скачать книгу бесплатно
Элиэнэп кини уоскуйарын к??тэн чочумча са?ата суох кумаа?ылары арыйталыы олордо, онтон т?б?т?н ?нд?тт?:
– Бастатан туран, балты? Гелена хомолтолоохтук ?лб?т?нэн дири? кутур?аммын тиэрдэбин. Икки?инэн, бэйэ? да сэрэйдэ?и? – бу дьыаланы мин силиэстийэлиибин, онон ыйытыыларбар дьэ?кэтик уонна чопчу эппиэттиэ? диэн эрэнэбин. Мин ба?ам, Капитолина, ?л?р??хс?т? т?ргэнник булуу…
– Хайдах? – дьахтар былаатын хара?ыттан арааран кинини к?р? т?стэ. – Оттон ?л?р??хс?т к???ннэ диэбиттэрэ дии…
– Ким? – Элиэнэп ыйыта о?уста.
– Оттон, ити… милииссийэ?э. Мин бара сылдьыбыппар эппиттэрэ – Давыдов Федор диэн…
– Ол – ал?ас. Давыдов бу дьыала?а буруйа суо?а дакаастанна диир кыахтаахпыт.
– Хайдах? – Капитолина чахчы со?уйбут к?р??нэннэ, уу-хаар бычылыйбыт харахтара кэ?ээтэ, бэйэтэ сирэйдиин уларыйарга дылы гынна. – Кини та?а?ыгар, бэл, Геля хаана таммалаабыт диэбиттэрэ дии, уонна хайдах… Ол Давыдов тойооскуну билэбин, биирдэ Геля би?иккини бы?а?ынан анньаары тэлэкэчийбитэ ахан, Геля онтон сылтаан Салды??а к?сп?тэ.
Элиэнэп т?л?п??н тырылаабытын ылла, Марианна киэ?э «Лена» кинотеатрга киинэ?э билиэт ылабын дуо диир.
– Ыл, – диэтэ Захар Захарович уонна туруупканы уурарыгар, бэйэтиниин кэпсэтэрдии, оргууй а?ай са?арда: – Билигин экспертиза кыа?а с?рдээх улахан. Холобур, хаан ки?и дуу, кыыл дуу киэнэ буоларын бы?аарары аа?ан, эр ки?и дуу, дьахтар дуу киэнэ буоларын, итиэннэ ки?и этин ханнык чаа?ыттан тохтубутун кытта чуолкайдыахпытын с?п. Онон хатылаан о?о?уллубут экспертиза Давыдов саппыкытыгар би?иллибит хааны эр ки?и муннуттан таммалаабыт диэн т?м?к о?ордо. Ону та?ынан кини дьиэтигэр к?ст?б?т ?с бы?ахха хаан ханнык да эттигэ да, ки?и этин эбэтэр тириитин ута?а да к?ст?бэтэ.
Кабинекка уу чуумпу б?р??кээтэ, онтон кэмниэ кэнэ?эс Капитолина титирэс куола?ынан:
– Оок-сиэ, тугун с?рэй… оччо?о кимий… ол ?л?р??хс?т?.. – диэн сипсийдэ.
– Ону били??итэ бы?аара иликпит эрээри, Капитолина, итэ?эй – би?иги ?л?р?? т?бэлтэлэрин барытын кэриэтэ арыйабыт, онон ?л?р??хс?т син биир ханна да куотуо суо?а, булуохпут.
– Даа? – Капитолина сэргэхсийбит к?р??нэннэ. – Оннук эрэ буоллун, э?иэхэ олус эрэнэбин. Оттон билигин?
Захар Захарович бланканы суруйар машинкатыгар кыбытта.
– Капитолина Семеновна, туо?у бы?ыытынан ыйытылларгынан, РСФСР холуобунай кодексатын 181–182 ыстатыйаларынан, сымыйанан к?рд?р?р т?бэлтэ?эр эппиэккэ тардылларгын сэрэтэбин.
– Аата алдьархайын, – дьахтар к?лб?тэ буолла. – Ол мин тугу сымыйалыамый.
– Алтынньы отут биирис к?н?гэр балтыгынаан тугу гыммыккытын, сэ?эргэспиккитин ?сс? биирдэ си?илии, лаппыйан кэпсииргэр к?рд???б?н. Гелена ханна эмэ барардаахпын диирэ дуо? Бу дьыала?а кыттыгастаах буолуо диэн эн кими эмэ уорбалыыгын дуо? Чэ, доп… кэпсэтиибитин са?алыахха. Таак – Александрова Капитолина Семеновна…
– Ээх.
– Ханна т?р??б?кк?н?й?
– Тиксиигэ.
– Аадыры?ы?, бада?а, Дзержинскэй – Лермонтов ыпсыытын диэки олоро?ун дии?
– Ээ, Лермонтов уулусса?а…
– Гелена Салдынтан ха?ан кэлбитэй?
Капитолина толкуйдаан н?р?чч? тутунна. Силиэдэбэтэл кини ытаан кытарбыт хара?ын, кубарыйбыт иэдэстэрин одууласта. «Оо, кыргыттар барахсаттар, – дии санаата. – То?о маннык бэйэлээхтэр дьыл?алара табыллыбатый? Ыал буолбакка эрэ о?оломмуттар, арахсыбыттар, кыы?ынан кырдьыбыттар, кэргэттэрин ыарыыга-о?олго былдьаппыттар, аны холбо?он баран сутуругунан, ха?ыынан кэпсэтиигэ т?бэспиттэр то?о олус элбэхтэрий? Аан дойду кыргыттара бука бары «дьоллоохпун, ол и?ин дьыл?абар махтанабын» диир кэмнэрэ ха?ан кэлиэй?!»
Капитолина тарбахтарын т?б?т?нэн мускуйар былаатын эмиэ хара?ар да?айда.
– Геля уон хонуктаах командировка?а… Дьиэлиэн иннинэ Давыдовы к?рс? барбыта, ол аата алтынньы с??рбэ ???с к?н?гэр кэлбит эбит. Соччо-бачча ханна да сылдьыбат этэ, мин ?лэбэр барарбар, ол аата киэ?э алта-сэттэ чаас диэки, тэрилтэлэри кэрийэн э?иннээн кэлэрэ. Ол кырыыстаах к?н? ?н?р кэпсээбитим, ?сс? хатылыырбар тиийдэ?им дии – суунан, сарсыардаа??ы а?ылыкпытын а?аан баран, Гелялыын кыбартыыраттан тэ??э тахсыбыппыт. Кини министерство?а сылдьыахтаахпын диэбитэ, мин Поярковтаа?ы ас ма?а?ыыныгар тиийбитим. Сымыыт атыылана турара, онно уочараттаан итиэннэ ??т, с??гэй э?ин ылан 10 са?ана дьиэбэр тиийбитим, 12 а?аар диэки Геля кэлбитэ, кини «дьыалабын ?м?р?тэн б?тэрэн эрэбин, мантан киэ?э база?а барабын, онон командировка соруга ситэр» диэбитэ.
– Гелена Салдын оло?ун-дьа?а?ын комбинатыгар атах та?а?ын о?орор сыах сэбиэдиссэйэ эбит. Дьо??о бы?аччы этэрбэс, бачыы?ка биэрэрин билэри? дуо?
– Суох.
– Оттон эйиэхэ эмиэ тугу да биэрбэтэ?э дуо?
– Биир таба ты?а этэрбэ?и харчытыгар атыылаабыта уонна суох.
Элиэнэп бэчээттии олорон туо?уну а?а?астык, араа?а, кырдьыгынан к?рд?р?р диэн санаата, итиэннэ охсорун кубулуппакка кэ?ис гынна: «Салгыы истэбин…»
– Биэс са?ана киэ?э кэлбитэ, миин испиппит (би?иги, ?б?гэлэрбит ?гэ?инэн, киэ?э эт сиэччибит) уонна чаас курдугунан эмиэ аргыста?ан тахсыбыппыт, ахсыс автобу?унан кэлэн мин автовокзал аттыгар т?сп?т?м, кини аа?а барбыта, онтон атыны билэ?ит…
«Эмиэ мунаах суол ??скээтэ, – диэн санаата Захар Захарович туо?у к?рд?р??т?н машинка?а бэчээттээн табыгырата олорон. – Гелена Давыдовтарга сэттэ кэнниттэн, араа?а, а?ыс-то?ус диэки кэлбит. ?ск? алта са?ана Сайсары оройуонугар тиийбит буолла?ына, онуоха диэри ханна сырытта?»
– Давыдовтан ураты балты? Сайсарыга билэр ыаллаах этэ дуо?
– Геля дуо? Бэйи эрэ… Арба, оскуола?а бииргэ ??рэммит дь??гэтэ Винокурова Клара?а сылдьааччы, Гоголь уулуссатыгар олорор.
«?л?р??хс?т? буллубут диэн б?к эрэнэн, ма?найгы силиэстийэни олус да ?рд?нэн-аннынан ыыппыттар. Ол Винокурова сыаналаах сибидиэнньэлэри биэриэн с?п, ба?ар, киэ?э Давыдовтан ураты ?сс? ханна эмэ барыахтаа?ын Гелена киниэхэ эппитэ буолуо…» – Элиэнэп бэчээттээн б?тэн каретканы му?уругар диэри у?а ?тт?гэр аста, итиэннэ машинка ?рд?нэн кыы?ы к?рд?:
– Кими да уорбалаабаккын дуо?
– Давыдовтан ураты суох… кими да…
– Чэ, оччо?о, Капитолина Семеновна, маны аах уонна илиитэ баттаа, – бэчээттээбитин машинкаттан т?л?р?тэн дьахтарга уунна.
Александрова «тугун официальнайай» диирдии ботугураата уонна бэчээттэммити т?ргэн ба?айытык аа?ан элэгэлдьиттэ, илии баттаан эрилиттэ.
Захар Захарович паапканы сейфэ?э хатаата уонна килбэлдьигэс хара тирии сонун Капитолина кэтэригэр к?м?л??? туран ыйытта:
– Капитолина, балты? соно эмиэ маннык ээ, бииргэ ылбыккыт дуу?
– Мин ылбытым. Универмакка атыыланарыгар т?бэ?эн – иккини…
– Тугу эмэ биллэххинэ, Капитолина, кэлэ сылдьаар.
– Та?ара быы?аатын! – дьахтар са?а аллайа т?стэ уонна килбигийбиттии мичээрдээтэ. – Э?иги хонтуора?ытыгар ки?и к?н? с?ннь?нэн ?ктэммэт дойдута буолуо ээ, хата, би?иэхэ сырыт – сынньана, а?ыы, ??к??л??.
Захар Захарович сонньуйан кэбистэ:
– Ы?ырыы? и?ин махтанабын, ол эрээри эн балты? ту?унан туох эмэ сонуну биллэххинэ, биллэриэ? этэ.
– Ээ, ону этэр эбиккин дуу? Биллэн турар, биллэн турар…
ТЕЛЕФОНОГРАММА
Саха АССР прокуратурата, силиэдэбэтэл Элиэнэпкэ. Гражданка Александрова Г.С. кыбартыыратыгар сэтинньи 8 к?нэ буолар т??н?гэр бэчээти алдьатан ки?и киирэ сылдьыбыт. Буруйдаа?ы буларга бары миэрэлэр ылылыннылар.
Салдын куорат прокуратуратын силиэдэбэтэлэ Васюков
«Олох – бу т??л»
Телеграмманы ылаат, Захар Захарович дьыаланы уталыппакка, киэ?э Салдынныырга бы?аарынна. С?м?л??ккэ билиэт ?лэстэ, эбиэт кэмигэр буфекка биир ыстакаан кофены кытта бэрэски сиэн а?аабыта буолла, ол кэнниттэн кабинетыгар киирэн, Александрова дьыалатын са?аттан арыйан барда: «Били??итэ инники хардыы, кыра да сити?ии суох… ?л?р??хс?т Давыдов буолбата?а эрэ дьэ?кэрдэ. Оччо?о кимий? ?л?р??хс?т, саба?алаатахха, бииринэн, Александроваттан тыс к?рд??н баран аккаастаппыт, кинини абаа?ы к?р?р, ?ст?йэр дьон буолуохтарын с?п. Онон тэрилтэтин ?лэ?иттэрин, табаарыстарын кытта ?ч?гэйдик кэпсэтиэххэ. Ким кимиэхэ хайдах сы?ыанна?арын билиэххэ. Икки?инэн, ?л?р к?н?гэр сарсыарда киниэхэ т?л?п??ннээбит ки?и. Гелена Александрова билсэр дьонун, эйгэтин чуолкайдыахха. Кинилэр истэригэр сууттаммыт, хаайыллыбыт, буруйу о?оруон с?пт??х ки?и биир эмэ баар дуо? ?с???нэн, к??лгэ т?бэ?иэх к?рс?б?т к?л?гээттэри бэлиэ?э ылыахха. Туо?улар наадалар. Тулатынаа?ы ыаллары кэрийиэххэ, ба?ар, ити киэ?э Александрованы к?рб?ттэр баар буолаайаллар? ?л??хс?т Давыдовтан то?ус са?ана барбыт, оччо?о т??н ???э ?л??р диэри ханна, кимниин сырытта? Эмиэ туо?улар наадалар…»
Санаатыгар буолан, т?л?п??н ?р? тырылыы т?сп?т?н ма?най со?уйбут курдук к?рд?, онтон туруупканы ылла, к?хс?н этиттэ:
– ?м… Даа, истэбин.
– Захар, – Марианна ??рб?т-к?пп?т куола?а ча?аарыйда. – Син буллум ээ! Дьэ, уочарат да уочарат, арыычча… «Вооружен и очень опасен…»
– Ким?! – Элиэнэп, мэктиэтигэр, ходьох гынна, онтон дьэ ?йд??т?: – Ээ… киинэни этэ?ин дуо? С?п-с?п… Ээ, Марианна, дь??гэ?ин Дусяны илдьэ бар, мин б?г?н Салдынныыр буоллум, командировка?а.
– Оо, эмиэ? – кэргэнэ сибилигин а?ай ??рб?т-к?пп?т куола?а уларыйда.
Захар Захарович кини сирэйин к?р? олорордуу сананна – ча?ылыспыт харахтара со?отохто курус гынан, уо?ун ???ст?к ньимиппит буолуохтаах.
– Билиэт булан на?аа да ??рб?т?м, онтукам ханна баарый…
– Чэ, хайыахпытый, бырастыы гын. Аныгы сырыыга хайаан да…
– Т??? ?р буола?ын?
– Биллибэт, дьыала хайдах хаамарыттан…
– Дьиэ?эр таарыйбаккын дуо?
– Барарбар киирэн тахсыам, алта?а к?т??хтээхпин.
– Ол аата мин ?лэбэр сырыттахпына… Чэ, ?ч?гэйдик сырыт, субуоннаар.
– Быыс буллахпына. Этэ??э, – Элиэнэп туруупкатын уурарыгар Хомподоев таптаан туттар тылын эппитин ?йд??н м?ч?йэн кэбистэ: «Ити гынан баран би?иги кэргэттэрбитигэр эрэйдээх ?лэлээх дьоммут ээ. Сарсыарда то?устан киэ?э алта?а диэри к?ннэтэ ханна да хамсаабат, хам бааччы олорор идэлээхтэр дьиэ?э-уокка ту?алара улахана чахчы. Ол эрээри – тугу талбыккынан. Бары о?ох ?рд?гэр ээл-дээл сыттахпытына, ким ку?а?аны, т?ктэрини кытта охсу?уой, суох о?орорго дьулу?уой?! Суох, сыыгынаан-саа?ынаан к?л-к?м?р буолуох кэриэтин к?л?б?рэччи умайбыт ордук…»
…Элиэнэп эбиэттэн киэ?э Давыдовы а?аларга соруйда. Баты?ан киирбит милииссийэ ?лэ?итигэр силиэдэбэтэл то?хох гынна: «Тахсыаххын син». Иккиэйэ?ин хаалан баран, Захар Захарович чочумча Давыдовы ??рэтэрдии к?рд?. Батта?а арбайан, иирсэн, сирэйэ-хара?а кытаран, дарбайан хаалбыт, та?а?а-саба да имиллибитэ, кирэ с?рдээх. Дьи? и?ээччи к?р??нээх Давыдов кыбыччы к?рб?т сырдык хара?ынан кабинет утары эркинин аахайбатахтыы одуула?а олордо.
– Дьэ эрэ, билсэн кэби?иэххэ. Мин Элиэнэп диэн силиэдэбэтэлбин. Эн Давыдов Федор Федоровичкын?
Ки?итэ таас дь?лэй ки?илии ибир да гыммата.
– Давыдов, мин эйигин босхолуур ту?унан боппуруос туруора прокурорга киирээри олоробун. Буруйа суох эрээри, то?о ки?ини ?л?рд?м диэн айа?аламмыккыный?
Мээнэнэн к?рб?т харахтара кэ?ээн хааллылар, онтон бокуойа суох с??рэлэстилэр, кэмниэ кэнэ?эс Давыдов дьэ силиэдэбэтэл диэки хайыста.
– Туох даа?!
– Истибити? курдук. Сарсы??а-?й????э диэри эйигин босхолуохтара.
Давыдов б?к т?стэ, арбаллыбыт хара батта?а, ???ст?к чохойбут кэтэ?э эрэ силиэдэбэтэлгэ к?ст?р буоллулар, онтон кэтэ?э титирэстээн, муннун сы?сыйан, ытаан бахсырыйан барда.
– Чэ-чэ, т?кс?, Давыдов, – Элиэнэп с?б?лээбэккэ сирэйин мырдыччы тутунна. – Эр ки?и буолла?ы?, тохтоо.
– Оо-уу, оо-уу… – Давыдов у?уутаамахтаата, сонун сиэ?инэн хара?ын дьукку анньынна. – Геля, Геля барахсан… Ол и?ин да, к?м?спэр, та?арабар хайаан илиибин к?т????м?й?
– Оттон ?л?рб?т?м диэн то?о билиммиккиний?
Давыдов оннугар к?нн?, арбаллыбыт батта?ын быы?ынан Захар Захарови?ы уоттаммыт хара?ынан к?рд?:
– Геля… Оо, Геля… Кини эрэ этэ миэхэ саамай к?нд?м, чугас ки?им. Ол киэ?э атаспынаан дэлби арыгылаан, сарсыныгар т?б?м дьап-дьалкы?нас, сир-халлаан ?ллэ?нии-?ллэ?нии улаатар-аччыыр, с?рэх ?л?хс?йэр, тип-титирэс ки?и ?лэбэр тиийэн ба?ыары?ныы сырыттахпына, милииссийэ ?лэ?иттэрэ кэлэн тутан та?ааран массыына?а чып гыннарбыттара уонна иккис отделение?а к?т?тэн а?албыттара. Биир хоско олордубуттара, мин чараас хапта?ын быыс н???? кинилэр кэпсэтэллэрин истибитим. «Ити туох ки?ини а?аллыгыт?» Онуоха миигин а?алааччы са?ата: «Александрова диэн дьахтары б?л??н Сайсары к??лгэ бы?а?ынан анньыбыттар. Онно уорбаланар…»
Итини истээт, кулгаа?ым чу?кунуу т?сп?тэ. «Геляны ?л?рб?ттэр…» диэн санааны атын солбуйбута: «Бэйэм буолаайамый?..» Милииссийэ ?лэ?иттэрин са?аларын алах-былах истэбин: «Хомус быы?ыгар сытар ???…», «Халаабатахтар…», «Хара тирии сонноох, мааны ба?айы дьахтар…» Онно ?йд??т?хп?нэ, кырдьык, т??н Геля?а ха?ыытыырга дылы этим уонна, араа?а, хому?у хачыгыраччы кэ?эр бы?ыылаахпыт… Сатахха, биирдэ бы?а?ынан далбаатаммыттаах этим. Ол и?ин билиммитим, итиэннэ Геля ?лб?т?ттэн симмэр да т?сп?т?м…
– Даа, – Элиэнэп ки?итин хара?ын к?р? сатаата да, с??рэлэс харахтары кыайан таба одууласпата. – Мин бу дьыаланы ??рэтээри, Давыдов, эн биография?ын си?илии ??рэттим. С?хт?м уонна, Давыдов, олус бэйэмсэ?и? эйигин иэдэппит. Дьону хомоттоххуна, кинилэр эйигиттэн хараа?ыннахтарына улахан дуо?уйууну ылар эбиккин. Чэ, холобур, баардарынан-суохтарынан к?р?н-харайан ииппит т?р?пп?ттэргэр, эйигин улаатыннарбыт, о?олообут, таптаабыт манньаларын тугунан т?л??т??? «Албыннаабыттар» диэн сымыйанан сылтанан, кинилэртэн атырдьах салаатыныы арахсыбыккын, билигин ?л?р ?ст??хт?рг?н?? саныыгын. Кэлин ?лэ?эр эйиэхэ ?ч?гэйдик сы?ыанна?а сатаабыт дьону, бэл, Геляны, кыраттан сылтаан кыы?ырды? да, «?т?? дь???мм?? к?р??» диэххэ айылаах арыгылаа??ын, араастаан дьаабылана??ын кэлэтэн, тэйитэн кэбиспиккин. Ки?и барыта Хамсеев курдук арыгы эрэ и?эр инниттэн эйигинниин табаарыста?ыа суо?а. ?йд?н, Давыдов, ?йд?н, эн о?о буолбатаххын ээ! Эйигин с?б?л?? сылдьыбыт дьо??ун, т?р?пп?ттэргин санаа, то?о кинилэр эйигиттэн хомойдулар?
Давыдов тугу да са?арбата, сырдык харахтара с??рэлииллэрэ бытаарда, онтон тохтоон муостаны чыпчылыйбакка одууластылар. Кэмниэ кэнэ?эс хатырбыт балларытта?ас уостара хамсаатылар, кыратык кыыкынаан са?арбыта нэ?иилэ и?илиннэ:
– Гражданин силиэдэбэтэл, эн с?бэ? хойутаабыт… ?т???э тиэрдиэхтээх ки?им барбыта, букатыннаахтык…
2
Элиэнэп кыра суумкатын тутан, а?ыйах ки?ини баты?ан Салдын аэровокзалын дьиэтигэр киирэрин кытта, ?рд?к у?уохтаах, саар-тэгил Васюков мичээрдээбитинэн утары кэллэ. Свердловскайдаа?ы юридическай институкка Элиэнэп б?тэрэр сылыгар Васюков ??рэнэ киирбитэ. Атын-атын куурус устудьуоннара, оччолорго т??? да бодоруспаталлар, кэлин бэрт ?ч?гэйдик к?рс??эллэр, ол сиэринэн ки?итэ эмиэ айхаллыы то?уйда:
