliyin artdığını hiss edə bilirdim. Nəfəs ala bilməyincə onun bədənimə yayıldığını hiss edirdim. Mən bu prosesi xatırlayırdım, eyni zamanda qocanın tamamilə mənasız görünən şeylərdən yorulacağına ümid edirdim.
İçimdəki pis bir səs pıçıldamağa başladı: “Dəqiqələri qısalt. Damcıları daha böyük et. Suyu bir az yerə tök”.
Mənim daxili parlamentimdəki nümayəndələrdən hansı bunları deyirdi? Mənə elə gəlirdi ki, onun arxasında bütöv bir partiya durur, durmağa və düşünməyə vaxtı olmayan və yalnız məqsədə çatmaq olarsa, səy sərf etməyə hazır olan Gəlin Tələsək Partiyası var. Bu, heç vaxt əzmkarlıq eşitməmiş partiyadır; bir qaçışçını qalib posta gedən yolun dörddəbirinə salan tərəf; bu, rəssamın həvəsini elə bir məqamda zəiflədir ki, o, bir qədər əlavə səylə şedevr yarada bilərdi; bir şey əyləncəli olmağı dayandırdıqdan sonra geri çəkilmək üçün səbəblər təklif edir. Bu, yarı yolda olan qəhrəmanların və özbaşına ikiüzlülərin partiyasıdır.
Və birdən-birə bu partiya açıqlamalar verməyə başladı: “Qocanın dabanına su damcılamaq dəlilikdir. O, özünü kim hesab edir, səninlə belə davranmağa cürət edir? Suyun bir hissəsini yerə tök. O, bunu fərq etməyəcək. Və etsə, heç nə deməyəcək. Əgər belə edərsə, ona de ki, bəsdir”.
Müxalifətin səsi əvvəlcə güclə eşidilsə də, getdikcə ucalırdı. Çox keçmədən içimdəki iki düşərgə arasında genişmiqyaslı debat gedirdi. Fərqi yoxdur, Ardıcıllıq Partiyası etiraz etdi, əgər hər şey çılğın görünürsə; qoca, şübhəsiz ki, nə etdiyini bilir. O, bir xahiş etdi və söz veriləndən sonra ona əməl edilməlidir. Bu qədər sadədir.
Sonra Gəlin Tələsək Partiyasının gözlənilməz müttəfiqləri yarandı. Evlərin arasından kiçik bir dəstə cırıq geyimli oğlan peyda oldu. Bir neçə metr aralıda dayanıb bizə baxdılar. Onlardan biri nəsə dedi, digər üçü isə gülərək cavab verdi. Bu, məni səhnəyə onların gözü ilə baxmağa məcbur etdi və birdən utandım. Uşaqlar istehzalı ifadələr deməyə davam etdilər. Sonra ətrafımızda dövrə vuraraq bir-birini itəliyib qışqırmağa başladılar. Səs-küyün Yoqanandanın konsentrasiyasını zəiflədəcəyinə ümid etməyə başladım. Təsir etmədi; tamamilə hərəkətsiz qaldı.
Oğlanlar, nəhayət, evlərin arasında gözdən itdilər. Mən köhnə yol yoldaşımın yanında qaldım və axşam kölgələrinin artan şaxtasında daha bir iyirmi dəqiqə də onun ayaqlarına su tökməyə davam etdim. Güvən böhranını aradan qaldırdıqdan sonra bunların hər hansı birinin mənası varmı deyə özümdən soruşmağı dayandırdım. Nəhayət, əyləncəli hala gələnə qədər hər şey asanlaşdı. Fincandan son damcı su sıçrayanda mən rahatlıq və dərin məmnunluq hissi ilə doldum. Yoqananda (qabın boş olduğunu haradan bildi?) məharətlə ayağa qalxdı və hiyləgər təbəssümlə mənə təşəkkür etdi.
Yola davam edərkən ondan su damcılarının meditasiyaya kömək etmək üçün nəzərdə tutulub-tutulmadığını soruşdum.
"Mən? – O, təəccüblə arxaya çevrildi. – O, sən idin, onlar kömək etmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Ancaq sənə sınaqdan keçdiyini desəm, çox çalışardın və nəticə mənə sənin haqqında həqiqəti söyləməzdi. İndi bilirəm ki, sən mənim diqqətimə layiq bir şagirdsən. Bu, kifayət qədər yaxşıdır".
Ondan soruşdum ki, daha çox belə sınaqlar gözləyə bilərəmmi?
O güldü. “Təsəvvür et ki, mənim silahım var və səni vurmaq istəyirəm. Harada olduğumu bilmirsən, amma səni izləyirəm, yaxınam və hər an fit çala bilər. Məndən qışqırmağımı gözləyirsən: gəldim, ehtiyatlı ol! Sən başa düşməlisən ki, bizim oyunumuz fərqlidir. Səni xəbərdar etsəm, xəbərdarlıq-larıma güvənəcəksən, sonra diqqətli olmayacaqsan, oyaq olmayacaqsan. Güllə hər an fit çala bilər. İstənilən an, heç bir xəbərdarlıq etmədən, özünü sınanılmış hiss edə bilərsən. Əgər imtahandan keçmirsənsə, bu, vidadır”.
Biz yola davam etdik. Bir müddət sonra dönüb dedi: “Mən sənin tibb bacın deyiləm. Mən sənin dostunam.
Amma təhlükəli dost".
VII
AĞILLI OLDUĞUM ÜÇÜN AXMAĞAM?
Əvvəlcə uzun olsa da, getdikcə qısalmağa başlayan kölgələrimiz bizdən öndə gedirdi. Yoqanandanın addımları xəfif və iti idi. Onun ritminə düşməyə çalışdım, amma ayaqları daha uzun idi. Və ağır bir arxa çantası olmadan yumşaq və ləng tərzdə hərəkət edirdi. Onunla addımlarımı sinxronlaşdıran kimi ritmi itirməyə başladım. Ən çoxu on-on beş addım saxlaya bildim, ondan sonra qırıldı və sıfırdan başlamalı oldum.
Qoca, nəhayət, arxasındakı qəribə ayaq səslərindən xəbər tutdu. Dönüb ayaqlarıma baxdı. "Ayaqqabılarında nəsə problem var?"
Utanıb başımı tərpətdim.
“Gəl. – O, gülümsədi və kənara çəkildi. – Sən öndə get".
Yola davam etdim və az sonra onun addımlarının səsi mənimkilərin səsində itdi; dördayaqlı heyvan kimi yeriyirdik. Gəzintimiz bir mahnı kimi oldu ki, tezliklə nəfəsimizi də öz ritminə çəkdi. Çox keçmədi ki, bütün dünya bizim yumşaq ritmimizlə titrədi.
Qoca Yoqanandanın səsi sanki uzaqdan gəlirdi. “Hər şey addımlarının ritmində hərəkət edir. Tamamilə uyğunlaşan bir dünyada yaşamaq gözəl deyil?”
Rəqs etməyə başladım. Qəribə bir qüvvə ayaqlarımdan tutdu və onları o tərəf-bu tərəfə döndərməyə başladı. Arxamda təhlükəli dostum da rəqs etməyə başladı, mənimlə bir yerdə hoppanaraq mənim kimi ucadan güldü və gülüşümüz günəşin təzəcə doğduğu düzənlikdə əks-səda verdi. Göy, yamaclar, dağların qarlı zirvələri də bizimlə gülürdü.
"Budur", – Yoqananda dedi.
Yol o qədər sıldırımlı bir yamacla yuxarı qalxmağa başladı ki, hər on dəqiqədən bir nəfəsimizi dərmək üçün dayanmalı olurduq. Bizdən aşağıdakı vadi böyüyən qaranlıqda həm açılır, həm də yoxa çıxırdı. Gecəyə az qalmışdı. Nəhayət, terraslı tarlalar vahəsində yerləşən tənha bir evə çatdıq. Ev kvadrat, düz damlı və kifayət qədər bərbad vəziyyətdə idi, pərdələri bağlı idi, ev yarıqazma idi, ona görə də enişdə imiş kimi görünürdü. Yuxarıdakı buzlaqdan sərin hava gəlirdi.
Evin üstündəki qayalıq çuxura dik dolama cığırla qalxdıq. Oradan köhnə taxta nərdivanla evin torpaq damına endik. Yoqananda məndən çantamı və çadırımı çıxarmağı, oturub gözləməyi xahiş etdi. Yastı damın ortasında dördkünc çuxur var idi, oradan başqa bir nərdivan evin içərisinə enirdi. Yoqa-nanda ehtiyatla birinci pilləni, sonra növbəti pilləni, sonra isə gözdən itənə qədər addımladı.
